Колумната е објавена во неделникот „Фокус“, во број 1.297

Пишувал: Наум СТОИЛКОВСКИ

Се јавив во неколку комерцијални банки да прашам дали и како би можел да добијам кредит од половина милион евра за купување локал? И веројатно претпоставувате дека ме одбија. Толкави кредити на физички лица не давале, ниту хипотекарно, ниту потрошувачки.
Можеле да дадат пари во толкав износ само на компанија што има годишен обрт од околу два милиони евра. За да може да ги сервисира ратите, ми рекоа.
Нормално, трагав по аферата – купувач на локал во зградата во градба кај Мајчин дом, адвокатот Ивица Коневски, познат како поранешен градоначалник на Општина Аеродром.
Океј, пари „на вересија“ нема, но може ли локал?

ПРАКТИКА ПО АФЕРАТА „ФИКОМ“

За да не биде сѐ така едноставно нафрлување, искомуницирав и со неколкумина градежници. Луѓето беа отворени, велат, големи и атрактивни локални, на булевари, покриваат огромен дел од трошоците за градба и никако не се оставаат на случајноста дали некој понатаму ќе се снајде за пари или не.
Уште повеќе, никој не би играл на картата „резервација“ со потпишан преддоговор, без сериозно платен неповратен процент како капар. И згора на сѐ, да се остави да го запише во Катастар, со преддоговор, да го резервира за себе едно две години. Тој човек мора многу да ви значи, како на шега, ми посочуваат градежниците.
Морам да напоменам дека практиката за запишување во Катастарот на недвижнини со преддоговор стана законска практика по аферата „Фиком“, кога еден стан во изградба беше препродаван и по неколку пати, со земени пари за „учество“. Оттука, сериозност покажуваат и градежниците во време на изградба, уште повеќе и тие што и во преддоговорот се потпишани како „купувач“. Да знаат дека не може туку-така да се откажат по две години.
Затоа во вакви преддоговори, како тој за локал од половина милион евра, стои дека двете страни се договориле плаќањето да се изврши на сметка на продавачот, така што целиот износ ќе биде уплатен веднаш по запишувањето на недвижнината во јавната книга.
Нема „ако“ или „доколку реши да плати“ или „ако не се премисли и банка го одбие“. Ова, всушност, може да се гледа како завршен купопродажен договор, само што предметот на продажба се чека да се изгради.
Ги содржи и оние елементи како согласност на двете страни „купувачот да може без продавачот да го запише своето право на сопственост врз предметниот недвижен имот што го купува, во јавните книги каде што тој е запишан, како и да изврши Прибележување на преддоговорот во Лист за предбележување на градба… (со број тој и тој)… за своето единствено право врз недвижниот имот предмет на продажба“!

АДВОКАТ НА ЖЕНАТА СИ

И тука доаѓам до главниот момент – како еден поранешен градоначалник така „лесно“, без пари и без конкретен план би го платил, дошол до имот со преддоговор што вреди половина милион евра во објект, зграда против која, кога се дозна дека ќе се гради, скокна речиси цела општина?
Велам без конкретен план како би го платил, онака како што тој самиот во медиумите посочува. А и од каде инаку толку пари кај поранешен административен функционер? Уште повеќе што токму тој градоначалник го имаше притисокот заради носење на планот за градба, на токму тој објект каде што сега има, според преддоговорот 324 квадратни метри локал. А, да, ќе заборавев, и гарсоњерче на поткровје со подрумче.
Имајќи предвид дека неколку компании веќе имаат преддоговори за имот во зградата, прашање е зошто толкав објект од 324 квадратни метри, инвеститорот би го дал „на лепе очи“ без учество на „физичко“ лице – макар и адвокат, наместо на компанија, која би била (ете) и мошне полесно кредитоспособна и сигурен плаќач, наместо колебливиот адвокат?
Мора да е или многу, многу добар човек, или знае да израмни сметки!
Тоа што „совршено паѓа в очи“ е фактот и прашањето по него: зошто имотот од овој преддоговор е запишан во Катастар на име на сопругата, преддоговорот го потпишува ексградоначалникот, сега адвокат? Баш така, Адвокат Тој и Тој. Можеби како фирма, како канцеларија прави годишен обрт до два милиони евра, па можеби смета на банкарско разбирање? Или можеби е адвокат на жената си, за, не дај Боже, да се сокрие трага?
Во секој случај, мислам дека многу пикантерии крие оваа новоградба среде парк и ќе се дознаат многу наскоро.
На пример, дали можеби во локал од 324 квадратни метри ќе се отвори уште еден од ланецот маркети на уште еден екс градоначалник? Или, дали случајно кумашинот на градоначалникот кој протестираше, а потоа даде одобрение за градба, ќе се всели токму тука? Вклучително и ексградоначалникот „со планови“. Оваа зграда веќе описно ја нарекувам „ЗЕЛС во мало“.

Како автор на повеќе стручни книги од областа на медицината и како еден од најмладите универзитетски професори во Македонија, доктор Виктор Камнар и тоа како имаше што да ни кажи на сите можни теми поврзани со здравството во нашата држава. Во интервју за „Фокус“ зборува за слабостите на нашиот систем, но и за најдобрите предлог-решенија базирани врз светски искуства.

Доктор Камнар е реален и не ги залажува читателите дека пандемијата ќе заврши утре, но не е ниту песимист дека таа ќе трае бескрајно. Тој им оддава најголемо признание на своите колеги, кои навистина во изминативе години херојски се покажаа и докажаа во борбата со оваа пандемија со незапаметени размери

Разговарал: Дејан АЗЕСКИ

ФОКУС: По точно едногодишна здравствена голгота, што нѐ очекува во следните неколку месеци? Дали има простор за каков било оптимизам?

КАМНАР: Оптимизмот мора да постои, посебно во вакви времиња исполнети со неизвесност и континуирано исчекување за подобро утре. За жал, во последнава година светот е соочен со непознат непријател, односно брзото ширење на вирусната инфекција – ковид 19. Сведоци сме дека интензивно се работеше во изнаоѓање адекватна заштита, односно вакцина и исто така многу важно обезбедување услови за нејзино масовно производство, сѐ со цел на оваа пандемија да ѝ се стави крај преку имунизирање на најголемиот дел од населението во светот.

ФОКУС: Колку светот ефикасно се справува со пандемијата?

КАМНАР: Гледаме дека одредени земји со голема динамика веќе вршат имунизација на своето население, а во дел од нив се забележува и намалување на заболените. Морам да истакнам дека сме далеку од крај на пандемијата, но факт е дека се направени првите чекори кон нејзиното сузбивање.

ФОКУС: Каде сме ние?

КАМНАР: За жал, мораме да констатираме дека во нашата земја, забележано е доцнење на овој процес, што придонесува кон зголемување на стравот и неизвесноста, кои долго време се веќе присутни. За среќа, добро е што еве деновиве започна вакцинацијата, па веќе имаме и слики на наши колеги, кои се разбирливо во првата група за вакцинација, што ја примаат вакцината, а не само слики од соседните земји и пошироко.

ФОКУС: Сепак, сте оптимист?

КАМНАР: Како што реков и на почетокот, оптимизам мора да постои и искрено се надевам дека во најкраток период во нашата земја ќе имаме доволен број вакцини и ќе се пристапи кон масовна имунизација. Верувам дека ние граѓаните на оваа земја не заслужуваме ништо помалку од остатокот на светот.

ФОКУС: Вакцините, поконкретно немањето доволно вакцини е рак рана на нашето секојдневие. Евидентно е дека заостануваме, не само зад развиените држави, туку и зад соседите. Дали ова можеше некако да се избегне и што сега треба и може да се направи?

КАМНАР: Ова прашање можеби треба да се насочи кон надлежните институции што се ангажирани околу процесот на договарање и набавка на вакцините. Сигурен сум дека тие би имале одговор зошто во средината на февруари не ги добивме првите вакцини, кои морам да нагласам се донација, а не договор со светските производители на вакцини.

Како што напоменав, светот веќе прави огромни напори да ја зголеми динамиката на производство на вакцината од повеќето производители, секако помината низ сите потребни контролни механизми  и на најадекватен начин да ја достави до сите земји што имаат побарување, со цел динамиката на вакцинацијата да се забрза и со тоа да се зголеми бројот на имунизирано население. Ги имаме првите резултати од навреме преземен таков чекор од одредени држави и тоа ни дава огромна надеж дека, сепак, на оваа пандемија има начин како да ѝ се стави крај.

НЕ СМЕЕМЕ ДА ЗАБОРАВИМЕ ДЕКА ИМА И ДРУГИ БОЛЕСТИ

ФОКУС: Втора критична точка со која се соочуваме е пренапрегнатоста на здравствениот систем и медицинскиот кадар. Дали ова темпо и интензитет на работа е уште долго одржливо?

КАМНАР: Чудно е тоа што човек не знае колку има сила и енергија, сѐ додека не се соочи со исклучително тешка ситуација. Тоа истото важи и за моите колеги, за чиј ентузијазам и пожртвуваност можам да најдам само пофални зборови. Секако сѐ има и граници, посебно во услови кога неизвесноста постојано се продолжува.

Неминовен е фактот дека медицинскиот кадар е веќе преуморен од континуираната борба со оваа пандемија, но верувам дека нашиот ангажман и пожртвуваност и понатаму ќе продолжи, без разлика на условите. Процесот на навремено и адекватно дијагностицирање и лекување на сите други болести, и покрај пандемијата, мора да продолжи, сепак, приоритет се пациентите и тоа секогаш ќе остане така.

ФОКУС: Со жалење можеме да констатираме дека вашата професија веќе со децении е ставена на маргините и несоодветно наградена. Дали во постковид периодот врз база на досегашните грешки конечно медицинарите ќе го добијат заслуженото место во општеството?

КАМНАР: Знаете, ова е секако мое лично мислење, а тоа е дека на медицинарите им е многу поважно заслуженото место кај пациентот и оваа пандемија го покажа тоа. Мене лично ми е многу поважна почитта и пријателството што ќе го добијам од пациентот и од неговата фамилија. Кога ќе ги видам нивните задоволни лица, знам дека моето место како доктор е оправдано, дека мојот избор да се посветам на луѓето во нивните најголеми битки е оправдано. Тоа е местото каде што се трудам постојано да бидам.

Воедно, јас верувам дека секој граѓанин, без разлика на професијата, треба да има соодветно и заслужено место во едно општество, а тоа е возможно само ако тоа општество се темели на морални и етички принципи. Принципи што како општество, сепак, треба поагресивно да се трудиме да ги градиме и да ги негуваме сите ние. Едноставно, неодржливо е секогаш да тврдиме дека некој друг ни е виновен кога работите не ни одат во посакуван правец. Домашната задача е обврска што сами мораме да ја завршиме.

МЕДИЦИНСКИОТ КАДАР ГИ ДЕМАНТИРА СТЕРЕОТИПИТЕ

ФОКУС: Државата потфрли во многу области овие денови, но, сепак, здравството некако успеа да остане на ниво на тешката задача. На што се должи тоа? Ентузијазам, наследство од социјализмот или нешто трето?

КАМНАР: Тоа се должи на луѓето од медицинскиот персонал што се дел од тој здравствен систем. Јас ви ја разбирам вашата зачуденост, бидејќи набљудувајќи од страна, најверојатно ви изгледа неверојатна таа издржливост и пожртвуваност. Но, доколку со нив работите со години, некогаш и по 24 часа на ден, ќе знаете дека тие се истите луѓе од пред една, пет, десет години и тие се долго време веќе дел од тој здравствен систем и со истата пожртвуваност како првиот ден на нивното работење.

Единствено ми е жал што тоа е видливо само во вакви услови. Голем дел од здравствените работници, за жал, се инфицираа од ковид 19 .На своја кожа го почувствуваа тоа искуство, изгубивме и некои од нашите колеги, за кои искрено и од срце жалам. Ненадоместлива загуба, која нема зборови  да се опише.

ФОКУС: Врз база на целото тешко искуство во овие месеци, кои лекции ги научивме? Кои реформи му се неопходни на здравството во иднина?

КАМНАР: И покрај тоа што од осамостојувањето на нашата земја беа воведувани бројни реформи во македонското здравство, сепак, неопходни се нови, конкретни и подобри промени. Главната цел на тие реформи е да се подобри инфраструктурата на болничките капацитети со цел да се подобрат условите за пациентите и целокупниот медицински персонал.

ФОКУС: Од каде Вие би тргнале?

КАМНАР: Неопходна е инвестиција во опремата и несомнено строго дефиниран начин за планирање и инвестиција во кадровските потенцијали на земјата. Потребна е дигитализација и софтверско поврзување на здравствениот систем, со што би се оптимизирале расходите и би се имало увид што е тоа што осигурениците добиваат, а државата го плаќа.

Тоа е подолготраен процес, кој мора да се почне побргу за да роди плод порано, со тоа ќе се подобри и врати довербата првенствено во државното здравство и ќе се оправдаат придонесите, кои нашите граѓани ги плаќаат целиот работен век.

ФОКУС: А, што е со приватното здравство?

КАМНАР: Потребно е да се направи поголем мост и со приватното здравство, бидејќи луѓето што работат таму се истите што работеле претходно во државното, а сведоци сме на повторно мигрирање назад.

Тоа ни покажува колку јавното и приватното здравство се меѓузависни и можат да се дополнуваат. Сѐ поограничени сме и со медицински кадар, кој пред пандемијата масовно се одлеваше на Запад.

Значи треба да најдеме финансии и за плати и за опрема и за медицински услуги. Односно, да го реформираме јавниот здравствен фонд и да ги осигураме и услугите за пациентите согласно приходите и издатоците за персоналот и опремата, трудејќи се да го задржиме и унапредиме. Здравството е скапа област, но здравјето нема цена. Впрочем, пандемијава нѐ потсетува на приоритетите.

НЕ ТРЕБА ДА БИДЕМЕ ПРЕМНОГУ КРИТИЧНИ КОН СЗО

ФОКУС: Големи критики од светската јавност има на сметка на СЗО, за кои се вели дека се само протоколарна и виртуелна организација. Дали таа перцепција е точна или погрешна?

КАМНАР: Видете, мојот личен став е да не оценувам нешто на кое што сум само надворешен набљудувач, но, сепак, мораме да си признаеме  СЗО е организација со повеќе од 7 децении постоење и во неа членуваат 195 држави. До сега сведоци сме на успешно спроведување на многу програми за борба против ендемски болести, спречување многу епидемии, воведување протоколи и спроведување кампањи за превенција и борба на многу болести и состојби што се закана за човештвото. Затоа никако не сметам јас лично дека се работи само за протоколарна институција.

Имено, во овие времиња не треба да бидеме премногу критички настроени, имајќи го фактот дека целиот свет се соочува со досега непознат непријател и секој чекор во насока на негово совладување е исполнет со неизвесност.

ФОКУС: Втор проблем што се констатира глобално е фактот дека ние не можеме да се потпреме на нашите сојузници кон кои се стремиме. Па така, ниту од ЕУ ниту од САД досега немаме добиено никаква поддршка. Дали тоа значи дека треба и понатаму да останеме лојални или спасот да го бараме во алтернативни извори на вакцини?

КАМНАР: Добро, морам да признаам дека никогаш не сум бил приврзаник кон таа теза, што, за жал, многу долго време владее меѓу нас, а тоа е дека поголемиот дел од светот е против нас и ние сме несфатени и неприфатени бидејќи сме мала земја.

Точно е дека сме мала земја по територија и население, дел од проблематичниот Балкан, со години соочена со најразлични политички, етнички и економски предизвици, но факт е дека некогаш треба да се погледнеме и самите себе. Можеби не секогаш решенијата на проблемите лежат надвор од нашите граници. Покрај апликација како држава за добивање одредени дози вакцини преку различни механизми, сепак, видовме дека постојат и други начини на нивно обезбедување.

ФОКУС: Што треба да се направи?

КАМНАР: Во услови на глобална пандемија, сведоци сме дека земјите се вртат сами кон себе, мобилизирани се да обезбедат што е можно повеќе дози за своите граѓани, дури и повеќе од колку што им е потребно. Па, видовме и самите кај нас, првата пратка за имунизација на здравствениот персонал беше од донација. Затоа неопходно е за заштитата на здравјето на нашите сограѓани да се користат сите понудени можности за набавка на вакцини, а не да се чека на донации во количества далеку помали од потребните.

ФОКУС: Дали е нормално за луѓето толку долг период да бидат под пресија, неизвесност и страв. Како сево ова долгорочно ќе се одрази на нашето здравје?

КАМНАР: Секако, постоењето континуиран страв и неизвесност не е добро за здравјето на луѓето. Сепак, секој поединец различно реагира при соочување со тешкотии. Можам да увидам дека постојат луѓе што цело време се придржуваат кон здравствените препораки, додека други, пак, ќе ги најдете во преполните кафеани. Така што, и покрај тоа што изгледа дека стравот и неизвесноста се постојано присутни, сепак, секој на различен начин се справува со нив.

Но, факт е дека ќе мора да почекаме уште за олабавување на мерките, многу важно слободното патување во странство, особено во постковид периодот, бидејќи ќе бидат наметнати и други регулативи за кои слушаме дека се спомнуваат, како ковид пасоши или нов тип визи. Сето тоа несомнено ќе влијае врз нас како луѓе да се ослободиме од перцепцијата на затвореност, потребата за патување, не само туристичко, туку и деловно, секако ќе се одолжи и сигурно ќе влијае врз нашиот ментален, но и социјален  статус.

ФОКУС: За крај прашањето што сите нѐ интересира. Дали некогаш ќе се најде вистинската причина за оваа пандемија? Кое е вашето стручно или општочовечко мислење?

КАМНАР: Овде можам да кажам само што јас лично мислам без никакви достапни факти и докази, а тоа е дека зад вакви големи работи, без разлика дали се од политичка, економска, здравствена, социјална природа, секогаш постои причина зошто тие се случуваат. Сепак, едно е сигурно, за оваа здравствена криза ќе се пишува и ќе се дебатира уште долго, на оваа тема ќе има многу работи, кои ќе излезат на виделина со текот на времето и издржани заклучоци би се носеле од една историска дистанца. Едноставно, овие работи се премногу големи и со преголемо влијание за светот воопшто да се препишат на некоја случајност.

ИНТЕРВЈУТО е дел од специјалниот прилог на Фокус за Постковид опоравување кој е подржан од Македонскиот институт за медиуми (МИМ) и Британската амбасада во Скопје.

„Шарена револуција“ предизвика огромни промени во македонската политичка и општествена реалност. Процеси кои потоа поминаа низ институционалната рамка откако претходеа реформи во правосудството, во изборниот законик, во медиумите и во јавната администрација. На истекот од петте години од почетокот на едно од најважните граѓански движења за демократија и правда, најважната придобивка од „Шарената револуција“ е јасниот и гласен изблик на граѓаните дека никој не може да им ја одземе слободата и да ги зароби општеството и државата и дека тие знаат да застанат во одбрана на овие вредности и да се спротивстават на брутален режим. Ова на својот Фејсбук профил го напиша премиерот Зоран Заев, на годишнината од почетокот на „Шарената револуција“. За почеток на овие протести се смета 12 април 2016 година, ден кога поранешниот претседател Ѓорге Иванов прогласи целосна аболиција на лица кои беа вмешани со нелегално прислушкуваните разговори, или таканаречените „бомби“, односно ги помилува речиси сите високи функционери на ВМРО-ДПМНЕ на кои им се закануваа судски процеси. Граѓаните продолжија да го изразуваат незадоволството секој ден се до крајот на летото. Но, Фокус пишуваше што е со оние активисти кои беа дел од протестите, кои резултираа со смена на дециниското владеење на ВМРО-ДПМНЕ.

Текстот е објавен на 8 април 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1331

Пишува: Фросина ФАКОВА-СЕРАФИНОВИЌ

 Сакаме да им порачаме на сите режимски измеќари во правосудството дека полека, но сигурно одбројуваме. Нашето трпение е при крај, затоа што против секоја судска пракса се држат нашите другари, изјавил пред Кривичниот суд, Димитар Апасиев од Левица во јуни 2016 година, барајќи да бидат ослободени од куќен притвор неговите тогашни сопартијци, Здравко Савески и Владимир Куновски.

Пет години подоцна, Апасиев е пратеник во Собрание и претседател на политичката партија Левица, поддржувачите на „шарената револуција“ веќе тераат втор мандат, а Савески, Куновски и Мариглен Демири сѐ уште се влечат по судови за учество во толпа што ќе изврши кривично дело. Поточно тие се товарат дека учествувале во граѓанските протести кога беше демолирана канцеларијата на тогашниот претседател на државата, Ѓорге Иванов во центарот на Скопје на „Рекорд“.

Овие протести беа предвесник на „Шарената револуција“, а почнаа откако Иванов помилува над 50 тогашни високи функционери на ВМРО-ДПМНЕ на кои им се закануваа и, против дел од нив, потоа почнаа судски процеси и беа осудени. Но, паралелно со судските процеси за масовното прислушување и ред други кои ги отвори поранешното Специјално јавно обвинителство, тивко и без медиуми веќе пет години им се суди и на Савески, Куновски и на Мариглен Демири.

– Станува збор за обвинување дека сме сториле кривично дело поврзано со нанесување материјална штета врз објект. Во процесот против мене и Куновски два пати добиваме ослободителна пресуда на првостепениот суд, а сега предметот по вторпат е на Апелација. Во текот на овие пет години, ние со свои очи видовме како може да се изведе одолжување на еден судски процес до бескрај.

Послушниците на власта во обвинителството и судството успеваат да го држат активен процесот, иако веќе две и пол години им е паднато вештачењето. Вештачењето е клучно за кривичните дела од овој тип, бидејќи ако не може да се докаже материјална штета над одреден износ, едноставно нема основа за кривично дело. Но, и со паднато вештачење успеваат да ја тегнат работата дури две и пол години. Невиден успех во одработувањето за власта! го објаснува Савески текот на судскиот процес против него.

Случајот, пак, на Демири и по пет години е сѐ уште на почеток и главниот аргумент на обвинителството е материјалната штета врз Канцеларијата на претседателот и фотографиите дека биле на протестите, каде што имаше над 1.000 граѓани.

–Зошто фотографии само од нас(?), ќе оставам на имагинацијата на кое било логичко изведување да заклучи. Мојот случај сѐ уште е на почеток, по промената на судијата во 2018 година, дури во ноември 2020 година судот го обезбеди предметот од оној на Савески, поради фактот што двата предмета се издвоени, што, исто така, претставува своевидна процедурална грешка уште од самиот почеток.

Сметам дека врз нас се егзекутира млитавото и анемично (право)судство со сите негови компоненти кое „докажува“ некаква функционалност. Функционалност која не е пред сѐ справедлива, туку инструментализирана. Всушност, ние, обвинетите го искусуваме судството, ама не она на олигарсите, туку „независното“, вели Демири.

Од Кривичниот суд велат дека едниот предмет е во Апелација, а другиот сѐ уште се суди.

– „Што се однесува до предметот против З.С. и В.К., тој е завршен со првостепена ослободителна пресуда уште во 2019 година и по добиена жалба е доставен на надлежно постапување во Апелациониот суд. Зошто сѐ уште нема одлука по жалбата, обратете се до второстепениот суд. Што се однесува до предметот за М.Д., тој сѐ уште е во фаза на судење, а за текот на постапката можете да присуствувате на судењето“, ни соопштија од Кривичен.

Од обвинителството, пак, велат дека тие поднесуваат жалба на ослободителна пресуда секогаш кога сметаат дека имаат докази дека има сторено кривично дело.

–Иако постапувањето зависи од случај до случај, генерално жалба на ослободителни пресуди се вложува кога обвинителството не се согласува со изречената првостепена пресуда и смета дека се обезбедени доволно докази за стореното кривично дело, велат од обвинителството.

АКО НЕ ИМ СЕ КЛАЊАТЕ – ЌЕ ВЕ СВИТКААТ 

За овие протести од 13 април 2016 година, неколкумина го признаa делото и добија условни казни. Меѓу нив беа Никола Аризанов, Филип Наковски и Борјан Ефтимов. Првите двајца беа осудени на шест месеци затвор, доколку во рок од една година не го повторат делото, а Ефтимов беше осуден на три месеци условна казна затвор, доколку не го повтори делото во рок од една година.

Најмногу внимание во јавноста предизвика одлуката на обвинителството да се откаже од кривично гонење на еден од предводниците на „Шарената револуција“, Павле Богоевски, кој стана пратеник, а беше обвинет за боењето на фасадата на зградата на Министерството за култура. Клучниот аргумент бил што причинетата штета од околу 15.000 денари не е доволна за да има кривично дело.

–Веројатно тие беа линиите, или ќе бидете со власта и ќе бидете ослободени, или ќе одбиете да сте со „победничката“ приказна и ќе се шлаете по судови, го коментира Демири повлекувањето на обвинението против Богоевски.

И Савески забележува дека процесите што ги поведе претходната власт против лица што се дел од сегашната власт се веќе одамна завршени, пред отприлика три години. Одолжувањето на судскиот процес против него, откако престанал да биде политички активен, го поврзува со опиеноста на моќта.

–Ако некогаш сте се дрзнале на некои моќници да им ги заматувате сметките и ако тие мислат дека вие во иднина може да им бидете политички противник, тогаш гледаат да ве згазат. Да ви го дотераат умот. Не е доволно да не сте политички активен. Ако не им се клањате и не ги хвалоспевате, ќе направат сѐ што е во нивна моќ да ви ја свиткаат кичмата, без разлика дали сте се повлекле од политиката или не, критикува Савески.

АКО СТЕ СО ВЛАСТА – ДОЗВОЛЕНО Е ДА СЕ КРШИ ЗАКОНОТ 

Двајцата учесници во „Шарената револуција“, која ја поддржуваше и СДСМ, го гледаат судскиот систем одблиску и во време на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ, но и сега, во време на СДСМ, односно кога на власт се оние со кои заедно чекореа по улиците. Но, и двајцата не гледаат некоја разлика во судскиот систем.

–Владеење на правото? Дегутантно е сѐ уште да се користи тој израз. Тој е толку проституиран што е вистинско чудо што луѓето не добиваат чувство на мачнина, секогаш кога ќе го слушнат. Ако сте со власта, ќе ви помине секое кршење на законот. Ако сте против власта, ќе извршат и експлицитно силување на правото за да ви наштетат.

Ако сте обичен граѓанин, ниту со овие ниту со оние, тужењето на суд ви е нешто како уплата на ливче во обложувалница. Можеби ќе добиете, можеби не. Не зависи од тоа дали законот е на ваша страна, туку дали другата страна ја искористила моќта на парите или не и дали можеби сте имале среќа да ви се падне некој од ретките чесни судии, објаснува Савески.

Функционирањето на судството тој го прикажува и преку преземањето на Левица од страна на Апасиев, откако тој самиот поднесе тужба до Основниот суд Скопје 2 за промена на правниот застапник на партијата, којашто му беше одбиена.

–Бидејќи Димитар Апасиев ја присвои Левица вршејќи сериозно кривично дело  фалсификување документи, ние сме сведоци на повеќе судски процеси. Видовме со свои очи како може да се искривува вистината, да се биде слеп за фактите, како може да помине криминал, како не еден судија, туку повеќемина бесрамно го игнорираат правото, вели Савески за битката меѓу него и Апасиев за Левица.

Според Демири, сега гледаме едно „шминкање“ на судството кога неколкумина олигарси се во затвор, но нивните бизниси си функционираат.

– И во првите години од владеењето на ВМРО-ДПМНЕ гледавме спектакуларни судски процеси и пресуди, небаре институциите цветаа. И сега исто така, сведочиме за слични иницијативи, можеби поради притисоците на јавноста, гледаме обиди за едно шминкање на состојбата со судството.

Иако неколкумина олигарси во овој момент се притворени, олигархијата продолжува да функционира, нивните бизниси, нивните пријатели и нивните мрежи кои се составени од државни и пара-државни структури, политички партии, моќници богаташи, локални рекетари и секако судии и обвинители, вели Демири. 

ПОСТАПКАТА ЗА БРАНИМИР ЈОВАНОВИЌ ЗАВРШИЛА ПРЕД 2 МЕСЕЦА

Но, освен овие кривични постапки, долго време траеле и прекршочните постапки, па така за 13-те приведени на 14 април 2016 година во акцијата на полицијата за разбивање на протестите, постапка та завршила дури пред два месеца.

Меѓу приведените таа вечер беше економскиот експерт, Бранимир Јовановиќ, кој ни изјави дека неодамна завршила оваа постапка против него и добил ослободителна пресуда. Дел од овие 13 лица биле осудени, а дел биле ослободени.

Меѓу осудените е Горјан Атанасов, млад студент од Пленумот, кому  му ја скршија брадата при приведувањето, а неговото апсење СДСМ го ставаше во видеа во изборна кампања против режимот.

Атанасов вели дека сите кои биле прогласени за виновни за нарушување на јавен ред и мир и непостапување по наредба на униформирано лице поднеле жалба. Како што објаснува Атанасов додека траела долгата постапка се сменил Законот, кој предвидувал да платат 2-3 илјади евра, па наместо толку на крај ги казниле со по 200 евра. Но, во меѓувреме не платиле ни толку, бидејќи делото веќе застарело и сите биле ослободени.

Подоцна со парични казни беа казнувани и голем дел од учесниците на Шарената револуција за фрлање на боја врз објекти. Меѓу казнетите беа и  Уранија Пировска, извршен директор на Хелсиншкиот комитет и професорката Мирјана Најчевска, исто како и професорот Гордан Калајџиев, кои требаше да платат по 50 евра или да ја заменат  со општокорисна работа.

Во 2019 година, кога веќе СДСМ беше на власт,  Најчевска соопшти дека добила две решенија за фрлањето боја на државни објекти за време на Шарената револуција и дека треба да плати казна од 200 евра.

–Јас ова го разбирам како обид да бидам замолчена, како обид да запрам со критика на било кој, кој се наоѓа на власт и обид да биде уништен гласот на оние независните кои не припаѓаат на ниту една политичка партија, реагираше тогаш Најчевска.

А, премиерот Зоран Заев, кој исто така фрлаше боја, ги  тешеше „Шарените“ дека и тој има платено слична казна за фрлање боја на протестите.

–Прекршоците со фрлањето боја во времето на протестното движење ги правевме свесно, знаејќи ја цената на казната, но со повисока цел – слобода и ослободување на институциите. Слична казна за фрлање боја веќе платив и јас лично, велеше Заев.

Сепак, најголема горчина за Савески е тоа што сегашната власт ја злоупотребила „Шарената револуција“, за потоа, кога ја постигна целта, да се сврти против оние кои ја започнаа. 

НАЈОДВРАТНО Е ШТО ЈА ЗЛОУПОТРЕБИЈА „ШАРЕНАТА“

–Можеби најодвратното е што ја злоупотребија „Шарената“ за да ја приграбат власта и потоа се свртија против оние врз чиј грб го градеа наративот дека тоа не било борба за власт на една партија против друга, туку на народот против режимот. Но, и тоа си има зошто. СДСМ сака да има политички противник само од десно. Ако се појави некој што ги напаѓа од лево, тогаш тие се крајно немилосрдни, вели Савески.

Според него, системот издејствувал Левица да заврши на чело со Апасиев, кој ја направил партијата десничарски „франкенштајн“.

–Левица беше формирана поради благородни цели. Да се работи во интерес на обичниот човек, оној што е експлоатиран, потчинет, маргинализиран. Но, системот ја почувствува заканата по себе од една таква партија и издејствува таа да заврши во рацете на лице кое од неа направи султан-партија, десничарски франкенштајн и, најважно, партија која нема капацитет ниту претензии да го промени системот, вели тој.

Сегашниот начин на размислување на граѓаните за него е утопистичко, им се препушта власта на корумпираните, а луѓето сакаат некорумпирано владеење, па во една ваква констелација за него е бесмислено да се биде политички активен, бидејќи политичката активност станува бесмислена ако и самиот не сакаш да ги дереш луѓето.

– Сакаат да се владее во корист на општото добро, а самите да се однесуваат егоистички. Сакаат да има промени, ама тие да си седат со скрстени раце. Сѐ додека мнозинството од луѓето сакаат коруптивно владеење, ама такво од кои тие ќе извлечат лична корист, ние ќе немаме критична маса за промени. А политичкиот ангажман, освен ако не сакаш и ти да ги дереш луѓето, станува бесмислен. Кога обичниот народ ќе реши да стане активен политички фактор, кога ќе има широка мобилизација која ќе цели кон сериозна општествена и еколошка трансформација, ќе ми биде обврска и чест да го заземам моето место во борбените редови, порачува Савески.

ЛУЃЕТО СИ ГИ ЗАСЛУЖУВААТ ПОЛИТИЧАРИТЕ ШТО ГИ ИМААТ

 Системот не чини, а не само СДСМ или ВМРО-ДПМНЕ, токму поради гнилиот систем, во оваа квази-демократија не може да дојде на власт некорумпирана партија која ќе владее во интерес на народот. Корупцијата не е аномалија на системот. Системот ја претпоставува и репродуцира корупцијата, ја толкува поранешниот член на Президиумот на политичката партија Левица, Здравко Савески сегашната политичка ситуација.

Тој сега е остар критичар и на власта и на опозицијата, но и на лидерот на Левица, Димитар Апасиев за кого вели дека е демагог и одлично се снаоѓа во корумпираните води на македонската политика.

–Моментално тој има имиџ сличен на оној што го имаше Заев пред да дојде на власт. Кај смееше човек да посочи дека Заев е помилуван за „Глобал“ и дека ист е како Груевски, без при тоа да биде обвинет дека одработувал за режимот. Исто е и со Апасиев сега. Кажувај си дека Апасиев, наводниот борец за владеење на правото, кога нему му одговараше, го изигра правото без око да му трепне.

Не сакаат луѓето ниту да ги слушнат аргументите, да ги видат фактите. Едноставно преголема е празната надеж дека некој спасител ќе дојде што магично ќе ги среди работите во наша корист, додека ние седиме со скрстени раце. А, тоа е прекрасно плодно земјиште за сите благонадежни демагози. Жално е, но не помалку вистинито: луѓето си ги заслужуваат политичарите што ги имаат, вели Савески.

Стејт департмент: 

 ИСТРАГИТЕ СЕ ОДОЛГОВЛЕКУВААТ – РОКОВИТЕ СЕ ПРОБИВААТ

Обвинителите често ги пробиваат законските рокови за комплетирање на истрагите, а за тоа не сносат никакви последици. Според законот, истрагите треба да се завршат за 6 месеци, а роковите може да се продолжат до 12 и 18 месеци за покомплексните случаи на организиран криминал со дозвола на претпоставениот, но во пракса, обвинителите често ги пробиваат роковите.

Ова се посочува во најновиот Извештај за состојбата на човековите права на американскиот Стејт департмент за Северна Македонија. Во него се нотира дека судската непримерност, прекумерниот притисок врз судиите, одложената правда и несоодветното финансирање на правосудството и обвинителството и натаму ги попречуваат работата и ефикасноста на судовите. Тоа, пак, се смета дека  влијае врз јавната доверба во правосудството.

„ЌЕ ВИСИТЕ ЗАЕДНО“ – ЗАКАНА НА АПАСИЕВ ИЛИ ПАРОЛА ОД „ШАРЕНАТА РЕВОЛУЦИЈА“?

 Поранешните соборци од Шарената револуција, сегашниот премиер Зоран Заев и лидерот на Левица и пратеник, Димитар Апасиев, станаа лути ривали на политичката сцена. На последните пратенички прашања, Заев му се закани на Апасиев дека ќе го гонат кривично оти на Фејсбук пишувал „ќе висите заедно“, а пак, Апасиев му порача дека тоа е парола која заедно ја пишувале во време на „Шарената револуција“.

–Лесно е да викате на Фејсбук „ќе висите заедно“. Знаете дека за тоа се одговара, да, се одговара. Следниот пат нема да оставиме така јавно да се заканувате на министер дека ќе виси, му рече Заев на Апасиев, алудирајќи на неговите критики на Фејсбук кон министерот за здравство, Венко Филипче на кои пишува „ќе си висите заедно“.

Апасиев, пак, му порача дека е поодмаздољубив, дури и од поранешниот премиер, Никола Груевски и дека заедно ја пишувале оваа парола.

