Текстот е објавен на 24-ти октомври 2014-та во неделникот „Фокус“ во бројот 994

Слободан Унковски е режисер, признат и познат дома и во странство. Неговиот режисерски опус е голем. Не само во Македонија, тој поставува претстави низ цела поранешна СФРЈ, во Америка, Русија, Шведска, Белгија, Италија, Грција и Германија. Најнов проект на кој работи е „Солун, град на духови“, со мал буџет што го добил на конкурс на Министерството за култура. Во Скопје се играат „Огнени јазици“ и „Изгубени Германци“. Унковски е познат и како поранешен министер за култура и жесток критичар на власта. Тој јавно зборува за забранетата слобода на говорот, за проектот „Скопје 2014“, за милионските суми пари што се трошат и за тоа што власта има се под своја контрола

ФОКУС: Вие бевте меѓу првите кои излегоа во одбрана на новинарот Томислав Кежаровски. Апелација денеска одлучува за неговиот случај. Тој е единствениот новинар во Европа, освен во Турција што е осуден на затворска казна од 4,5 години и плус повеќе од една година е во притвор?

УНКОВСКИ: Страшно и срамно е ова што му се случува на Кежаровски. Факт е дека зад неговото затворање постои друга позадина, а не тие причини што се кажуваат во јавноста. Неговиот случај и судењето, се настан кој што фрла дамка на нашата земја и ја става во групата на земји, кај што се судат новинари. Гледам дека новинарската фела се организира на некој начин да го брани својот колега, бидејќи секој од нив може да се најде на негово место. Дури, и оние што сега се сметаат за заштитени, можат да се најдат во иста ситуација, ако не се воспостават некои други стандарди и процедури. Неговото судење е само една стапка во невидливата цензура и пресија врз слободата на медиумите во Македонија.

ФОКУС: Пред да биде притворен, Кежаровски имаше серија текстови во кои истражуваше за сообраќајката на сопственикот на „Фокус“, Никола Младенов. Дел од шпекулациите се дека баш таа приказна му пресудила да се најде позади решетки?

УНКОВСКИ: Тешко ми е да ја дефинирам точната причина, бидејќи не ги знам деталите. Во секој случај, јасно е дека многу луѓе се судени затоа што се спротиставиле на  власта, а во јавноста се презентираат други причини за нивно затворање.. Се надевам еден ден ќе се дознае, која е вистинската причина за судењето на Кежаровски? Верувам дека и за смртта на Никола Младенов еден ден ќе се дознае што точно се случило…

ФОКУС: Има ли политички затвореници во државата?

УНКОВСКИ: Се разбира дека има. Љубе Бошкоски е политички затвореник, независно од тоа дали јас ги делам неговите политички ставови. Тука има една комплетна спрега меѓу судството и полицијата, со што се губат стандардите на правниот систем. Тоа е дел од една клима, што веќе некое време постои тука. Во позадина има милион закани и притисоци врз разни субјекти, што оставаат драматични последици на просторот на слобода.

ФОКУС: Сепак, во дел од медиумите се претставува „розова“ слика на Македонија, секојдневни вработувања, ниски задолжувања, реформи и проекти!

УНКОВСКИ: Повеќе не постојат вести на кои ќе слушнете точна информација. не се знае што се случило, што ќе се случи до крајот на оваа деценија, а што требало да се случи а се претворило во нешто друго. Затоа и ми беше смешно, кога пред некој ден слушнав дека опозицијата имала повеќе медиуми од власта. Тоа се навистина смешки. Ние веќе нема кај да слушнеме валидни и точни информации, а да не се спин на спинот… Според нив, кај нас е се совршено.

ФОКУС: Има ли медиумски мрак во државата?

УНКОВСКИ: Секој што гледа телевизија, може да потврди дека има медиумски мрак во земјава…. Можете да гледате турски серии или униформни вести, Да не се 24 Вести, Телма, и Фејсбук не знам кај може нешто да се чуе.

ФОКУС: Но, работите така функционираат години наназад!

УНКОВСКИ: Кога ќе дојдам во ситуација, како некој што живее тука, порадо  да гледам на  „Дискавери“градење или селење куќи во Америка, наместо вестите што се однесуваат на мојот живот во Македонија и на иднината на моите деца, тоа доста покажува. Вие нема каде да слушнете вистинска вест. Во било која вест, другата страна фали. Нема никаква објективност, не  можат да се слушнат и други гласови, освен тоа што ќе го каже власта.