–Јас ја познавам вашата одмаздољубива нарав, знам дека сте поодмаздољубив и од Груевски. Да ви дадам една увертира на лозунгот „ќе висите заедно“. Тоа е лозунг на „Шарената револуција“ кој го чкртавме заедно по ѕидови тогаш кога Џоле Иванов даде аболиција на криминалците. Тогаш ви одговараше тој лозунг, ама сега ќе ме гоните кривично. Повелете, одземете ми го имунитетот гонете ме кривично. Нема да ме одвратите од тоа како комуницирам со вас во иднина, рече Апасиев.

Текстот е објавен на 01 април 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1330.

Повикувајќи се на написи на „некои медиуми“, албанската опозиција вчера објави корупциски скандал, кој, како што рекоа од таму, е сличен на оној со Драги Рашковски. Станува збор за спорни јавни набавки спроведени од страна на Управата за матични книги раководена од Бујар Дардишта, за што всушност прв обелодени Фокус. Како што веќе пишувавме, Управата од 2019 година наваму спровела неколку тендери за набавка на хардвер, софтвер и за дигитализација, чија вкупна вредност надминува 1,5 милиони евра, при што најголемиот договор од половина милион евра беше склучен во март годинава за скенирање списи и внес на податоци со компанијата „Новатек Инв“, која е формирана за трговија на големо еден месец пред објавувањето на огласот за тендерската постапка и само 3 месеци пред склучувањето на договорот за јавна набавка.

Пишувал Влатко СТОЈАНОВСКИ

„Целосна дигитализација на водењето на матичните книги“ – ова неодамна го најави вицепремиерот за борба против корупцијата Љупчо Николовски, како една од клучните мерки во најавената борба против корупцијата, која е составен дел од владиниот антикорупциски план. Меѓу другото, овој план, усвоен по најлошиот ранкинг на земјава на индексот на перцепција на корупцијата, предвидува дигитализацијата на трите книги што ги води Управата за водење на матичните книги – извод на родени, венчани и умрени.

– Дигитализација на матичните книги е дел од Планот за борба против корупција. Нема повеќе непотребни чекања на шалтери за вадење изводи од матичните книги. Се забрзуваат постапките, се елиминира човечкиот фактор и евентуалната корупција, односно можен поткуп при вадење документи – изјави неодамна вицепремиерот Николовски, додека заедно со премиерот Зоран Заев го презентираа Планот за борба против корупција.

Генерално, дотука нема ништо спорно, бидејќи факт е дека дигитализацијата ја намалува корупцијата, имајќи предвид дека едноставно го елиминира или редуцира човечкиот фактор. Арно ама, ако се изврши проверка на каков начин тече реализацијата овој процес, тогаш се добива една сосема спротивна слика од декларативните најави и заложби за конечна пресметка со корупцијата, под која не се подразбира само грубо кршење на правилата, туку и нивно моделирање во интерес на одредена група или поединец.

Имено, целосната дигитализација на матичните книги почна да се имплементира од 2019 година, откога се спроведени повеќе тендерски постапки за набавка на хардвер, софтвер, но, пред сѐ, за дигитализација на документацијата, чија вкупна вредност надминува еден милион евра. Еден од нив е договорот од март годинава тежок половина милион евра, склучен со нова компанија формирана еден месец пред да почне и 3 месеци пред да заврши постапката.

ВРЕДНИ ТЕНДЕРИ СО ЕДЕН ПОНУДУВАЧ

Податоците од Бирото за јавни набавки покажуваат дека Управата за матични книги, на чело со директорот Бујар Дардишта, кадар на ДУИ, на почетокот на март годинава склучила договор за дигитализација на матичните книги во износ од 29,5 милиони денари или скоро 480.000 евра, во времетраење од 6 месеци. Впрочем, висината на склучениот договор речиси во целост се совпаѓа со проценетата вредност на набавката, која, патем речено, не била објавена во огласот.

Инаку, договорот бил склучен со компанијата „Новатек Инв“ од Скопје, која била единствен учесник и понудувач во тендерската постапка. Она што е интересно, оваа компанија е основана на самиот истек на минатата година, или само 3 месеци пред да го добие тендерот од безмалку половина милион евра. Дополнително, друштвото е формирано еден месец пред да се објави огласот за набавка на услуга за дигитализација на матичните книги.

Според Централниот регистар, „Новатек Инв“ е основана точно на 11 декември 2020 година со основна дејност – неспецијализирана трговија на големо. Како единствен сопственик и основач на фирмата со седиште на булеварот „Илинденска“ се јавува Љирим Фетаи, кој претходно десетина години работел во реномираната компанија за трговија со ИТ-опрема „ИТД Дистрибуција“, со тоа што во последните две години бил и нејзин управител.

Всушност, „ИТД Дистрибуција“ е капитално и персонално поврзана со „Инфософт Системс“, која исто така соработувала со Управата за матични книги. Односно, еден ден откако склучила договор со „Новатек Инв“, Управата склучила договор во износ од 26,7 милиони денари или 434.000 евра и со „Инфософт Системс“ за набавка на хардверска опрема. И во двете постапки, имало само еден понудувач и не се спровела претходна проверка на пазарот.

ФИРМА БЕЗ ИСТОРИЈА, ВРАБОТЕНИ СО ИСКУСТВО

Основното прашање што се поставува е како тукушто формирана компанија добила тендер од половина милион евра во постапка отпочната еден месец од формирањето на компанијата и завршена само 3 месеци од нејзиното основање? Како за толку кусо време компанијата успеала да се информира за тендерот и притоа да изгради кадровски, технички и друг тип на капацитети со цел да се подготви, квалификува и на крајот да склучи договор за јавна набавка?

– Информирањето околу објавените тендери се прават онлајн преку веб-страната за јавни набавки и сите заинтересирани економски оператори овие информации ги добиваат на време. Во поглед на исполнувањето на потребните услови од тендерската документација, истите ги исполнуваме благодарение на нашиот искусен тим со кој располагаме – гласи објаснувањето што за „Фокус“ го дава Фетаи, сопственик и управител на „Новатек Инв“.

Иако станува збор за нов правен субјект, тој посочува дека заедно со неговиот тим имаат повеќе од 15-годишно искуство во областа на ИТ-технологиите во државава. Како резултат на ова искуство, посочува Фетаи, неговата компанија за два месеца успеала да склучи договори и да стане партнер на најголемите светски брендови, како „ДЕЛЛ“, „ИБМ“ и други. Тоа, според него, е сосема доволна препорака.

– Во целост ги исполнуваме сите барани критериуми, во спротивно не можете како економски оператор да ја поминете фазата на евалуација на понуди која ја прави Комисијата за јавни набавки. Сите потребни докази од технички аспект, софтверски, ИСО-стандарди и слично, кои беа предмет на услови, се доставени во електронска форма кај договорниот орган додека траеше постапката – ни изјави Фетаи.

МИНИМАЛНИ УСЛОВИ

Но, увидот во тендерската документација покажува дека Управата за матични книги пропишала безмалку минимални услови и критериуми во делот на утврдување способност и техничка и професионална способност на економските оператори. Поточно, Управата како договорен орган ги навела вообичаените услови компаниите да не се во фаза на стечај или ликвидација, да ги подмириле јавните давачки и да немаат негативна референца.

За разлика од многу други тендерски постапки, УМК не пропишала услов за минимален праг на остварени приходи во период од една, две или три години, што би укажало на одредена финансиска стабилност на компанијата. Исто така, не се барале буквално никаква референци, односно број и вид на сработени проекти од истата сфера, број на реализирани договори со одредена вредност и слично, што би ги елиминирало новите неискусни фирми.

Наместо тоа, договорниот орган поставил услови кои главно упатуваат кон вработените на економскиот оператор, така што се навеле карактеристики на профили на работници – аналитичар, програмер, администратор, кои дополнително треба да поседуваат соодветни сертификати. Единствено, за компанијата се однесуваат барањата за исполнување на стандардите за системите за квалитет, за поседување на валидни сертификати за управување информации, за заштита на животната средина…

Во таква ситуација, немало никаква пречка „Новатек Инв“, како нова компанија без историја и портфолио, врз основа на техничките спецификации, да достави дури и самостојна понуда, без поддршка од други субјекти. Според оваа понуда, која на крајот била прифатена и станала дел од договорот, компанијата во период од 6 месеци има обврска, со два скенера во сопственост на институцијата, да скенира 300.000 записи од книгите на родени, умрени и венчани и да внесе 550.000 записи во интегрираниот систем.

ОДБРАНА СО БАНКАРСКИ ГАРАНЦИИ

Во врска со овој случај, кога новоформирана фирма добива вреден тендер за одговорна задача, се обративме до самата Управа за водење на матичните книги. Од таму ни одговорија дека конкретната јавна набавка се спровела со отворена постапка во која, како што нагласуваат, имале право да учествуваат сите заинтересирани економски оператори без оглед кога се формирани. Воедно, од Управата посочуваат дека овозможиле и странски компании да учествуваат во постапката.

„Постапката се спроведува во согласност со Законот за јавни набавки и во однос на критериумите за овој вид набавка потребни се техничката и професионалната способност на економскиот оператор, односно кадрите со кои располага за реализација на набавката. Самата постапка со себе носи два вида на гаранција кои се неизбежни, бидејки се законски предвидени. Едната е банкарска гаранција на понуда со која секој економски оператор гарантира за сериозноста на понудата, и второто е гаранција за квалитетно извршување на договорот“, велат од Управата.

Како што објаснуваат од таму, овој процес не ги содржи само набавките за дигитализација на матичните книги, туку, како што велат, е многу поопширен и опфаќа повеќе сегменти, вклучително и поврзување на матичните подрачја во рамки на Управата, како и поврзување на Управата со други институции, како Министерство за информатичко општество и администрација, но и организации од типот на Адвокатската комора, Нотарска комора, Комора на извршители…

„Со заклучок на Владата од 2019 година, не задолжија за целосна дигитализација и поврзување на Управата за водење на матичните книги. Дигитализацијата на матичните книги за родени, венчани и умрени е приоритетна цел на Управата и ние како институција секоја година доставуваме до Владата извештај за реализација на акцискиот план од претходната година“, велат од УМК, порачувајќи дека овој процес се очекува да биде целосно комплетиран и завршен во наредната 2022 година.

НАЈНИСКА ЦЕНА СО ИЛИ БЕЗ ЛИСТА НА ПРОЕКТИ

Освен договорот за дигитализација, односно за скенирање и внесување на податоци со „Новатек Инв“, Управата за матични книги на ист ден склучи договор и за набавка од софтвер од 11,5 милиони денари, односно 187 илјади евра, со компанијата „Аукта“. Повторно, и во оваа ситуација се работи за релативно млада компанија, која склучува шестмесечен договор за јавна набавка во постапка со еден понудувач, и тоа на сума речиси идентична на проценетата вредност на набавката.

Но, има еден различен елемент. Во оваа тендерска постапка, основен критериум за доделување на јавната набавка не е исклучиво најниската цена, туку најниската цена во комбинација со бројот на квалитетна имплементација или одржување на софтверски решенија. Сепак, симптоматично е зошто Управата не примени ваков комбиниран модел кога за првпат склучи договор со „Аукта“ во 2019 година, односно истата година кога оваа компанија беше основана и дотогаш се уште немаше многу време да создаде пообемно досие.

Токму со „Аукта“, Управата ги склучи првите договори за дигитализација на матичните книги, кои подразбираат скенирање на книги и внесување на податоци во соодветните модули. Првиот од двата договора меѓу двете страни е склучен на крајот 2019 година во износ од 6,7 милиони денари или 109.000 евра, и тој се однесува за период од 4 месеци. И тогаш, оваа компанија била единствен понудувач, меѓутоа основен критериум била исклучиво најниската цена, односно не се барале потврди за квалитетно сработени проекти.

Случајно или не, „Аукта“ била формирана истата 2019 година и прв тендер што го добила бил токму овој од Управата за матични книги. Неколку месеци подоцна, т.е. во март 2020 година, тие го склучиле и вториот договор за истата намена, со тоа што овој се однесуваше на период од 6 месеци и изнесуваше околу 22 милиони денари или над 357.000 евра. Во меѓувреме, компанијата соработуваше и со други институции, како МОН, Агенција за примена на јазикот, Агенцијата за електронски комуникации итн.

НЕДОСТИГ ОД КОНКУРЕНЦИЈА ПОРАДИ КАДАР

Во одговорите што ни ги доставија од „Аукта“ се наведува дека компанијата е регистрирана за трговија на големо со компјутери, компјутерска периферна опрема и софтвер. Од таму посочуваат дека нивниот тим е составен од експерти кои, како што велат, индивидуално или како дел од различни водечки фирми присутни на ИТ-пазарот сработиле во изминатите 20 години огромен број проекти за потребите на јавни институции, но и за клиенти од приватниот сектор.

„Експертизата, искуството и резултатите од ангажманот и нашата работа како тим се евидентирани во досега реализираните проекти, кои се многу на број, вклучително и на сите оние реализирани во рамки на наведената Институција (Управата за матични книги) во изминатите години наназад, независно која политичка структура или политичка партија била на власт“, велат од „Аукта“.

Од компанијата предводена од Лилјана Воденичаровска додаваат дека во изминативе години, посебно на јавните набавки на кои се бараат софтверски решенија, се почесто се случува да има само еден понудувач. Тоа, според компанијата, го покажува трендот на сериозен недостаток на ИТ-кадар, а особено на ИТ-фирми кои би работеле на локални проекти. Во однос на последниот договор со УМК за набавка на софтвер, од таму велат:

„Инсталирањето и употребата на ваков софтвер ќе овозможи подобрување на ефикасноста во работењето на Управата. Секако, тука треба да се потенцира фактот дека стратешка цел на нашата држава и институциите кои ја сочинуваат е дигитализација – една од приоритетните цели во овој домен на патот кон присоединување кон Европската Унија. Токму за таа цел, убаво е сите институции, посебно тие кои имаат јавен карактер, уште похрабро да работат на спроведување процеси за модернизација на информациските системи, во континуитет…“.

БЕСМИСЛЕНО УБЛАЖУВАЊЕ НА КРИТЕРИУМИТЕ

Како и да е, од изнесените информации произлегува дека Управата за матични книги од 2019 година, заклучно со март 2021 година, склучила 3 договори за дигитализација на матичните книги преку скенирање и внес на податоци со „Аукта“ и „Новатек Инв“ во вкупна вредност од 900.000 евра. Паралелно со тоа, Управата склучила договор и за набавка на софтвер со „Аукта“ од 187.000 евра, додека истовремено за 434.000 евра бил набавен хардвер од „Инфософт Системс“. Севкупно, УМК во овој период потрошила над 1,5, милиони евра за хардвер, софтвер и дигитализација.

Меѓутоа, најиндикативен е податокот дека двете фирми што работеле на дигитализација на матичните книги биле тазе формирани пред да го добијат првиот тендер. Тоа особено важи за „Новатек Инв“, која доби тендер од половина милион евра само 3 месеци по формирањето. Притоа, се забележува еден образец, според кој УМК во сите тендерски постапки склучува договор со еден понудувач на сума безмалку идентична како проценетата вредност на набавката.

Упатените со кои разговаравме објаснуваат дека ублажувањето на критериумите може да биде позитивно ако тоа стимулира конкуренција. Меѓутоа, децидни се тие, кога крајниот епилог е натпревар со еден учесник, тогаш тоа губи смисла. Згора на тоа, според нив, во тендери од половина милион евра мора да се постават и услови кои ќе бараат одредено реноме на компанијата како организација, независно од искуството и вештините на вработените.

За споредба, и самата Управа за матични книги до неодамна поставувала построги услови за тендери од слична природа, но со далеку пониска вредност. Така, во 2018 година за 3 милиони денари набавила софтвер за поврзување на институции од „Ассеко Сее“, откако во постапката, покрај останатото, барала од компаниите позитивно финансиско работење во последните 3 години, како и минимум 3 договори од ваков вид, од кои еден во вредност од 1,5 милиони денари.

СПОРНИ ЈАВНИ НАБАВКИ

Во тој контекст, Државниот завод за ревизија периодов објави ревизорски извештај за Управата за матични книги, кој се однесува за 2019 година. Уште тогаш, ревизорите утврдиле одредени неправилности при повеќе тендерски постапки. Па, државниот ревизор навел дека во јавна набавка за реконструкција на градежен објект на Управата е предвидена и набавка на мебел, што би требало да оди во посебна постапка. Но, проблематични биле и таканаречени ИТ-набавки.

Како што стои во извештајот, кон фактурите за одржување на хардверот за електронскиот матичен регистар носителот на набавка не доставувал месечни извештаи за извршени активности, како што налагал договорот. Потоа, при реализација на договорот за одржување на софтвер, кон фактурите недостигале сервисни налози за извршен преглед, контрола и поправка, со кои би се реалноста на извршените интервенции.

Можеби, најподатлив е ревизорскиот наод дека во набавката на интернет-пристап не е обезбедена конкуренција. Оттогаш па наваму, Управата ги спроведе најголемите јавни набавки со само еден понудувач и склучи договори со тазе формирани компании, без компаниско искуство, референци, портфолио. Како што е познато, конкуренцијата е основен постулат при трошењето на јавните пари, бидејќи овозможува заштеди.

Како капак на се, ревизорите констатирале дека во 2019 година Управата издала 21.957 погрешни изводи, што било 4 отсто од вкупно издадените изводи. Патем, УМК не ја утврдил одговорноста за надоместување на трошокот при грешки во издавањето на изводите. По тој основ, не биле уплатени 1,1 милиони денари на сметката на Управата и скоро 2,2 милиони денари во Буџетот како приход од административни такси.

ДАЛИ ИМАЛО И ДРУГ ЗАИНТЕРЕСИРАН ПОНУДУВАЧ?

Повикувајќи се на записникот од денот на отварањето на понудите, во кој имаат увид сите економски оператори што доставиле понуда, првиот човек на „Новатек Инв“ Лирим Фетаи истакнува дека немало друга компанија која доставила понуда.

Сепак, од Управата за матични книги ни посочија дека еден економски оператор поднел жалба која потоа била отфрлена од второстепената Комисија.

Досега, Комисијата не објавила никакво решение по однос на поднесена жалба за предметната набавка.

Текстот е објавен на 08 април 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1331.

Опозицијата во неколку наврати периодов го обвинува скопскиот градоначалник Шилегов дека дели тендери на блиски луѓе и сопартијци, а едно од таквите обвинувања се однесуваше на договорот за детекција на шумски болести со дрон, што Град Скопје го склучи со „Флај Кем“ на сопругот на министерката Царовска. Фокус детално ја разработи оваа тендерска постапка, при што информациите до кои дојдовме покажуваат дека дел од карактеристиките на дронот што го поседува компанијата се идентични со барањата во техничката спецификација, кои Градот ги пропишал и во 2019 година, кога склучи договор со истата фирма за прелет врз депонии. Сознанијата на експертите, пак, говорат дека со дрон не може да се детектираат шумски болести, туку само да се мапираат ризични зони и ослабени растенија, но она што според нив е најпроблематично, во градската власт нема стручни лица кои ќе ги обработат направените записи.

Пишувал Влатко СТОЈАНОВСКИ

Компанијата „Флај Кем“, која е во сопственост на сопругот на министерката за образование и воедно потпретседателка на СДСМ Мила Царовска, добила тендер од Град Скопје на чело со градоначалникот и нејзин сопартиец Петре Шилегов во вредност од милион денари, обелодени деновиве ВМРО-ДПМНЕ. Се разбира, опозициската партија не пропушти прилика, врз основа на оваа информација, да констатира дека функционери од власта меѓусебно си делат тендери.

Од Град Скопје и од СДСМ, пак, експресно и синхронизирано ја обвинија опозицијата дека шири лажни вести и дека, како што истакнаа, ја труе јавноста со манипулативни конструкции. Притоа, во нивните реакции не се штедеа зборови и редови за проектите што градските власти ги реализирале во изминатиов мандат на скопскиот градоначалник Шилегов, но безмалку немаше ниту еден збор за конкретната јавна набавка.

Имено, власта и на локално и на централно ниво не се обиде да понуди прецизни одговори околу оправданоста на одлуката за првпат токму сега да спроведе јавна набавка од ваков тип, а изостана и какво било објаснување за начинот на реализација на постапка со само еден понудувач. Единствено, од таму посочија дека оваа фирма долги години работела на ваков тип јавни проекти, што, најблаго кажано, е делумно точно.

Проверките што ги извршивме покажуваат дека ова е прв тендер за детекција на шумски болести со помош на дрон што го добил сопругот на Царовска. Патем, вредноста на договорот претставува околу една третина од износот на вкупните тендери што досега ги добила фирмата. Воедно, договорот тежи колку една третина и од последно евидентирани годишни приходи на друштвото.

Експертите што ги консултиравме велат дека преку висинско набљудување не може да се детектираат шумски болести, туку единствено може да се мапираат одредени ризични подрачја. Потоа, истакнуваат тие, мора да се изврши теренска посета и да се земат мостри за да се утврди дали постои заболување и за какво заболување станува збор. Она што е најбитно, тие посочуваат дека во градските служби и јавни претпријатија нема стручни лица кои ќе ги обработат записите направени со дронско снимање.

МАПИРАЊЕ И НАБЉУДУВАЊЕ НА ВЕГЕТАЦИЈА

Според Бирото за јавни набавки, досега ниту една институција не спровела тендер за детектирање на шумски болести. За првпат тоа го прави токму Градот Скопје, кој ваква јавна набавка предвиде со Планот за јавни набавки за минатата 2020 година, иако реализацијата на постапката се заокружи за време на тековната 2021 година. Но, со актуелниот План за јавни набавки не се предвидува ваква набавка. Што говорат официјалните податоци?

Во огласот што го објавил Градот за изнајмување на опрема за висинско набљудување на шумски површини во скопската котлина за рана детекција на растителни болести, покрај вообичаените услови компанијата да не е во фаза на стечај или ликвидација, да ги има помирено јавните давачки и слично, се бара и економските оператори претходно да реализирале макар еден договор од „ист или сличен тип“. Но, не е определена негова минимална вредност.

Дополнително, треба да се истакне дека од компаниите не се барале услови во поглед на обртот на средства во определен период, како што често се прави во други тендерски постапки, со цел да се обезбеди што поликвидна и постабилна компанија за соработка. Единствено, се барала гаранција за квалитетно извршување на договорот од 10 отсто, што, со оглед на вредноста на договорот, значи дека компанијата треба да депонира банкарска гаранција од 100 илјади денари.

Понатаму, во тендерската документација се наведува дека избраната компанија треба да врши прелети на територија на Град Скопје со воздухоплов без екипаж опремен со систем за 3Д-мапирање на терен и со мулти-спектрална камера за набљудување на вегетација. За таа цел, воздухопловот треба 3Д-мапирањето на терен да го изведува со точност од максимум 4 сантиметри, без да има потреба од користење на помошни точки поставени на терен поради можност од непристапни терени.

Освен тоа, во техничката спецификација стои дека беспилотното летало мора да има батерија што му овозможува минимум 50-минутно летање. Згора на тоа, дронот мора да има брзина на крстарење од 40-110 километри на час, отпорност на ветар до 45 километри на час, како и опсег на радио врска од 3-8 километри на час. Сепак, најбитна компонента не е самиот дрон, туку таканаречената мулти-спектрал камера, додека истовремено се барале и камера за 3Д мапинг и обична РГБ камера.

СПЕЦИФИКАЦИЈАТА ИДЕНТИЧНА НА КАРАКТЕРИСТИКИТЕ НА ДРОНОТ

При такви услови и критериуми, кои во некои сегменти биле исклучително либерални и релативни (портфолио на компанијата), додека во други сегменти биле крајно комплекси и специфицирани (карактеристики на дронот и камерите), единствен учесник во постапката била компанијата „Флај Кем“. Како сопственик и управител на оваа компанија се јавува Горан Георгиевски, сопруг на министерката за образование Мила Царовска.

Така, Градот Скопје и „Флај Кем“ минатиот месец март склучиле договор од милион денари или 82.600 денари со вклучен ДДВ за километар квадратен прелетана површина. Договорот е со времетраење од една година, кога компанијата е должна да врши прелети врз основа на доставен налог од страна на Градот, кој сепак, задржува право да не ја исцрпи во целост утврдената вредност на набавката. Двете страни се договориле дека „Флај Кем“ на Градот треба да му обезбеди софтвер за вршење на потребните премери и пресметки.

Во извештајот од спроведената јавна набавка, што ни го доставија од Град Скопје согласно Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер, се наведува дека „Флај Кем“ била единствена компанија што учествувала во постапката. Во делот за задоволување на техничките спецификации, пак, во извештајот стои дека компанијата доставила документација дека поседува дрон од типот „Sense Fly eBee Plus RTK“ со мулти-спектрал камера „Parrot Sequoia Plus“.

Податоците од Агенцијата за цивилно воздухопловство говорат дека ова летало со сериски број ЕП-11-32974 е запишано во Регистарот за воздухоплови без екипаж согласно владината Уредба донесено во 2017 година, која ги пропишува условите под кои тоа може да лета во воздушниот простор. Поточно, уверението за леталото е издадено во ноември 2018 година со важност до ноември оваа 2021 година, што значи дека има важност од уште половина година.

Во прирачникот за употреба на ова летало во производство на „Sense Fly“, која е дел од „Parrot Group“, се наведува дека има капацитет за летање од 59 минути, брзина на крстарење од 40 до 110 километри на час, отпорност на ветар до 45 километри на час. Буквално во целост, овие 3 карактеристики се совпаѓаат со спецификацијата што ја изготвил Градот Скопје кога распишал тендер за детекција на шумски болести. Покрај тоа, истите карактеристики Градот ги барал и кога во 2019 година склучил договор со истата компанија за прелет врз депонии…

ДОГОВОР ВРЕДЕН КОЛКУ ЕДНА ТРЕТИНА ОД ГОДИШНИТЕ ПРИХОДИ

Според Централниот регистар, „Флај Кем“ е основана на почетокот на 2015 година како друштво за производство на филмови, видеофилмови и телевизиска програма. Првично, компанијата имала двајца вработени, а од 2017 година има само еден вработен, а тоа е сопственикот Горан Георгиевски, кој по професија е дрон-пилот. Во периодот од 2016 до 2018, компанијата забележува тренд на раст на приходите од 1,5 на 4,3 милиони денари, додека 2019 година се забележува мал пад, имајќи во предвид дека приходите изнесувале 3 милиони денари.

Врз основа на тоа, произлегува дека последниот тендер што го доби „Флај Кем“ од Град Скопје од милион денари одговора на една третина од вкупните приходи остварени во 2019 година. Меѓутоа, она што е далеку поилустративно, овој договор претставува нешто помалку од една третина од вкупната вредност на склучените договори за јавна набавка, со оглед дека „Флај Кем“ од 2016 година досега склучила 6 договори за јавна набавка во вкупна вредност од 3,5 милиони денари или 57 илјади евра.

Притоа, 3 од овие 6 договори се склучени со Град Скопје. Освен последниот за шумски болести, „Флај Кем“ во 2019 година со Градот предводен од Петре Шилегов склучил договор за висинско набљудување на диви депонии и останати зони од 967 илјади денари. Исто така, двете страни соработувале и во 2016 година, кога скопски градоначалник беше Коце Трајановски од ВМРО-ДПМНЕ, меѓутоа станува збор за далеку помала набавка од 538 илјади денари, и тоа за сосема друг предмет – изработка на видео документација за тековните инвестициони и инфраструктурни проекти.

Во меѓувреме, „Флај Кем“ во февруари годинава склучил договор и со битолското јавно претпријатие „Стрежево“ за набавка на дрон од незначителни 129 илјади денари. Во 2018 година, пак, компанијата добила тендер од МЕПСО за специјални летечки уреди за извршување вонреден преглед во износ од 779 илјади денари. На крајот, фирмата истата година склучила договор и со Општина Куманово за набавка на дрон со дополнителна опрема од 130.000 денари.

Паралелно со тоа, „Флај Кем“ соработувала и со приватни компании, така што работела на мапирање на дел од автоматот Кичево-Охрид, на рудникот за мермер во Прилеп „Сивец“ и други проекти. На самиот премин од 2019 кон 2020 година, Георгиевски во едно интервју за МИА најави дека кога ќе почне растот на земјоделските култури со помош на фондови или преку самофинансирање, планираат да започнат пилотирање за употреба на беспилотни летала во земјоделството.

ДРОНОТ НЕ ДЕТЕКТИРА БОЛЕСТИ, ТУКУ ОСЛАБЕНИ ДРВЈА

Експертите со кои разговаравме велат дека Градот има одредени надлежности врз шумите во скопскиот регион. Поточно, според нив, таквата надлежност ја црпи преку ЈП Паркови и зеленило, кое е надлежно за дел од Водно, како и за дел од таканареченото вонградско шумско зеленило, под кое спаѓа Гази Баба, Француски гробишта, Матка… Според нив, Градот нема надлежност за делот од Водно што е под Сопиште, како и за Скопска Црна Гора, која е под капата на Караџица.

– Градот има надлежност, па и обврска врз дел од шумите во скопската котлина. За таа цел, снимањето со дрон може да помогне, може да детектира каде е засушено и слично. Во таа смисла, би можело да се мапираат одредени ризични подрачја. Меѓутоа, за точно да се утврди шумска болест мора да се дојде на лице место, да се земат примероци и да се испитаат од надлежен орган за тоа подрачје. Тоа го прави инженер, под чија капа се техничари итн. – ни изјави професорот од Шумарскиот факултет Иван Блинков.

Неговиот колега, универзитетскиот професор Иван Минчев користи дрон при неговите теренски истражувања. Како што вели тој за „Фокус“, дронот со помош на инфрацрвената светлина, во комбинација со визуелниот аспект, може да детектира физиолошки ослабени растенија. Сепак, Минчев нагласува дека тоа може да претставува само сигнал за да се отиде на терен и да се земе мостра за испитување, дури и ако се работи за болеста позната како „боров четник“, која, за разлика од останатите, има експлицитно изразени манифестации.

– Што се однесува до парковите, тие редовно се одржуваат од страна на лица, чија должност е да алармираат доколку забележат знаци за заболено дрво. Дронот има поголема смисла за поголеми и потешко пристапни шумски површини. Притоа, дронот ќе направи снимки, како што впрочем може и бесплатно да се направат со сателит. Проблемот е што во локалната самоуправа нема стручни лица што ќе знаат да ги обработат и интерпретираат тие записи – објаснува Минчев.

Нашите соговорници посочуваат чести болести се јавуваат кај дабот (гумар), кај костенот (рак на костен), но особено распространета периодов била заразата на шишмирот во делот кај Сарај, кој во големи количини бил нападнат од медитерански инсект. Сепак, и покрај нашите настојувања, не добивме одговор од Град Скопје на што точно ја базирале одлуката сега за прв пат да распишат набавка за шумски болести, и тоа со еден понудувач без конкуренција? И од „Флај Кем“ останаа недостапни за одговор, вклучително и на прашањето дали работеле на друг ваков проект и какви шумски болести може да се детектираат со дрон?

Горан ГЕОРГИЕВСКИ, „Флај кем“
НЕ СУМ ВО МОЖНОСТ ДА ВИ ОДГОВОРАМ

До сопственикот и управител на компанијата „Флај Кем“, Горан Георгиевски, упативме неколку прашања, меѓу кои дали неговата компанија работела и на друг проект за детекција на шумски болести, како и какви шумски болести може да се детектираат на овој начин со дронско снимање?

–Не сум во можност да ви одговорам – кусо истакна Георгиевски, кој минатиот месец формирал уште една компанија „Левант Фуд“ за подготовка и послужување на храна“.

Молк од Град Скопје
КАКО ДОНЕЛЕ ОДЛУКА ТОКМУ СЕГА ПРВПАТ ДА СПРОВЕДЕ ТЕНДЕР СНИМАЊЕ НА ШУМИ?

Пред подолго време, до Град Скопје упативме неколку прашања поврзани со тендерската постапка за дронско снимање, со цел детекција на шумски болести. Но, досега не добивме никакви одговори.

Односно, не добивме одговори на прашањето врз основа на кои аргументи надлежните сектори во делот на спроведување на јавните набавки одлучиле токму сега да спроведат тендер од ваков тип, ниту дали можело со поинакви спецификации или проверка на пазарот да се обезбеди конкуренција во постапката, што е еден од основните принципи при трошењето на јавните пари.

Миле ЛЕФКОВ, ВМРО-ДПМНЕ
ГРАДОТ НЕ Е НАДЛЕЖЕН ЗА ШУМИТЕ, ОВДЕ ИМА РАБОТА ЗА ОБВИНИТЕЛСТВОТО

Пратеникот од ВМРО-ДПМНЕ, Миле Лефков, кој темата за соработката меѓу Град Скопје и „Флај Кем“ ја актуализираше и во Собранието, смета дека целата постапка дополнително ја компромитира фактот што, според Законот за шумите, дијагнозно-прогнозни работи за заштита на шумите не може да спроведува Град Скопје. Како што вели тој за Фокус, тоа може да го прави органот на државната управа надлежен за работите од областа на шумарството, за кој е предвидено дека води евиденција, востановува и одржува постојана база на податоци за движењето на растителните болести и штетници.

–Законски, работите на извештајно дијагнозно-прогнозата служба, органот на државната управа надлежен за работите од областа на шумарството, со договор може да ги додели на јавна установа, меѓутоа тоа треба да биде установа од областа на шумарството. Како и зошто Град Скопје, спротивно на одредбите од Закон за шумите, самоиницијативно се вклучува во дијагнозно-прогнозни работи, е прашање на кое ќе треба да одговорие Шилегов, надлежниот министер, но и обвинителството – смета Лефков.

Две години и седум месеци е највисоката затворска казна што беше досудена денеска на дел од обвинетите, вработени во Пасошкото одделение во МВР и посредникот, во случајот „Двојник“ за издавањето на македонски пасоши на светски криминалци откако дел од нив признаа вина.

Посредникот, Раиф Мифтари, кој беше во бегство, но се предал минатата недела, доби казна затвор од 2 години и три месеци.

Останатите четворица обвинети, кои се вработени во МВР, исто така добија казни над две години, а еден условна. Поточно, Денис Баруфи е осуден на две години и седум месеци, Ален Личина на две години и три месеци, Ѓорѓе Велков на две години и Фарук Биља доби шестмесечна условна казна.

За останатите обвинети кои не признаа вина продолжува судскиот процес, а за 215-те издадени пасоши на криминалци се товарат само службениците, истрагата не е проширена.

Текстот е објавен на 15 април 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1332.

Пишува: Фросина ФАКОВА-СЕРАФИНОВИЌ

Седат Пекер, кого турските медиуми го опишуваат како водач на турската мафија, во „Долина на волците“ е агентот Полат Алендар. А, во Македонија си платил, па си извадил пасош со туѓ идентитет, со името на Џадин Адемовски со живеалиште на улицата „Ќемал Сејфула“ во Чаир. Пекер го има по светските медиуми, но неговиот лик не го препознале, или не сакале да го препознаат вработените во пасошкото одделение на Министерството за внатрешни работи, кои беа уапсени во акцијата „Двојник“, како што ја нарече МВР, или „Мафија“, како што ја нарече опозицијата.

Референти и службеници кои работеле во пасошко, според обвинителството, издавале македонски пасоши на белосветски криминалци со украден идентитет од лица од дијаспората. Засега е поднесена кривична пријава против 11 лица, десет од нив, вработени во управните служби и посредникот, Раиф Мифтари, кој бил врската меѓу нив и криминалците, кои за сума и до 20.000 евра добивале македонски пасоши.

Мифтари побегна, а истрагата, која се водела од февруари 2019 година, засега ги улови само изработувачите и издавачите на пасошите и тоа откако првите информации дека се издавале македонски пасоши на криминалци ги обелодени ВМРО-ДПМНЕ на брифинг со новинари.

Опозицијата не излезе на прес-конференција, туку документите што ги добиле наводно од свиркачи, им ги презентираше на новинарите, кои потоа ја пренесоа веста. Но, она што во јавноста помина речиси незабележано е тоа што за овој скандал, кој се споредува со скандалот со масовното прислушување, во кој не се тргувало со лажни пасоши, туку државни службеници, со државни ресурси издавале вистински македонски пасоши со украдени идентитети, може да помине со казна затвор од шест месеци до три години за службениците, ако не се прошири истрагата.

СКРАТЕНА ПОСТАПКА СО СКРАТЕНИ КАЗНИ

Обвинителството ги гони уапсените за кривично дело Злоупотреба на службена положба и овластување од член 353 став 1 од Кривичниот законик.

-Службено лице кое со искористување на својата службена положба или овластување, со пречекорување на границите на своето службено овластување или со неизвршување на својата службена должност ќе прибави за себе или за друг некаква корист или на друг ќе му нанесе штета, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години, стои во став 1 од членот 353 од Кривичниот законик.

Тоа значи дека, бидејќи казната затвор е помала од пет години, против осомничените се води скратена постапка и наместо обвинение, против службениците ќе биде поднесен обвинителен предлог.

Од вкупно 11 лица, против кои е поднесена кривичната пријава, шестмина завршија во Шутка. Судија на претходна постапка им одреди притвор на седуммина, меѓу кои и посредникот, кој е во бегство. Другите тројца имаат мерки за претпазливост, додека еден од нив е веќе во притвор за незаконско издавање возачки дозволи.

 Фото: 360 степени

Сите медиуми пренесоа дека шестмина од осомничените завршиле во Шутка, но ниту од Кривичниот суд, ниту медиумите не пренесоа дека судот одредил осумдневен, а не триесетдневен притвор за уапсените службеници, бидејќи постапката што се води против нив е скратена.

–Бидејќи е скратена постапката, според Законот за кривична постапка, во вакви случаи, во претходна постапка пропишан рок за притвор е осум дена, колку што им е и определен, а по поднесен обвинителен предлог, законскиот рок за притвор е максимум 60 дена, велат од скопското обвинителство за „Фокус“.

Адвокатите на дел од осомничените, пак, очекуваат неделава да биде поднесен обвинителен предлог, кога им истекува и притворот на осомничените, за да ги видат доказите против нивните клиенти. Првично дел од нив тврделе дека биле злоупотребени, но адвокатите засега се воздржуваат од коментар, додека не ги видат доказите.

Аферата со издавањето на пасошите ја обелодени опозициската ВМРО-ДПМНЕ, која по брифингот со новинарите ја обвини власта, конкретно премиерот Зоран Заев и министерот за внатрешни работи, Оливер Спасовски, дека овозможиле балкански нарко-босови да се стекнат со македонски пасоши и документи, а скандалот го нарече „Мафија“. Откако протекоа информациите од кај опозицијата, почнаа апсењата во пасошкото одделение, а лидерот на опозицијата Христијан Мицкоски тврдеше дека пасоши се давале на високи мафијашки структури, и тоа директно во Министерството за внатрешни работи.

ОПОЗИЦИЈАТА БАРА ОДГОВОРНОСТ, ВЛАСТА ОБВИНУВА ЗА САБОТАЖА

–Да не ја замајуваат јавноста со половични акции за приведување службеници во МВР, туку треба силен удар на криминалците во власта. Овие документи ќе ги предадеме и на Обвинителството, кое го повикувам за брза резолутна непристрасна и независна акција.

Ветувам дека една од првите работи што ќе ја расветлиме откако новата власт ќе го преземе управувањето со државата е токму ова, одговорност мора да има, но од вистинските инспиратори и организатори, а не од службениците кои денеска се предмет на тортура и каде што сакаат да ја префрлат вистинската вина, ѝ порача Мицкоски на власта.

Доцна вечерта на 6 април, еден ден откако опозицијата ја обелодени аферата, на прес-конференција излезе Спасовски и кажа дека 215 македонски, лажни незаконски пасоши циркулираат низ светот, а во акцијата која тие ја нарекоа „Двојник“ биле уапсени девет лица.

Уапсените се главно од управната пасошка служба во МТВ, но и двајца од полициските станици Драчево и Бутел, кои работеле на фотографирање на двојниците со криминално досие и им издавале „чисти“ пасоши со украден идентитет од македонски државјанин. Истрагата траела 26 месеци, од февруари 2019 година и се водела во соработка со Интерпол и со американските безбедносни служби, кои технолошки помагале со алатки за препознавање на лица.

Но, Спасовски не одговори зошто се чекало толку време и акцијата беше обелоденета откако ја откри опозицијата и зошто било допуштено и покрај информациите дека се издаваат вакви пасоши, криминалната мрежа да продолжи да си функционира, а пасошите да се множат. Сепак, ја обвини опозицијата за саботажа на акцијата и најави одговорност.

–Директно од политичката партија ВМРО-ДПМНЕ и нејзиниот претседател Христијан Мицковски беа пласирани информации во врска со истрагата со што директно можеше да се загрози се што беше сработено од нашите полициски службеници, но и од стратешките партнери и Интерпол. За ваквите обиди за саботажа на акцијата очекувам да се произнесе и јавното обвинителство. Одговорност мора да има, порача Спасовски.

ИДЕНТИТЕТОТ СЕ КРАДЕЛ ОД ЛУЃЕ БЕЗ БИОМЕТРИСКИ ДОКУМЕНТ

Според информациите од истрагата што беа објавени, во февруари 2019 година преку Интерпол Скопје, во МВР стигнала информацијата дека странски криминалец со меѓународна потерница е уапсен во европска држава, а со себе имал македонски пасош од оригинален образец, но со други податоци.

Тој спорен пасош бил издаден во 2017 година, а го имал  Јован Вукотиќ, припадник на Шкаљарски клан, криминална група која оперира од Србија и Црна Гора, која се занимава со шверц на дрога. Идентитетот се крадел од луѓе што имале македонско државјанство добиено пред повеќе децении, но никогаш не извадиле биометриски документ, односно немале македонски документи вадени после 2007 година, кога е издаден првиот биометриски пасош.

Истрагата првично утврдила дека уапсените во акцијата  „Двојник“ прво ги проверувале издадените државјанства, пред сѐ, на граѓани од Албанија. Потоа, проверувале дали имаат пасоши во друга база на податоци. Затоа што не ваделе пасоши, немало никаков биометриски податок за нив, ниту потпис, ниту отпечаток. Со туѓото државјанство потоа се формирала документацијата и најголем дел од двојниците биле сликани на мобилна биометриска станица.

Такви мобилни станици има повеќе и служат за услуга на неподвижни граѓани, за затвореници, или, пак, се носат во странство за тамошни државјани на кои им истекле пасошите.

Според годината на издавање на пасошите, вакви пасоши биле штанцани во мандатите на последните четворица министри. Во 2019 година е утврдено дека се испечатени 60-тина пасоши, а слична бројка имало и во следната 2020 година. Тие биле двете најплодни години за фалсификаторите платени од државата и граѓаните, а на хонорар кај странските криминалци.

За пасош треба да се остават и отпечатоци од двата показалци. Вештачењата треба да покажат чии се тие потписи, иако има сомнежи дека и самите службеници притискале, но не показалци, туку други прсти од рацете. По сликање и земање биометриски податоци, изработката на пасошите треба да се одобри, а една од уапсените е контролорката Оливера Софрониевска.

По печатењето, пасошот се враќа за да го подигне носителот. И тука носителот треба да удри отпечаток за да се активира пасошот. Но, во системот на МВР за сите овие 215 украдени пасоши стоело дека не се активирани. На сите купувачи на незаштитениот македонски идентитет на граѓани, пасошите не им требале за Македонија туку да ги употребуваат низ други држави, како на пример, Украина, Шпанија или Германија каде ги нема податоците во системот. Но, најголем проблем бил да се утврди мрежата, односно врската меѓу осомничените во една мрежа со врв.

Иако случајот прво го водело Обвинителството за гонење организиран криминал и корупција, сепак, во 2020 го презема скопското обвинителство. Едната причина најверојатно е што нема докажана поврзаност меѓу вмешаните во криминалот, а втората причина е што тие не се полицајци.

–Во конкретниот предмет надлежно за постапување е Основното јавно обвинителство Скопје, бидејќи осомничените не се лица со полициски овластувања, туку вработени во управните служби на МВР, односно не се овластени полициски службеници – е официјалното објаснување од Обвинителството.

 КАКО ЛИЦАТА ГИ ДОБИЛЕ СИТЕ ДОКУМЕНТИ ПОТРЕБНИ ЗА ПАСОШ?

Од половичните информации кои протекоа во јавноста се отворија голем број прашања, а прашања поставува и професорката на Факултетот за безбедност, Фросина Ременски, која вели дека голем дел од граѓаните, па и припадници на правосудните органи скоро и да немаат јасна слика кој ги изработува биометриските патни исправи и во каква постапка.

Најчесто издавањето на патната исправа или друг документ за идентификација се поврзува со постапка на пополнување образец, закажување на термин за фотографирање, оставање отпечаток од прсти и чекање да ве известат за подигање на личниот документ – патната исправа на некој од шалтерите во зградата на МРТВ.

–Но, има една голема дупка, ако можам така да го наречам временскиот период, постапките и процедурата од аплицирање до „производство“ на биометриски пасош. Скоро сите ги препознаваат шалтерските работници и лицата во кабините кои сликаат за лична карта или за пасош, и по правило сите мислат, односно се сака да мислат дека тие се лицата кои одговараат за целокупната постапка за добивање патна исправа, што не е така.

Скоро никој до сега не го постави прашањето како лицата што добиле македонска биометриска патна исправа се здобиле со сите пропратни документи кои се предуслов за добивање прво на државјанство, а подоцна врз основа на нив и биометриска лична карта и патна исправа, вели Ременски за „Фокус“.

Објаснува дека ако се погледне образецот што се пополнува при аплицирање за патна исправа се забележува дека таму се бараат податоци од извод од матична книга на родени, државјанство, податоци од лична карта, кои опфаќаат податоци за живеалиште или престојувалиште, и секако одговор за тоа дали првпат се аплицира за патна исправа.

Личното поднесување на барањето е задолжително, како при аплицирањето, така и при подигањето на патната исправа, вели Ременски и ги опишува сите фази што треба да се поминат за проверка на овие документи.

Секторот за управно надзорни работи при МВР ја води административната постапка што ја опфаќа фазата на проверка на веродостојноста на сите документи на лицето што бара издавање патна исправа – од извод на родени, преку државјанство и важечка лична карта, што подразбира дека лицето што ги поседува веќе се наоѓа, односно неговите податоци фигурираат во базите на податоци на МВР и евиденциите.

Кога оваа фаза во постапката ќе заврши, како што вели Ременски, процесот на издавање пасош влегува во клучната фаза во која повисока инстанца во хиерархијата на МВР пристапува кон персонализација на личниот документ.

Оваа постапка ја води Отсекот за персонализација на документација при Секторот за информатика и комуникации во чии рамки влегува целокупната постапка на изработка на патната исправа по стандардите и спецификациите на ICAO (Меѓународната организација за цивилно воздухопловство при ООН) со која се пропишуваат основните и опционите белези на сите биометриски пасоши од втората генерација пасоши меѓу кои спаѓа и нашиот пасош.

–Оваа фаза е најважна, но и со најмногу пропусти. Имено, централната база на податоци од кои вработените во персонализација ги црпат податоците за пасошот не е поврзана со другите бази на податоци при МВР (АФИС системот за криминалистичка евиденција и регистрација, Системот за расписи и потери, Граничниот систем за проверка на патници итн.).

Тоа значи дека лицето чии податоци доаѓаат со барањето за издавање патна исправа не може да се провери во други бази на податоци во МВР, односно на лицата што ги персонализираат обрасците за патната исправа не им се дадени овластување да проверуваат, споредуваат, пребаруваат и верификуваат релевантност и точност на добиени со постоечки податоци во централната база на Отсекот за персонализација именуван како IMAGO, објаснува таа.

 РЕМЕНСКИ: НЕ МИСЛАМ ДЕКА ПРИВЕДЕНИТЕ СЕ НАЈОДГОВОРНИ

Во хиерархијата на управно надзорните служби и во отсекот за персонализација раководат двајца помошници на министерот (за управни работи и за информатика и комуникации), и началници на секое пооделно одделение во управно надзорните служби (лични карти, патни исправи, возачки дозволи, државјанства итн) и секое пооделно одделение и отсек во секторот за информатика и комуникации.

–Улогата на повисоката хиерархиска структура во рамките на МВР, а особено во овие сектори се состои во контрола и надзор над законитоста во постапувањето на подредените кои извршуваат техничко-административни работи, што не ја исклучува одговорноста на сите во хиерархијата кои имаат задача да го контролираат процесот на проверка пред и издавање патна исправа, објаснува Ременски.

Овој случај таа го споредува со судскиот процес „Титаник“, кој беше отворен за изборна измама, односно кога на Македонци од Мала Преспа им беа вадени лични карти за да гласаат. Во овој случај се покажа дека повисоките старешини ги задолжувале подредените да прифаќаат апликации со сомнителна и некомплетна документација врз основа на која се здобивале со државјанство, лична карта, а подоцна и патна исправа.

–Лично не мислам дека приведените и притворените фотографи, шалтерски работници и контролори се најодговорните во овој системски скандал. Иако, должност на секое овластено службено лице е да одбие извршување на незаконска наредба издадена од страна на претпоставен или повисок старешини. „Титаник“, а можеби и овој случај, го потврдува спротивното – дека наредбите се извршуваат без да се знае законската основаност на истите.

Тука како една од причините за таквата сервилност ја гледам полициската субкултура, образовната неквалификација за работното место, но и проблемот на мобинг во случај на непослушност, па дури и кога се брани законитоста. Очекував и очекувам дека со процесот ќе бидат опфатени повеќе лица од повеќе различни организациски единици во МВР кои имаат сериозна одговорност во овој системски скандал, вели таа.

И додека партиите водат битка во чие време се издале повеќе вакви пасоши, односно системот бил изигран, дел од луѓето чиј идентитет е украден се во Мала Преспа и можеби не ни знаат дека некој високопрофилиран криминалец го носи нивното име. Нивните лични и биометриски податоци ги злоупотребиле државните институции, кои треба да им гарантираат безбедност.

Тие сега можат да ја тужат државата и пред меѓународните судови дебело да си го наплатат играњето со нивниот идентитет.

Текстот е објавен на 6 мај 2011 во неделникот „Фокус“ во бројот 827

Пишувала
Јадранка КОСТОВА

На 5 јуни завршува најмрачниот период во македонското новинарство и започнува слободата на медиумите, воскликна потпретседателот на опозициската СДСМ, Гордан Георгиев во пригодното обраќање до јавноста по повод Меѓународниот ден на слободата на медиумите, кој случајно, ете, го славиме на еден месец пред терминот одреден за предвремените избори. Па, вообичаено за секоја предизборна атмосфера, од истата адреса беше декодирана и тајната за начинот на кој ќе се изведе ваквата „хепиенд“ дешавка, кога, наместо мракот, наеднаш силно ќе светне ден на македонската медиумска ораница!

„Со формирањето на Владата на СДСМ завршува молкот“ се враќа слободата, обзнани Георгиев и остана жив!

Како прво, вакво поедноставување на состојбите во една ептен шашардисана сфера, со различни фактор-групи, ми звучи дибидус портокалово, небаре излегло од памфлетите на Никола Груевски. Да појаснам, дури и најлибералната влада нема да може да ја врати слободата, ако газдите на медиумите и новинарите самите не го сакаат тоа или не прават напор да ја изменат состојбата. Напротив, од неслободата многумина извлекоа корист, па станаа моделче за останатите – како најлесно се прави профит од медиумскиот бизнис!

Со други зборови, слободата треба секој сам да си ја извојува, не да му ја одработи „робовладетелот“. Велат дека дури и животните да ги пуштите од зоолошката градина, после толку години укафезеност, ќе се изгубат во слободата на движењето!

Второ, ниту времето на сдсмовските влади не можам да го вбројам меѓу ѕвездените мигови за слободното новинарство. Тоа што имало и не полошо, туку ептен полошо од нивното, не ги прави по автоматизам ангелчиња. Сепак, во нешто сум 100 отсто со иста мисла како Гордан – ова е дефинитивно, без дилеми, според мене барем, најмрачниот период во македонското новинарство и слободата на медиумите!

Кога меѓу неколку лоши нешта правиш споредба, тогаш најмалку лошото ти изгледа како врвна вредност. Во ваков контекст, Љубчо Георгиевски беше најблагопријатен за нашата бранша. Можеш да пишуваш што сакаш, да го критикуваш до бескрај, а тоа не менуваше буквално ништо. Човекот ниту тужеше новинари, ниту затвораше газди, ама и ич уво не го болеше за новинарските откритија. И, така, си стана средно богат бизнисмен!

ЗОШТО ГО НЕМА „ШИШЕТО“ МЕЃУ УСПЕСИТЕ?

За ваквите мои импресии не се заслужни меѓународните фактори. Напротив, сметам дека тие само солидно ни го измериле умот. Сепак, заради Грујо преродбеникот, кој милува дури и на спотчиња да ни го клука мозокот со некаков скок на меѓународните рејтинг листи, ќе нафрлам кусо како котираме на слободарските листи.

Според Фридомхаус, Македонија е на 99-то место во светот според слободата на печатот, сместена меѓу делумно слободните земји. Македонија има најнеслободни медиуми на Балканот, ќе биде заклучокот од листата на Светскиот економски форум, каде бевме рангирани на 102 место од вкупно 138 земји во однос на слободата на печатот. Според извештајот, пак, за 2010-та на Репортери без граници, се најдовме на 68 позиција, односно, споредено со 2009-та, Македонија се помести за 34 места кон понеслободните земји!

Што се случи за оваа една година за да спаднеме на такво дереџе, та дури и Танзанија, Суринам и Боцвана да бидат подобри од нас во однос на слободата на медиумите?

Едноставно, сите кои не се кучиња – чувари на власта, поточно булдози кои се лигават пред пастирот, а апат и лајат кон сите кои вождот го гледаат во поинакво светло, се соочуваат со „стапот“. Од морковот, пак, грицкаат апологетите мотивирани токму од ваквата „храна“ која патем сите ја плаќаме. За „дивно чудо“, суетниот Груевски пропуштил да се пофали какви успеси постигнал на ова поле!

Ако справувањето со „злогласниот“ Велија го навезе во отчетот како гобленче Пајажина, тогаш зошто во овој црн список не се избоцка и скандалот Шише? Зошто го нема германскиот трофеј во книгата на успеси? Зарем Груевски не смета дека, да го средиш ем прилагодиш ВАЦ на портокаловите ноти, не е голем чекор за секоја една Преродба, особено неговата? Или, успехот на унгарските власти не сака да си го присвојува?

Да, за ТВ газдите сум пишувала многупати, овојпат инспирацијата за овој наш ден на слободата, ми се токму изданијата на ВАЦ, односно Срѓан Керим. Поточно, заблудите дека добивме светски бренд кој ќе ги разбие нашите балкански стандарди во новинарството, особено навиката уредувачките политики да се креираат во владините одаи. Последнава година покажа дека сепак Груевски најде чаре и за овој бренд. И од Месечината се гледа дека изданијата на ВАЦ ќе завршат според програмата на Груевски, иако тоа го нема во нивните 100 чекори, па и оние надградените. И така, некому катанец, некој, пак, ќе ја сврти политиката за 180 степени, а што би рекол еден друг медиумски газда – При промена на брзината нема ни да се прикочи, па ќе попаѓаме сите во несвест!

Веднаш да расчитиме дека секој приватен медиум има право да прави какви сака пресврти, и кадровски и во уредувачката политика, ако тоа му носи полза на пазарот и поголема гледаност или читаност, ем доверба кај публиката. Легитимниот наш интерес гласи, дали ваквите тумби се одвиваат според владина партитура? Дали власта со своите моќни механизми успеа да го прероди ВАЦ во нивен мегафон, како што со слични методи ги скроти обичните домашни медиумски ѕверки?

За да ги поткрепам ваквите оправдани сомнежи, ќе го вратам филмот малку наназад. Едноставно, некогаш е добро да се препрочитаат некои постари објави и изјави. Временската дистанца дури им дава некаква чудна визионерска димензија!

БИДИ ПОУМЕРЕН КОН ВЛАДАТА И ДОБИВАШ ТЕНДЕРИ

Пред само еден месец се случија одредени турбуленции во МПМ. Извори од внатре тврдеа дека власта сака да стави рака и на трите изданијата на македонскиот дел од ВАЦ – Дневник, Утрински и Вест. Беше објавено дека имало жестоки дискусии откако првиот човек на МПМ, Срѓан Керим, им соопштил на уредниците дека Утрински весник сака да го ликвидира. Уште повеќе, дека Керим барал уредниците сами да ги бркаат вработените, што тие одбиле. Како вишок биле проценети 50 вработени од Утрински, 10 од Дневник и двајца од Вест. Имаше закани и со штрајк, па, откако во приказната се вклучи и новинарскиот синдикат, страстите привремено се потсмирија.

Новинарите посебно реагирале на предлогот, Дневник да стане близок до власта. Им било образложено дека Македонија е сиромашна земја, демократија назадена и заради тоа ВАЦ морал да се врзе со власта.

Од тука била донесена одлука, Дневник да биде конзервативен весник, десноориентиран и да ги собере сите реклами. Оние новинари кои нема да се согласеле со политиката, или ќе биле избркани или сами да си заминеле. Раководството планирало и на колумнистите од типот на Фрчковски, да им се заблагодарат за досегашната соработка, така барем информираше ТВ А1.

Во својата Публика, пак, Керим не демантираше дека се работи со владата како Дневник да го смени курсот, туку острицата ја насочи кон други адреси, па дури и поединци во нивните сопствени редови. Демек, во МПМ, кои биле нервозни оти не можеле да протнат свои и туѓи влијанија и интереси под фирма – заштита на „светоста“ на уредувачката политика. Ова директно оди на душа на дел и од уредничкиот и менаџерскиот тим, оти, нели, во ВАЦ никој не се мешал во тоа, особено не Керим!

Сега малку ќе шарам временски, па ќе ја вратам приказнава поназад. Пред приближно една година, сега веќе знаеме дека „шишето“ тогаш било на увид на Груевци, МПМ се освежи со повеќе нови менаџери. Почнувајќи од Горан Гаврилов, сопственикот на националното Радио 77, потоа Роберто Беличанец, Перо Димшоски и колегата Зоран Димитровски. Многу бргу Гаврилов ја спука дебело со Керим. После интервјуто во Фокус, каде проговори за двојните игри на Срѓан, доби и шут карта!

Поентата и тогаш беше дека се потребни реформи, но и отпуштања во системот на македонскиот дел од ВАЦ. Но, дека откако уредниците се заканиле со бунт, за да не бидне брука, ја смириле работата. Новиот управител на МедиаПринт Македонија (МПМ), кој експресно стана екс-управител, Горан Гаврилов, откри тогаш и дека филозофијата на Керим била дека весниците треба да бидат „поумерени кон Владата, за да добиваат тендери“.

Дали е тоа кредо и на германски ВАЦ, којзнае, но, многу од она што Гаврилов тогаш го раскажа, ако и делувало претенциозно, времето покажа дека не било млатење „празна слама“. Плус, веќе исплива и фамозното шише!

На пример, барем така беседеше Гаврилов, Керим сметал дека Утрински весник бил многу близок до СДСМ, а дека тоа мора да се промени. Да се сврти кон ВМРО-ДПМНЕ или целосно да се изолира!

„Имаше идеја, двајца врвни новинари од Дневник да ги префрлиме во Утрински весник. Така, Дневник да остане чист, а Утрински да се изолира со многу помал тираж. Но, со тоа, влијанието би му се намалило и на Утрински, а Дневник би ослабнал без тие двајца новинари“, раскажа Гаврилов, потврдувајќи ги шпекулациите дека „неподобните“ во Дневник биле Катерина Блажевска и Васко Попетревски.

Арно ама, цврстиот Керим се предомислил откако разбрале уредниците, ем главниот уредник Кокаланов се побунил, но и Гаврилов не се согласил. Патем, главните уредници на изданијата на МПМ испратија и апел до Омбудсманот во централата „да не дозволи балканизација на ВАЦ во Македонија“ уверувајќи го дека се цврсто решени со сите средства да ја бранат својата професија!

СТЕГНИ ГИ ЗА ЈАЈЦА, ЗА ДА ИГРААТ НА ТВОЈА СВИРКА

И, лошиот Гаврилов замина, ама колегите, за жал, не куртулија од зацртаната судбина. Од лани до сега, двајца главни уредници, на Утрински весник и на Дневник, Љупчо Поповски и Сашо Кокаланов, предвреме ја завршија својата уредничка кариера. Зошто, никој јавно не проговори, иако тој молк е навистина чуден. Очекував барем да ја одгатнат енигмата: Дали сепак не успеаја да ја спречат балканизацијата на ВАЦ?

Но, како што реков, ако причините се економски, тогаш не би се занимавале толку со ваквите потези, освен од синдикален агол. Сепак, во центарот на сомнежот е суровата политика. Гаврилов откри еден занимлив момент. Дека имале навистина проблем со владата на ВМРО-ДПМНЕ.

Ако претходно им доаѓале околу еден и пол милион евра од владата за разно-разни владини огласи, тие лани веќе им биле секнати. И, барем според наводите на Гаврилов, Керим не се разликувал воопшто од домашните медиумски тајкуни, освен што е обвиткан со германски целофан. Секнатата славина од владата, го довела до мудрата размисла дека „мораат да бидат малку поблиски и пофлексибилни“ поумерени кон власта. Да не ја иритираат владата, за да можат побрзо да добиваат тендери!

Во меѓувреме, заминаа и бренд менаџерите Беличанец и Димшоски. Од целиот кадровски пакет, остана само Зоран Димитровски, кој стана главен и одговорен уредник на Дневник.

Тоа што и самиот се декларира за десничар, не мора да значи дека Дневник ќе стане провладин. Особено што самиот тврдеше дека Груевски и неговата ВМРО отстапиле од конзервативната идеологија. Сепак, во меѓувреме, како што предвидуваа „наречниците“ неколкумина колумнисти, сосе Фрчкоски, веќе не се на страниците на Дневник. Ако тоа им го крене тиражот, секоја чест мајстори. Ако им го засили дотокот на парите од владата, без промени во продажбата на весникот или можеби пад на тиражот, тогаш ќе биде јасно дека е во прашање обична политичка проституција!

Но, има уште еден банален детал, кој филигрантски го отсликува медиумскиот профил на Срџан Керим. На ова се сетив откако бидна „преродбата“ на колумнистите во Дневник. Во време кога го објавивме интервјуто со Гаврилов, во својата колумна во Фокус, со одредени свои ставови на друг сегмент од си-ви-то на Керим, пишуваше и Јанко Бачев. Но, генералниот менаџер на МПМ прати реакција само за наводите на Бачев, и притоа ми навести дека ќе ме дадел и на Судот на честа при ЗНМ, тие да ми судат што како главен уредник сум дозволила тоа да се отпечати. Ете така Керимчо ги апсолвира колумнистите. Веројатно треба и на редакциски состанок да ги викаме и теми и тези да им задаваме!

Убедена сум дека Илија Димовски од ДПМНЕ сега му е потаман со ставовите. Согласно светските стандарди, де, на ВАЦ за колумнистите!

Но, кроце-кроце, доаѓаме до уште една дилемма: Дали е сета оваа ,преродба, на ВАЦ во Македонија мотивирана само од „економски“ мотиви? По балкански мерила тоа му доаѓа уште повеќе да се истакнеш кај главниот огласувач, кај нас е тоа Владата, за да заработиш? Или, согласно уште еден наш специјалитет, иако го има и на други меридијани, станува збор за докажаната формула – држи го некого за јајца, за да ти игра на твоја музика? Да, за случајот со шишето мислам. Дали Керим е ставен во шишето на Груевски од кое не може лесно да се извлече?

МИЈАЛКОВ И ВОЗАЧОТ ГО „КРИЕЛЕ“ СКАНДАЛОТ ОД КЕРИМ?!

Да се потсетиме, унгарските власти открија дека 750 илјади евра скриени во шише пренесувал возачот на Срѓан Керим. Според дописот од Будимпешта, во кој е евидентирана изјавата на возачот, парите биле на МПМ, а ги носел во МедиаПринт Виена. Откако А1 бомбастично ја откри оваа далавера, Керим тврдеше дека не чул за такво нешто. Она што беше уште поскандалозно е дека документот од Унгарија цела година фаќал прашина во ДБК, кај пријателот на Керим, Сашо Мијалков.

И, имам силен впечаток дека сѐ ќе завршеше на ќорфишек, оти, нели, на А1 не треба да и се верува, доколку опозициската СДСМ не поднесе кривична пријава против Горан Трајковски од УЈП и Горадана Јанкуловска од МВР. Не знам што правеле претходно цела година, ама дури потоа нешто „као“ се фатија за работа. На почетокот на април, Трајковски дури соопшти дека работат на случајот и дека двајца ќе одговараат за нелегално пренесување кеш од земјава. Едното лице според Законот за спречување на корупцијата, а второто заради неоданочен стекнат имот. Просто сум шокирана, како оние што „први дознаваат“ а се блиски до властите, до сега не  го открија идентитетот на двоецот, како што однапред ги дознаваат сите пикантерии за Пајажина, на пример?!

Нејсе, според најавите од УЈП, аферата требаше да има разрешница до крајот на април. Се разбира, не е страшно да мине и некоја недела повеќе.

Но, навистина е интересно да чуеме што ќе ни соопштат Груевци. Централата на ВАЦ по интерната истрага тврдеше дека не е можно да се затаи толкав износ на пари од МПМ. Но, ако парите не се на МПМ, а документот од Унгарија е „оригинал“ тогаш едвај ја чекаме разврската на мистеријата: Чии пари носел во Будимпешта личниот возач на Керим, Душан Огњановски? Ама, кутриот Срѓан, ем возачот му, ем Мијалков пријателот му, цела една година криеле од него за случката!

Во секој случај, откако Керим се справи со поединците што биле нервозни што не можеле да протнат свои и туѓи влијанија и интереси под фирма – заштита на „светоста“ на уредувачката политика, добро упатени извори во целава ,спрдачина, прогнозираа дека на крајот, целата афера ќе заврши само со парична казна, која ќе му биде одредена на возачот на Керим, а ќе се утврди дека парите не се на МПМ. Само што дури и овие познавачи на ваквите игранки, не се паметни да „докучат“ како ќе се изведе оправдувањето – од каде возачот на Керим нашол 750 илјади евра? Туку, зарем некој разјасни како возачот на Војо Михајловски стана акционер во Македонска банка?!

И така, конечно морам да признаам дека во некои нешта ВАЦ во Македонија не излезе од балканската матрица. Дали шишето беше клучот кој ја предизвика сета реформа од лани, првин неуспешна, а сега веќе во зорт беа сторени неколку преродбенички чекори? Новиот уредник на Дневник, десничарот Димитровски, самиот обнароди, а и лично бев сведок кога телефонски разговораше со Груевски, дека премиерот му признал дека со Керим договарале главен уредник на Дневник.

Дали тоа што Груевски му раскажа дека тогаш бил за него, ама Керим одлучил за Кокаланов, сега било причина Срќко да реагира со задоцнето палење, не е толку важно. Лично би сакала, како што Жоро тогаш призна дека, сепак, иако е кабинетски производ „Кокаланов умее да покаже дека не размислува со главата на Протуѓер“ и тој да умее да го покаже истото!

После се, уште позабавно ми звучи она што СДСМ го веќава, дека тие ќе ни ја вратат слободата. Веројатно затоа што токму тие беа и првите што ни ја украдоа. Груевски само ги надгради до невидени размери!

Репринт
ГРУЕВСКИ ДОГОВАРАЛ ГЛАВЕН УРЕДНИК НА ДНЕВНИК!

Во Фокус од 19 септември 2008 година, излезе текст на тема: Како власта ги урива медиумските бастиони, со наслов – ЗА ГРУЕВСКИ МЕДИУМИТЕ СЕ ОГЛАСНА ТАБЛА НА ПРЕРОДБАТА. Автор на оваа одлична анализа беше колегата Зоран Димитровски, тогаш заменик главен уредник на Фокус, сега главен уредник на Дневник.

Во целост го пренесуваме делот, каде Димитровски го споделува со јавноста неговиот телефонскиот разговор со премиерот Никола Груевски, а токму поврзано со изборот на уредникот на весникот на ВАЦ – Дневник, во тој случај Сашо Кокаланов!

ПРЕДИЗБОРЕН ТЕЛЕФОНСКИ РАЗГОВОР СО ПРЕМИЕРОТ

Една недела пред изборите, најверојатно револтиран од моите пишувања во Фокус за кампањата на ВМРО-ДПМНЕ, премиерот ми се јави на телефон и ми рече: „Пред неколку дена, гостував во едно вечерно ноќно шоу, каде што неговиот водител во неформален разговор ми кажа дека твоите пишувања во Фокус против ВМРО-ДПМНЕ и против мене, се веројатно мотивирани од тоа што не си станал главен и одговорен уредник на Дневник!

Значи, ти се јавувам за да ти кажам дека доколку твојата негативна енергија кон мене и кон ВМРО-ДПМНЕ произлегува од тоа што не си станал главен и одговорен уредник на Дневник, тогаш само да ти го соопштам следново: Иако не те познавам, по препорака од други луѓе јас бев за тоа ти да станеш главен уредник на Дневник! Значи, да го имаш предвид само тоа!“

Јавувањето за мене беше шок од повеќе причини. Прво, што друго, ако не директен политички притисок претставуваше телефонското јавување на еден популарен и моќен премиер во екот на една изборна кампања на еден новинар од политички неделник во приватна сопственост, со прекор дека имам негативна енергија кон него и кон партијата на власт! Со други зборови, тоа требаше да претставува опомена или закана – да престанам да пишувам така како што пишувам.

Второ, фактот што еден премиер сакал јас да станам главен и одговорен уредник на еден приватен дневен весник во сопственост на странска компанија, сам по себе е индикативен. Веднаш се наметнува прашањето – кој тоа ја крои кадровската политика на македонските приватни медиуми и кој ги уредува весниците во странска сопственост во демократска Македонија?

Трето, премиерот има очигледно искривено разбирање на новинарскиот занает во државава. Тој смета дека новинарите можат да го завртат перото само затоа што нема да добијат или ќе добијат одредена позиција, односно дека тие немаат никакви принципи и ставови, идеолошки или политички, сеедно.

Предвид веројатно ја имал и мојата генерална поддршка на десничарската и конзервативната политичка опција во текот на изминатите години, што сега си ја прикачува себе си и на својата партија, опција за која мојот став е дека тој и неговата ВМРО-ДПМНЕ од неа отстапиле, а не јас. На Груевски му реков оти јас немам никаква негативна енергија против него, ниту против ВМРО-ДПМНЕ. Дека се обидувам најдобро што можам да си ја работам својата работа и дека во текстовите ги изразувам моите ставови.

Зошто го раскажувам ова приватно искуство со премиерот? Поради една единствена причина, да ја расветлам политиката на власта кон медиумите и новинарството. Во април годинава за главен уредник на Дневник беше именуван Сашо Кокаланов, во тој момент службеник во МНР. Како што се шпекулира, Кокаланов бил именуван по директна препорака на шефот на кабинетот на Груевски, Мартин Протуѓер. За волја на вистината, Кокаланов умее да покаже дека не размислува со главата на Протуѓер, и дека не е толку болно партиско решение за оваа позиција. Не верувам дека Срѓан Керим за да стане претседателски кандидат има намера своите весници да ги жртвува на олтарот на Преродбата.

Битолската компанија „СВ-Инвест“ на Стојан Чифлигароски стана актуелна во јавноста откако почна да соработува со РЕК Битола, така што во периодот од 2018 година досега добила триесетина тендери во вкупна вредност од над 6 милиони евра. Но, оваа компанија деновиве повторно влезе во фокусот на јавноста, откако опозицијата обвини дека власта вршела притисок врз друштвото „Рубитон“ да отстапи дел од работата во битолскиот рударско-енергетски комбинат токму во корист на „СВ-Инвест“. Притоа, денес се отвори темата и за стечајот на „СВ-Инвест“, за што веќе пишуваше неделникот Фокус.

Текстот е објавен на 06 мај 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1335.

Пишувал: Влатко СТОЈАНОВСКИ

Битолската компанија „СВ-Инвест“, во сопственост на бизнисменот Стојан Чифлигароски, која стана доста актуелна откако одеднаш почна да добива вредни тендери од АД „Електрани на Северна Македонија“ (ЕСМ/ЕЛЕМ) за работа во РЕК „Битола“, падна во стечај, покажуваат официјалните податоци од надлежните институции што ги обезбеди „Фокус“.

За тригодишниот период од 2018 година, па наваму, „СВ-Инвест“ склучил 30 договори за јавна набавка во вкупна вредност од над 388 милиони денари или 6,3 милиони евра, што автоматски влијаеше во истиот период драстично да пораснат приходите, како и самата добивка на друштвото. Сепак, паралелно пораснаа и неговите обврски.