ФОКУС: Значи, речиси сите медиуми се во служба на власта?

УНКОВСКИ: Тие дефинитивно се диригирани од на власта.. Да ја земеме МТВ како национална телевизија. Таму нема никаква дебатна емисија, непожелни настани за власта воопшто не се споменуваат, таму ќе слушнете само пофалби за Владата, а често критики за опозицијата. Тоа за уредниците и новинарите таму е многу нормално. Ако станало нешто во државата, тоа според нивните вести, воопшто не станало. Вие како гледач немате реален увид на тоа што се случило. Само да стасуваат парите од рекламните кампањи на Владата,  другото не е важно. Бидејќи медиумскиот простор е презаситен од премногу национални тв станици, нема услови за нормално финансирање преку „стопански маркетинг„ и тогаш владините реклами се најбогатиот извор..МАКЕДОНИЈА НЕ ЗНАЕ КОЈА Е, ТАА Е ИЗГУБЕНА СОСЕМА

ФОКУС: Ситуацијата во Македонија е се полоша. Владата постојано промовира реформи во сите сфери и владини кампањи за кои се трошат милионски суми пари, а повеќето од луѓето немаат леб да јадат.

УНКОВСКИ: Секој треба да размислува со своја глава. Многу тешко ќе се извлечеме од ваквата ситуација. На многу места, многу луѓе направиле работи што биле принудени или што не сакале да ги направат. Други направиле зло за да се обезбедат себе. Трети учествувале во крвавите оргиите на Власта.  Тие доживотно ќе го носат тој белег. Зборуваме за луѓе кои ја извршуваат без поговор сета  работа на власта. Ги гледам резултатите. Гледам еден пустош во кој се наоѓаме. Работите се измешани и тргнати во лош правец, до степен на непоправливост.

ФОКУС: Зошто?

УНКОВСКИ: Работите не може да се вратат назад, не може да се направи нова структура, бидејќи целиот модел што се имплементира во образованието, здравството, во културата, во читањето на историјата е толку хаотичен, толку очајно случаен и неадекватно препишан од друго место, што доведува до комплетно хаотична слика за нас самите. Едно сум сигурен, Македонија денес не може да си одговори на прашањето – која сум јас? Зашеметената и конфузна Македонија не го знае одговорот на ова прашање, и затоа  е доведена во ситуација да се изгуби сосема.

ФОКУС: Сакате да кажете дека Македонците не си го знаат идентитетот?

УНКОВСКИ: Жално е, ама како да не сме свесни за опасноста што ни се заканува со игрите околу античкиот идентитет на македонците. Во светски рамки тоа е изгубен проект со краток здив. Независно дали еден ден ќе се урне таа цела структура, и архитектонски израз на тој генетски инженеринг, нашите национални, етничките корени на нацијата се длабоко занишани, доведени во прашање и преформатирани  во еден простор, каде не може да ги одбраниме. Ние не можеме да ја браниме нашата позиција, во однос на Александар Македонски, затоа што таа историски не е точна, независно од тоа како ќе се надуе тука.

ФОКУС: Па, нели владејачката партија не преставува како потомци на Александар?

УНКОВСКИ: Утре може да се направат уште  50 споменици на Александар Македонски, на сите на.чело да ни се стави по еден жиг на Александар со А буквата, но, пак ќе бидеме Словени зошто таков ни е говорот, со такво потекло, структура, азбука, гласови, такви ни се верувањата и фолклорот.. Можеме да се претставуваме како сакаме, да се преправаме во тоа што не сме, но тоа ќе остане во круг од  200 километри наша територија. Но, во пошироки светски рамки не можеме да се претставуваме така. Не заради Грците, туку затоа што тоа не е точно.

ФОКУС: Значи, власта не претставува поинаку од тоа што сме?