Арно ама, во март годинава, битолската компанија заработи негативна референца или 6-месечна забрана за учество на тендерски постапки, бидејќи одбила да склучи договор за јавна набавка, откако претходно била избрана за најповолен понудувач, односно доставила прифатлива понуда во рамки на тендерска постапка спроведена токму од АД ЕСМ/ЕЛЕМ.

Додека сѐ уште трае оваа полугодишна забрана за пристап до јавните средства, против фирмата е отворена и стечајна постапка од страна на надлежен суд, во чии рамки неколку доверители бараат наплата на долговите. Згора на тоа, контроли во компанијата врши и УЈП, која, исто така, најверојатно ќе се најде на листата на доверители.

На ист ден со „СВ-Инвест“, стечај е отворен против уште една битолска компанија – „Битексимо-Ком“, која до неодамна беше во сопственост на Чифлигароски, а моментално ја поседува негов роднина. Како што велат од двете компании, стечајната постапка е отворена истовремено, бидејќи во НЛБ „Тутунска банка“ била отворена рамка за кредитна изложеност за двете друштва во момент кога тие биле поврзани субјекти.

Дополнително, по налог на истата банка, поради долг на „СВ-Инвест“, запленет е и удделот во нејзината фирма-ќерка – финансиското друштво „ДП“. Патем, карактеристично е тоа што ова финансиско друштво во изминатите години остваруваше големи приходи и речиси никакви расходи, меѓутоа поради блокадата тоа е замрзнато и веќе нема никакви деловни активности.

ПРВИТЕ ТЕНДЕРИ ВО ЧЕТИРИ ОЧИ

Според Централниот регистар, „СВ-Инвест“ е основана во 2011 година како компанија за трговија на големо со дрва, градежен материјал и санитарна опрема, додека во 2019 година ја менува дејноста во – подготвителни работи на градилиште. Од почетокот до денес, сопственик на компанијата е Стојан Чифлигароски, кој бил и управител сѐ до 2019 година.

Податоците од Бирото за јавни набавки, пак, покажуваат дека компанијата првиот тендер го добила на почетокот на 2018 година, или половина година откако на средината на претходната 2017 година републичкото Собрание ја избра старо-новата влада. Затоа, покрај другото, опозицијата предводена од ВМРО-ДПМНЕ ја обвинуваше оваа компанија за блискост до власта на СДСМ.

Настрана меѓупартиските обвинувања, официјалните информации говорат дека првиот договор за јавна набавка „СВ-Инвест“ го склучи во март 2018 година за ангажирање помошна работна рака за технолошко чистење на БТО-системите за рудниците во рамки на РЕК „Битола“, во износ од 21,2 милиони денари. Притоа, овој договор е склучен по пат на преговори, без претходно објавување оглас.

До крајот на оваа 2018 година, двете страни склучиле уште 3 договори во иста постапка по пат на преговори без претходно објавување оглас, во вкупна вредност изнесува над 93 милиони денари. Во следните години продолжува соработката меѓу АД ЕСМ/ЕЛЕМ и „СВ-Инвест“, меѓутоа овојпат договорите ги склучуваат во таканаречена отворена постапка. Сепак, во овој период се склучуваат и повисоки договори, со тоа што најголемиот е оној од крајот на ланската 2020 година за технолошко чистење на БТО-системите во вредност од 59 милиони денари.

Во овој период, растат приходите, добивката и бројот на вработени на друштвото. Ако компанијата во 2017 година имала приходи од 387 милиони денари, профит од 44 милиони денари и само двајца вработени, во 2019 година приходите достигнале 635 милиони денари, профитот 155 милиони денари, а бројот на вработени – 280. Но, пораснале и обврските од 328 милиони денари во 2017 на 700 милиони денари во 2019 година.

Инаку, „СВ-Инвест“ во март оваа 2021 година доби негативна референца, бидејќи компанијата не потпишала договорот за јавна набавка, откако претходно била избрана за најповолен понудувач. Како што нѐ информираа од Бирото за јавни набавки, забраната ја изрекол АД ЕСМ, но од таму не располагаат со информација за која конкретно тендерска станува збор.

ЗАПЛЕНА НА УДЕЛОТ НА ФИРМАТА-ЌЕРКА

Ниту од АД ЕСМ не добивме одговор која јавна набавка морале да ја поништат, зашто избраниот понудувач одбил да го склучи договорот. Арно ама, од самата компанија ни посочија дека забраната е издадена бидејќи не биле во можност да обезбедат банкарска гаранција за потпишување на договор за антикорозивна заштита на челични конструкции. Притоа, од „СВ-Инвест“потенцираат дека сите предходно склучени договори се во целост реализирани.

Како и да е, во истиот месец кога е изречена негативната референца за „СВ-Инвест“, битолскиот основен суд закажа рочиште за испитување на условите за отворање стечајна постапка за компанијата. На рочиштето одржано на крајот на март се назначи Коле Волчевски за привремен стечаен управник, со задолжение, стои во судското решение, да го заштити имотот на должникот и да дава согласност на органите на управување при работењето.

Така, на новото рочиште судот го усвои предлогот за отворање стечајна постапка, кој, според информациите до кои дојдовме, првично бил поднесен од „Градба Инвест“ за побарување од 16,5 милиони денари. Воедно, судот ги повика сите доверители во рок од 15 дена да ги пријават своите побарувања кај стечајниот управник, што се уште е во тек. Па, на следното испитно и извештајно рочиште закажано во јуни, судот треба да ги прифати или отфрли барањата на доверителите.

Пред да се иницира стечај за „СВ-Инвест“, поради долг на оваа компанија кон НЛБ „Тутунска банка“, со налог на извршителот Никола Иванов, се изврши и заплена на уделот во нејзината фирма-ќерка – финансиското друштво „ДП“. Станува збор за побарување кон „СВ-Инвест“ во износ од 29,4 милиони денари, поради кој се запленува уделот во финансиското друштво во износ од 6,2 милиони денари.

Она што е интересно во однос на финансиското друштво, тоа остваруваше големи приходи и речиси никакви расходи. Од 2017 кон 2018 година, приходите на „ДП“ пораснале од 2,8 на 50 милиони денари, за во 2019 година да паднат на 43 милиони денари. Меѓутоа, расходите изнесувале 621 илјади денари во 2018, односно 1,9 милиони денари во 2019 година, што значи дека во двете години била направена позитива од 45, односно 37 милиони денари.

Во исто време со „СВ-Инвест“, стечајна постапка е иницирана за уште една битолска компанија. Тоа е друштвото за неспецијализирана трговија на големо формирано во 2013 година – „Битексимо-Ком“, кое е регистрирано на иста адреса како и „СВ-Инвест“. Моментално, „Битексимо-Ком“ е во сопственост на Николче Поповски, но историјатот на промени покажува дека до средината на 2020 година, сопственик бил неговиот баџанак Стојан Чифлигароски.

ФИРМИ, БАНКИ, УЈП НА ЛИСТАТА НА ДОВЕРИТЕЛИ

Во објавите во Службен весник поврзани со стечајната постапка за „Битексимо-Ком“ наведени се компаниите што го предлагаат стечајот. Меѓу нив се „ЈС Треид Груп“ од Струмица, „Пасаш Транс“ од Битола и уште една добропозната битолска компанија – „Пелистер“ на бизнисменот Силјан Мицевски, која, исто така, добиваше многу големи тендери за изнајмување механизација за ископ на јаглен во РЕК „Битола“.

Како што се наведува во образложението на решението на судот, тие имале побарувања кон должникот, кои не можеле да ги наплатат бидејќи повеќе од 45 дена имал блокирана сметка. Патем, на рочиштето се утврдило дека „Битексимо-Ком“ поседувало движен и недвижен имот, плус имал побарувања од негови должници, поради што е отворена стечајна постапка и за јуни е закажано испитното рочиште за утврдување на доверителите и нивните побарувања.

Од „Пелистер“ на Мицевски официјално одбиваат да коментираат за стечајната постапка на „Битексимо-Ком“, но нашите сознанијата говорат дека оваа компанија има најголемо побарување кон „СВ-Инвест“. Неофицијално, се работи за главен долг поголем од скоро 212 милиони денари, кој впрочем не е направен кон градежната компанија „Пелистер“, туку кон финансиското друштво во негова сопственост со ист назив.

Како што посочуваат од таму, тие се единствен легален иницијатор на стечајот, меѓутоа судот отворил стечај порано по барање на друг помал доверител, иако, истакнуваат од таму, самиот суд констатирал дека не поминале законски потребните 45 дена од блокирана сметка. Според нив, овој чин може да проблематизира многу правни дејства поради незапазување на роковите, меѓутоа оставаат текот на постапката да покаже дали ќе се остварат нивните стравувања.

Стечајниот управник Волчевски, кој е избран од судот на предлог на иницијалниот доверител „Градба Инвест“, ни изјави дека досега 7 субјекти пријавиле побарувања кон „СВ-Инвест“, меѓу кои има повеќе банки. Но, на листата на доверители по се изгледа ќе се најде и УЈП, која потврдува дека извршила контроли во фирмата, меѓутоа одбива да изнесе наводи од контролите, повикувајќи се на даночна тајна.

Сопственикот на „СВ-Инвест“ Чифлигароски, пак, посочува дека „СВ-Инвест“ има обврски, но располага и со значителен имот. Тој открива дека компанијата поседува земјиште во вредност од 195,7 милиони денари, градежни објекти од 9.8 милиони денари, погонски и канцелариски средства од 94 милиони денари, побарувања од купувачи во износ од 661 милиони денари… Наспроти тоа, друштвото има обврски кон добавувачи и банки од 971 милиони денари.

АД ЕСМ има активен договор „СВ-Инвест“
КОНТАКТИРАМЕ ПРЕКУ СТЕЧАЈНИОТ УПРАВНИК, ТУКА Е И БАНКАРСКАТА ГАРАНЦИЈА

Во моментов, „СВ-Инвест“ има еден активен договор со АД ЕСМ, не информираа од државната компанија за производство на струја, посочувајќи дека сите контакти со компанијата ги остваруваат преку стечајниот управник Коле Волчевски.

„Од почетокот на стечајната постапка во фирмата „СВ-Инвест“, АД ЕСМ, Подружница РЕК Битола сите контакти поврзани со овој договор ги остварува преку стечајниот управник од каде добивме уверување дека фирмата ќе ги испочитување обврските предвидени во договорот. Во спротивно, на располагање на АД ЕСМ, Подружница РЕК Битола и стои правниот механизам банкарска гаранција со цел заштита на сопствените интереси“, велат од АД ЕСМ.

УЈП потврдува
ВО „СВ-ИНВЕСТ“ И „БИТЕКСИМО-КОМ“ СЕ ИЗВРШЕНИ КОНТРОЛИ, НО ИСХОДОТ Е ДАНОЧНА ТАЈНА

До Управата за јавни приходи упативме прашања дали имаат побарувања кон компаниите „СВ-Инвест“ и „Битексимо-Ком“, за колкави побарувања станува збор и дали веќе се пријавени во стечајната постапка? Но, од таму ни изјавија дека бараните податоци претставуваат даночна тајна. Сепак, ни потврдија дека во двата субјекти се извршени контроли.

„За исходот од извршените контроли не може да ве информираме од причина што согласно член 9 став 1 од Законот за даночна постапка, службените лица на УЈП се должни како даночна тајна да ги чуваат сите документи, информации, податоци и други факти за даночниот обврзник до кои дошле во даночната, прекршочната или судската постапка. Согласно член 9 став 3 од истиот закон, обврската за чување даночна тајна не е повредена, ако документ, факт или податок се изнесе во текот на даночната, прекршочната или судската постапка или, пак, одреден документ, факт или податок се изнесе со писмена согласност на даночниот обврзник“, велат од УЈП за „Фокус“.

Стојан Чифлигароски, сопственик на „СВ-Инвест“
СТЕЧАЈОТ НЕ ЗНАЧИ НУЖНА ЛИКВИДАЦИЈА, ПОСТОИ ОПЦИЈА ЗА РЕОРГАНИЗАЦИЈА

Отварањето на стечајна постапка не значи и нужно ликвидирање на друштвото, туку, согласно Законот за стечај, предвидена е и можност за предлагање и усвојување на план за реорганизација, вели за Фокус Стојан Чифлигароски, сопственик на „СВ-Инвест“.

–Предходната година, како и за многу други компании, така и за нас, беше тешка година. Резултираше со многу падови, но нашето раководство правеше напори да ги балансира проблемите. Нераскинувањето на работниот однос на нашите вработени лица беше ставен како план број еден. Ненаплативоста на побарувањата навремено од нашите клиенти не насочи кон потребата од зголемување на нашата кредитна изложеност. Веќе претходно склучените договори мораа да се дореализираат, а сето тоа предвидуваше и големи трошоци: набавка на гориво за расположивата механизација, сервисирање, исплатата на личен доход и придонеси за вработените чиј број во текот на целата 2020 година варираше и се движеше од 200 до 300 лица – вели Чифлигароски.

И покрај наведените проблеми и предизвици, додава тој, „СВ-Инвест“ во предстечајниот период успеал да намири дел од обврските кон некои банки за 75 проценти од претходно утврдената изложеност, а, како што нагласува, се направиле големи напори вработените да се згрижат во блиски и пријателски компании со исти или слични дејности.

Текстот е објавен во неделникот „Фокус“, на 28 октомври 2020 година, во бројот 1.308

Поминаа пет години откако беа објавени „бомбите“ во кои екс премиерот Груевски во шифри зборува со Миле Јанакиески, за градежни парцели на Водно, и плановите за градба.

Обвинителството отвори истрага за тајните парцели на Груевски, над Панорама, кои смениле неколку сопственици, па од „рацете“ на Ристо Новачевски поминале кај Орце Камчев, а потоа кај сопругата на Самсоненко. Но, тоа не е сѐ. Се шпекулираше дека Груевски има таен имот и кај Тасино чешмиче, односно кај местото Горно Курило. Четирите парцели се на име на фирмите „Кара“ и „Ексико“

Пишува: Валентина ВУРМО

Никола Груевски, додека седеше на премиерската фотелја, тврдеше дека е безимотен, а во неговите анкетни листови никогаш не пријави стан, куќа или, пак, плац или нива. Никогаш не откри и на чие име е станот на улицата Павел Шатев, во кој со години живееше, а од кој успеа да се искраде и да избега за Будимпешта, Унгарија, иако е во непосредна близина на МВР.

Опозицијата, во 2011 година откри дека всушност „сиромашниот“ премиер има 4 стана, кои се водат на име на неговата мајка Надежда Груевска, а подоцна, во 2015 година обелоденија дека апетитите му пораснале, па обезбедил и неколку градежни парцели на Водно, каде што наводно имал намера да гради хациенда, но и згради. Но, како и становите, и овие парцели ги чувал далеку од очите на јавноста, затскриени зад лажни сопственици.

Со објавувањето на „бомбите“, неговата имотна мистерија почна да се разоткрива, а обвинителството е на пат да докаже дека всушност не бил безимотен, туку со богат „мираз“, кој му го донела партијата. Под истрага се парцели од вкупно 11.000 квадратни метри, но сомнежот е дека тоа не е сѐ!

КУПИЛ ДВЕ ПАРЦЕЛИ ЗА 1,3 МИЛИОНИ ЕВРА

Истрагата што неодамна ја отвори обвинителството, „Плацевите на Водно“, а поради која кумот на Груевски, Ристо Новачевски, заврши во притвор, потекнува од згаснатото СЈО. Како што дознаваме, обвинителката Лиле Стефанова ја водела предистрагата, а предметот и понатаму е во нејзините раце.

Покрај Новачевски, осомничени се и Груевски, екс директорот на УБК, Сашо Мијалков, бизнисменот Орце Камчев, мајка му Ратка Камчева и Ненад Јосифовиќ.

Од Обвинителството за гонење организиран криминал и корупција споделија детали за истрагата, односно дека најпрвин Груевски, од 2006 до 2012 година, како претседател на ВМРО-ДПМНЕ, дел од партиските донации што ги добивал, лично или преку општинските комитети, ги задржувал за себе, па така прибрал најмалку 1,3 милиони евра.

Од октомври 2012 до септември 2013 година, парите ги потрошил со купување градежно земјиште на Водно, поточно на зафатот веднаш над Панорама, односно во местото викано Шербетница.

Но, Груевски не платил во кеш или од лична сметка, туку според обвинителството, за да го скрие потеклото на парите, побарал од неговиот кум Новачевски, кој веќе имал регистрирана офшор-фирма во Белизе, жиро-сметката да му биде на располагање.

Па затоа, летото 2012 година била основана фирма-ќерка во Скопје, „Сирах инженеринг“, а на сметката во неколку наврати легнале парите на Груевски, стекнати преку донации за партијата. Со нив, пак, потоа биле исплатени две парцели, со вкупна големина од 11.000 квадратни метри.

Од обвинителството откриваат и дека по објавата на „бомбите“, кои ја откриваат сопственоста на градежните парцели, се прави обид да се прикрие вистинскиот сопственик, па Новачевски ја пренел сопственоста на друго правно лице. Поточно, според документите од Централен регистар, уделот во „Сирах инженеринг“ го купува „Орка Холдинг“, во сопственост на Камчеви, а поголемата парцела се цепка на три помали.

„За да се прикрие локацијата, движењето и сопственоста на имотот, „новите сопственици“ донеле одлука за преименување на правното лице и одлука за физичка делба на парцелата од 6.785 квадратни метри на три нови парцели. За да ја прикријат локацијата и сопственоста, плацовите биле пренесени на физичко лице без платен удел, но со определен рок од 3 години за исплата на купопродажната цена“, појаснуваат од обвинителството.

Како што неофицијално дознаваме, ова физичко лице не е опфатено со истрагата и тоа никогаш не ја исплатило потребната сума.

НОВАЧЕВСКИ, ПА КАМЧЕВ, ДО СОПРУГАТА НА САМСОНЕНКО

Идејата за цепкање на парцелите била на Груевски, кој разговарајќи со тогашниот министер за транспорт и врски, Миле Јанакиески, иако во шифри, открива дека намерата му била така поделен имотот да не паѓа в очи. Па, и да се открие дека има една помала парцела нема да биде толку страшно, а потоа, како што вели, годините минуваат, па ќе може да се распостеле на раат.

Тие, во 2011 година, договараат и измена на Главниот урбанистички план (ГУП) и на Деталниот урбанистички план (ДУП), бидејќи земјиштето е купено како зелен појас, односно шума, а не како градежна парцела. Груевски вели и дека треба да се побрза и да се заврши работата пред да се распишат изборите.

Од Град Скопје добивме информација дека ГУП-от последен пат е изменет во 2012 година, кога градежната линија е поместена. Потоа следувала и измена на ДУП-от, но очигледно не се истерала до крај, бидејќи во моментот парцелите во Катастар се запишани како шума.

Ова на прес-конференција во 2015 година прецизно го објаснува тогашниот лидер на опозицијата Зоран Заев.

–Во првиот ДУП стои заштитено зеленило без никакви маркички за парцели. Во вториот ДУП што сакаа на сила да го носат предвиделе три огромни маркички за куќи. Се работи за катастарските парцели 1926/4 и 1926/5, со вкупна површина од над 11.000 квадратни метри, појаснуваше Заев.

Претпоставките се дека Груевски сакал да гради куќа, која ќе има приватност и ќе биде затскриена од останатите објекти.

Груевски: Таму знаеш што може да се направи? Може, за да не се гледаат одоздола да се дигне малце потпорен ѕид, да се напуни со земја и ќе гледаат у ѕид. Тоа ми текна.
Јанакиески: Така да. Ќе проверам уште еднаш.

Груевски: Едно 6-7 метри дигаш потпорен ѕид и они одоздола гледаат у ѕидот.

Разговорот покажува дека, освен на Јанакиески, му текнувало и на Груевски!

Груевски, пак, како што во минатото демантираше дека има плацеви на Водно, така и сега од Будимпешта прати абер дека власта продолжувала со политичкиот прогон.

– Сѐ што стои во објавата со која отвориле истрага е лага и неточно и еден ден сѐ ќе им падне, порача бегалецот.

Денеска во Катастар овие парцели имаат нов сопственик, односно се на Друштвото за трговија, услуги, одмор и рекреација на пензионери „Лајф кеар центар“ ДОО Скопје. До јуни 2019 година оваа компанија била на бизнисменот Орце Камчев, а потоа управител и сопственик станува Ирина Самсоненко, сопруга на рускиот бизнисмен Сергеј Самсоненко.

Парцелите се со големина од 4.470, 750 и 4.923 квадратни метри шума.

ЗАБОРАВЕНИ ПАРЦЕЛИТЕ КАЈ „ТАСИНО ЧЕШМИЧЕ“!

Но, овие плацеви на Водно, не се единствените за кои постои сомнеж дека се на Груевски. Од самите „бомби“ се заклучува дека екс премиерот маркирал и друго замјиште, покрај ова од 11.000 квадратни метри, за кое вели дека го начекал за џабалак!

Но, бидејќи екс премиерот зборувал во шифри, конците на моменти не можел да му ги пофаќа ниту неговата тогашна десна рака, Јанакиески, па и тој на моменти се губи и не го разбира Груевски за кои плацеви му зборува.

Кога Груевски ја изложува идејата за цепкањето на парцелите, па вели „Ја би го направил на 20 парчиња, пошто тоа е големо“, Јанакиески додава дека реално може да се подели на 3 парцели по 1.000 квадратни метри.

Тогаш Груевски го исправа и му вели дека не му зборува за старите парцели што ги „маркирал“ први, туку за новиот имот, големиот, кој го начекал за џабалак.

По дадените насоки, Јанакиески се враќа во колосек, па нагаѓаат со која големина е старата парцела, која прва ја бендисал.

Груевски: Старото, старото беше околу 2,7 така?

Јанакиески: А…ааа. Не знам точно.

Груевски: 2.700 така беше.

Јанакиески: Мислам дека 3,5 беше. Ама не сум сигурен. 3-ка беше сигурно.

Груевски: Ја мислам дека 2.700 беше. Не мислам, него сум сигурен. Ова новото е 11.000.

Според информациите што ги објави Заев, Груевски и Јанакиески наводно зборуваат за атрактивни парцели кај Тасино чешмиче, во местото викано Горно Курило, во вредност од 5 милиони евра.

Првичната намена на парцелите била Д3, односно за спорт и рекреација, но со измените направени од Советот на Општина Центар ставена е маркичка за семејно домување со посебен режим.

Тогаш Заев откри дека парцелите се на Груевски, но со скриена сопственост преку фирмата на бизнисменот Орце Камчев, „Кара“ и фамозната офшор-компанија „Ексико“, која во истрагата за случајот „Империја“ допираше до Камчев, но и до Мијалков.

Според податоците од Катастар, четирите парцели сѐ уште имаат исти газди. Па така, во сопственост на „Кара“ е парцелата 1309/5, односно неизградено градежно земјиште од 875 квадратни метри, и парцелата 1309/8, шума од 732 метри квадратни.

Во сопственост на „Ексико“, пак, е градежното неизградено земјиште под парцела број 1309/13, со 3.880 квадратни метри, и уште една парцела, шума, од 634 квадратни метри.

МОЛЧИ ЗА 4-ТЕ ПЛАЦА НА ИМЕ НА „ЕКСИКО“ И „КАРА“

Бидејќи Груевски на Фејсбук се произнесе за плацевите кај Панорама, го прашавме што е со парцелите кај Тасино чешмиче, односно дали и тие се негови како што на времето обвинуваше СДСМ?

Тој ја виде испратената порака, но до затворањето на неделникот, не добивме повратен одговор.

Под лупа на СЈО, како што дознаваме, биле и овие парцели, но тогашната предистрага не се поместила. Првичните информации ги добиле преку поднесената кривична пријава од тогашната опозиција, а која Груевски го пријави како скриен сопственик на парцелите на двете локации, и кај Панорама, но и кај Тасино чешмиче. Нивната пријава опфаќаше повеќе осомничени, односно и градоначалниците Коце Трајановски и Владимир Тодоровиќ и како што посочија, вистинските, а засега скриени газди на фирми од Лугано и Белизе.

„Груевски, Јанакиески, Трајановски, Тодоровиќ, Новачевски и другите се здружиле уште од 2011 година и преку злоупотреба на службената положба и перење пари сакале да ги скријат трагите на купувањето на имотот на Груевски.

Откако Груевски ги купил плацевите на Водно, кои биле надвор од градежна зона и тоа, еден од 4.470 м2, и друг од 6.785 м2 во местото викано Шербетница преку фирмата Сирах Инженеринг и 4 плацеви со вкупна површина од 6.121 м2 во месноста Горно Курило, со помош на министрите и градоначалниците почнале постапка за промена на генералните и деталните урбанистички планови за овие места“, пишуваше во кривичната пријава.

Од СДСМ обвинуваа дека промените во плановите биле завршени во јули 2014 година, со што, со дејствијата на Јанакиески, Тодоровиќ и Трајановски била поместена градежната линија за посочените парцели и на нив било предвидено да се гради станбена зграда.

Додека, пак, управителите на фирмите од Скопје, Белизе и Лугано ги откупиле плацовите по ниски цени, пред да се сменат урбанистичките планови.

–Со вметнување во градежен реон многу пати се зголемила вредноста, па фирмите Сирах Инженеринг, Ексико и Кара оствариле имотна корист која се проценува на 17 милиони евра, обвинуваа од СДСМ.

Засега под истрага се само плацевите што ги купила фирмата Сирах, но не и оние на „Ексико“ и „Кара“.

Обвинителството не би требало да ги изгуби од вид, бидејќи како што и самиот Груевски вели, поминуваат годините и потоа некој на раат ќе распосла хациенда или зграда, ќе крене потпорен ѕид и никој нема да го види, ниту чуе!

ГРУЕВСКИ ПОД ТУЃО ИМЕ КУПИЛ ФИРМА ВО УНГАРИЈА?

Очигледно дека екс премиерот Груевски и понатаму е мистериозен кога станува збор за имот, па не сакаше да одговори на нашето прашање дали можеби си купил стан во Будимпешта, Унгарија?

По бегството, информациите од истрагата говореа дека престојува во хотел, а дел од медиумите пишуваа дека ќе добие стан од државата, во која доби статус на бегалец. Груевски не сакаше да ни одговори ниту дали е точна и оваа гласина.

Сепак, како што неофицијално дознаваме, од доброупатени извори, Груевски наводно купил фирма во Унгарија, но под туѓо име.

Текстот е објавен во неделникот „Фокус“ во број 1.327, на 10 март 2021 година.

Бегалецот Никола Груевски веќе трета година живее во Будимпешта, а зад себе ги остави семејството, како и поранешните блиски соработници, кои ги отплаќаат и неговите гревови. Но, тука е и неговиот нелегално стекнат имот, кој, иако е затскриен зад лажни сопственици на хартија, сепак, излегува на виделина.

Засега, обвинителството му откри неколку станови и околу 20.000 квадратни метри земјиште на атрактивни локации

Пишува: Валентина ВУРМО

Тајниот имот на актуелниот бегалец и поранешен премиер Никола Груевски полека излегува на површина. Од само деклариран бескуќник, без ниту еден стан, куќа или нива, додека седеше на луксузната фотелја во белиот дворец, но и на онаа на Илинденска, сепак, излегува дека не бил сиромав, туку имотен политичар, и тоа не просечен, туку милионер.

Неговиот имот се разоткрива во истрагата „Плацевите на Водно“, па како што дознаваме, освен плацеви и ниви, Груевски располага и со неколку стана, скриени зад туѓа сопственост на хартија.

Единствено, се чини, не му се исполнила желбата да изгради луксузна хациенда на Водно, но и тоа што го поседува не е за занемарување.

ГРУЕВСКИ ВО ЗГРАДАТА НА БИХАЌКА ИМА 4 СТАНА?!

Пред да избега во Будимпешта, Унгарија, Груевски со години живееше во стан во зграда на улицата Павел Шатев, или поранешна Бихаќка. Тој никогаш не откри на чие име е станот, а не го признаваше ниту за свој, бидејќи не го пријавуваше во анкетните листови.

Всушност, Груевски живеел во дуплекс, односно два споени стана, со вкупна површина од над 140 квадратни метри, но тоа не е сѐ. Како што дознаваме, тој наводно поседува уште два соседни стана во истата зграда. Едниот е со големина од 57 квадратни метри и плус 8 квадрати балкони, а официјално е запишан на име на правен субјект, односно на фирма.

Дента кога избега, полициски екипи му тропнаа на врата и го пребараа дуплексот, но никој не влегол во другите два стана, во кои, пак, можеби го планирал бегството и незабележливо избегал.

Становите на екс премиерот уште во 2011 година ги пребројуваше тогашната опозициска СДСМ. Најпрвин го обвинуваа дека семејството Груевски во периодот од 2000 до 2002 поседувал четири стана, а потоа се коригираа дека не биле четири, туку шест.

– Два стана на улицата Владимир Комаров со вкупна површина од 124 м2, два стана на улицата Бихаќка со вкупна површина од 143 м2, еден стан на улицата Васил Ѓоргов од 86 м2 и еден стан на непозната адреса од 57,29 м2. Значи, семејството Груевски во овој период поседувало недвижен имот со вкупна површина од фантастични 410 м2, обзнани тогаш Гордан Георгиев од СДСМ.

Испровоцирани од Георгиев, од ВМРО-ДПМНЕ индиректно признаа дека Груевски, затскривајќи го зад неговата мајка Надежда Груевска, има три стана. Односно, поседувала два „мали“ стана купени на кредит. Тогаш излегоа и официјални информации објавени од УЈП, дека мајката на премиерот поседува два стана на Бихаќка. Но, другите два никогаш не беа споменати.

За станот на Васил Ѓоргов од партијата на Груевски реагираа дека го има уште од 1986 година, но ниту тој не беше пријавен во анкетниот лист, иако Груевски, додека беше пратеник, живееше во заедница со својата мајка.

КУПУВАЛ ИМОТ СО ПАРТИСКИ ПАРИ, А ГО КРИЕЛ НА ИМЕ НА ФИРМИ

Освен становите, на виделина излегоа и плацевите на Груевски. Во 2015 година, СДСМ откри дека тогашниот премиер поседува неколку градежни парцели на Водно, каде што наводно имал намера да гради хациенда, но и згради. Но, како и становите, и овие парцели ги чувал далеку од очите на јавноста, затскриени зад лажни сопственици.

Со објавувањето на „бомбите“, неговата имотна мистерија почна да се разоткрива, а обвинителството е на пат да докаже дека, всушност, не бил безимотен. Тие тргнаа со сомнеж дека Груевски со партиски пари си купил 11.000 квадратни метри атрактивно земјиште на Водно, но, како што дознаваме, на површина излегува и нов имот, за кој досега јавноста не слушнала.

Истрагата, која пред пет месеци ја отвори обвинителството, „Плацевите на Водно“ потекнува од згаснатото СЈО. Обвинителката Лиле Стефанова ја водела предистрагата, а предметот и понатаму е во нејзините раце. Освен Груевски, осомничени се и неговиот кум Ристо Новачевски, неговиот братучед, екс директорот на УБК Сашо Мијалков, бизнисменот Орце Камчев, мајка му Ратка Камчева и Ненад Јосифовиќ.

Од Обвинителството за гонење организиран криминал и корупција споделија детали за истрагата, односно дека најпрвин Груевски, од 2006 до 2012 година, како претседател на ВМРО-ДПМНЕ, дел од партиски донации што ги добивал лично или преку општинските комитети, ги задржувал за себе, па така прибрал најмалку 1,3 милиони евра. Од октомври 2012 до септември 2013 година, парите ги потрошил со купување градежно земјиште на Водно, поточно на зафатот веднаш над Панорама, односно во местото викано Шербетница.

Но, Груевски не платил во кеш или од лична сметка, туку според обвинителството, за да го сокрие потеклото на парите, побарал од неговиот кум Новачевски, кој веќе имал регистрирана офшор-фирма во Белизе, жиро-сметката да му биде на располагање. Па, затоа, летото 2012 година била основана фирма-ќерка во Скопје, „Сирах инженеринг“, а на сметката во неколку наврати легнале парите на Груевски, стекнати преку донации за партијата. Со нив, пак, потоа биле исплатени две парцели, со вкупна големина од 11.000 квадратни метри.

Од обвинителството откриваат и дека по објавата на „бомбите,“ кои ја откриваат сопственоста на градежните парцели, се прави обид да се прикрие вистинскиот сопственик, па Новачевски ја пренел сопственоста на друго правно лице. Поточно, според документите од Централен регистар, уделот во „Сирах инженеринг“ го купува „Орка холдинг“, во сопственост на Камчеви, а поголемата парцела се цепка на три помали.

„За да се прикрие локацијата, движењето и сопственоста на имотот „новите сопственици“ донеле одлука за преименување на правното лице и одлука за физичка делба на парцелата од 6.785м2 на три нови парцели. За да ја прикријат локацијата и сопственоста, плацовите биле пренесени на физичко лице без платен удел, но со определен рок од 3 години за исплата на купопродажната цена“, појаснуваат од обвинителството.

Како што неофицијално дознаваме, ова физичко лице не е опфатено со истрагата и тоа никогаш не ја исплатило потребната сума.

ОТКРИЕНА НОВА ПАРЦЕЛА НА ВОДНО

Идејата за цепкање на парцелите била на Груевски, кој разговарајќи со  тогашниот министер за транспорт и врски, Миле Јанакиески, иако во шифри, открива дека намерата му била така поделен имотот да не паѓа во очи. Па, и да се открие дека има една помала парцела нема да биде толку страшно, а потоа како што вели годините минуваат, па ќе може да се распостеле на раат.

Денес во Катастар овие парцели имаат нов сопственик, односно се на Друштвото за трговија, услуги, одмор и рекреација на пензионери „Лајф кеар центар“ ДОО Скопје. До јуни 2019 година, оваа компанија била на бизнисменот Орце Камчев, а потоа управител и сопственик станува Ирина Самсоненко, сопруга на рускиот бизнисмен Сергеј Самсоненко.

Парцелите се со големина од 4.470, 750 и 4.923 квадратни метри шума. Постои сомнеж дека екс премиерот поседува и атрактивни парцели кај Тасино чешмиче, во местото викано Горно Курило, со милионска вредност, односно со вкупна површина над 6.100 квадратни метри.

Првичната намена на парцелите била Д3, односно за спорт и рекреација, но со измените направени од Советот на Општина Центар, ставена е маркица за семејно домување со посебен режим.

Според податоците од Катастар, четирите парцели, на хартија, се во сопственост на „Кара“ и „Ексико“. Па така, во сопственост на „Кара“ е парцелата 1309/5, односно неизградено градежно земјиште од 875 квадратни метри, и парцелата 1309/8, шума од 732 квадратни метри.

Во сопственост на „Ексико“, пак, е градежното неизградено земјиште под парцела број 1309/13, со 3.880 квадратни метри, и уште една парцела, шума, од 634 квадратни метри.

Но, освен овој имот, како што дознаваме, Груевски располагал со уште една атрактивна парцела на Водно, со големина од 2.729 квадратни метри. Во Катастар, парцелата е запишана на име на фирма, но според нашиот извор станува збор за лажен сопственик зад кој се крие бегалецот.

Парцелата е заведена како „вештачко неплодно земјиште“, и се наоѓа во местото „Славејко Арсов“. Катастарската парцела е поделена на 33 парцели, од кои дел се градежно неизградено земјиште, паркови и мал број објекти.

Компанијата, пак, која е официјален сопственик на земјиштето, според податоците од Централен регистер, е во постапка на бришење.

Инаку истата фирма не е деловно активна и со години нема остварено добивка. Истата компанија е сопственик и на еден од становите на Груевски на Бихаќка.

Последната пресметка покажува дека од појдовните 11.000 квадратни метри имот, постојат сомнежи дека екс премиерот е можен сопственик на имот од околу 20.000 квадратни метри.

ЗАТАИ ИСТРАГАТА ЗА БЕГСТВОТО НА ГРУЕВСКИ

Груевски веќе трета година живее во Будимпешта, во таканаречената Петта област, која е туристички центар на градот. По бегството, информациите од истрагата говореа дека престојува во хотел, а дел од медиумите пишуваа дека ќе добие стан од државата, во која доби статус на бегалец.

Сепак, како што неофицијално дознаваме, од доброупатени извори, Груевски наводно купил фирма во Унгарија, но под туѓо име.

И додека тој си гради удобен живот во туѓина, истрагата за неговото бегство не даде резултати.

Неодамна, шефицата на Обвинителството за организиран криминал и корупција Вилма Русковска изјави дека имаат информации за бегството, ама нема докази.

– А за да се покрене обвинение, мора да достави докази пред судот, изјави обвинителката Русковска.

Обвинителството првично се сомневаше дека службени лица му помогнале на Груевски да избега наместо да влезе во затвор.

„Постојат основи на сомневање дека одредени службени лица, злоупотребувајќи ја својата службена положба и овластување, му овозможиле на осудениот нелегално да ја напушти државата“, откри обвинителството на 18 ноември 2018 година.

Но, оттогаш немаше поместување.

Во предистрагата беа сослушани шеесетина лица од полицијата, од граничната полиција, од обезбедувањето на Груевски, а беа обезбедени и листинзи од телефонските контакти на експремиерот од периодот пред бегството. Официјално, не е познато како Груевски од Македонија влегол во Албанија, од каде, пак, преку Црна Гора заминал во Унгарија, која му додели политички азил.

Порталот „Политико“ со седиште во Брисел објави дека двајца унгарски разузнавачи му помогнале на Груевски, но откако ја поминал границата со Албанија. Токму, пак, оваа соседна земја одби да ги предаде на обвинителството снимките од граничниот премин, првично со изговор дека немале на што да ги преснимаат, а потоа пак ја сменија приказната и посочија дека снимките се избришани. Овие снимки, пак, ќе беа клучни за истрагата бидејќи од нив ќе се видеше со кого екс премиерот стигнал до границата.

За разлика од истрагата за бегството, оваа за имотот на Груевски стекнат со партиски пари, засега, оди во добра насока. Наскоро се очекува и обвинение. Тогаш ќе биде јасно што бегалецот спечалил со премиерската плата, а што ќарил благодарение на партијата и валканите игри!

Текстот е објавен на 22 април 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1333.

„Крејон Македонија“ е подружница на норвешка ИТ-компанија, која изби високо на листата на фирми без вработени со највисоки приходи во минатата 2020 година. Поточно, ова друштво лани инкасирало 4,7 милиони евра, кои всушност претставуваат приливи од договорот вреден милијарда денари што, заедно со домашната „Аитоникс“, го склучи за набавка на софтверски лиценци за државната администрација. Инаку, Фокус пишуваше за оваа тендерска постапка што, непосредно пред да ја напушти функцијата, ја спроведе поранешниот владин генерален секретар Драги Рашковски, и тоа во втор обид, со избришани услови за техничка и професионална способност. На крајот, фирмата што ја поништи првата не учествуваше во повторената постапка, а победникот беше решен со разлика во цена од само 200 евра. Во друга тендерска постапка за набавка на сирера-софтверот, пак, беше избрана двојно поскапа понуда…

Пишувал: Влатко СТОЈАНОВСКИ

Набавката на софтвер врз основа на сопствен патент за безбедност во сообраќајот, кој ниту бил побаран, ниту се користи од страна на надлежното Министерство за внатрешни работи, му ја запечати кариерата на Драги Рашковски како високопозициониран административец во владината хиерархија, но воедно тоа се заканува да ја уништи и неговата кариера како универзитетски професор, доколку, се разбира, судската постапка не заврши во негова корист.

И покрај отворената поддршка што до крај ја добива од премиерот Зоран Заев, сепак, по објавувањето на сториите на „360 Степени“, Јавното обвинителство одлучи да покрене истрага против Рашковски и уште 3 лица, меѓу кои и првиот човек на „Инвока Груп“, Даниел Станчев. Имено, владиниот генерален секретаријат предводен од Рашковски и „Инвока“ во февруари 2020 година го склучија спорниот договор за набавка на софтвер за определување на просечна брзина на возила во сообраќајот и изрекување на казни во вредност од 5 милиони денари.

Арно ама, Рашковски и другите осомничени се товарат за злоупотреба на буџетски средства во износ од над 11 милиони денари, од причина што секретаријатот во негово време реализирал уште две набавки поврзани со набавката на софтвер од „Инвока“. Во таа насока, со „Про Инструментс“ бил склучен договор за ANPR-камери за препознавање регистарски таблички од 4,6 милиони денари, а со „Монтинг Енергетика“ бил склучен договор за метални кабини од 1,4 милиони денари.

Освен тендерот за софтвер за сообраќајот, генералниот секретаријат на Илинденска со компанијата на Станчев склучил уште два договори за набавка софтвер за полагање на испити за потребите на други институции од нецели 15 милиони денари. Но, додека Рашковски бил владин генсек, биле склучени далеку поголеми таканаречени ИТ-договори. Меѓу нив е тендерот за софтвер за рамномерен регионален развој вреден 39 милиони денари, што го добил охридски „Ентер“ со двојно поскапа понуда од конкурентите.

Сепак, убедливо најголем тендер доделен од Секретаријатот е оној за набавка на софтверски лиценци. Притоа, овој тригодишен договор беше склучен во повторена тендерска постапка, откако целосно отпаднаа условите за техничка и професионална способност од првата поништена постапка. На крајот, Рашковски безмалку на заминување, уште пред да биде избрана новата влада, склучил договор тежок милијарда денари со конзорциумот на „Аитоникс“ и „Крејон“, кои ја победиле конкуренцијата со пониска понуда од само 200 евра?!

ИЗБРИШАНИ УСЛОВИ ВО НОВАТА ПОСТАПКА

Според Бирото за јавни набавки, владиниот генерален секретаријат и „Аитоникс“ го склучиле договорот за софтверски лиценци на почетокот на август 2020 година. Впрочем, тоа се случува во период, кога сѐ уште не е избраната старо-новата влада, која Собранието ја изгласа на крајот на август. Веќе во септември, како што е познато, Рашковски се повлече од функцијата генерален секретар, по што Заев го назначи за секретар за мониторинг и поддршка на институциите при реализација на владината програма.

Од годишниот план за јавни набавки на секретаријатот за 2020 година произлегува дека реализацијата на оваа набавка првично била планирана за февруари. Согласно планот, бил објавен оглас, но, сепак, во мај била поништена постапката. Ваков епилог следува откако до Комисијата за жалби по јавни набавки жалба поднела компанија „Некстсенс“, која, исто така, во меѓувреме соработувала со секретаријатот и други органи.

Во жалбата, оваа компанија навела дека генералниот секретаријат пропуштил „соодветно да одговори на прашањата за појаснување или измени на тендерската документација“. Во одговорот на жалбата, пак, секретаријатот посочил дека ги прифаќа наводи на жалителот. На тој начин била донесена одлука за поништување на тендерската постапка и за запирање на жалбената постапка.

Меѓутоа, Генералниот секретаријат веќе следниот ден објавил нов оглас за набавка на софтверски лиценци. Арно ама, проверките покажуваат драстична промена во тендерската документација во двете тендерски постапки. Поточно, во повторената постапка не се бара ниту еден од условите пропишани во поништената постапка, во делот на техничката и професионалната способност на економските оператори.

Односно, во тендерската документација на поништената постапка стои дека заинтересираните компании за да се квалификуваат мора да имаат реализирано барем еден ист договор во последните 3 години, чија вредност би била еквивалентна или поголема од вредноста на набавката на годишно ниво, што значи поголема од 300 милиони денари. Потоа, се барало најмалку едно вработено или ангажирано лице со сертификат MS-500, како и минимум 3 лица со сертификат MS-100. Но, овие услови се изоставени во повторената постапка…

ПОНИСКА ПОНУДА ОД САМО 200 ЕВРА

Она што е идентично за двете тендерски постапки, во техничката спецификација се наведува дека владиниот генерален секретаријат имал потреба за набавка на Мајкрософт или еквивалентни софтверски лиценци и сервиси за потребите на јавната администрација во државните и образовни органи и институции, со чие користење „би се постигнала модернизација, оптимизација и зголемување на ефикасноста на јавната администрација“.

Во таква ситуација, секретаријат на чело со Рашковски склучил договор со „Аитоникс“, која го добила тешкиот тендер за софтверски лиценца во групација или конзорциум со уште една компанија – „Крејон Македонија“. Практично, тие излегле како победници во тендерската постапка, откако на електронската аукција понудиле пониска цена за само 12 .000 денари во однос на другиот конкурент („Комтрејд“), што претставува минорна разлика во ваков милионски тендер.

Иако „Аитоникс“ соработувала со повеќе институции, сепак, сите останати договори што ги склучила компанијата заедно ниту приближно не ја достигнуваат вредноста на тендерот што го добила од владиниот секретаријат. Вкупно, компанијата склучила 56 договори за јавна набавка во вредност од 1.062 милијарди денари, од кои 952 милиони денари отпаѓаат на договорот за софтверски лиценци. Останатите 55 договори, од кои половина се мали јавни набавки, пак, вкупно тежат 109 милиони денари.

Во последните неколку години, „Аитоникс“ остварува годишни приходи во просек од околу 600 милиони денари, што значи дека тригодишниот тендер за софтверски лиценци од безмалку милијарда денари, поделени по над 300 милиони денари на годишно ниво, претставува половина од приходите на компанијата. Меѓутоа, од аспект на финансиското работење, интересен е фактот што партнерот со кој „Аитоникс“ го доби тендерот – „Крејон Македонија“, по формирањето во 2018 година и во 2019 година остварил буквално нула приходи и расходи.

Во секој случај, годишната сметка на компанијата за изминатава 2020 година дефинитивно ќе биде поинаква, имајќи ги предвид податоците од сервисот „Отворени финансии“, кои откриваат дека владата лани во 3 различни трансакции и префрлила на „Крејон Македонија“ вкупно 304 милиони денари, што значи дека годишната рамка е речиси исцрпена. Истовремено, од Илинденска не легнал ниту денар на сметката на „Аитоникс“, која во име на групацијата го склучила договорот.

ДРУГА ФИРМА ДОБИЛА УШТЕ ЕДЕН ТЕНДЕР

Врз основа на тоа произлегува дека формално „Аитоникс“ настапува како носител на конзорциумот, кој го доби вредниот милионски тендер, меѓутоа суштинска улога има „Крејон Македонија“. Всушност, и во самиот договор склучен со владиниот генерален секретаријат стои дека договорна страна е „Аитоникс“, но заедничкото име на конзорциумот гласи „Крејон-Аитоникс“, што јасно укажува дека странскиот партнер има водечка улога.

„Крејон“ групацијата е еден од најголемите партнери на „Мајкрософт“ во светски рамки, а АД „Аитоникс“ е долгогодишен партнер и дистрибутер на „Мајкрософт“ во Р.С. Македонија. Како такви, двете компании имаат изградена соработка, дел од која е и наведениот договор за софтверски лиценци“, ни одговорија од „Аитоникс“, истакнувајќи дека имаат повеќе од 20 години искуство на ИТ-пазарот и се долгогодишен партнер и дистрибутер на компании како што се „Мајкрософт“, „Моторола“, „Леново“, „Ацер“, „Дел“…

Од нејзиното основање во 2002 година, денешен „Аитоникс“ беше познат како „ТДК Компјутери“. Така е сѐ до 2018 година, кога друштвото одлучи да се ребрендира и воедно да се трансформира во акционерско друштво. Сопственик и генерален директор на компанијата е Јордан Димитровски, додека Марко Андонов е претседател на одборот на директори, а Кирил Смилевски е неизвршен член на одборот.

Според Централниот регистар, Димитровски истовремено поседува уште една фирма за трговија на големо со компјутери, компјутерска опрема и софтвер. Тоа е друштвото основано во 2013 година со назив „Латрон Солушунс“, кое, исто така, дел од своето работење го темели на јавните проекти финансирани со буџетски пари. Патем, и оваа компанија, најголемиот тендер го добила од владиниот генерален секретаријат, и тоа во време на Рашковски.

Двете страни, лани во мај, во тендерска постапка со еден учесник, склучиле договор за набавка на информатичка опрема-уред за складирање на податоци, во износ од 10,5 милиони денари, а веќе следниот месец владата ги префрлила овие средства на сметка на компанијата. Колку за илустрација, нивната вредност ги надминува годишните приходи на фирмата во 2018 година од 7,5 милиони денари, по што следната 2019 година друштвото бележи драстичен раст на приходите до 27 милиони денари, од кои како добивка останале 5 милиони денари.

ДВОЈНО ПОНИСКА ПОНУДА „ПАДНАЛА“ НА (НЕ)КВАЛИТЕТ

Меѓу другото, Јордан Димитровски, заедно со соработникот од „Аитоникс“ Кирил Смилевски и уште неколку лица во 2019 година ја основале „Македонската асоцијација за иновативност и компетиции“. Како што велат од „Аитоникс“, ова здружение е создадено за да аплицира за проект на Фондот за иновации, но ваквата идеја не е реализирана, па тоа сега е во мирување. Како што потенцираат од таму, оваа организација нема поврзаност со „Националната асоцијација на пронаоѓачи и иноватори“, чиј член е Рашковски.

„Освен комуникација на професионално ниво, која е потребно да се спроведува меѓу сите страни при постигнувањето каков било договор, Димитровски нема каква било друга поврзаност со поранешниот секретар на Владата и универзитетски професор Рашковски“, велат од неговата „Аитоникс“, од каде уште додаваат дека нивниот сопственик е член на Стопанската комора на Македонија, Стопанската комора за информатички и комуникациски технологии и Американската стопанска комора.

Ако астрономскиот тендер за софтверски лиценци се спроведувал со најниска цена како основен критериум, и тоа по вторпат со крајно редуцирани услови, втората по вредност ИТ-постапка Рашковски ја реализирал според комбиниран модел, така што цената носела 60 бода, а квалитетот на понудата 40 бода. Иако се јавиле две компании, негативно наддавање не можело да се одржи, туку Комисијата за спроведување на тендерската постапката морала да ги оценува понудите според овој модел. На крајот, била избрана двапати поскапата понуда.

Станува збор за набавка на софтвер за систем за координација во планирањето, спроведувањето, мониторинг и евалуација на политиката за рамномерен регионален развој. За таа цел, Рашковски во име на Секретаријатот на крајот на 2019 година склучил договор со охридската компанија „Ентер“ од 38,8 милиони денари. Во постапката учествувала уште една компанија – „Семос“, која, според извештајот од спроведената постапка, доставила понуда од околу 15 милиони денари, меѓутоа таа била дифквалификувана од процесот.

-„Ентер“ е компанија со триесетина вработени, која повеќе од 20 години успешно функционира на пазарот како регионален лидер за деловен софтвер, а во рамките на нашата бранша и како препознатлив бренд специјализиран токму за развој и имплементација на вакви комплексни деловни софтверски решенија. Тие се имплементирани во над 300 субјекти од комерцијалниот и јавниот сектор во регионот на Западен Балкан (Македонија, Косово, Србија, Црна Гора), така што бевме во можност да ги исполниме критериумите без потреба од инволвирање друга компанија во нашата понуда – вели Гоце Јанкоски, управител на компанијата.

СОФТВЕРОТ СЕ ПОЛНИ, НО НЕ Е ПРЕДАДЕН НА КОРИСТЕЊЕ

Со оглед дека договорот беше со времетраење од 5 месеци, со тоа што 3 месеци беа предвидени за испорака и инсталација на софтверското решение, а 2 месеци за обука за користење на системот, прашавме дали овие рокови се испочитувани и дали системот е веќе во функција? Како што вели Гоце Јанкоски, роковите за испорака, инсталација и обука, заедно со другите договорни испораки како што се упатствата, техничката документација и изворниот код, се целосно испочитувани. Софтверот, според него, е во активна употреба.

„По испораката и реализираните обуки се пристапи кон внес на податоците од страна на администраторите од Проектната единица, како и од операторите од другите институции-корисници на системот. Досега се внесени информации за околу 1.000 проекти од областа на регионалниот развој. Притоа, се евидентираат не само проектите почнувајќи од 2020-та година, како што беше првичниот план, туку операторите го користат системот и за внес на записи и за сите проекти од претходните години – вели Јанкоски, истакнувајќи дека имплементирани се и дополнителни функционалности во системот.

Треба да се посочи дека овој договор од 38 милиони денари е убедливо највисок тендер што го добила охридската компанија „Ентер“, која вториот по големина договор за јавна набавка го склучила на сума од 5 милиони денари. Финансиските извештаи на друштвото покажуваат дека неговите приходи во 2018 година изнесувале 30 милиони денари, а во 2019 година пораснале на 47 милиони денари. Оттука, тендерот изнесува речиси колку годишните приходи на друштвото пред да го склучи овој договор.

Инаку, оваа тендерска постапка се спровела во рамки на проектот за „Одржлив и инклузивен регионален развој“, поддржан од швајцарската амбасада, кој се реализира преку кабинетот на вицепремиерот за економски прашања. Затоа, упативме прашање до актуелниот вицепремиер Фатмир Битиќи дали системот веќе е ставен во функција? Иако Битиќи ни вети одговор, сепак, до затворањето на весникот не го добивме.

Се работи за софтвер „Сирера“, кој сѐ уште се полни со податоци, иако досега требаше да му биде предаден на користење на Министерството за локална самоуправа, како надлежно за спроведување политики за регионален развој. Како што ни изјави министерот Горан Милевски, првично се јавил одреден застој, кој во меѓувреме е надминат. Меѓутоа, потенцира тој, софтверот сѐ уште не им е предаден, што значи дека сѐ уште не се користи за рамномерна распределба на буџетски средства.

ЗОШТО „НЕКСТСЕНС“ НЕ УЧЕСТВУВАШЕ ВО ПОВТОРЕНАТА ПОСТАПКА, ОТКАКО ЈА УРНА ПРВАТА?

Тендерската постапка за набавка на софтверски лиценци се спроведе по вторпат, откако првиот пат била поништена по жалба на „Некстсенс“, која, пак, воопшто не учествувала на повторената постапка, иако критериумите биле омекнати.

„Предмет за јавната набавка беа софтверски лиценци од специфична програма на производителот која може да ја продаваат само компании кои поседуваат активен договор со производителот за таков вид на продажба. Во времето пред повторената постапка, не бевме повеќе авторизирани…“, ни одговорија од „Некстсенс“.

КАКО „КОМТРЕЈД“ ЗАГУБИ МИЛИОНСКИ ТЕНДЕР ЗА ПОСКАПА ПОНУДА ОД САМО 200 ЕВРА?

Покрај конзорциумот „Аитоникс-Крејон“,  во тендерската постапка за софтверски лиценци тешка милијарда денари учествувала и компанијата „Комтрејд“, која доставила само 200 евра пониска првична понуда, и потоа одлучила воопшто да не се наддава.

„Комтрејд на 22 јуни 2020 година доби покана за учество на е-аукција, која дефинира дека минималната разлика во цената што може да ја понуди „Комтрејд“ е 4.500.000 денари. Бидејќи нашата првична понуда беше на работ на економска профитабилност, не најдовме никаков деловен интерес за понатамошно намалување на понудата за 5 проценти“, гласи објаснувањето што го добивме од „Комтрејд“.

ДАЛИ ДВОЈНО ПОНИСКАТА ПОНУДА НА „СЕМОС“ БИЛА (НЕ)ЦЕЛОСНА?

Во рамки на тендерската постапка набавка на софтвер за систем за координација во планирањето и спроведувањето на политиката за рамномерен регионален развој, наречен СИРЕРА, бил склучен договор со охридската компанија „Ентер“ на износ од 38,8 милиони денари, и покрај тоа што компанијата „Семос“ доставила двапати пониска првична понуда од 15,7 милиони денари, пред да биде елиминирана од постапката.

„Против Одлуката за избор на најповолен понудувач поднесовме жалба до Државната комисија за жалби по јавни набавки, но ни беше одбиена поради неоснованост. И покрај тоа што сметавме дека нашата понуда е целосна со доставени сите барани документи согласно техничката специгикација, сепак одлучивме дека не е целисходно да се продолжува постапката со тужба против конечен управен акт пред Управниот суд, имајќи го во предвид досегашното искуство во поглед на долгото времетраење на управните постапки“, посочуваат од „Семос“.

Текстот е објавен на 3 февруари, 2017 година во неделникот „Фокус“, во бројот 1113

Пишува: Ирена МУЛАЧКА

Не поминува ден, а на скопските клиники да не се случи некој скандал, кој најчесто удира по грбот на пациентите, од кои некои починаа шетајќи од клиника на клиника за лекарите да утврдат кој треба да им укаже помош, дел останаа инвалиди поради разни лекарски грешки, додека многумина не успеаја да ја добијат потребната здравствена заштита. Болничките ходници се исполнети со жални и трагични судбини на многу пациенти, кои станаа жртви на лошо поставениот здравствен систем.

Дополнителен проблем е кога надлежните институции ги прикриваат лекарските грешки и негрижата и никој не презема одговорност за изгубените животи, за настанатата компликација при лекувањето, за оштетувањето на видот, функциите на органите… Според досегашната пракса, ако „пукне“ некоја болничка афера во јавноста, институциите почнуваат да си ја префрлаат топката едни на други, министерот по традиција формира комисија за стручен надзор, која зад затворени врати го испитува случајот, а откриените сознанија остануваат да фаќаат прашина во некоја од фиоките на Министерството за здравство.

Многу честа практика во Македонија стана ваквите „грешки“, кои понекогаш чинат човечки живот да се забошотат, а вистината да го види светлото на денот само ако пациентите сами реагираат во медиумите или, пак, ако некои лекари, кои сѐ уште држат до лекарската етика, одлучат ваквите проблеми да ги споделат со јавноста. Иако, мора да се признае дека се помал е бројот на лекарите кои јавно зборуваат за проблемите и скандалите што секојдневно го тресат јавното здравство.

Досега на страниците на „Фокус“ се споделени трагичните судбини на многу пациенти, меѓу кои е и случајот од пред неколку години кога на пациент, за време на операција, му беа заборавени ножиците во стомакот, потоа тука е скандалот „Перде“ за очната лекарка, која за време на ласерска операција на катаракта, која трае само 15 минути го оштети видот на 50-тина пациенти… И тамам ќе помислиме дека врвот е достигнат, се случува нешто уште пострашно, па дури и незамисливо.

ДОДЕКА ЈА ОПЕРИРАЛЕ Ѝ ИЗБИЛ ПЛАМЕН ОД СТОМАКОТ

Нов скандал ја тресе скопската Клиника за дигестивна хирургија, откако пред два месеца при операција на жолчка, пациентка одвај останала жива, иако таа воопшто не била свесна што сѐ ѝ се случило за време на интервенцијата и какво премрежје поминала. Според хирурзите на Абдоменална хирургија, за првпат во историјата на клиниката се случува скандал од ваков вид, кој освен што можел да биде кобен за пациентката, начинот на кој се случил е уште пострашен, па дури и незамислив.

Станува збор за 69-годишната С.В. од Скопје, која во средината на декември била примена на клиниката да оперира жолчка преку познатата лапароскопска хирургија, која се разликува многу од класичната операција и е поповолна за пациентот, затоа што го скратува времето на заздравување и го задржува естетскиот лик на делот од телото, врз кој се интервенира. Операцијата е позната по тоа што хирургот не прави вообичаен рез, туку преку два мали отвори влегува со сонда и камера за да го изведе оперативниот зафат, кој се набљудува на екран. Операцијата трае од половина час до два часа, во зависност од тоа за каква компликација се работи. Пациентот е под целосна анестезија, а по извршувањето на интервенцијата, на клиниката е хоспитализиран само еден ден и веднаш потоа се пушта на домашно лекување.

Според нашите извори, кога абдоменалниот хирург ја почнал операцијата на 69-годишната пациентка наеднаш од стомакот ѝ избил пламен. За среќа, тимот што ја извршувал интервенцијата брзо реагирал и било спречено да се случи поголема трагедија.

Што го предизвикало пожарот? Како што велат нашите извори, според процедурата, за време на операција на жолчка во стомакот од боца се пумпа медицински гас – јаглероден диоксид, кој е предуслов за да почне операцијата. Притоа стомакот се полни со гас до постигнување одреден притисок внатре во стомачната празнина и стомачниот ѕид се подига како шатор, каде што се добива простор за интервенција за хирургот да може слободно да работи. Нашите извори тврдат дека токму тоа било причината за огнот што избил во стомакот на пациентката. Според сите протоколи, во моментот кога почнала операцијата, во нејзиниот стомак екипата ставила медицински гас, но наместо потребниот CO2 (јаглероден диоксид), боцата по грешка била полна со кислород, кој го предизвикал пожарот и можел да биде кобен за нејзиниот живот. Сепак, лекарите реагирале на време и ја спречиле трагедијата.

– Хемостаза е запирање на крвавењето. Во текот на операцијата се користи хемиска супстанца, која врши забрзана коагулација (запирање на крвавењето) и во случаи кога се користи електрохирургија се создава електрична искра, која во средина богата со кислород и хемиска супстанца, се запалува супстанцата, односно настанува пожарот. Тоа се случи во наведениот пример – тврдат нашите извори од клиниката.

Тие уште додаваат дека пациентката, која за време на операцијата била под целосна анестезија, воопшто не била информирана за тоа што ѝ се случило за време на интервенцијата, а подоцна лапароскопски ѝ била извршена операција на жолчката. Таа во моментот не е хоспитализирана на скопската клиника.

– Пациентката воопшто не е запознаена со тоа што ѝ се случи. Тоа било само момент и веднаш било реагирано, со што се избегнала поголема несреќа. Кај нас на клиниката носат метални боци, кои се полни со медицински гасови, во зависност од потребите и од нив се вдувува потребниот гас. Ние не можеме да знаеме каков гас има внатре во боците. Грешката настанала затоа што боцата наместо со јаглерод диоксид била полна со погрешен медицински гас, кислород, кој го предизвикал пламенот во стомакот – информираат нашите извори од Абдоменална хирургија.

„Фокус“ одлучи да не го открива идентитетот на хирургот што ја извршил операцијата, со оглед на тоа дека тоа што се случило не е по негова вина и не можел да знае каков медицински гас имало во боците.

Но, затоа, пак, го контактиравме да ни објасни во детали што точно се случило за време на оперативниот зафат. Тој го потврди случајот, но додаде дека навремено било реагирано и спречено да се случи нешто пострашно.

– Забележано е на време, така што немаше никаков проблем – објаснува абдоменалниот хирург.

За разлика од него, медицинскиот директор на скопската Клиника за дигестивна хирургија, доктор Александар Караѓозов воопшто не одговори на нашите телефонски повици, ниту на смс-пораките за да ни објасни што точно се случило тој ден, зошто случајот се крие и не се преземаат некакви мерки за да се откријат виновниците.

Исто така, неколку прашања испративме и до Министерството за здравство, но и од таму до затворањето на овој број од неделникот не добивме никаков одговор.

КЛИНИКАТА ИЗВРШИЛА ИНТЕРНА ИСТРАГА

Дополнителен проблем во целата приказна е и тоа што директорот Караѓозов молчи веќе два месеца и не кажува ништо за овој случај, а со тоа не е запознаена ниту јавната установа Заеднички служби, која е еден вид посредник меѓу клиниките и фирмите што ги полнат металните боци со медицински гасови. Тие за овој случај првпат слушнаа од нас, но велат дека клиниката под итно требало и писмено и усно да се пожали за тие да проверат како настанал проблемот и да најдат соодветно решение.

– Не знам зошто се крие таков случај. Од клиниките можат во секое време да реагираат до нас и ние веднаш ќе видиме и ќе провериме како можел да се случи таков пропуст. Досега, од Дигестивна хирургија до нас нема никаква жалба, а што е најчудно, понекогаш ни вртат за најбанални работи – тврдат за „Фокус“ од Заеднички служби.

Од таму ни објаснија како функционира целата процедура и велат дека нивната работа е само транспортот, така што металните боци се земаат од клиниките, се носат во работилница на полнење и повторно се враќаат назад. Секоја боца има ознака, се полни со различен вид медицински гас и се распоредува на клиниките, во зависност од тоа која клиника колкава потреба има.

– За медицинскиот гас CO2 или јаглеродниот диоксид не постои централизиран систем за набавка и затоа користиме боци. Тој е еден од медицинските гасови што поретко се користи, но, сепак, има клиники кај кои уште го доставуваме. Нашата работа е транспортот. Нашиот возач ги зема металните боци, ги носи во работилница, таму се полнат и потоа ги враќа назад на клиниките – ја објаснуваат процедурата од Заеднички служби.

Според нив, понекогаш се случува да се јави проблем, како на пример металните боци да не се докрај наполнети, но веднаш реагираат и проблемот експресно се решава.

– Некои од клиниките имаат потреба од боците на три месеци, додека некои секоја недела  – тврдат од Заеднички служби.

Сепак, како што дознаваме, по овој скандал во декември имало интерна истрага на Клиниката за дигестивна хирургија, но била донесена одлука случајот да не се пријавува во полиција. Од истрагата, заклучено е дека никој не знае како боцата со погрешен медицински гас се нашла на клиниката, со оглед на тоа што на неа немало официјална етикета, број на полнење, како и денот кога била наполнета, што мора да го има секоја метална боца со медицински гас. Нашите извори тврдат дека било разговарано со сите засегнати страни, но наводно никој не знаел како боцата со кислород завршила на клиниката, по што може да се заклучи дека автоматски сите креваат раце и не може да се открие главниот виновник.

ПРЕД ЕДНА ГОДИНА, ПАЦИЕНТ ПУКАШЕ ВО ЛЕКАР НА АБДОМЕНАЛНА

Пред повеќе од една година Клиниката за дигестивна хирургија повторно беше главна тема во јавноста, откако незадоволен пациент пукаше во абдоменалниот хирург Љубомир Огненовиќ, обвинувајќи го за смртта на неговата мајка, која неколку часа претходно починала на клиниката. Иако во тој период се крена фама дали и колку се заштитени лекарите, но и пациентите во јавните здравствени установи, сепак се заврши како „секое чудо за три дена“.

Според лекарите, тој ден на клиниката во период од 20 минути се случувал вистински хорор-филм. Откако синот бил известен дека неговата мајка, која боледувала од карцином на жолчното ќесе, а имала и други заболувања, починала, тој подоцна се вратил на клиниката со уште двајца придружници и со десетина истрели од пиштол пукал во дежурниот лекар.

Овој настан на нозе ги крена лекарите кои упорно тврдеа дека хајката што министерот за здравство Никола Тодоров ја води против нив довела до инцидентот, кој за малку ќе бил кобен за абдоменалниот хирург. Тие побараа и морална одговорност од првиот човек во здравството, при што одреден период ги ставија операционите сали под клуч и не извршуваа никакви оперативни зафати, а излегоа и на масовен протест во кругот на скопските клиники.

Според нив, министерот со поддршка на спотовите, билбордите и кампањите во кои на најгруб начин се омаловажувала и оцрнувала докторската професија придонел директно за создавањето перцепција дека лекарите се нестручни и криминалци.

Како и во многу случаи досега, беше побарано од првиот човек во здравството да си поднесе оставка од функцијата што ја извршува, сепак тој таквите повици ги игнорираше и понатаму продолжи да седи на министерското столче.

Директорот на Абдоменалната клиника, Александар Караѓозов во тој период заедно на прес-конференција со Тодоров изјави дека семејството веќе било запознаено со ризиците од операцијата и тоа дало согласност таа да се изврши. Според него, од страна на лекарите немало никаков пропуст.

Тоа беше еден од ретките случаи Караѓозов да излезе во јавност и да даде објаснување за некои случувања на клиниката. Според досегашното искуство, тој најчесто е затворен за комуникација со новинарите и ретко од него може да се добие изјава за тоа што се случува на клиниката, дали имаат доволно материјали за работа, како поминала некоја операција… Тој дури во една прилика се искара со новинарите за време на лекарскиот штрајк во 2012 година.

Но, како и да е, скандалот што се случил на скопската Клиника за абдоменална хирургија само покажува до кое дереџе е дојдено јавното здравство во Македонија. Се случил инцидент, кој можел да биде кобен за пациентката, но во последен момент била спречена трагедија. За да не се случуваат вакви работи, наместо да го крие случајот, менаџментот на болницата треба да преземе мерки, за да не се повтори. А, министерот Тодоров кој во ноќните часови ловеше лебарки по болниците низ државата, треба конечно да си поднесе оставка по сите скандали што се случија за време на неговото шестгодишно „владеење“ со ресорното министерство.

Рамка1:

НА КЛИНИКАТА НЕМА ФИЗИОЛОШКИ РАСТВОРИ И АНТИБИОТИЦИ

Во последните денови, лекарите на Клиниката за дигестивна хирургија се соочуваат со нови проблеми. Рафтовите за лекови и терапија се празни, а тие немаат со што да работат. Веќе одреден период во болницата ги нема основните физиолошки раствори, антибиотици, па лекарите мора да се снаоѓаат како знаат и умеат.

Рамка2:

АБДОМЕНАЛЦИТЕ – ПРЕДВОДНИЦИ НА ЛЕКАРСКИОТ ШТРАЈК

Абдоменалните хирурзи беа најмасовни на лекарскиот штрајк пред пет години, во 2012 година кој траеше речиси 50 дена. Повеќето од нив беа секојдневно на протестите пред Министерството за здравство и пред Владата, а беа и предводници и во ставањето клуч на операционите сали, сѐ додека министерот Тодоров не ги исполни нивните барања – да го укине проектот плаќање по успешност, да им ги зголеми платите и да ја почитува нивната работа и нив како луѓе. Дури, имаше и такви хирурзи кои јавно се заканија дека ќе си дадат откази, ако само еден лекар од штрајкувачите добие отказно решение.

Текстот е објавен во неделникот „Фокус“, во број 1252,  на 4 октомври 2019 година.

Пишувала: Валентина ВУРМО

Пред да го склопи целосниот мозаик за аферата „Рекет“, обвинителката Вилма Русковска реши да го расцепка случајот на повеќе делови, од кои за само еден дел засега е извесно дека ќе заврши со обвинение. И покрај многуте обвинувања за рекетирани бизнисмени, засега улогата на жртва ја има само бизнисменот Орце Камчев, а во неговата стапица паднаа тројцата осомничени Бојан Јовановски, Зоран Милески-Кичеец и екс специјалната јавна обвинителка Катица Јанева.

За околу еден месец се очекува обвинението да биде напишано, а веќе пред Нова година осомничените да седнат на обвинителна клупа. Обвинението го диктира Камчев, бидејќи нема поместување од неговото првично тврдење дека осомничените Кичеец и Боки 13 му побарале 8 милиони евра за со амин на Јанева да го спасат од кривичен прогон за случајот „Империја“. Тој наводно им исплатил 1,5 милион евра, а обвинителството успеало да докаже каде завршил еден дел од парите.

Осомничените и нивните бранители засега не ја откриваат одбраната, поради што вистинските изненадувања се очекуваат во судница. А таму може да се очекува сѐ. Од признанија на вина и спасување со условни казни, па дури и до преквалификација на кривичните дела и менување одредени статуси.

АДВОКАТОТ НА КИЧЕЕЦ: НЕ СМЕ НАПРАВИЛЕ СПОГОДБА СО ОБВИНИТЕЛСТВОТО

Најдоцна до средината на ноември, обвинителката Вилма Русковска се очекува да го напише обвинителниот акт за случајот „Рекет“. Откако осомничените беа информирани дека истрагата е завршена, сега тие имаат рок од 15 дена да достават свои докази и да предложат сведоци. По истекот на овој рок, Обвинителството за гонење организиран криминал и корупција има максимум 30 дена да донесе обвинителска одлука, односно дали тука ќе запре, или ќе донесе одлука за подигање обвинение.

Очигледно е дека Русковска нема да застане на половина пат, туку веќе ја крои содржината. „Фокус“ ги контактираше адвокатите на обвинетите, но тие сѐ уште не ја откриваат својата тактика. Велат дека ги разгледуваат доказите што ги добиле, а целосна слика ќе имаат откако ќе ги видат сите.

Она што прво им падна во очи на бранителите е што меѓу доказите не го добија записникот од исказот на осомничениот Кичеец. Добиле абер од обвинителката Русковска, доколку сакаат, записниците да си ги споделат меѓу себе. Ваквиот совет е неприфатлив за адвокатот Дељо Кадиев, кој ја застапува Јанева.