УНКОВСКИ: Многу јасно дека е така. Нашата политика така ги учи децата, со намера да воспостави нов почеток на се. Дека се почнува од нив, од ВМРО-ДПМНЕ. Најголем проблем на Македонија од осамостојувањето досега е тоа што постојано се уништува меморијата на системот. Владите што доаѓале претходно, особено десните влади ја бришат меморијата на системот и имаат потреба се што било претходно, да биде поништено. Сакаат  да заборавиме  дека Македонија се изборила еднаш за своја држава. Најпроблематично е тоа што ние сме изгубени. Македонија на еден начин е болна од автоимуна болест. Таа во моментов е на пат  самата себе да се изеде. Се јаде од внатре. НЕ СМЕ ФАРАОНИ, ПА ДА ГО ИМАМЕ „СКОПЈЕ 2014’

ФОКУС: Веќе неколку години Скопје се гради. Грандиозни зданија во барок никнуваат од сите страни, а за нив се потрошени милионски суми пари. Тука се Археолошкиот музеј, фонтани, споменици….Вие сте жесток критичар на познатиот проект „Скопје 2014“.

УНКОВСКИ: На таа тема е бесмислено да се зборува повеќе, затоа што тој проект постои и стои таму. Кога почнаа со градбите, јас жестоко се спротивставив. Не сум против Скопје да се гради, но не е потребно да се остави белег на својата епоха, бидејќи не сме фараони, туку сме мала држава на Балканот во Европа. Меѓутоа, како што предвидов, така и се случи. Тој рак метастазира до Старата железничка станица,  до Турска чаршија до Владата на РМ, до Работнички дом и продолжува да се шири.

ФОКУС: Од 80 милиони евра почетни пари за проектот, според власта досега се потрошени 207 милиони евра, додека опозицијата обвинува за половина милијарда евра?

УНКОВСКИ: Не знам која е точната сума, но факт е дека се потрошени големи пари. Од друга страна, сиромаштијата се издига на високо ниво. Доволно е само да мрднете надвор од Скопје и да видите што се случува. Погледајте ги луѓето кои доаѓаат тука да ги видат спомениците, како се облечени, кој е нивниот свет, кои се нивните очекувања од животот. Националните телевизии ќе најдат пари за преведување серии, за турбо фолк култура, а нема да најдат пари да направат образовни програми за децата, и други емисии кои го креваат културното, образовното, естетското и демократското ниво на нашите граѓани.,. Па, нашиот живот е многу повеќе од  само политика.

ФОКУС: Доволно е само да се погледнат книгите од кои учат првачињата, од дефинициите за тоа што е власт, па се до тоа како се учат основците да се откажат од слободата!

УНКОВСКИ: Тоа не е нешто што треба било кого да изненади. Тоа е дел од еден замислен проект, дел од еден инженеринг што треба да промени се. Во денешно време, во училиштата ги учат децата дека се потомци на Александар Македонски и јас верувам да отидете во едно училиште, во еден клас од 40 деца, дури 39 ќе потврдат дека тоа е така. Во тој дух ги воспитуваат. Кога тој проект, тој став ќе се заклати во светски рамки, ќе биде навистина проблематично каде тие деца ќе одат и што ќе прават. Како тие деца ќе го бранат своето, кога нема да знаат што е тоа „свое“. Генерациите што сега се школуваат се на пат да станат Сирачиња на Александар Велики.Тоа ќе биде проблем.

ФОКУС: Дел од првачињата секоја недела ја почнуваат со македонската химна, што се случува за првпат во историјата на државата. Кој е вашиот став за тоа?

УНКОВСКИ: Јас сум живеел во Америка и таму химната се пее секој ден во училиштата, но Америка сака да ги стопи сите нации во една: Кинези, Јапонци, Ирци, Шкоти, Македонци… Ги обединуваат со англиски јазик, со долар и со химна. Моделот како да е земен од таму, не го измислиле во општина Аеродром. Кај нас не е докрај јасна потребата – зошто децата да ја пеат химната? Да ја пеат химната заедно Албанците и Македонците, па да разберам.

ФОКУС: Тоа е најнова „мода“ сега во општина Аеродором?

УНКОВСКИ: Па, нели Аеродром сака да биде етнички чиста општина? За тоа, на секој чекор се градат цркви. Сепак, химната нема ништо да помогне. Тоа е повеќе фолклор, одошто има суштинско значење. Апсолутно сум за патриотско воспитување, секој да си ја сака земјата. Но, мораме да дефинираме каква е таа земја и како ја сакаме.

ФОКУС: Еднаш поодамна рековте дека треба да се почне една поинаква „војна“ со тоталитаризмот. Што мислевте со тоа?

УНКОВСКИ: Јас не сум стручен да кажам како да се води „војна“, но очигледно одговорите што ги нуди граѓанскиот сектор и опозицијата не се адекватни за методот што го применува власта. Од едната страна, имаме остри одговори, нема повлекување, односно нема ни една точка од која власта ќе се повлече, иако е свесна дека отишла предалеку. Конечно на 5ти Октомври во Србија мораше и еден багер да излезе на улица за да ги помогне сите невладини и граѓански иницијативи.

ФОКУС: Тогаш, на кој начин нешто да се спречи, отколку подоцна да се лечи?

УНКОВСКИ: На пример, го гушкавме Трговски центар, таму беа присутни 4.000 луѓе. Власта ја смири малку топката, но по некое време  пак го активираше целиот проект. Сега е прашање, што да се прави понатаму? Дали да се печатат маици, флаери, да се пеат песни или од друга страна да се направи порадикален протест. Од една страна е неопходност, а од друга и дава на власта причина  за поголема репресија. Немам јасен модел кој е методот, ама досегашниот шлајфува.

МАКЕДОНЦИТЕ НЕ СЕ САКААТ ДОВОЛНО СЕБЕСИ

ФОКУС: Според досегашното искуство, сите организирани протести и штрајкови досега беа задушени, на лекарите, на професорите, на земјоделците. Се плаши ли македонскиот народ?

УНКОВСКИ: Јас мислам дека Македонците не се сакаат себеси доволно. Ако се сакаа, ќе се избореа за своите права и за својата слобода. Дури и тие што се борат, што се пожестоки, немаат вистинска поддршка. Или, пак, ќе бидат издадени од некого во целиот процес. Ако опозициските партии не излегуваат на некој голем митинг, очигледно е дека нема критична маса.. Не постои солидарност, не постои грижа, односно секој си гледа за себе.

ФОКУС: Но, голем проблем е кај нас што интелектулаците молчат, трпат терор, закани, притисоци…!?

УНКОВСКИ: Голем дел од лекарите се избезумени од методите што им се наметнуваат. Факт е дека не можат да прегледаат пациент за 10 минути, исто така не можат да прегледаат 80 пациенти дневно, како што им е евентуално пропишано, а немаат основни услови за работа, немаат пари. Со сета опрема што е набавена, лаборатории и друго, нема понечист јавен простор од Клиничкиот центар. А интелектуалците? Па кај се? Претпоставувам изумреле како сој.

ФОКУС: Во иста каша се и професорите?

УНКОВСКИ: Кога излеговме да протестираме за Законот за високо образование, бевме вкупно околу 100 професори, од неколку илјади на Универзитетот, а тој  тоне се подлабоко и подлабоко. Дури ни ректорот нема уста повеќе да ги брани промените во законот, иако секогаш ја бранеше политиката на власта. Затоа зборувам за тој драматичен процес што е опасен за секој, бидејќи не е само во прашање пропаста на организацијата на системот, туку пропаста на интегритетот на луѓето.

ФОКУС: Овој систем го руши интегритетот на многу луѓе!

УНКОВСКИ: Тоа ќе остави долгорочни последици. Од друга страна, ако сакате да бидете критичар на оваа власт, вие го трошите времето со неизвесен резултат. Овие осум години, или 10 или 50, колку и да остане ДПМНЕ на власт, се изгубено време за секој, кој сака да тера принципи и достоинство.. Но, затоа се златно време за поддржувачите на оваа власт, кои го живеат тоа време со полна пареа. Во Америка, 1952 пред комитетот за Анти американски активност (кога власта организираше лов на измислени комунисти а практично се гушеа слободите на творештвото и се формираше Црната листа на Холивуд) режисерот Елија Казан сведочеше во полза на комитетот и многу негови колеги со години заради тоа не можеа да добијат работа или работеа под псевдоними. Казан во тој период ги сними некои од своите најзначајни филмови и беше професор на Марлон Брандо и Џемс Дин. Тоа е една поучна приказна што гледам ја практикуваат многумина овде. Најнапред продавање на душата, потоа доаѓа рајот.

ФОКУС: Вие и уште неколку луѓе постојано водите борба против режимот. Но, тактиката е – ако луѓето се кренат на штрајк, после два дена се активира контраштрајк?