– Обвинителството за гонење организиран криминал и корупција оди на практикување поинакви стандарди од досегашните. Не е во ред да не го добиеме исказот од сведочењето на останатите осомничени, бидејќи законот јасно предвидува дека обвинителството е должно сите докази да ги даде на одбраната, а како прв е наведен исказот од осомничен, реагира адвокатот Кадиев.

Кичеец досега двапати беше повикан да даде исказ. Првиот пат, иако се задржал три часа, се бранел со молчење, но по неколку дена се вратил уште еднаш и прозборел. Набргу потоа, пак, беше пуштен во домашен притвор.

И тогаш почнаа да се плетат шпекулации дека наводно Кичеец решил да соработува со обвинителството. Неговиот адвокат Александар Новаковски за „Фокус“ појаснува дека неговиот клиент е осомничен и не направил никаква спогодба со обвинителството. Сепак, вели дека е можно да се очекуваат изненадувања од осомничените во судница.

– Немаме направено спогодба со обвинителството. Ниту ни била понудена, ниту, пак, сме барале. Сепак, на главната расправа, доколку дојде до судење, може да се очекуваат изненадувања. Тогаш осомничените ќе се изјаснуваат за вина, и можеби некој од нив ќе признае. Ние засега не размислуваме во таа насока, вели адвокатот Новаковски.

ЌЕ ШОКИРА ЛИ КИЧЕЕЦ ВО СУДНИЦА?

Адвокатот Кадиев вели дека обвинителката Рускоска ваквата пракса ја имала и за случајот „27 април“, каде што беше застапник на обвинението. И тогаш од адвокатите на останатите осомничени го сокрила записникот на осомничениот Александар Василевски Нинџа, поради што во судница неговото сведочење беше доживеано како голем шок.

Тој се сметаше за соработник на обвинителството, бидејќи со својот исказ го поткрепи обвинението, односно во детали раскажа како се организирал упадот во Собранието. Како „награда“, од предвидени најмалку 10 години затвор, Нинџа доби најниска затворска казна, под законскиот минимум, од останатите осомничени, односно беше осуден на 8 години.

Адвокатите и тогаш реагираа дека има нееднаквост на оружјата, ама нивните забелешки не ги есапеше ниту обвинителството, ниту судот.

– По завршувањето на истрагата за „27 април“ добивме селектирани докази. Не ги добивме записниците од исказите на Нинџа и на уште двајца од осомничените, браќата Михаил и Стефан Младеновски. Затоа вистински шок беше исказот на Нинџа, бидејќи за првпат го слушнавме во судница. Тоа, според мене, е кршење на ЗКП и зборува за нееднаквоста на оружјата. Ваквата повреда со сигурност би била утврдена од Судот за човекови права во Стразбур, вели адвокатката Павлина Зефиќ.

Според важечкиот Закон за кривична постапка се важи она што обвинетиот или сведокот ќе го каже во судница, а не она што го сведочел за време на истрагата. Сепак, според адвокатите, и покрај тоа, треба да ги добијат сите докази што ги има прибрано обвинителството, за квалитетно да ја спремат одбраната.

– Доколку го имав записникот од исказот на Василевски, сигурно одбраната ќе ни се движеше во друга насока, вели Зефиќ.

Бидејќи обвинителката го крие исказот на Кичеец исто како и оној на Нинџа, во јавноста веќе се шпекулира дека и овој осомничен е спремен за соработка.

Кичеец инаку низ годините важи за близок соработник на Камчев, поради што и тешко се прифати предавството од страна на бизнисменот.

Од овој осомничен може да се очекува и признание на вина, бидејќи на тој начин би можел да издејствува дури и условна казна. Поточно, Кичеец се гони за кривичното дело „Примање награда за противзаконито влијание“ според член 359 став 7, за што му се заканува затворска казна од 1 до 10 години. Во случај да признае вина, од доказите ќе се повлечат сите оние кои се против него, а ќе се разгледува само висината на казната. Во таков случај не се исклучува можноста да добие дури и условна казна, доколку предвид се земат сите олеснителни околности, односно ако биде осуден на 2 години, казната може да му се услови со 4 години.

ФРЧКОСКА: ПОСТОИ ЗАКОНСКА МОЖНОСТ ЗА ПРИЗНАНИЕ, НО НЕ РАЗМИСЛУВАМЕ ВО ТАА НАСОКА

 На признание за вина засега не размислува ниту поранешната шефица на СЈО, Јанева. Нејзината адвокатка Ирена Фрчкоска вели дека денес треба да ја посетат Јанева во истражниот затвор „Скопје“ и да ја договорат стратегијата за одбрана.

– Јанева сѐ уште нема дадено исказ. Ќе ја посетиме и ќе се договориме како ќе постапиме. Го завршивме увидот и сега ни тече рокот за поднесување наши докази. Постои законска можност за признание на вина, но досега не сме размислувале во таа насока, ни изјави Фрчкоска.

Јанева е осомничена за кривичното дело „Злоупотреба на службената положба и овластување“, за што ѝ се заканува затворска казна од најмалку три години затвор.

Доколку Јанева реши да соработува со обвинителството или да признае вина, судот може да и одреди затворска казна и под законскиот минимум, па доколку добие две години, да се условат за 4 години условен затвор.

Едно од очекуваните сценарија е Јанева да ја насочи сета вина кон Боки 13, и да посочи дека била злоупотребена од него, како што впрочем и се бранеше пред јавноста пред да биде уапсена.

– За жал, подолг временски период до мене допираат гласови, не дека само лицето Бојан Јовановски, туку и многу други без да знам го злоупотребуваат моето име и презиме за различни цели, изјави Јанева, откако јавноста дозна за аферата „Рекет“.

Нема да изненади и доколку во судница таа и понатаму се држи до оправдувањето дека комуницирала со Камчев преку посредникот Боки 13 бидејќи сакала да го врбува бизнисменот за сведок во истрагата за „Империја“. Сепак, оваа одбрана е тенка, бидејќи Камчев заедно со екс директорот на УБК, Сашо Мијалков, се првоосомничени, па затоа е невозможно едниот од нив да го смени статусот во сведок. Тоа се случува, но кога некој од последно осомничените сведочи против првите во пирамидата, за нели, да се фатат големите ѕверки.

Просторот за признание се стеснува кога е во прашање осомничениот Боки 13, бидејќи во неговиот случај нема многу да му помогне. За разлика од останатите двајца осомничени, Јовановски се гони за две кривични дела, и тоа „Примање награда за противзаконито влијание“, за што е предвидена затворска казна од 1 до 10 години, и за „Перење пари и други приноси од казниво дело“, за што исто така е предвидена затворска казна од 1 до 10 години.

Адвокатот на Јовановски, Сашко Дуковски, остана недостапен за „Фокус“, па затоа не успеавме да дознаеме во која насока ќе се движи неговата одбрана. Неговиот клиент, до затворањето на овој број од неделникот, сѐ уште немаше дадено исказ во обвинителството.

УШТЕ ЕДЕН БИЗНИСМЕН ПРИЈАВИЛ РЕКЕТ ОД 2 МИЛИОНИ ЕВРА

Засега останува нејасно зошто обвинителката Русковска ја затвори истрагата, фокусирајќи се само на случајот „Империја“ и на бизнисменот Камчев. Како што неофицијално дознава „Фокус“, уште еден бизнисмен осомничен во случај на СЈО пријавил дека му биле барани дури 2 милиони евра, за да запре кривичниот прогон против него. Сепак, ваков случај потешко се докажува, бидејќи станува збор за обид, односно парите никогаш не биле дадени.

Исказ во обвинителството дал уште еден од осомничените во „Поштенски банки“, бизнисменот Томе Главчев. За Главчев СЈО бараше притвор, но судијата на претходна постапка Сеад Реџепагиќ, не прифати.

Иако СЈО на стартот на истрагата диктираше строгост, бидејќи инсистираше на притвор, за што и поднесе жалба, набргу шефицата Јанева омекнува, па по два-три месеца дава позитивно мислење за враќање на пасошот на Главчев.

Што кажал Главчев пред обвинителката Русковска, засега се чува во тајност, но се шпекулира дека и тој пријавил рекет.

Случајно или не, осомничениот Главчев и обвинителката Јанева, индиректно ги врзува и еден стан. По неполн месец од отворањето на истрагата за „Поштенска банка“, на 2 ноември 2018 година, по барање на СЈО, Кривичниот суд го замрзнува имотот на осомничениот Ратко Димитровски и Главчев, освен еден стан. Со мерките на судот се забранува отуѓување и располагање, а дејствијата се преземени, со оглед на тоа што постои oпасност истиот имот да биде отуѓен до правосилно завршување на постапката, информираа тогаш од СЈО.

Иако самото обвинителство алармираше дека имотот е замрзнат за случајно да не се продаде, сепак, еден од становите во сопственост на осомничениот Главчев, односно на неговата компанија „Бенттон“, наводно со амин на обвинителката Јанева, останува нечепнат, односно не се бара негово замрзнување.

Овој стан на 31 октомври 2018 година добива нов сопственик, и тоа не кој било, туку го купува актуелниот директор на МЕПСО, Сашо Василевски, за кого велат дека во тој период бил близок пријател со Јанева.

Според имотниот лист што го поседува „Фокус“, станот кој веќе бил ставен под хипотека е во Скопје, со големина од 109 квадратни метри.

Василевски, новиот стан го пријавил во анкетниот лист, каде што посочил дека го купил за 80.000 евра.

Сепак, како што неофицијално дознаваме, Русковска не крева раце и од овие сведочења, но поради роковите што течат за притворите, решила да подготви обвинение за делот за кој е уверена дека има цврсти докази во рака. Останатите продолжува да ги истражува и за подоцна не се исклучува можноста да се припојат во еден судски предмет.

ЌЕ СЕ ПОЈАВИЛ ЛИ КАМЧЕВ ВО СУДНИЦА ИЛИ ЌЕ СЕ ЗАСОЛНИ ВО БУГАРИЈА?

Во судница како главен сведок, пак, се очекува да се појави бизнисменот Камчев, кој пријави дека во два наврати им дал 1,5 милион евра на Кичеец и на Боки 13, а за возврат требало да издејствуваат против него да запре кривичниот прогон за случајот „Империја“. Тој обезбеди и видео и аудиоснимки, од кои мал дел виде и јавноста. Овие снимки се во траење од 2 часа и триесетина минути, а осомничените и нивните адвокати неодамна направија увид во нив. Адвокатите ќе ги оспоруваат снимките, бидејќи се обезбедени незаконски, односно без налог на суд, а од судечкиот совет ќе зависи дали ќе бидат прифатени како доказ.

Од стартот на обелоденувањето на аферата „Рекет“, во јавноста, но и онаа стручната, се појави дилемата дали Камчев треба да ја задржи улогата на сведок, која му ја одреди обвинителката Русковска или треба да стане осомничен.

Дилемата произлегува од фактот што, како за примање, исто така се одговара и за давање поткуп, но, сепак, постои законска можност давателот да се спаси од прогон. Она што е неспорно, е дека Камчев случајот го пријавил навреме, односно пред да биде откриен, уште на 2 мај, поради и што обвинителството му дава статус на сведок.

Но, она што треба обвинителката Русковска со сигурност да го утврди, е дали парите му биле побарани, или, пак, самиот ги понудил!

Засега обвинителството му верува на исказот на сведокот Камчев, во кој изјавил дека милионските суми му биле побарани, а не понудени од негова страна.

Во еден момент се создава дури и впечатокот дека бизнисменот можеби ги „мести“ осомничените, бидејќи, освен што ги снима, што може да биде и за негова сигурност, вториот дел од исплатата, 1 милион евра им ги предава на спорен датум, односно 20 февруари. Зошто мотивите на Камчев се сомнителни? На 30 јануари, Врховниот суд носи начелно правно мислење според кое се запираат сите истраги на СЈО, покренати или преземени по 30 јуни 2016 година. Или во превод, дури 20 дена пред исплатата нему, или барем на неговите адвокати им било јасно дека истрагата за „Империја“ е стопирана, па можел барем да го почека натамошниот развој, односно последиците што ќе ги произведе мислењето на Врховниот суд. Или, сепак, можеби сакал да се осигури дека засекогаш ќе се спаси од случајот, па сакал да го одигра сценариото докрај.

Како и да е, кон април веќе се премислува, па најпрвин пријавува кај премиерот Зоран Заев, а потоа и во обвинителството.

Покрај спорниот датум, тука има и еден психолошки момент, бидејќи парите ги предава видно расположен, оставајќи впечаток дека прави одлична бизнис-зделка, а не дека останува зијан за еден милион, а згора на сѐ, „изнудувачите“ ги чести со брендирана торба, која чини неколку илјади евра. Демек, сѐ да биде на ниво.

Бидејќи наводно и Камчев не бил на чисто дали докрај ќе ја задржи улогата на сведок, се шпекулираше дека планира бегство во Бугарија, поради што се повлекува од бизнисите што ги има во Македонија.

Според податоците од Централниот регистар, Камчев во мај годинава се повлекол од раководната функција во приватната здравствена установа „Аџибадем Систина“. На 17 мај тој го известил Централниот регистар дека ја напушта директорската позиција и дека на негово место доаѓа Ѓун Ѓунсој од турските партнери во Истанбул.

Само три недели претходно, во Централниот регистар биле заведени и измени во сопственичката структура, односно во фирмата „Орка холдинг“, која се јавува како еден од сопствениците на болницата, станува малцински партнер. Претходно, Камчев се повлече и од раководните позиции во „Орка холдинг“. Тој се повлекол од директорското место и од позицијата извршен член во одборот директори, а останува единствено неизвршен член на одборот.

Во меѓувреме, името на Камчев го нема ни во управувачкиот одбор на ЗК „Пелагонија“.

Набргу сите карти ќе се откријат во судница. Тогаш ќе се види и стратегијата на обвинителката Русковска, но и на осомничените. Кој ќе се извлече, а кој ќе го изеде стапот за сите.

Текстот е објавен на 24 јуни, 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1342

 Јавната установа Заеднички служби на скопските клиники постои речиси 13 години, а со неа цели 12 години управуваше Шкодране Дардишта од редовите на ДУИ. Таа својата кариера ја „изгради“ таму, па сега продолжи во одборот директори во Телеком. Оваа јавна установа со години е во долгови, а, според податоците на БЈБ, од 2008 година досега склучила 1.962 тендери. Речиси 17 години, скопските клиники со храна ги снабдува компанијата „Хацат“, додека, пак, за одржувањето на хигиената се грижи фирмата на почесниот конзул од Унгарија

 Пишува: Ирена МУЛАЧКА

Во август, далечната 2007 година за време на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ под раководната палка на тогашниот премиер Никола Груевски се трансформира скопскиот Клинички центар во 32 клиники. Дотогаш, тој уште од своето создавање функционираше како една целина, но тогашната владејачка гарнитура по само една година од доаѓањето на власт, донесе одлука во која секоја клиника ќе фигурира посебно со двајца директори, медицински и економски, кои преку врзан потпис ќе ги носат клучните одлуки.

Проектот двајца директори, според досегашната пракса, не им донесе ништо добро на клиниките, освен што трупаа огромни долгови, кои стигнаа и до околу 60 милиони евра.

Но, да почнеме по ред. За многумина во јавноста не е познато дека плаќањето на сметките за ЕВН, Водовод и канализација, греењето, храната, сервисирањето, одржувањето, дел од набавката на лековите, како и перењето на чаршафите и на пижамите, на дел од клиниките оди преку јавната установа Заеднички служби на скопските клиники.

Тие цело време се во заднина, односно претставуваат главен линк помеѓу скопските клиники и јавните претпријатија, како и набавувачите со лекови. Поточно, сѐ што треба да се плати оди преку оваа Служба, која за целото време додека постои е под раководство на кадри на ДУИ, кои досега повеќе од 15 години се забетонирани во власта, само со различни партии.

Иако не е позната многу во јавноста и не се знае која е точно нејзината улога, сепак, пред одреден период оваа установа беше во центарот на вниманието со натрупани долгови и блокирана сметка, со што пред свршен чин беше ставена и работата на скопските клиники. Тие можеа да бидат оставени без вода и струја, со оглед на тоа што јавната установа Заеднички работи не ги имаше подмирено долговите кон јавните претпријатија.

Досега, никој од надлежните институции не излезе во јавност да каже колкави се долговите и дали некој ќе понесе одговорност, но затоа, пак, многу од лекарите тврдат дека под итно треба да ѝ се стави клуч на врата, бидејќи преку неа наводно години наназад се прават разни злоупотреби на штета и на клиниките и на болните.

 ЕДНА ДЕЦЕНИЈА ДИРЕКТОРУВАЊЕ

Јавната установа Заеднички служби на скопските клиники постои речиси 13 години, а со неа повеќе од една деценија управуваше Шкодране Дардишта од редовите на „интегративците“, која влезе и во пратеничкиот состав 2014-2016 година, но поднесе оставка од функцијата само неколку седници по освојувањето на пратеничкото место. Таа ќе биде запаметена како една од блиските луѓе на ДУИ, која најдолг период седеше на директорското столче, но и како една во кое време се натрупаа најголемите долгови на скопските клиники.

Уште додека директоруваше, Службата за заеднички работи ја следеа низа скандали, а по нејзиното заминување од директорската фотелја, нејзината кариера се вивна, па на 5 ноември 2020 година, таа стана неизвршен и независен член на одборот директори на македонски Телеком, на чиј документ стои потпис од тогашниот генерален секретар Драги Рашковски.

На официјалната страница на Телеком е објавена и нејзината биографија, каде што може да се забележи дека Дарлишта со текот на годините постојано напредува, и покрај товарот што го носи позади себе од работата на скопските клиники. Таа е доктор на науки, кои ги завршува во Белград, а според биографијата, ги водела и протестите за легализација на Државниот универзитет во Тетово.

Дардишта, исто така, е поранешен каратист, носител на црн појас и претседател на карате клубот „Форца“ во Чаир. Таа две години била советник во Министерството за култура, од 2004 до 2006 година, додека пак, од 2008 година, па сѐ до 2020 година, управува со Јавната установа од областа на здравството.

Покрај неколкуте скандали што „пукнаа“ во јавноста околу нејзиното менаџирање со скопските клиники, таа не криеше дека тие тонат во огромни долгови од кои зависи нивната работа, само не сакаше да ја каже точната сума.

„Да не се враќаме кон минатото и да бараме виновник за долговите на клиниките, туку да се најде начин тие да се исплатат. Во јавната установа од областа на здравството има долгови, но тоа се долгови на клиниките, бидејќи ние не даваме здравствени услуги, туку сме само линк меѓу клиниките и набавувачите. Овие долгови се од минатата гарнитура. Се трудиме да најдеме решение заедно со министерот и со новопоставените директори. Ние не се враќаме во минатото да видиме, кој, каде и како, туку се обидуваме да најдеме соодветно решение и да се исплатат сите долгови“, рече Дарлишта пред четири години, кога се промовираа тријазичните табли и патокази.

Сепак, долговите не се главниот проблем на скопските клиники, туку начинот на работа и функционирање на Службата за заеднички работи. Веќе еднаш нагласивме дека тие се главен линк меѓу клиниките и набавувачите, поточно ако една клиника, на пример, сака да го поправи расипаниот лифт, тогаш ги контактира одговорните во јавната установа кои ѝ даваат понуди, тоа оди на тендер и ако директорот на болницата се согласил со таа цена, тогаш договорот се потпишува. Но, како и на кој начин, оваа Служба ги пронаоѓа фирмите и се договара со нив, никој не знае. Така постои голема можност за злоупотреби, за што се сомневаат и дел од лекарите.

Поранешниот министер за здравство, Арбен Таравари, кој беше само три месеци на оваа функција, веднаш се најде во безизлезна ситуација, кога јавното претпријатие „Водовод“ се закануваше дека ќе ја исклучи водата на клиниките поради неплатени долгови.

„Јас бев неполни три месеци министер и за тој период немавме ниту една набавка. Нашата идеја беше да се спојат сите клиники во еден заеднички Клинички центар и таа Служба воопшто да не постои. Кога би се споил Клиничкиот центар, сите набавки ќе се вршат преку сектор за набавки во склоп на центарот. Сметам дека сега како што е, постојат огромни шанси за злоупотреби – истакна Таравари во изјава за „Фокус“.

ОКОЛУ 2.000 ТЕНДЕРИ ЗА ЕДНА ДЕЦЕНИЈА

 „Фокус“ поразговара и со неколку директори на клиники, кои објаснија дека сѐ што е потребно за набавка на храна, поправки, варосување, одржување лифтови и подрумски простории, сервисирање, набавка на дел од лековите и потрошен материјал… оди преку јавната установа Заеднички работи, кои преговараат со фирмите за пари и потоа им даваат понуди на првите луѓе на клиниките. Но, според нивните објаснувања, многу од понудите се со доста „жешки“ цени.

„Ние имаме обврска да склучиме договор со нив. Тие се обврзани за поправки, сервисирање… Постои лифт, кој 10 или 15 години не работи и замислете од таму ни понудија да се направи нов за 90.000 евра. Па, тоа е страшна сума. За тие пари ќе се купи стан од 100 квадрати. Додека, пак, за поправка на парно заедно со нови радијатори околу 15.000 евра – тврди директор, кој сакаше да остане анонимен.

Според податоците на Бирото за јавни набавки, оваа Јавна установа од 2008 година досега склучила 1.962 тендери. Речиси 17 години една иста фирма ги снабдува скопските клиники со храна. Станува збор за компанијата „Хацат“, лоцирана на улицата Водњанска во близина на Клиничкиот центар.

Документите од Централниот регистар покажуваат дека како сопственици се водат Делче Ицков и Ивица Гегоски, додека, пак, како управител фигурира Лазар Војноски. Ицков може да се најде и како управител на уште три други компании. Фирмата „Хацат“ не може  не може да се најде на страната на Бирото за јавни набавки, со оглед на тоа што се објавуваат само тендери над 5.000 евра.

Исто така, податоците на БЈБ покажуваат дека Службата за заеднички работи на скопските клиники на 30 март 2020 година, склучила договор со познатата битолска компанија „Еко Клуб Плус“ за одзатнување канализациски одводи во вредност од речиси 22.000 евра. На тендерот се пријавила само победничката компанија.

Сепак, тоа што е карактеристично за оваа фирма е што во заднина стои бизнисменот Сашо Јанакиевски, кој подолг период е почесен конзул во Унгарија. На крајот на декември, 2019 година, Град Скопје до Јавното обвинителство поднесе кривична пријава против оваа фирма, каде што на снимки и фотографии се гледа непрописно постапување со медицински отпад, каде кучиња скитници јадат човечки остатоци и крв што истекува во атмосферската канализација и се влева во реката Вардар.

Имено, според објаснувањата на градоначалникот Петре Шилегов, фирмата, наместо отпадот да го исчисти и стерилизира од бактерии, а потоа специјално запакуван да го носи во „Дрисла“, таа само го дробела во машина и во камион потоа го носела како обичен отпад.

„Фокус“ досега неколкупати има пишувано за оваа компанија, каде што првично како сопственик и управител фигурираше самиот Јанакиевски. Но, сега по многубројни пребарувања на компанијата во Централен регистар и бизнис-мрежата, може да се забележи дека таа повеќе не фигурира под името „Еко клуб“, но затоа може да се најде под друго име како „Ремондис Медисон ДОО“, која е на истата улица Петар Петровиќ Његош 131 Битола, основана на 26 септември, 1990 година.

Слободно можеме да заклучиме дека компанијата по бројните пишувања во медиумите добила ново име, но сите други податоци остануваат исти. Единствено како „Еко клуб“ таа може да се најде на нивната официјална веб-страница и на Бирото за јавни набавки.

Според податоците од Централниот регистар, како сопственици се водат Ремондис Медисон ГМБХ и Јанакиевски под чие име е нагласено дека има 0 посто удел во проценти на обични акции и 0 посто удел во проценти на приоритетни акции. Како управител, пак фигурира извесен Том Верикен.

Со оглед на тоа што претходната година, јавната установа Заеднички служби склучила договор со „Еко Клуб Плус“, сега по само една година, на 15 март 2021, тие склучуваат уште еден договор со истата фирма, но сега со новото име „Ремондис Медисон ДОО“ за одржување хигиена во вредност од 101.171 евро. На тендерот се пријавиле две компании, со што победничката фирма понудила најниска цена. Јанакиевски  како сопственик се јавува на уште две компании „Конкордија Нова ДООЕЛ“ и „Здружение на бизнис сектор МОНАСТИРИ-ББЗ“ од Битола.

Факт е дека не можеме да ги наброиме по имиња сите компании со кои соработува оваа јавна установа со оглед на тоа што нивниот број е многу голем, но затоа, пак, тие се обврзани до јавноста да поднесат извештај и на транспарентен начин да објаснат како се добиваат тендерите.

Ние не сме тие кои ќе процениме дали Заеднички служби треба да постои или не, но факт е дека работите не функционираат како што треба. Низ годините се покажа дека се направија поголеми штети на клиниките, отколку што им се помогна како што беше првичната замисла. А, факт е и тоа дека многу подобро функционираше скопскиот Клинички центар, отколку посебни 32 клиники, па наместо за подобро на пациентите, испадна полошо.

Рамка1:

ПРОСЛАВА ЗА 100-ГОДИШНИНАТА ОД АЛБАНСКАТА ДРЖАВНОСТ

Шкодране Дардишта, тогашната директорка на јавната установа Заеднички работи на скопските клиники пред девет години, поточно во 2012 година за време на штрајкот на лекарите организираше коктел за прославата на 100-годишнината од албанската државност, а клиниките беа блокирани од сите страни.

Во тој период, таа на своја рака ја организираше прославата за што доби поддршка од повеќето директори Албанци, но не понесе одговорност за оневозможувањето на работата на клиниките и правење прослава внатре во кругот на болницата.

Рамка2:

НОВ ДИРЕКТОР ДУРИ ПО 12 ГОДИНИ

Амар Даут по цели 12 години владеење на Дарлишта на почетокот на годината седна на нејзиното директорско столче. Тој, исто така, е кадар на ДУИ.

„Фокус“ стапи во контакт со новиот директор, кој ни објасни дека со одлука на Влада од 8 јули, 2008 година основана е Јавната установа од областа на здравството за потребите на ЈЗУ универзитетски клиники, завод и ургентен центар – Скопје.

„Согласно член 2 од Одлуката за основање, дејноста на јавната установа е извршување на работи и услуги во делот на централната стерилизација, комерцијално-фармацевтски услуги и работи, исхраната на болните, услуги за перење и пеглање на болнички и персонален веш, телефонска централа, одржување на слободните површини, организација при собирање, транспорт и депонирање на комунален и медицински отпад, компјутерско-информатички работи, работи за обезбедување и заштита на имот и лица, користењето и одржувањето на паркинг-просторот и други заеднички работи за потребите на ЈЗУ универзитетски клиники и институти настанати со поделбата на ЈЗУ Универзитетски Клинички Центар – Скопје – истакна Даут.

Тој додава дека ЈУ од областа на здравството, 24 часа се грижи за нормално функционирање на системите за топловодно греење и технолошка пареа, електрична, водоводна и канализациона мрежа, системите за климатизација и системот за довод на медицински кислород до клиниките, редовно собирање на комунален и медицински отпад, редовно снабдување на ЈЗУ Универзитетски клиники со лекови и медицински потрошен материјал, како и сервисирање на медицинска и немедицинска опрема.

„Јавната установа средствата за работа ги обезбедува од јавните здравствени установи универзитетски клиники со давање услуги и не се финансира од Буџетот на РМ. Со Одлука на Влада на РМ паркинг просторот е даде на стопанисување на Градски паркинг.

Услугите за перење и пеглање на болнички и персонален веш и услугите за болничка и персонална исхрана ги користат исклучиво ЈЗУ Универзитетски клиники. ЈУ од областа на здравството спрема ЈЗУ Универзитетски клиники врши префактурирање на фактурите од економските оператори кои стопанисуваат со кујната и пералната. 

Исто така, ЈУ од областа на здравството спрема скопските клиники врши префактурирање на фактурите од економските оператори кои обезбедуваат електрична енергија и вода за потребите на Комплекс Клиники Мајка Тереза – додава новиот директор.

Според него, за набавка на храна на скопските клиники од 2004 година наваму е задолжена компанијата „Хацат“, додека, пак, фирмата Изградба Комерц Скопје е задолжена за отстапување на користење со надоместок (закупнина) на објектите, возилата и опремата и вработените од болничката перална на Клиничкиот центар на неопределено време.

Новата градоначалничка на Скопје, Данела Арсовска го раскина договорот за китење на градот и најави дека од наредната година наместо изнајмување на украси, Град Скопје ќе купува свои украси кои ќе ги користи повеќе години.

„Фокус“ за оваа проблематика пишуваше во февруари годинава, а изгледа Арсовска е на иста линија со заклучокот на текстот.

Со користење свои украси за новогодишно украсување и само нивно дополнување и обновување секоја година се заштедува и до 30 отсто во споредба со изнајмување украси секоја година. Сепак, поголемиот дел од општините преферираат да распишат тендер и украсувањето за нив целосно да го спроведе фирма што и ќе им ги изнајми украсите. Овие тендери се со многу ниска конкуренција и две фирми со години доминираат на пазарот за новогодишно украсување

 Пишува: Катерина СМИЛЕВА БОЖИНОВСКА

Корона кризата ги натера општините да ги соберат нозете, колку што им е долга чергата, кога станува збор за новогодишното украсување. За украсување на Градот Скопје и уште 14 други општини во земјава за Новата 2021 година се потрошени вкупно 405.000 евра, што е за 40 отсто помалку од лани, покажува истражувањето на Центарот за граЃански комуникации.

Податоците покажуваат дека од украсување на улиците за новата 2021 година се откажале девет општини што имале тендери за претходната 2020 година. Четиринаесет општини имале тендери за украсување и лани и годинава, а 3 немале лани, но имале тендери за украсување за Новата 2021 година.

ГРАДОТ СКОПЈЕ И СКОПСКИТЕ ОПШТИНИ ТРОШАТ НАЈМНОГУ

За разлика од дочекот на ланската 2020 година, кога трошоци за украсување имале Градот Скопје и седум други скопски општини, за дочекот на оваа 2021 година трошоци за украсување имале Градот Скопје и само уште три други општини: Карпош, Гази Баба и Аеродром. Вкупниот износ на договорите за украсување на главниот град од Градот Скопје и овие три општини изнесува 298.000 евра, што е 75 отсто од сите пари потрошени за новогодишно украсување во земјава.

Инаку, освен Градот Скопје, чиј договор за новогодишно украсување и годинава е најголем и изнесува 243.886 евра, според висината на вредноста на договорите, следат скопски Аеродром, Радовиш, Охрид и Гази Баба.

За тоа дали општините домаќински ги трошат парите за новогодишно украсување, Герман Филков од Центарот за граѓански комуникации вели дека тоа најдобро го знаат жителите на секоја општина.

Еве, достапни се секоја година податоците за тоа која општина колку потрошила за новогодишно украсување, така што граѓаните најдобро знаат прво, дали тој трошок според ние е оправдан и, второ, дали е соодветен на тоа што тие го гледаат по улиците и на плоштадите.

Исто така, плановите за јавните набавки се достапни на веб-сајтовите на општините (или барем треба да се достапни) така што и од нив граѓаните можат да видат уште во јануари во годината, колку пари планира да потроши општината за новогодишното украсување во декември и соодветно да реагираат.

Сметам дека со зголемувањето на транспарентноста за која сите многу се залагаме, треба да придонесе и за трошење на јавните пари за јавно добро, односно за потребите на граѓаните. Достапноста на информациите за трошењата, особено уште во рана фаза, односно на ниво на планови, треба да овозможат соодветно информирање на граѓаните и можност за нивно влијание врз одлучувањето. Тоа е всушност најзначајната придобивка на транспарентноста“, смета Филков.

ИЗНАЈМУВАЊЕ ИЛИ КУПУВАЊЕ И УКРАСУВАЊЕ СО СВОИ УКРАСИ?

Од 15 општини што имале тендер за новогодишно украсување за Новата 2021 година, осум општини избрале тоа да го прават со изнајмување украси. Седум, пак, имале тендери со кои набавиле украси, кои потоа главно, сами ги поставувале. Најголем дел од општините што украсуваат со свои украси се градовите од внатрешноста, а Град Скопје и скопските општини преферираат украсување со изнајмување.

Градоначалникот на Скопје, Петре Шилегов смета дека не е економски поисплатливо да се купуваат украси и потоа само да се обновуваат и надополнуваат, бидејќи Градот нема соодветни возила за закачување на украсите.

Ние не ги купуваме само сијалиците. Делот што луѓето не го знаат е дека за да ги закачиш украсите, треба да имаш дваесетина возила за да ги закачиш тие украси. Ние надвор од светлата, изнајмуваме и таков тип услуга. Ако влеземе да купиме сами, ај што се јавува проблем замена, чување, мораш да имаш инфраструктура за да ги подигнеш и симнеш сијаличките во пет дена. И затоа е тоа така направено.

Подобро е да ги изнајмуваш условно кажано, секоја година и да имаш и поинаков спектар. Ако еднаш ги купиш, ќе ги имаш истите. Градот во минатото имал такво искуство, и констатирале дека повеќе од половина од украсите им се расипувале и е сериозен проблем како да ги подигнеш. Значи Градот имал такво искуство и е отфрлено како негативно“, вели Шилегов.

Според него, Град Скопје има само две возила со корпи со кои би можело да се постават украсите. Едно возило има „Улици и патишта“, кое го користат за поправка на семафорите и едно возило има „Паркови и зеленило“, со кое се кастрат дрвата.

СО КОРИСТЕЊЕ СВОИ УКРАСИ СЕ ЗАШТЕДУВА И ДО 30 ОТСТО

Една од поголемите општини што одлучила да користи свои украси, а не да изнајмува е Општина Битола. Спротивно од Град Скопје, од Општина Битола сметаат дека тоа е економски поисплатливо. Ова го темелат на анализа спроведена за период од седум години.

Општина Битола, врз основа на спроведена анализа за период од 7 години, одлучи финансиските трошоци за новогодишното украсување да не ги надминуваат моменталните можности, како и функционирањето во услови на ковид пандемијата. Со оглед на тоа што, во период кога за новогодишно украсување, се склучувало договор со економски оператор за изнајмување и поставување на новогодишните украси сумата изнесувала над 3.000.000 денари, а дополнително бил потребен и ангажман на дел од вработените во Општина Битола годинава, како и претходните 4 години, се одлучи украсувањето да го направи општината. Така, за сервисирање, обновување, поставување, одржување, демонтажа и складирање на постоечките украси, Општина Битола за 2020/2021 год одобри вкупно 1.491.100,00 ден. + ДДВ (услуги од работна рака, возила, алат и набавка на материјали)“, велат од општина Битола.

Новогодишното украсување било одлучено да биде организирано и координирано од дел од администрацијата во Општина Битола, односно од вработените што имаат долгогодишно искуство во оваа работа, како и во работа со електрични инсталации.

Притоа, врз основа на склучени договори, извршени биле електричарски услуги за поставување, поврзување и одржување на новогодишни украси, како и набавка на материјали за поправка на постоечки новогодишни украси.

Нагласуваме, дека во време на пандемија, ваквиот начин на новогодишно украсување, претставува најекономичен и најсоодветен начин, а притоа општината да не се изложи на големи трошоци, кои никако не би биле оправдани, во услови кога се инвестираше во изградба на новиот ковид-центар, во функција на подобро здравје на сите наши сограѓани“, сметаат од општината.

Ако се направи споредба со општина која во последните четири години го одбрала другиот начин, односно украсување со изнајмување, се потврдува дека е поевтино доколку општините користат свои украси.

Општина Охрид е една од општините која во последните четири години ја украсување на градот изнајмува реквизити. За четири години, оваа општина потрошила вкупно 96.600 евра. Поделено по години тоа изгледа вака:

2020 година: 20.700 евра

2019 година: 29.100 евра

2018 година: 30.500 евра

2017 година: 16.300 евра

Во последните четири години, општина Битола потрошила вкупно 66.690 евра. Поделено по години Битола трошела:

2020 година: 24.190 евра

2019 година: 23.000 евра

2018 година: 15.300 евра

2017 година: 4.200 евра

Од оваа споредба може да се заклучи дека Општина Битола за четири години потрошила речиси 30.000 евра помалку со споредба со општина Охрид. Треба да се има предвид и дека Општина Битола и по површина и по население е речиси двојно поголема од Општина Охрид.