УНКОВСКИ: Не мислам баш дека се занимавам толку многу со режимот, си имам и други поважни работи.Јасно е  дека власта или партиите што ја формираат коалицијата,  организираат контраштрајк, протести пред општина Центар, контра синдикати и така натаму.. Не мислам дека сите тие кои излегле на контраштрајк се таму по сопствена волја, туку некој ги принудил на тоа. Тоа е метод на владеење. Додека јас го зборувам ова тука, некои во други канцеларии ги решаваат судбините на луѓето. Можеби ќе мислиме ние дека издале принципи, дека извршуваат политички налози, но тие работат. Или ја имаш или ја немаш вградено таа самопочит, принципиелност, а не да работиш по налог. Знам дека има и многумина кои со мерак и длабока увереност служат на секој систем, па зошто не и на овој.

ФОКУС: Дел од актерите, ваши колеги, на 24 декември, црниот понеделник излегоа и се закануваа дека ќе отидат на Бихачка, ќе клекнат и ќе се молат на опозицијата да го изгласа буџетот, бидејќи сакале да работат во нов театар!?

УНКОВСКИ: Мислам дека нема подолно отколку да се протестира против опозиција. Па таа веќе е во аут со тоа што не е на власт. Грозно.ВЛАСТА КОНТРОЛИРА ШТО ДА СЕ ЈАДЕ, КОЛКУ ДЕЦА ДА СЕ РОДАТ…

ФОКУС: Каде и да седнат луѓето, постојано се жалат на беспарицата, немањето работа… Мислите ли дека народот ќе го надмине стравот и ќе и каже „не“ на сегашната власт?

УНКОВСКИ: Независно од тоа дали изборите се лажирани или не, дали се реални или не, тоа што е резултат е резултат. Како кога еден дневен весник ќе објави на насловна страница дека сум му забил нож во грбот на некогашниот директор на Драмски театар за нешто што се случило во 1981 година, а се разбира, не сум му забил нож, туку сум му кажал дека си одам од театарот. Тоа не е само скандал, туку тоа е еден вид тиха лустарција на морален план. Тоа се случува на  само два дена по гостувањето на мојата претстава „Три сестри “ од Загреб во Скопје. Нема да има критика за претставата, ама ќе има напад врз мене. за да се поништи мојот уметнички резултат, зошто поинаку не можат да ме победат освен ако не ми дадат да работам и ако не може нашата публика да ги види моите странски претстави.Јас сум свесен дека со тоа што и сега го зборувам, се изложувам на опасност. Но, не смеам   да молчам.  Секој од нас треба да сфати дека има одговорност, и уметникот и секоја друга служба, слој, професија…

ФОКУС: Како да го сфатат?

УНКОВСКИ: Па, професорите треба да сфатат дека не штрајкуваат за да им дојде директор од СДСМ, туку штрајкуваат за своите плати. Ако навистина имаат желба и таква енергија, тие ќе најдат начин да го надминат стравот и да се изборат за своите права. Ако за се друго што треба да направат, се плашат, тогаш барем ќе излезат на избори и ќе гласаат по сопствена волја. Ако сакаат, можат да се изборат. Ако го сакаат својот живот и ако не сакаат да се чувствуваат како нули. Треба да се погледаат себе, а утре да ги погледаат и своите деца. Да не се засрамат пред нив и да не не можат да одговорат на прашањето : Тато каде беше ти тогаш и што направи?

ФОКУС: Пред извесно време рековте дека треба да се отвори ќелеш тефтер, за во овие осум години да се стават имињата на судии, новинари….за после тоа да им се „суди“?

УНКОВСКИ: Јас не посочив ниту едно име. Сметам дека секој треба да си има свој таков тефтер, не заради одмазда, туку да се памети. Просто да се знае кој што направил. Да не се заборават оние кои што сега се прават големи демократи и аналитичари, од штрајкбрехери, до послушници на власта. Мора да научи Македонија  нешто од ова.

ФОКУС: Ако некој ја критикува власта, таа го запишува на листата на „предавници“. На таа листа се најдовте и вие, како еден, според нив, што работите против Македонија?

УНКОВСКИ: Не знам дека сум на таква листа, но ако има повеќе такви како мене на таа листа, се ќе биде во ред со државата. Јас кога одам да правам претстава надвор од земјава, се знае дека сум македонец и го донесувам во својата работа,  најдоброто од неа. Камо среќа да е таква Македонија.како што ја претставувам јас по светов.

ФОКУС: Кога би имале можност да ја пресликате реалноста во театарска претстава, како би ги преставиле состојбите во Македонија?