ДВЕ ФИРМИ ДОБИВААТ ТЕНДЕРИ ЗА УКРАСУВАЊЕ

Истражувањето на Центарот за граѓански комуникации покажува дека конкуренцијата на тендерите за новогодишно украсување е исклучително ниска. На овие тендери просечно имало по 1,8 понуда, а на половина од тендерите имало само по една понуда.

И годинава, најголем дел од вредноста на договорите за украсување за новата година добиле две скопски фирми: Линк Медиа Плус и Метал-Вет-Ел. Линк Медиа Плус има склучено три договори, со Градот Скопје, Градскиот трговски центар и Општина Аеродром во вредност од 284 илјади евра, додека Метал-Вет-Ел има склучено 5 договори во вкупна вредност од 75.000 евра.

Филков смета дека, иако не станува збор за некои големи суми, сепак, осум од десетте најголеми тендери за новогодишно украсување во земјава им припаднале само на овие две фирми, што покажува нивна доминација на овој пазар.

Сметам дека во насока на зголемувањето на конкуренцијата, набавувачите, односно претежно општините и Градот Скопје треба прво, тендерите да ги објавуваат порано, а не во декември пред Нова година, за да имаат време и други фирми да се спремат и евентуално да влезат во овој бизнис, второ, да се остави подолг рок за подготовка на понудите на фирмите од вообичаените законски 20 или 30 дена и трето, да се организираат состаноци со заинтересираните фирми и да им се претстават потребите и идеите и од нив да се приберат мислења кои потоа ќе помогнат во изработка на тендерските документации и техничките спецификации за овие тендери “, вели Филков.

И додека општините си имаат свои математики за тоа како ги трошат парите на граѓаните за да им го разубават новогодишниот период, нив никој ништо не ги прашува. Кога станува збор за трошење на народните пари, општините ја преземаат целата работа во свои раце, а на граѓаните им останува само да уживаат во новогодишната магија, која им ја сервираат градоначалниците. По која и да е цена.

КОЈ РАБОТИ, ТОЈ И ГРЕШИ

Општинската администрација и вработените во комуналните претпријатија не се 100 проценти стручни за новогодишно украсување. Тоа се покажа и во Општина Битола, кога за Новата 2021 година еден од украсите предизвика потсмев во јавноста.

Имено, снемало светлечка лента за пораката со која требаше да им се посака здравје на битолчани, па наместо ЗДРАВЈЕ беше испишано ЗДРАВјЕ. Ова наиде на потсмев на социјалните мрежи, а од Општина Битола вината ја префрлија на вработените што го спровеле украсувањето.

ГРАД СКОПЈЕ ТРАДИЦИОНАЛНО СОРАБОТУВА СО ИСТА ФИРМА

Од 2009 година до 2020 година, на тендерите на Град Скопје за новогодишно украсување најчесто победува една иста фирма. Тоа е фирмата Линк Медиа Плус. Оваа фирма победила на вкупно 10 тендери во 12 години. Линк Медиа Плус го украсувала Скопје сите години од 2009 до 2020 година, освен во 2014 и во 2015 година. Вкупната вредност на добиените 10 тендери изнесува 1.900.000 евра.

Текстот е објавен на 12 август 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1349.

Зоран Милевски-Кичеец деновиве повторно стана актуелен во јавноста, откако се дозна дека се нагодил за 6-месечна затворска казна за предизвикување на сообраќајна несреќа во време кога бил привремено пуштен на слобода поради здравствени причини, иако одлежува активна затворска казна врз основа на правосилна пресуда во случајот познат како „Рекет“. Како што неодамна пишуваше Фокус, во меѓувреме постојано излегуваат аудио-снимки каде еден од соговорниците е токму Кичеец, кои, меѓу другото, откриваат обиди за влијание врз судски процес, во чии рамки, според документацијата што ја поседуваме, негови пријатели добија поблага преквалификација. Дел од снимките, пак, никогаш не добија публицитет, но неофицијалните информации говорат дека ја завршиле својата работа во одредени бизнис-разврски.

Пишувал: Влатко СТОЈАНОВСКИ

Повеќе од една година откако Зоран Милевски – Кичеец доби тригодишна затворска казна во случајот „Рекет“, не престануваат да излегуваат аудио-снимки во кои еден од соговорниците е токму Кичеец, поради што безмалку и нема дилеми кој е нивниот креатор, па и главен дистрибутер. Но, ако дел од овие „бомби“ беа експресно пренесувани од медиумите, друг дел останаа да „висат“ само јутјуб.

Сепак, најголем дел од снимките направени од Кичеец, веројатно никогаш нема да добијат било каков публицитет, бидејќи едноставно тие ја постигнале целта на друг начин. Имено, нашите сознанија говорат дека вакви снимки им станале достапни само на одредени лица, со што тие извршиле влијание врз нивното однесување, а индиректно влијаеле и врз одредени, пред се, деловни разврски.

Очигледно, разнесувањето на овие материјали е излезено надвор од контрола на една структура. Дека Кичеец создавал и поседувал вакви разговори потврди самиот тој кога во обвинителството достави УСБ-стик со разговори, кои требаше да го „исперат“ од одреден товар што му се ставаше на грб. Меѓутоа, дел од снимките каде се слушаше неговиот глас тој негираше дека ги направил.

Како што дознава „Фокус“, Кичеец одбил на надлежните да им ги даде шифрите за отклучување на два телефонски апарата што му биле запленети. На тој начин, тие телефони никогаш не се вештачени од страна на надлежниот сектор во МВР, а наводно била побарана и помош од странство. Па, останува нејасно дали овие телефони служеле како средства за снимање (или користел друга технологија), како и дали во нив се архивирани снимани разговори?

БОКИ, ДИМИШКОВ, МИЦКОСКИ

Непосредно пред објавувањето на првостепените пресуди во случајот „Рекет“ на средината на ланската 2020 година, во јавноста беа објавени серија разговори меѓу Кичеец и Бојан Јовановски-Боки 13, кои всушност се наоѓаа и на УСБ-то што Кичеец го доставил до обвинителството. Дел од овие разговори беа презентирани и во судница, но јавноста беше исклучена.

Сепак, тие подоцна протекоа на интернет. Во нив можеше да се слушне како Кичеец главно вели дека искрено сакал да му помогне на Орце Камчев, кој тогаш беше во притвор за предметот „Империја“. Од друга страна, Боки 13 говори за проектот што му го предложил на Камчев да го финансира итн.

Меѓутоа, многу поголемо внимание привлекоа разговорите меѓу Кичеец и адвокатот Васил Димишков, инаку брат на судијката Весна Димишкова, која впрочем го прифати барањето на СЈО Камчев да оди во притвор. Накусо, Кичеец бара помош од Димишков за Камчев, но, според разговорите, адвокатот бара неколку милиони евра за да ја изведе операцијата.

Речиси истовремено, односно неколку дена подоцна, на нов јутјуб профил беа објавени разговори меѓу Кичеец и лидерот на ВМРО-ДПМНЕ Христијан Мицкоски. Двајцата разговараат за политичката ситуација, особено во Охрид, од каде Кичеец потекнува и каде вршел изборен инжинеринг преку структурата на охридските Египјани. Тогаш, Кичеец ги потврди средбите, но тврдеше дека не го снимал разговорот…

ЗГРАДИ НАМЕСТО ЦЕНТРАЛИ

Ако се анализира содржината на снимките и контекстот во кој се објавени, јасно произлегува дека нивната цел беше да прикажат дека Јовановски и Јанева вршеле изнуда, додека Кичеец само од човечки и пријателски мотиви сакал да му помогне на тогашниот пријател Камчев. Воедно, Кичеец му наштетува и на Мицкоски, од што најмногу поентираше СДСМ.

Меѓутоа, разгворите што веднаш потоа излегоа меѓу Кичеец и црногорскиот бизнисмен Миодраг Давидовиќ – Дака не му одеа во прилог ниту на Кичеец ниту на СДСМ, туку се чини дека од нив најмногу профитираше ВМРО-ДПМНЕ, со оглед дека во разговорите се споменуваа премиерот Зоран Заев и тогашниот владин генерален секретар Драги Рашковски, против кого во меѓувреме е покрената истрага за набавка на софтвер.

Поточно, Дака вели дека му дал пари на Милески во 2016 година, а воедно говори дека откако ќе биде склопена одредена зделка треба да даде недвижности од 2.000 квадрати. Но, тој изразува револт и кон Милевски и кон македонската Влада, бидејќи за 3 години работите не мрднале од мртва точка, особено со, како што потенцира, бизнисот со хидроцентрали и со ветерници во Штип.

Додека плановите на Давидовиќ за производство на струја до денес тапкаат во место, извесен период по објавување на снимките успеа да комплетира еден друг проект поврзан со земјиште од над 5.000 на пропаднатата тетовска фабрика „Шик Јелак“, што тој го купи во рамки на стечајната постапка преку офшор фирма од Панама. Неодамна, тетовскиот совет донесе урбанистички план кој предвидува изградба на 27 станбени згради и 4 трговски единици на овој простор во сопственост на Дака.

МИЈАЛКОВ, СТОЛЕ, ИКЕЦ

Дотука, се работи за „бомби“ кои добиваа соодветен медиумски третман и обработка. Арно ама, во меѓувреме на интернет, поточно на два посебни анонимни јутјуб-профили, еден на македонски и еден на албански јазик, беа објавени и десетина нови разговори, во кои, исто така, главна улога има Кичеец. Меѓутоа, тие досега не ги пренел ниту еден медиум.

Во еден од овие разговори, Кичеец разговара со неговиот кум Влатко Мијалков, кој му кажува дека кога Милевски имал проблеми со неговиот брат Сашо Мијалков одбил да заземе страна. Воочливо е тоа што помладиот Мијалков говори како никогаш не примил мито (ниту шише виски, како што вели), како живее во стан и користи слични наративи, додека истовремено потенцира дека никогаш не би одел против неговиот брат, што и да се случи.

На крајот од разговорот, Милевски му вели на Мијалков дека ќе оди да се сретне со другарот Столе од Битола. Тоа е Стојан Чифлигароски, сопственик на битолската компанија „СВ-Инвест“, која по политичките промени почна да добива тендери за работа во РЕК Битола, поради што опозицијата ја обвинуваше за блискост до власта. Неодамна, против оваа компанија беше отворена стечајна постапка која се уште е во тек, па нејзината судбина е неизвесна.

Покрај тоа, дел од снимките откриваат дека Кичеец зборува и со други бизнисмени за трети бизнисмени и сл. Меѓу другото, тој со еден од соговорниците зборува дека Илија Тозија – Икец „забегал“ и „сакал нешто да глуми“. Инаку, Тозија порано беше управител на дел од фирмите на Мијалкови, но неодамна излезе од таму и беше физички нападнат од се уште непознати лица. Оттогаш, Икец се врати во потесниот круг на ВМРО-ДПМНЕ…

ПИШТОЛ, НОЖ, ПАЛКИ…

Дополнително, на овој канал беше објавена една кратка „бомба“, која отктрива дека Кичеец и неколку негови пријатели  разговараат за еден добро познат инцидент од 2013 година. Односно, се работи за настанот во скопскиот ноќен клуб Деспина, кога неколку лица извршија напад со нож, пиштол и палки, за што подетално се зборува во неколку подолги раговори објавени на две недели подоцна на друг јутјуб-профил.

Во однос на тоа, Кичеец и еден од напаѓачите разговараат за околностите во кои се случил настанот, за исказите дадени пред надлежните органи, па дури се споменуваат и обиди за преговори меѓу двете страни за надминување на недоразбирањата итн. Токму овој случај беше дел од еден друг протечен разговор меѓу екс шефот на разузнавањето Мијалков и веќе разрешената судијка во скопскиот кривичен суд Софија Лаличиќ.

Поточно, Мијалков и Лаличиќ анализираат по чиј налог надлежна обвинителка одлучила да го повлече барањето за притвор за осомничените за обид за убиство. Дури, Лаличиќ вели дека не може да се плаќаат 40.000 евра за „другарите на Кичеец да не одат во притвор“, кои, патем, тој ги чекал пред суд. Воедно, таа споменува дека преку актуелен градоначалник на ДУИ на една скопска општина било договорено напаѓачите да се вратат од бегство преку див премин кај Србија…

Како што е познато, Министерството за внатрешни работи до скопското Јавно обвинителство кон крајот на 2013 година поднесе кривична пријава против лица со иницијали Ц.Д. (33), К.Д. (31) Д.Т. (27) и Р.В. (27), заради основано сомневање дека во мај истата година во ноќното кабаре „Деспина“ во раните утрински часови, прво предизвикале тепачка, а потоа Ц.Д. се обидел да го убие З.К. со прекар „вампир“ (34) од Скопје, познат насилник и изнудувач. Каков е епилогот од оваа кривична пријава?

ПРЕКВАЛИФИКАЦИЈА НА ДЕЛО

По однос на оваа кривична пријава, обвинителството поднесе обвинение во 2014  година за обид за убиство и учество во тепачка. Арно ама, првостепенета судската пресуда што ја обезбедивме открива дека во текот на постапката Кривичниот суд извршил преквалификација на делото во „нанесување на тешки телесни повреди“, така што на крајот Ц.Д. добил една година затвор, неговиот брат Х.Д. две години затвор, исто како и Д.Т., а Р.В. пак добил 7 месеци зад решетки.

„Обвинетите заедно и по претходен договор му нанеле тешка повреда на оштетениот. Додека тој седел на една од барските маси, четворицата обвинети со фантомки влегле во кабарето и веднаш се упатиле кон оштетениот З.К.,при што обвинетиот Ц.Д.со рачка од пиштол го удрил по главата, а од пиштолот бил испукан еден куршум. Кога оштетениот падна во несвест, обвинетиот К.Д. со сечивен дел од механичко средство 3 пати го удрил во стомакот, по што сите обвинети го удирале со палки“, стои во неправосилната пресуда.

Треба да се истакне дека одбраната тврдела дека обвинетиот Ц.Д. бил нападнат од оштетениот З.К. со пиштол кога при борба бил испукан куршум во воздих (кој патем никогаш не е пронајден), по што сите обвинети и подоцна осудени си заминале. Од друга страна, оштетениот З.К. прво во исказот во претходна постапка прстот го вперил кон обвинетите, но подоцна ретерирал во исказот што го дал за време на доказната постапка и главниот претрес.

„Исказите кои оштетениот ги дал во претходна постапка биле непосредно по негово будење од кома и тогаш добивал сериозни лекарства чија основна цел била да ја забават функцијата на мозокот, а исказот го дал веројатно како резултат на прераскажувања. Со текот на времето, му се враќал мисловниот процес и заклучил дека не бил сигурен дека обвинетите го нападнале“,се наведува во пресудата, која не е правосилна бидејќи Апелација го враќа случајот на повторно разгледување поради недоспедност во исказите.

РАЗДЕЛБА НА СТАРИТЕ ПАРТНЕРИ

Додека дел од снимките фрлаат нова светлина врз вакви правни настани, според нашите информации, други снимки од домашната аудио-архива на Кичеец никогаш не беа ставени на увид на пошироката јавноста. Таков е случајот со записот од средба меѓу Кичеец и неколку луѓе, меѓу кои и бизнисменот Цветан Панделески, кој е партнер со Камчев и Мијалкови во повеќе акционерски друштво. Како оваа средба, регистрирана од Кичеец, растури долгогодишно партнерство?

Без да знае дека е сниман, Панделески на овој состанок зборува негативно за неговиот долгогодишен партнер Камчев, при што упатува одредени предлози кои подразбираат негова елиминација од одредени заеднички фирми. Меѓутоа, заплетот настанува кога непознат курир им доставува примероци од овој разговор и на Панделески и на Камчев, и тоа непосредно пред годинава да се одржи Собранието на акционери на „ЗК Пелагонија“, каде двајцата се доминантни акционери.

Така се разгорува конфликт меѓу долгогодишните партнери, кој првично го добива Камчев, кој после овие „бомби“ успева да истурка свој човек во органите на управување на земјоделскиот комбинат. Арно ама, јасно е дека тие заедно не можат да продолжат, па генералниот план за поделба предвидувал Панделески да го задржи „ЗК Пелагонија“ заедно со „Здравје Радово“, а на Камчев да му остане „Жито Полог“, „Стопанска Банка Битола“, „Скопско Поле“. Како трет партнер, Мијалков, требало да ги продаде акциите и потоа стане целосен сопственик на „Мериот“.

Иако заминувањето во притвор на Камчев и Мијалков ги поремети овие планови, сепак, тој делумно почна да се спроведува. Официјалните податоци од надлежните органи покажуваат дека некогашната „Искра ММ“, подоцна преименувана во „Комплекс Александрија“, прво премина од заедничката „ЗК Пелагонија“ во сопственост на посебни фирми на Панделески и Камчев. Периодов, пак, нов газда на ова друштво стана градежната „Саник“, која автоматски доби големо земјиште покрај Вардар, со маркици за изградба на станбено-деловен комлекс.

ПРОТЕКУВАЊЕ НА СНИМКИТЕ

Како се случи снимките на Кичеец да излезат од контрола и да стигнат до повеќе центри, кои, зависно од потребите, ги обелоденуваат јавно или ги доставува само кон одредени лица? Бездруго, нема дилеми Кичеец сам објави дел од снимките што ги направил, независно дали тоа било со цел да го прикажат во позитивно светло, или пак, во обид да издејствува одредени привилегии во период кога се соочуваше во судски прогон.

Меѓутоа, исто така нема дилеми дека беа објавени снимки што не само што не му одат во прилог, туку и му прават штета на Кичеец, кој се разобличи како снимач на кумот, пријателите и други блиски лица. Одредени информации говорат дека тој направил неколку бекап копии од домашната архива, кои ги дал на блиски лица во периодот кога заминал во притвор. Оттука, претпоставките се дека снимките протекуваат од овие лица.

Особено се интригантни тврдењата дека еден од, условно, пријателите на Кичеец сакал да се ослободи од снимките пред да замине во странство, па го однел телефонот на форматирање во една скопска мобилара. Според овие тврдења, во оваа мобилара се симнати разговорите и потоа се понудени и предадени на повеќе адреси. Застапниците на ова тврдење појаснуваат дека на ист начин се протечени дел од снимките за експремиерот Никола Груевски, како што, според нив, била онаа од Сејшелите.

Токму во време на Груевски се случи најмасовното прислушување, и тоа преку злоупотреба на државните системи. На крајот, тоа нему му се врати како бумеранг и му се удри од глава, бидејќи записите завршија кај „другата страна“. По се изгледа, сега истото му се случи и на Кичеец, кој документирал се и сешто за да му се најде во одреден момент, меѓутоа снимките завршија насекаде.

Додека „одлежува“ затворска казна
КИЧЕЕЦ СЕ РЕЛАКСИРА ПОКРАЈ ОХРИДСКО ЕЗЕРО

Кон крајот на минатата 2020 година, Зоран Милевски – Кичеец замина да го одлежи она што му остана од 3 годишната затворска казна за неговата улога во „Рекет“, кога ќе се одземе времето поминато во домашен притвор. Со оглед дека тој првата затворска казна ја одлежува во затвор од отворен тип во Струга, речиси веднаш доби законско право да излегува преку ден доколку е работно ангажиран.

Периодов, дел од медиумите објавија фотографија како тој може да се забележи во кафуле покрај Охридското езеро, кое е дел од хотелот „Горица“. Станува збор за кафулето „Егоист“, кој неформално се поврзува со него, меѓутоа неговото име во Централниот регистар никаде не фигурира.

Како што веќе пишуваше „Фокус“, тој во објектот Горица своевремено поседуваше апартмани, меѓутоа податоците од Катастарот на недвижности покажуваат дека тој веќе нема таква сопственост. Сепак, член на неговото семејство е сопственик на земјиште во кругот на хотелот, каде се наоѓа споменатото кафуле.

По се изгледа, тој формално има склучено работен однос со правниот субјект, кој му овозможува преку ден да излезе од затворот во Струга. Преку посредник, се обидовме да стапиме во контакт со Кичеец, по што добивме порака дека ќе размисли дали смее да дава изјави додека одлежува затворска казна. До затворањето на весникот, изостана дополнителна реакција.

Текстот е објавен на 09.06.2021 година во неделникот „Фокус“ со број 1340.

Србија го регулираше тргувањето со криптовалути, а Македонија сѐ уште се мисли. Во меѓувреме, немањето правила на игра го користат тие што прават измами, а страдаат граѓаните. Со регулирањето на овој пазар ќе добијат сите, вклучително и државата

Пишува: Катерина СМИЛЕВА БОЖИНОВСКА

Македонските граѓани не заостануваат од светот кога се работи за криптовалутите. Иако ова поле не е регулирано со закон, граѓаните тргуваат, па и „копаат“ криптовалути. И додека се дебатира за тоа дали криптовалутите имаат иднина и дали ќе бидат прифатени како платежно средство, во моментов светот ги користи како инструмент за инвестирање преку кој може да се оствари добивка.

Немањето правила на игра ги доведува во опасност и граѓаните и државата. Граѓаните се често подложни на измами, а државата не добива ништо од оваа активност. Според информациите на „Фокус“, Секторот за компјутерски криминал прв МВР, во моментов води шест истраги поврзани со кражби, односно измами со криптовалути.

Што се однесува до измамите, тие се прават на тој начин што се изработуваат фиктивни веб-страници преку кои се бараат инвеститори во одреден проект поврзан со криптовалути. Веб-страниците се професионално изработени и изгледаат легитимно и уверливо.

Се нудат огромни камати доколку инвестирате во нив, односно купите криптовалути преку нив, а најчесто парите за наводното купување криптовалути се даваат на рака. Потоа, на веб-страницата ви се креира профил и ваш електронски паричник за криптовалути, но тој е фиктивен.

МАКЕДОНИЈА БРГУ ТРЕБА ДА РЕАГИРА

Кога ќе се вклучите на вашиот профил, таму стои дека поседувате одредено количество криптовалути и со текот на времето тоа количество расте според понудената камата. Но, измамата е во тоа што тој електронски паричник е фиктивен и постои само во дата базата на таа веб-страница.

Во суштина, лицето што дало пари на рака, не поседува криптовалути. Кога ќе дојде време дел од инвеститорите да побараат исплата на своите средства во фиат валути, тогаш најчесто од платформата им се кажува дека има одредени технички проблеми и треба да почекаат, и тоа оди во недоглед.

Професорот Бранимир Јовановиќ вели дека Македонија апсолутно треба да донесе закон за регулација на криптовалутите, а колку побргу го направи тоа, толку подобро.

„Вистинското прашање тука е – дали Македонија може да ги регулира криптовалутите во овој момент? Тие не се регулирани речиси никаде во светот. Дури и во Америка сега допрва почнува сериозно да се разговара на оваа тема. Така што, би кажал дека Македонија треба, пред сè, внимателно да следи што се случува во светот по ова прашање и да реагира брзо, штом големите држави преземат нешто, со цел да биде една од земјите лидери по прашањето на криптовалутите, а не да каска“, вели Јовановиќ.

Тој смета дека тоа што постојните криптовалути имаат многу проблеми, не значи дека самата идеја за криптовалути нема потенцијал или иднина.

Јовановиќ вели дека денешните криптовалути се многу лимитирани од аспект на тоа дека со нив речиси ништо не може да се плати, па така луѓето ги користат како средство за инвестирање, како акциите и златото. Напоменува дека и цената премногу им осцилира.

„Ако се надминат овие проблеми, криптовалутите би имале солидна перспектива. Слично и блокчејн технологијата на која тие базираат. Така што, користа од криптовалутите за македонската економија ја гледам во овие идни потенцијали. Ако Македонија се отвори навреме, и постави правилно во однос на овие случувања, може да биде еден од лидерите на ова поле, ако не во светот, барем во регионот“, вели Јовановиќ.

ВЕЌЕ ДОЦНИМЕ ЗАД СРБИЈА

Иако во подготовка е предлог-закон за спречување перење пари и финансирање тероризам, во кој за првпат ќе се дефинираат криптовалутите во Македонија, соседна Србија лани веќе усвои закон со кој се регулираат многу повеќе аспекти на криптовалутите. Законот е усвоен во ноември минатата година, а ќе почне да се применува од 30 јуни.

Законот предвидува плаќање данок на наследство и подарок, како и данок на капитална добивка од криптовалути. Самото поседување криптовалути нема да се даночи.

Данокот на наследство и подарок е 1,5, односно 2,5 проценти. Данокот на капитална добивка, пак, е 15 проценти. Значи: ако купите криптовалути за 100 евра и ги продадете за 200, разликата меѓу продажната и куповната цена е 100 евра. Данокот се плаќа на заработката, значи на 100 евра и данокот ќе изнесува 15 евра.

Она што Македонија почнува да го прави сега во 2021 година со законот за спречување перење пари и финансирање тероризам, односно воведување регистрација на сите даватели на услуги поврзани со виртуелни средства, како и идентификација на сите што купуваат криптовалути над 500 евра, Србија го има направено уште во 2018 година. Проценките се дека во Србија во моментов со криптовалути тргуваат околу 10.000 граѓани.

МОЖЕ ЛИ МАКЕДОНИЈА ДА ИЗДАДЕ КРИПТОДЕНАР?

Во последните неколку години, некои централни банки веќе имаат активни проекти за утврдување на потребата за издавање суверени валути во дигитален облик, кои се познати под називот дигитални валути на централните банки (англ. central bank digital currency – CBDC).

На пример, Европската централна банка тековно спроведува анкета и анализа за утврдување на потенцијалните предности, но и ризици од издавањето дигитално евро, врз основа на кои ќе донесе и одлука за негово (не)издавање. Исто така, Америка летово ќе објави анализа, која треба да покаже дали и на кој начин може да се издаде криптодолар.

Од македонската Народна банка велат дека тие континуирано ги следат овие трендови и вршат соодветни анализи. Трендот на испитување на можноста за воведување сопствена дигитална валута од страна на централните банки, од една страна, се поврзува со забрзаниот раст на дигитализацијата, а во одредени случаи претставува потреба што произлегува од намаленото користење на готовината како средство за плаќање (случајот со Шведска).

„Во таа насока е и заклучокот од анализата на Банката за меѓународни порамнувања, подготвена во соработка со централните банки од групата на седум најразвиени земји, според кој издавањето дигитална валута од страна на централните банки е оправдано, доколку истото е во прилог, т.е. помага за остварувањето на законски дефинираните цели на централните банки “, велат од НБРМ.

Тие напоменуваат дека Народна банка во континуитет успешно ги остварува законски дефинираните цели и преку одржување на ценовната и финансиската стабилност придонесува за создавање поволен амбиент за одржлив економски раст.

Согласно со тековната регулатива, единствено законско платежно средство на територијата на Македонија е македонскиот денар, а анализите на Народна банка покажале дека засега нема итна потреба од издавање сопствена дигитална валута.

МАКЕДОНСКИТЕ ГРАЃАНИ СЀ УШТЕ ПРЕФЕРИРААТ КЕШ

Според одредени пресметки на Народна банка, најголем дел од вкупниот износ на трансакции што се вршат на места за плаќање, или околу две третини, се спроведуваат со готовина. Учеството на готовите пари во оптек, во БДП на домашната економија е релативно стабилно низ историјата и во просек изнесува 4-5 отсто од БДП.

Кога станува збор за податоците од платежната статистика, тие укажуваат на одреден растечки тренд кај бројот на трансакции со платежни картички и зголемено користење на електронското банкарство, кои се со поизразена динамика од периодот на отпочнувањето на здравствената криза.

„Народна банка, следејќи ги трендовите, соодветно врши анализи и имајќи ги предвид состојбите на кои посочуваме, нашите оцени засега не упатуваат на согледувања за итна потреба за издавање дигитална валута од страна на Народна банка.

Секако, следењето на трендовите и иновациите во областа на дигитализацијата преставува стратешки приоритет за Народна банка, како и за други институции во земјата, заради што и постојано сме посветени на согледување на најновите остварувања во оваа сфера и на анализирање на нивната примена кај нас “, уверуваат од Народна банка.

И професорот Јовановиќ смета дека воведувањето на државна криптовалута во моментов е преамбициозно.

„Не сум сигурен дека Македонија може да направи такво нешто, ниту дека би имало интерес за една таква криптовалута. Доволно е само да следиме што прават големи играчи по прашањето за регулирањето на криптовалутите, и да бидеме меѓу првите што ќе ги применат тие нови пракси“, вели Јовановиќ.

Тој верува дека криптовалутите имаат потенцијал да станат признат финансиски инструмент, доколку се регулираат и се надминат нивните постојни проблеми, а особено ако некоја голема држава, на пример Америка, воведе државна криптовалута.

ВЛОЖУВАЊАТА ВО КРИПТОВАЛУТИ НОСАТ ВИСОК РИЗИК

Гувернерката на Народна банка, Анита Ангеловска-Бежоска, во изјава за „Фокус“ вели дека во меѓународни рамки се оценува дека сѐ додека крипто-средствата немаат понагласена улога како средство за извршување на плаќања на меѓународен план или не се перцепирани од економските субјекти како општоприфатено мерило на вредноста, поради големата променливост на нивната вредност и нивната изложеност на закани од дигиталниот простор, тие нема да имаат импликации врз поставеноста и водењето на монетарната политика на централните банки.

Таа додава дека тековните анализи упатуваат дека крипто-средствата не креираат ризици по монетарната и финансиската стабилност, но лицата што би вложувале во нив треба да ги имаат предвид ризиците на кои се изложуваат.

„Вложувањата во крипто-средства, по правило, носат висок ризик за лицата што вложуваат во нив, што во голема мера произлегува од високата волатилност на нивната вредност, а која е значително повисока споредено со волатилноста на други, финансиски и нефинансиски средства. За краток временски период се можни значителни промени во пазарната цена на крипто-средствата, и тоа како во нагорна, така и во надолна насока.

Оттука, вредноста на крипто-средствата може да биде и нула и лицата што вложуваат во нив треба да имаат предвид дека крипто-средството не е издадено, ниту, пак, неговата вредност е гарантирана од некоја централна банка“, вели Гувернерката.

МАШИНА ОД 4.000 ЕВРА „КОПА“ 350 ДОЛАРИ МЕСЕЧНО

И додека државата заостанува во однос на регулација на криптовалутите, македонските граѓани држат чекор со светот. Така, во Македонија веќе неколку години се копаат најпознатите две криптовалути: биткоинот и етериумот.

Копањето криптовалути е израз што се однесува на процесот на собирање криптовалути како награда за работата што ја завршувате, односно ја завршува вашиот компјутер специјализиран за копање (популарно наречен „риг“).

Односно, копањето значи стекнување криптовалути со решавање криптографски задачи преку употреба на компјутери. Овој процес вклучува валидирање блокови на податоци и додавање записи за трансакции во јавен запис познат како блокчејн.

Во суштина, копањето е процес во кој доколку имате соодветен риг, го „рентате“ за тој да учествува во валидирање на трансакциите на криптовалути. Како награда добивате одредена криптовалута.

Ригот е составен од неколку моќни графички картички (најчесто шест). За да може да се вклучи во процесот на копање, потребен му е интернет и струја и потоа работи сам, односно неговиот сопственик нема никаква обврска. Цената на еден риг со солидна моќност на македонскиот пазар се движи околу 4.000 евра.

Со моменталната вредност на етериумот од 2.400 долари, овој риг месечно ќе заработува дел од етериум во вредност од околу 350 долари. Мора да се има предвид дека заработувачката зависи од цената на етериумот. Доколку неговата цена се крене, расте и месечната заработувачка и обратно.

Значајно да се напомене е дека овие машини за копања трошат големо количество струја. Оваа машина од 4.000 евра месечно троши струја во вредност од околу 4.000 денари.

ФАРМИ ЗА КОПАЊЕ СМЕСТЕНИ ВО НАПУШТЕНИ СЕЛСКИ КУЌИ

И додека државата прави анализи дали и како да го регулира пазарот, одредени поединци го злоупотребуваат вакуум просторот од немање правила. Па така, се прават и цели таканаречени фарми за копање, кои се составени од десетици вакви машини (ригови) за копање со голема моќност. Но, ова предизвикува проблеми на мрежата за електродистрибуција, поради огромните количества струја што се трошат.

Според информациите на „Фокус“, фарми за копање има во Скопје, Тетово, Велес, но и во други градови. Најновите забележани случаи се во реонот на с. Љуботен, Општина Арачиново, населба Сингелиќ, улицата Дижонска во Чаир и улицата Јајце во Гази Баба.

ЕВН ги открива овие фарми поради појава на чести дефекти на местата каде што се инсталираат компјутери за таа намена, се лоцираат и преку систем за анализа на потрошувачката, како и со контроли на напојни точки каде што енормно се зголемува потрошувачката, а не може да се фактурира поради заобиколување на броилата и дивото приклучување од страна на копачите.

„Вакви дојави и расправии кај самите потрошувачи е забележана и на социјалните мрежи каде што се посочуваат поединци и се бара интервенција од надлежни служби да се проверат и отстранат компјутерите што копаат, а кои прават штета на дистрибутивната мрежа. Имаме дојави дека копачите на биткоини ги сместуваат компјутерите и во напуштени селски куќи каде што сметаат дека потешко ќе бидат откриени и нема да ја нарушат стабилноста во снабдувањето во соседството“, велат од ЕВН.

Тие објаснуваат дека не би имало проблем доколку таквата потрошувачка е соодветна на мерното место каде што мрежата е дизајнирана за потребите на тоа корисничко место и може да го поднесе зголемениот товар и доколку корисникот уредно ја плаќа потрошената електрична енергија.

Но, најчесто, мрежата не е дизајнира за новосоздадената потрошувачка на струја при копање криптовалути, а поединци се приклучуваат на диво за да ги избегнат големите трошоци за нивниот нов бизнис.

„Последиците од нелегално користење струја за копање биткоини се огромни и штетни како за компанијата, така и за корисниците, на кои им се нарушува нормалното снабдување, а и во екстремни случаи може да настанат и пожари поради претовар“, велат од ЕВН.

Тие сметаат дека овој бизнис, сепак, треба да се регулира од страна на финансиските институции во државата.

„Кога тоа би било регулирано, тогаш и тарифата би се регулира од страна на Регулаторната комисија за енергетика, бидејќи не станува збор за домаќинство. Немаме сознанија како е тоа решено во други држави. Но, искрено не веруваме дека копањето биткоини е со нелегално користење струја “, напоменуваат од ЕВН.

Токму поради сите овие проблеми и простор за измами, државата мора што побргу да ги регулира криптовалутите и сите нивни аспекти, за да ги заштити граѓаните, а и за да се заштити себеси. Но, мора да се оди внимателно, особено со висината на евентуалниот данок кој би се вовел. За овој инструмент за инвестирање да не се претвори во загуба за македонските граѓани.

ЕУ ВОВЕДУВА ДИГИТАЛЕН ПАРИЧНИК

Европската комисија, минатата недела го презентираше планот за воведување таканаречен „дигитален идентитетски паричник“ за своите граѓани.

На овој начин европските граѓани ќе можат во електронска форма (преку апликација на својот мобилен телефон) да ги складираат сите важни официјални документи за докажување на идентитетот, како пасоши, лични карти, здравствени легитимации, возачки дозволи, училишни дипломи и банкарски сметки, без притоа да мораат да споделуваат чувствителни податоци со трети страни.

Овој дигитален паричник ќе биде базиран токму на блокчејн технологијата која ја користат криптовалутите. Оваа технологија овозможува безбедност на информациите без притоа тие да треба да бидат споделени со трети страни.

Текстот е објавен на 28 октомври, 2021 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1360

 Пишува Ирена МУЛАЧКА

 Не поминува ден без во јавноста да излезат страшни бројки на починати пациенти од опасниот вирус ковид 19, но исто така не поминува и ден без роднините да излезат со страшни обвинувања за начинот на лекување на нивните најблиски. Секојдневно на „ѕидот на срамот“ се објавени имињата на болниците во кои се лекувани веќе починатите, како и дел од лекарите, кои според нивните најблиски се главни „виновници“ за страшните случувања.

Мораме да признаеме дека повеќето од лекарите си ја ставија главата во вреќа за време на оваа ковид пандемија, која трае веќе 18 месеци, но како и секогаш има исклучоци. Ние не можеме да коментираме кој пациент како бил лекуван, но сепак според документите со кои располагаме, може да се забележи енормно големиот број на антибиотици кои ги примиле, како и тоа, дека од наеднаш добра здравствена состојба во рок од само неколку часа доаѓа до фатален исход. Што всушност се случува?