УНКОВСКИ: Многу е тешко да направите претстава за драмата што ја живеете. Речиси невозможно. Вие не можете да се тркате со настаните. Мора да имате дистанца, за да го изведете тоа или да ја покажете моменталната хаотична состојба во која живеете. Тоа го направив во претставата „Изгубени Германци“. Таа е метафорична и нуди милион асоцијации и затоа луѓе доаѓаа да ја гледаат.

ФОКУС: Веќе осум години во државата нема никаков дуел меѓу опозицијата и власта. Премиерот и министрите секојдневно се на пресови, сечат црвени ленти, промовираат нови објекти… но никако да седнат на жешкото дуелско столче и да се соочат со своите противници?

УНКОВСКИ: Нив, едноставно не ги интересира што мислат другите. Не поднесуваат критика. Доволни си се самите себе си.. Тоа е позиција на сила, а од неа и позиција на презир кон другиот… „Илинденска бб држи се, телефонија, пари, кредити, вработувања, животи.. Секоја ќелија на нашиот организам е окупирана, затоа се нема потреба од комуникација.

ФОКУС: И, сето тоа е многу нормално, да се регулира целиот живот?

УНКОВСКИ: Таа позиција создава една длабока суштинска арогантност. Таа се маскира на разни начини, со мизантропски изглед и душебрижнички став, божем со грижа за луѓето. А длабоко под неа е потребата да се регулира целокупниот  живот. Сега дојдовме до тоа што да јадеме, како и колку да спиеме во бракот, колку деца да родиме, ќе затрудни ли жената, ќе го носи ли мртвиот плод, ќе чека ли на абортус… Нема закон што е ставен на јавна дискусија, нема битна одлука за која е консултиран граѓанинот.

ФОКУС: Во Собранието се носат секакви закони, сами си ги предлагаат и сами си ги гласаат!?

УНКОВСКИ: Пратениците во Собранието се како нули, лиферуваат и донесуваат се.. Кога ти немаш потреба да го слушнеш граѓанинот што мисли или пак се преправаш дека го слушаш, а божем за него работиш, зошто тогаш би ја слушал опозицијата. Опозицијата излезе од Собранието и сега е проблем. Не е проблем за Собранието воопшто, тие си туркаат, си облекуваат нови фустани, си прават фризури, и гласаат секакви закони. Едноставно, си прават што ќе им текне. Ама, ете, се нервираат зошто е празна левата страна.Власта  си има една група советници кои се заслужни за сите „реформи“ и за тоа што го преживува народот. Зошто би се гледала власта со било кој друг или би сакала да се гледа, ако не мора. Ако не е принудана на тоа?

ИСТИОТ СОСТАВ НА „ЕКСПЕРТИ“ И ГО ИСКЛУЧУВАМ ТЕЛЕВИЗОРОТ

ФОКУС: На сите провладини медиуми излегуваат едни исти аналитичари, кои ја анализираат состојбата на Македонија во сите области.

УНКОВСКИ: Тоа е многу јасно. Се гледа од километар, кои се луѓето што постојано се вртат на тие медиуми и се експерти во сите полиња.  Напамет ги знаеме одговорите на „експертите“. Не е тука причината позиција или опозиција, туку само прашањето на вистината.

АКО МУ МИСЛИТЕ ДОБРО НА НЕКОЈ, ТРЕБА ДА МУ КАЖЕТЕ ДА СИ ОДИ ОД МАКЕДОНИЈА

ФОКУС: Благодарение на власта, младите се помасовно си заминуваат од Македонија.

УНКОВСКИ: Ако продолжи состојбата да биде ваква, нема да може никој да го запре масовното иселување. Зошто некој што е на почетокот на својот живот, треба да го спречите да бара нешто подобро. Ова вака, како што живееме сега, не е нормално. Значи, ако му мислите добро на некој што го сакате, вие треба да му кажете да си оди. Да не седи во оваа земја, се додека не се смени на нормално ситуацијата.Квалитетот кадар е сотрен и со сите нови лаички мерки и закони, доведен до нервен слом.

Текстот е објавен на први ноември 2013-та во неделникот „Фокус“ во бројот 943

„Дрвото е симбол на животот. Садењето на ново дрво значи раѓање на нов живот. Уништувањето на едно дрво значи и уништување на еден живот. На тој начин, тоа претставува симбол на бесмртноста и на победата на животот над смртта, преку ново раѓање“!