Факт е дека болеста е непредвидлива, но факт е и дека во Македонија како трета земја по смртност во светот, секој лекар има одврзани раце сам да одредува терапија на ковид пациенти, без претходно определени протоколи, според кои би се раководеле сите во јавното здравство. Според досегашната пракса, секој пациент е приказна за себе, па на тој начин се одвива и патот на лекувањето.

Да не ги споменуваме тука и сите патешествија, кои ги поминале дел од пациентите заразени со корона, само за да стигнат до болница. Брза Помош ти праќа возило единствено ако имаш договорено со директорот на некој од болниците дали имаат место да го хоспитализираат болниот или не. Во друг случај, без разлика колку и да е во тешка состојба, возило нема да пратат затоа што нема кај да биде примен. Тоа е само еден пример од страшните случувања, кои ги поминаа болните во ковид пандемијата. А, верувајте ваквите примери се многубројни.

ПОСЛЕДЕН ПАТ ГО ВИДОВ СО ОТЕЧЕН СТОМАК ОД КИСЛОРОД

 „Фокус“ во претходниот број отвори тема во која повеќе од 20 пациенти со документи во рацете обвинуваат за наводно несоодветно лекување на нивните блиски, кои починале од заразниот вирус. Тие се убедени дека лошо поставениот здравствен систем, недостигот на лекари, шетањето од болница во болница, како и лекувањето на своја рака им  пресудиле на нивните најблиски. Повеќето од нив поднеле преставки и до Лекарската комора и до Државниот здравствен и санитарен инспекторат, барајќи да се „истражат“ причините за смртта на нивните роднини.

„Починатите од ковид не се само бројка во статистиката, туку се луѓе кои имаат семејства, деца, родители, кои по нивната загуба остануваат со многу неодговорени прашања“ велат дел од роднините со кои разговаравме.

Уште еден од жртвите на опасната болест е струмичанецот Митко Шулев, чија голгота по македонските здравствени лавиринти започнала на 2 декември, лани кога имал покачена температура, која за кратко време успеал да ја нормализира само со парацетамол. Според објаснувањата на неговата сопруга, тој секогаш бил одговорен за своето здравје и ги почитувал ковид мерките.

„Отидовме на лекар, направивме тест и додека да бидат готови резултатите направивме крвна слика и ренген на плуќа. Резултатите беа добри, црп 8 и се друго во нормала како за еден витален и енергичен човек полн со живот. После добиениот позитивен резултет се јави на лекар, каде доби терапија со антибиотици, како и витамини, кои и претходно си ги земаше. Кога и по два до три дена, ситуацијата остана иста решивме да се јавиме на инфектолог, му дадоа инфузија и се договоривме за да не се влоши состојбата, најдобро да се хоспитализира“, објаснува сопругата Љупка.

Таа додава, дека откако добро размислиле се одлучиле за приватна болница, каде што на 6 декември, за да го примаат болниот пациент веднаш им бил побаран депозит од 12.000 евра.

„Кога е во прашање живот правиш се и бараш спас. Ние си отидовме со наше возило, тој сам си возеше. Ја уплативме бараната сума и веднаш го примија. Веднаш му го земале телефонот, цело време никаков контакт со него, ни да го слушнеш, ниту пак да ти каже како е. Тој успеал да дојде до телефон, ми се јави и ми вика „Ова е лудило, не знаат што прават, ќе умрам, нема повеќе да ме видиш“. Така и се случи“, револтирано раскажува струмичанката.

Веќе наредниот ден ја контактирале од болницата за да ја прашаат дали ќе одобри да му прават хемофилтрација, прочистување на крвта.

„На тоа им одговорив, вие знаете. Ако треба правете, само да не му се влоши состојбата. Па, ме прашаа дали сакам од 4.000 или 5.000 евра и пак им одговорам тоа што е најдобро за него. И веднаш ми велат дека мора да ги уплатам парите, за да почне постапката. Можете да замислите, во прашање е живот, ама тоа не е важно, поважни се парите да стигнат на сметка. Двапати ме прашаа за хемофилтрација. Дали му е правено, кој знае, кога тој немаше телефон за да ми каже. После ми се јавија дека се расправал со нив, ја тргал кислородната маска, тврдејќи дека му е многу кислород и тоа не можел да го издржи“, продолжува да објаснува револтираната сопруга.

Работата дошла до таму што и рекле дека ако продолжи да се расправа, ќе го врзат, на што таа веднаш се побунила.

„Замислете, на 6-ти отидовме, а веќе на 9 декември добив информација дека ќе го интубираат. Во извештајот пишуваше дека кислород има ставено максимум. Ние беа препорачани едни антибиотици и тоа ние да си ги најдеме, ги имало во Косово. Бизнис невиден, една ампула 200 евра. Во извештајот, исто така пишува дека има три оброка. Е, како може интубирана особа во кома да јаде? Им се молев да го посетам, зошто веќе не им верував на нивните информации, секој ден различна верзија. Кога влегов што да видам, стомакот на мојот сопруг отечен до плафон од кислород, прстите на рацете и нозете не можеа да му се видат од огромните и страшни отоци. Се гледаше дека веќе нема спас, гореше од температура, а никој нема да ти даде информации како дојде до оваа ситуација“, раскажува сопругата Љупка.

Наредниот ден во 9 часот и се јавиле да и бараат уште 3.000 евра, додека два часа подоцна веќе и изразиле сочувство. Таа тврди дека кога ја напуштиле болницата, барале од неа да внимаваат да не ги видат за да не им се наруши угледот.

„Ништо од информациите што ми ги даваа за неговото лекување, не се совпаѓа со документите кои ги добив“, вели сопругата на Митко.

ДВЕ СЕСТРИ НА 50 БОЛНИ, ПЕТ ЧАСА ЧЕКААТ ЗА ПАМПЕРС

Како што поминува времето, освен што се зголемуваат црните статистики, така се зголемува и бројот на семејства кои изгубиле свои најблиски во македонските болници. Во црните архиви на македонското здравство ќе бидат запишани имињата и презимињата на многу пациенти, жртви на ковид или на здравствениот систем.

Во тие архиви се наоѓа и името на 64-годишната гостиварчанка Ана Стојаноска, која првите симптоми на корона вирусот ги добила пред два месеци, поточно на 9 август. Таа имала висока температура над 38 и веднаш од матичен лекар и бил даден антибиотикот панцеф.

„Бидејќи панцефот не дава никакви резулатити, после три дена ја тестираа и испаѓа позитивна на ковид. Веднаш и дадоа лендацин навечер во инфузија во дневна болница. На 13 август на крвната слика и покажува црп 65, а матичниот дава упат за ренген дури за понеделник, иако беше петок со објаснување дека црп-то не е загрижувачко. Во понеделник се јавуваат опструкции во дишењето, а ренгенот покажува масовна билатерална пневмонија на седмиот ден од симптомите. Сатурацијата падна драстично на 78“, раскажува за „Фокус“, нејзиниот син Александар.

Во тој момент во Гостивар немало место, па ја сместиле на интерно, изолирана во соба за кислородна терапија, каде и покрај тоа сатурацијата и паднала на 70.

„Наредниот ден најдовме место во болницата во Лешок, но директорот ни се јави за да ни каже да бараме болница со централен кислород, бидејќи кислородот од боци не стасува и треба дури над 20 литри, а тие можат да обезбедат максимум 16 литри. Тука веќе почна голготата. Се јавувам во сите државни и приватни болници, никаде нема место. И со врски преку еден градоначалник ја сместија на скопската Инфективна клиника на втори спрат. Беше ставена на 27 литри кислород десет дена и примаше ковалесцентна плазма и во тој период процесот на инфекција беше стопиран“, објаснува нејзиниот син.

Наеднаш состојбата почнала да и се подобрува, црп-то од 340 паднало на 16 и дури после 21 ден била ставена на 5 литри кислород со објаснување дека здравствената состојба и се подобрила.

На 10 септември, поточно на 24 ден откако е хоспитализирана, нејзината состојба повторно се влошува со висока температура, пролив, нарушување на електролитниот статус и повторно ја задржуваат во болница, каде што е вратена на 16 литри кислород.

„Четири дена подоцна од докторите добиваме информација дека е во крајно влошена состојба со развиена бактериска пневмонија.

„По нејзина молба јазедовме во Гостивар, зошто сакаше да се погребе христијански, а не во вреќа. Тетка ми е медицинска сестра, ја извадивме од Инфективна клиника, со сатурација 40 и со дишење на стомак. Од авион се гледаше дека ќе умре. Ја вративме во болницата во Гостивар, но веќе организмот и беше исцрпен од 35 дневната борба и умира“, тврди Александар.

Како и сите други семејства и тој бара одговори на многу прашања, меѓу кои – зошто лекарите и медицинскиот персонал се толку нетранспарентни и не даваат информации за болниот?

„Полесно е да најдеш министер, отколку лекарите. Мајка ми цело време викаше дека таму е пекол се што се случува. Две сестри на 50 души, се чека по пет саати за менување на памперс. Инфузиите некогаш течеле надвор, нема кој да ги среди. Ако немаат кадар, нека пуштат некој од семејството во скафандер по еден час внатре. Мајка ми се чувствуваше како фрлена, а тоа е впечаток на сите“, додава Александар.

Тој бара одговори на повеќе прашања, како зошто кај повеќето пациенти состојбата се подобрува, а потоа наеднаш се влошува? Зошто бактериска пневмонија, каде ја фатила ако не во болница? Дали тоа значи дека хигиената не е во ред? На крајот бидејќи примила три плазми, дали состојбата се влошила од нив? Дали имаат унифицирани протоколи за лекување?

Сите овие прашања засега остануваат да лебдат во воздухот, зошто никој не дава одговори – што всушност се случува?

КОЈ ОДЛУЧУВА ЗА КИСЛОРОДНА ПОДДРШКА НА БОЛНИТЕ?

Повеќе од 90 проценти од пациентите што биле хоспитализирани за време на ковид-пандемијата биле ставени на кислородна поддршка, во зависност од тоа колкава им е сатурацијата и колку имаат потреба од кислород. Тоа обично се движи од два до 30 литри максимум по пациент, а состојбата од ден во ден се менува од тоа како се подобрува или влошува состојбата на заболениот. За првпат во историјата на државата, рекордна бројка на пациенти се ставени на кислород, од кои доста и починаа.

„Фокус“ се потруди да поразговара со некои од лекарите за да ни објаснат кој одлучува на кој пациент колку му е потребен кислород, од што зависи тоа и дали преголема доза на кислород може да им наштети на болниите?

Доктор Маја Мојсова, раководител на Клиниката за анестезија, реанимација и интензивно лекување (КАРИЛ) вели дека одлуката колку на еден пациент му е потребен кислород може да ја донесат анестезиолози и интернисти.

„Колку на еден пациент му е потребен кислород зависи од неговата сатурација. За тоа најчесто се задолжени интернисти и анестезиолози, а додека пак анестезиолозите ја носат одлуката кој од пациентите ќе биде ставен на респиратор. Примарно, интензивната нега е на анестезиолозите, но за две години можат да се едуцираат и други специјалности и да го работат тоа. Со кислородот мора да се внимава, оти и вишок кислород може да направи штета“, вели доктор Мојсова.

Со сличен став како неа е и директорот на Градската болница „8 септември“, доктор Кристијан Костов, кој во изјава за „Фокус“ тврди дека и интернистите може да одлучуваат за потребите за кислород на пациентите во консултација со анестезиолози и пуломолози.

„Ние како болница имаме осум анестезиолози, 46 интернисти и 6 пуломолози. Тие се задолжени од потребите на кислород на секој пациент – вели доктор Костов.

На прашањето дали кај нив има жалби од семејствата на некои од починатите пациенти, кои ја изгубиле битката со ковид, Костов потврдува.

„Имаме жалби и формираме комисии. Еве, на пример жена ја донеле на Ургентно со сатурација 50, ја лекувале на друго место и тука брзо почина. И сега семејството ќе се жали, а не е наша вина“, вели Костов.

Од друга страна пак, на скопската Клиника за инфективни болести повеќе од 10 години нема вработени анестезиолози, кои ќе раководат со апаратите за дишење, па таа работа ја вршат интензивистите или пак доаѓаат анестезиолози од други клиники, во зависност од потребите.

Како и да е, редно време е надлежните институции да ги засукаат ракавите и да откријат што точно се случувало и како се одвивал патот на лекување на дел од пациентите. И да, министерството за здравство мора да сфати дека се потребни протоколи за лекување, оти инаку маф ни е работата. Не може секој да лекува ковид пациент по своја шема, а најмалку со антибиотици ако нема потреба за тоа!

Рамка1:

ГРУПА ЗА ПОДДРШКА НА ЛИЦАТА КОИ ИЗГУБИЛЕ БЛИСКИ ОД КОВИД

На социјалната мрежа фејсбук има отворено група за поддршка на лицата кои изгубиле блиски од ковид 19. Таму можат да се најдат околу 700 членови, од кои многумина секојдневно ги раскажуваат страшните и трагични судбини кои ги доживеале во битката со опасната болест.

Но, сепак тие вината не ја лоцираат толку во болеста, колку во начинот на лекувањето на нивните најблиски. Во оваа група можат да се најдат многубројни страшни примери, како и голем револт кон здравствените власти во државата.

Текстот е објавен на 27 јуни 2014 година во неделникот „Фокус“ во бројот 977.

Во рамки на судскиот предмет „Плацеви на Водно“, во кој поранешниот премиер Никола Груевски е обвинет дека со партиски пари стекнал плац на Водно, денеска стана збор и за финансирањето на партијата. Во таа насока, некогашните партиски функционери – Горадна Јанкулоска, Мартин Протуѓер и Влатко Чингоски сведочеа како партијата се финансирала и како се располагало со парите, а дури беше кажано дека некои донатори пари му давале лично на Груевски. За време на десетгодишното владеење на ВМРО-ДПМНЕ, Фокус редовно ја третираше темата за сомнително финансирање на партијата и нејзините изборни кампањи, а еден од овие текстови се однесува за кампањата за поранешниот претседател Ѓорге Иванов.

Пишувала
Мери ЈОРДАНОВСКА

Падот на цената на рекламите кај телевизиите Сител и Канал 5 – досега најголемите донатори на владејачката партија, донесе неколку новини на македонската политичко-медиумска сцена. Како прво, ВМРО-ДПМНЕ си остана чиста финансиски, нема финансиски дупки што се однесува до таканаречените должничко-доверителни односи кон медиумите… И како второ, двете национални телевизии, на хартија, исто така, се чисти – ги намалија цените на рекламите и сега сѐ во ред. Нема попусти, образот е обелен.

Но, дали обелувањето е привидно или обоено во розово, чисто колку да се замачкаат очите на јавноста, која секако нема да се заморува и да чита финансиски извештаи со имиња на илјадници донатори? Доколку добро се разгледаат извештаите што владејачката партија ги достави до надлежните институции, повторно се јавуваат добропознатите дупки – овојпат тоа не е кај медиумите, туку кај донациите – дел од нив давани надвор од законскиот рок, а дел од лица полни со кредити, кои, сепак, решиле да одвојат по 5 илјади евра за партијата… И сето ова, со една цел – партијата да биде чиста и да биде должна точно до денар колку што треба да земе од буџетот!

КАКО ВМРО-ДПМНЕ ЗА ДВА ДЕНА СОБРА НАД 280.000 ЕВРА?!

Колку и наизглед да изгледаше чист финансискиот извештај на владејачката партија за двојните избори, Транспарентност-Македонија откри дека старата шема никогаш не излегува од мода. Според податоците од Транспарентност, а и од официјалните документи на владејачката партија, околу 260.000 евра остануваат да висат во воздух, а, сепак, остануваат незабележани од Државната изборна комисија, Антикорупциската комисија, ревизорите… Можеби не се 3,3 милиони евра како што беше за изборите во 2011 година, но феноменот на масовно донирање во рок од два дена ја оддава тајната на финансирањето на кампањите.

Да почнеме со ред. За кампањата на Ѓорге Иванов, партијата достави три финансиски извештаи. Ако се соберат бројките, произлегува дека за кампањата на Иванов биле собрани 486.662 евра, а вкупните расходи изнесуваат 773.035 евра. Тоа значи дека партијата била во минус за околу 285.000 евра! Изборите завршуваат, а во постизборниот период не се случува ништо – си стои минусот од 285.000 евра.

И така е сѐ до 26 мај, кога ВМРО-ДПМНЕ го предава конечниот финансиски извештај до институциите. И, внимавајте, во финалниот извештај ваков минус нема. За само два дена (од 21 до 23 мај), како што стои во извештајот, на сметката за претседателските избори легнуваат 260.000 евра, а расходите во постизборниот период изнесувале 110.000 евра. Со ова, минусот на партијата се намалува на околу 130 илјади евра – до децимала точна сума колку што ВМРО-ДПМНЕ треба да земе од буџетот (15 денари од освоен глас)!

„Вакво „штимање“ на финансиските трансфери не се забележани во повеќе од дведецениската изборна историја во државата, а се оригинален придонес за изборни финансиски „штимања“ и во меѓународни рамки“, се вели во извештајот на Транспарентност – Македонија.

Дека нешто навистина не штима, доволно е да се погледнат сумите. До 21 мај, физичките лица за кампањата на Иванов донирале по 10.000 денари, некои по 15.000, а некои и по 30.000 денари. Поголемите суми, како оние од 60 илјади или 80 илјади денари, се исклучоци.

Но, од 21 мај до 23 мај, кога веќе станало очигледно дека партијата е во подебел минус, сумите вртоглаво рипаат! Одеднаш, физичките лица почнале да донираат масовно, кој по 50.000 илјади денари, кој по 60.000 денари. Или попрецизно, 123 физички лица одвоиле од својот буџет околу 50.000 денари за кампањата на Иванов во постизборниот период. Точно 56 лица, пак, дале по 60.000 денари само во периодот од 21 до 23 мај годинава.

За да биде ситуацијата уште потрагикомична, на листата донатори можат да се видат лица кои во еден ден, дури по 3-4 пати оделе до банка на 21 мај годинава и си донирале по 1.000 евра. Колку за пример, извесен Тони Мартиноски, дури 4 пати донирал по 1.000 евра на 21 мај. Мисо Николов до банка одел трипати во еден ден, а Боби Бојчевски (инаку претседател на Општински комитет Бутел од ВМРО-ДПМНЕ) четирипати!

За да биде ситуацијата уште почудна, најголемите „донатори“ на овој или на оној начин се поврзани со Општина Илинден. Од нив, можеме да издвоиме тројца, кои од својот сопствен џеб решиле да донираат за претседателскиот кандидат на ВМРО-ДПМНЕ од 250 до 300 илјади денари, и тоа откако завршија изборите. Како поинаку да се сфати ова, освен како начин да се покрие дебелиот минус?

МОРАВ ДА ДОНИРАМ, МИ ПОБАРАА!

Марјан Милошевски Илинден е името што е запишано како еден од најголемите донатори за ВМРО-ДПМНЕ во постизборниот период, кога минусот на владејачката партија е малку повисок од она што требало. Ова лице донирало 250.000 денари или над 4 илјади евра. Името на овој донатор се поклопува со името на претседателот на Советот на Општина Илинден, Марјан Милошевски. Ако се погледне неговиот имотен лист, може да се види дека тој не пријавил дека има пари на неговата сметка. Пријавен му е единствено станот од родителите, земјиште и две возила. На сметката на неговата сопруга, пак, има 380.000 денари.

Како Милошевски успеал да издвои од својот буџет 4 илјади евра, останува нејасно, бидејќи во Државната комисија за спречување на корупцијата не му се пријавени пари на трансакциска сметка.

„Можев да си дозволам да дадам толку пари. Сега не можам точно да ви го кажам датумот кога ги донирав, но си уплатив преку банка“, ни изјави Милошевски.

Со донација од 250.000 денари се јавува и Драган Дејановски. Неговото име се совпаѓа со името на поранешниот директор на ЈКП Илинден. Ако се погледне неговата имотна состојба, може да се види дека Дејановски поседува огромен број ливади, земјоделски земјишта, шуми и пасишта во Крива Паланка и дел во Скопје. Но, тој воедно има и кредит од 2.500 евра, а на трансакциската сметка има 20.000 денари. На денарските штедни и платежни картички има 2.000 денари и орочен депозит од 1.400 евра. Сето ова собрано (надвор од вредностите на земјиштата) не ја достигнува сумата од 250.000 денари, колку што тој донирал за кампањата на Иванов!

Кога се обидовме да разговараме со Дејановски, тој прво ни крена слушалка, но кога го прашавме колку пари донирал за претседателските избори, ни рече дека ништо не нѐ слуша и ја спушти слушалката. Се обидовме да го добиеме уште неколкупати, но повеќе не ни креваше.

Стигнуваме до третиот најголем донатор во постизборниот период. Стојадин Ѓорѓиевски донирал 300.000 денари или 4,8 илјади евра за кампањата на Иванов по завршувањето на изборите. Ѓорѓиевски е член на Советот во Општина Илинден. Неговиот имотен лист пријавен во Антикорупциската комисија покажува дека тој од личен имот поседува земјиште, стан и возило, а на својата девизна штедна книшка има 972 евра. За партијата тој донирал петпати повеќе од она што го имал заштедено.

„Јас сум член долго време и воедно сум советник. Тоа е, се остваруваат приходи, има и проекти. Ветено беше, ќе донирам. Така беше договорено со партијата“, ни изјави Ѓорѓиевски.

На прашањето зошто донирал откако завршиле изворите, тој ни рече:

„Искрено, мислев дека ќе ме заборават, ама не ме заборавија. Ми се јавија да ми кажат да донирам тогаш и морав. Нешто пријатели ми помогнаа и тоа е“.

ДОНАТОРИТЕ УПЛАЌАЛЕ НА ЗАТВОРЕНА СМЕТКА?

Ситуацијата со вонредните парламентарни избори е уште поалармантна кога станува збор за чудните пресметки на ВМРО-ДПМНЕ. Тргнувајќи од податоците до кои дојде Транспарентност – Македонија, „Фокус“ ги проверуваше донациите на владејачката партија.

Две клучни прашања произлегуваат од она што може да се види од извештаите.

-Зошто ВМРО-ДПМНЕ собирале донации од физички лица и по испраќањето на финалниот финансиски извештај до надлежните институции, кога веќе сметката требала да биде затворена?

-Зошто во конечниот финансиски извештај, на некои лица кои донирале за партијата, не им се пишани презимињата? Колку за пример, „Гоце“, „Даниел“, „Ѓоргија“ си донирале и до 1.000 евра, но не се знае ниту кои се, ниту, пак, дали постојат?

Ако се разгледаат извештаите, ќе се види дека ВМРО-ДПМНЕ за изборната кампања за предвремените парламентарни избори првично поднела 2 извештаи,  на 17 и на 28 април. Во првиот извештај стои дека ДПМНЕ од членарина има приход од 850 илјади евра. Бидејќи расходите во првиот извештај се 714 илјади евра, состојбата во првиот извештај е во позитива од околу 135 илјади евра. Истата оваа сума (135 илјади евра) е прикажана како приход во вториот периодичен извештај, со истиот основ – членарина. Расходите, пак, известени во вториот извештај се искачиле до 728 илјади евра, со што минусот достигнува 593 илјади евра. И тоа е состојбата заклучно со крајот на изборите – ВМРО-ДПМНЕ била во долг од половина милион евра кога изборите завршиле.

Иако конечниот финансиски извештај е потпишан на 20 мај, тој е примен во Антикорупциската комисија на 22 мај. Но, токму во тој еден ден кога извештајот „патувал“ од партијата до комисијата, 107 лица донирале за ВМРО-ДПМНЕ, што, според Транспарентност Македонија, претставува флагрантно кршење на Изборниот законик бидејќи на 21 мај сметката наменета за избори е веќе затворена!

Инаку, за само два дена, на 20 и на 21 мај, на сметката се впишани спектакуларни 445 илјади евра на име – донации!

„Ова торпедирање на Изборниот законик и на надлежните институции може да се опише како легендарно во домашната и во меѓународната практика“, се вели во извештајот на Транспарентност.

Според официјалните податоци на ДИК, на вонредните парламентарни избори победи ДПМНЕ со освоени 481 илјада и 615 гласови. Според одредбите на Изборниот законик, на партијата ѝ следува надомест од 15 денари по освоен глас. Така, износот што државата треба да му го исплати на ДПМНЕ изнесува точно 7 милиони, 224 илјади и 225 денари! Точно толку изнесува минусот известен во конечниот финансиски извештај за парламентарните избори, нешто што за Транспарентност Македонија е „финансиско „штимање“ од епски пропорции“!

Транспарентност Македонија прашува како во 2 дена се собираат толкави средства еден месец по изборната  победа? Може ли да се испита од кога тоа ДПМНЕ собира 850 илјади евра од членарини?

„Годишните финансиски извештаи на партијата, ниту ревизорските извештаи спроведени од ДЗР, не покажуваат ваков финансиски капацитет на ДПМНЕ. Партијата треба да ги покаже банкарските изводи – паричните уплатници од симпатизерите и нивниот трансфер (850 илјади евра) на изборната сметка – со кои ќе се констатираат овие финансиски трансакции. Во спротивно, констатацијата за перење пари станува неминовна. Произлегува сериозно сомневање дека ДПМНЕ се наоѓа во законски деликатна состојба на потенцијално перење пари“, се вели во месечниот извештај на Транспарентност – Македонија.

Од оваа организација го повикуваат ДИК, Антикорупциската комисија, Јавниот обвинител и Државниот завод за ревизија да ги расчистат „овие непријатни сомневања за финансиското работење на владејачката партија“.

Илија Димовски, организаторот на изборната кампања, како што може да се види и од фотографијата, повторно не одговараше на нашите повици и на смс-пораките што му ги пративме со цел да добиеме објаснување околу финансирањето на партијата за време на изборите.

ПЕТПАТИ ПОВЕЌЕ ЗА ВЛАСТА ОТКОЛКУ ЗА ОПОЗИЦИЈАТА

Финансиските нејаснотии се само дел од она што остана да виси по завршувањето на изворите. Друго прашање кое исто вреди да се споменува во секој изборен процес се рекламите, за кои се трошат најголемиот дел од парите. Па, така, точно 30 часа реклами од ВМРО-ДПМНЕ течеле на телевизија Сител за време на дваесетдневната кампања, покажува извештајот што телевизијата го доставила до Антикорупциската комисија. На веб-страницата на ДКСК го нема извештајот од Сител за претседателските избори. Овие 30 часа ВМРО-ДПМНЕ ќе го чинат (со оглед на тоа што сѐ уште не се исплатени) околу 130.000 евра.

И сето тоа е во ред, бидејќи нели, станува збор за пазарно општество, па секој си плаќа колку што може. А власта може. Опозицијата не може да си дозволи толку, па откупиле рекламен простор на Сител од 25 минути.

Да сумираме – на овие избори цената по секунда за рекламен простор на Сител е само 73 денари по секунда! Е порано не беше така! Ама кога цените беа високи, тогаш мораше да се даваат попусти за сѐ да биде чисто.

Но, тоа не е сѐ. Стигнуваме до моментот за тоа колку време биле одвоени на вестите од Сител за владејачката партија – она неплатеното политичко информирање. Е тука се доаѓа до прашањето за еднаквиот третман на политичките партии и претседателските кандидати и зошто некои македонски граѓани сѐ уште не знаат како изгледа Стево Пендаровски, а за Ѓорге Иванов можат да ги набројат сите вратоврски што ги сменил за време на кампањата.

Па, така, ако се разгледа извештајот на Советот за радиодифузија, може да се видат следните податоци: само на вестите на Сител, 3 часа и 42 минути биле отстапени за директни обраќања на претставниците на ВМРО-ДПМНЕ. Точно 131 обраќања од ВМРО-ДПМНЕ се емитувале на ТВ Сител за изборната кампања. Од друга страна, за претставниците на СДСМ биле отстапени речиси 5 пати помалку обраќања – само 28, односно 12 минути!

„Недвосмислено, ставот на информативната редакција на ТВ Сител во текот на целиот изборен процес беше во полза на програмскиот концепт на владејачката партија, а експлицитно против изборниот настап на опозициската коалиција“, заклучува Советот за радиодифузија.

Според финалниот извештај на СРД, коалицијата предводена од ВМРО ДПМНЕ, вкупно, за своите кандидати за пратеници и за кандидатот за претседател Ѓорге Иванов, закупила 50 часа 58 минути и 22 секунди. Коалицијата ГРОМ, за изборните спотови во кои е вклучено и изборното претставување на Зоран Поповски како претседателски кандидат закупила 12 часа 33 минути и 33 секунди. СДСМ и Коалицијата, за своите пратенички кандидати и за претседателскиот кандидат Стево Пендаровски, закупиле  2 часа 43 минути и 21 секунда платено политичко рекламирање.

СИТЕ ПАРТИИ ЗАЕДНО НЕ МОЖАТ ДА СЕ ОБРАТАТ ТОЛКУ КОЛКУ ШТО МОЖЕ ВМРО-ДПМНЕ

Телевизијата Канал 5 годинава одела со пониски цени од ТВ Сител. Секунда реклама на оваа телевизија чинела околу 69 денари, па со оглед на ниската цена, телевизијата не давала попуст. Токму затоа, владејачката партија се опуштила, па си откупила дури 40 часа рекламен простор за предвремените парламентарни избори. Или со други зборови, секој ден на Канал 5 се одвојувале по два часа за реклами на ВМРО-ДПМНЕ. За рекламите на Иванов,пак, откупени биле 19 часа, односно секој ден од кампањата по еден час. За сето ова, ВМРО-ДПМНЕ на телевизијата треба да ѝ плати вкупно околу 230 илјади евра.

СДСМ,пак, дали поради немање средства или,пак,затоа што владејачката партија го закупила просторот за рекламирање, на телевизијата Канал 5 била застапена видно помалку. Па,така, за Стево Пендаровски била платена реклама од вкупно 2,4 часа, а за предвремените парламентарни избори само 55 минути.

Но, кој колку може ќе си плати, тоа е барем девизата во едно нормално пазарно општество, но што е со емитувањето на телевизиските прилози за вестите? Тие не се плаќаат од страна на партиите, тоа телевизиите го прават по сопствена волја за да ги информираат граѓаните, па оттаму суштинското прашање е зошто на една партија ѝ се дава повеќе простор отколку на друга?!

Во случајов, според извештајот на СРД, Канал 5 одвоила доволно простор за сите политички субјекти – во првиот круг за претседателските избори Иванов бил застапен со 57 минути, Пендаровски со 38, кандидатот на ДПА Илјаз Халими со 20 и кандидатот на ГРОМ Зоран Поповски со 23. Но, тука доаѓаме до директните обраќања кои биле пренесувани на вестите. И тука е разликата. Телевизија Канал 5 пренеле 61 обраќање од коалицијата ВМРО-ДПМНЕ со времетраење од 1 час и 16 минути, а за СДСМ отстапиле само 11 минути за 17 обраќања. За ГРОМ биле отстапени 27 обраќања со 12 минути, за ДУИ 13 минути (22 обраќања), а за ДПА 8 минути (19 обраќања). Или, со други зборови, за ВМРО-ДПМНЕ биле пренесени повеќе обраќања од сите други партии заедно!

„ТВ Канал 5 изборниот настап на Стево Пендаровски го коментираше експлицитно негативно, било врамен во поширокиот негативен контекст за предизборните политики на СДСМ и Коалицијата, било посебно, преку редакциските коментари од 16 април, со наслов: „Пендаровски: Граѓаните што гласаат за Иванов се стока“, и од 24 април, со наслов: „Зошто Пендаровски отиде на Косово да го моли Тачи?“, како и со прилогот од 25 април, насловен: „Пендаровски од Приштина со навреди за Македонија“, се вели во финалниот извештај на Советот за радиодифузија.

„НА ТИ ГО – ДАЈ МИ ГО“

Зошто ги одвојуваме само Сител и Канал 5 за да ја претставиме актуелната состојба политичко-медиумска состојба? Затоа што ако се вратиме 3 години наназад лесно ќе можеме да се види како таа политичко-медиумска соработка се продлабочувала, за на крај, за овие избори, да заврши чиста како солза.

Па,така, интересен беше фактот што за предвремените парламентарни избори во 2011 година коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ остана должник на едно чудо медиуми – околу1,6 милиони евра беше долгот на Канал 5 телевизија додека околу 750 илјади евра побаруваше Сител телевизија. Или, телевизиите, кои тогаш беа раководени од коалициските партнери на премиерот Никола Груевски останаа покуси за 2,4 милиони евра!

Сето ова пред Антикорупциската комисија беше исто како да не било. Немало ништо незаконско! Груевски тогаш  јавно призна дека имаат долгови, но наведе дека ќе ги решат овие финансиски проблеми. Фактот дека законот е дециден го игнорираа сите. Имено, сите парични изборни трансакции исклучиво треба да се одвиваат преку посебната изборна жиро-сметка, која, пак, требаше да биде затворена.

Ако сметките кон телевизиите биле подмирени, остана да види прашањето како ВМРО-ДПМНЕ туку-така нашла донации од 2,4 милиони вера! Кои се тие добротвори!? Ако долговите барем делумно останале, дали медиумите повеле судски спор за да го наплатат побарувањето пред тоа да застари? Или, ако најголемите спонзори – Сител и Канал 5, им го отпишале долгот, тогаш тоа треба да се смета како дополнителна донација. Во таков случај, треба да се провери дали овие суми, нели околу 2,4 милиони евра влегуваат во дозволените законски рамки.

Да потсетиме, донација на правно лице тогаш можеше да биде максимум до 5 отсто од вкупниот приход остварен претходната година, во случајов во 2010! Па, сега, пресметајте колкав вкупен приход треба да имал, на пример, Канал 5 за донацијата од 1,6 милион да е 5 отсто! Сега, со измените во Изборниот законик, донацијата на едно правно лице може да биде до 50.000 евра.

Овој случај се забошоти како да не бил, 2011 година не постои, остана само победата на ВМРО-ДПМНЕ.

Годинава, некои лекции се научија, но проблемите останаа – молкот на институциите во однос на финансиските извештаи и дупките што редовно се јавуваат, и секако, медиумите под капа на власта кои секогаш се тука за работите да станат розови… или обелени, како сакате!

Во Вечер и на Радио слободна Македонија фрчат попусти

Во Вечер и на Радио Слободна Македонија, според јавно објавените извештаи, реклами објавувало само ВМРО-ДПМНЕ. И си добиле попуст. Па, така, рекламите за изборите во дневниот весник „Вечер“, според ценовникот, треба да ја чинат владејачката партија околу 50.000 евра. Но, тука е попустот што решило да го даде раководството, па сега партијата ќе треба да плати околу 35.000 евра.

И Радио слободна Македонија ѝ дало попуст на владејачката партија, единствената што се рекламирала кај нив. Попустот е дури 50 отсто од реалната сума што медиумот претходно ја утврдил.

Долга е листата на медиуми-донатори за владејачката ВМРО-ДПМНЕ. Тука, освен Вечер и Радио слободна Македонија, можат да се видат и многу локални медиуми. ТВ Кисс Тетово, ТВ Кочани, ТВ Здравкин Велес, ТВ Тера Битола, ТВ Менада Тетово, ТВ Орбис, ТВ Ирис Штип се само дел од медиумите кои решиле да ѝ дадат попуст за рекламирање на владејачката партија.

За СДСМ, пак, како донатори се јавуваат само неколку медиуми – Слободен печат, ТВ Телма, ТВ 24 вести, Амазон и Канал Вис.

Што вели Изборниот законик?

Член 75

Радиодифузерите, односно Јавниот радиодифузен сервис и трговските радиодифузни друштва што одлучиле да ги покриваат изборите се должни тоа да го прават на правичен, избалансиран и непристрасен начин во својата вкупна програма.

Член 75-а

Радиодифузерите ќе обезбедат избалансирано покривање на изборите во сите облици на изборно медиумско претставување на следниов начин:

а) за избор на претседател на Републиката, во согласност со принципот на еднаквост за сите кандидати за претседател и во првиот и во вториот круг од изборите;

б) за избор на пратеници во Собранието на Република Македонија, во согласност со принципот на пропорционалност според бројот на потврдени листи на кандидати за пратеници.

Член 85

Учесникот во изборната кампања е должен веднаш, а најдоцна во рок од 30 дена од денот на завршување на изборната кампања за прв, односно втор круг да поднесе вкупен финансиски извештај за изборната кампања.