Овие неколку реченици се извадок од колумната „Дрвото на нашето единство“ на првиот финансиер, Зоран Ставрески, напишана  во 2008 година и поставена на страната на Министерството што го предводи. Дали овие реченици и по пет години го имаат истото значење за еден од најблиските луѓе на премиерот Никола Груевски?

Дали и сега уништувањето на дрвото значи уништување на еден живот, откако пред неколку месеци, по налог на истата влада, со кордон од специјалци беа исечени сите дрвја кај хотелот „Бристол“ за да се изгради административна зграда за Советот за радиодифузија?

Но, не е само тоа. Додека, од една страна, се снимаат реклами, се прават беџеви за промоција на проектот и се молат граѓаните масовно да учествуваат во акцијата, од друга страна безмилосно се исече парк-шумата на Водно, која, исто така, е засадена од луѓето пред 40 години.

Околу акцијата „Ден на дрвото“ се нижат многу прашања на кои нема одговори. Владата досега не почувствува потреба да даде отчет колку пари потроши за оваа акција, колку ги платиле садниците, колку пари се потрошени за интензивната медиумска кампања и колкави биле трошоците за транспортот на садниот материјал и на граѓаните до местата за пошумување?

Сепак, факт е дека тоа се народни пари, а граѓаните мора да знаат како се трошат нивните пари! Во целата приказна само една работа е расчистена. Дека садниците се производство на „Македонски шуми“, а владата одделува пари од Буџетот за оваа намена.

Во овие шест години, колку што трае акцијата, досега се засадени над 50 милиони садници, барем така велат од јавното претпријатие. Според грубите пресметки, ако една садница чини од 12 до 18 денари, досега за оваа акција се потрошени некаде околу 12 милиони евра.

ОД ДРВО НИ „Д“ НА ПОШУМЕНИТЕ ЛОКАЦИИ

Владините министри секоја година се растрчани на различни локации низ земјава за да засадат дрвце на иднината, да придонесат за „успех“ на проектот „Ден на дрвото“, а патем и да се сликаат. Барем двапати во годината се повторува истиот ритуал. По првата акција, кога беа засадени околу два милиона садници според бројот на жители, во последните неколку акции таа бројка се искачи до седум-осум милиони садници.

„Фокус“ се потруди да го провери теренот и дел од локациите каде што досега беа засадени околу 50 милиони дрвца. Дали претпоставувате колку од досега засадените садници се успешни? Според наши информации, повеќето од дрвцата воопшто не се фатиле, дел од ридовите и планините и понатаму се празни, а дека во тој предел имало акција за пошумување сведочат само трагите од браздите со кои бил подготвуван теренот, ископаните дупки, исушените фиданки, голата земја и прашината.

Тие денес требаше да бидат високи и до еден метар, но голем дел од нив се или уништени, или исушени. На терените преживеа само мал процент од садниците, иако само во последните неколку години беа посадени милиони млади фиданки во Матка, Мршевци, Водно, Три Круши, Петровец и Ајватовски Рид.

Ништо не е поразлична ситуацијата и во другите градови низ земјава. Во околината на Струмица, во месностите Чам Чифлик, Цареви Кули, Турија и Хамзали, резултатот од пошумувањето е речиси никаков.

- Најодговорно тврдам дека на сите овие локации каде што беа засадени дрвца нема никакви резултати. И по неколку години нема ни Д од дрво. Не знам зошто се спроведуваат ваквите акции ако не се знае крајната цел. Што е поентата само на фалењето и сликањето кога зад себе немаме успешна акција, немаме зелена и пошумена Македонија – објаснуваат нашите извори од Струмица.

Освен во градот на Царевите Кули, со неуспешна акција на пошумување се соочуваат и во Гевгелија, Делчево, Виница, Кочани, Штип и Битола. Во Македонски Брод и Матка садниците ги изеде добитокот. На локации во Струмица повеќе нема да се пошумува поради отпор од месното население. Многу садници беа искорнати и украдени.

Пред една година, „Фокус“ присуствуваше на една од акциите за пошумување на Ајватовски Рид во околината на главниот град, каде што повторно цело Скопје садеше дрвца. Стотици граѓани, основци и средношколци проврвеа тој ден, секој со различна намера.

Некои ги засадија младите фиданки, другите само ги оставија во дупките што претходно ги ископале работниците од „Македонски шуми“, а трети или ги зедоа со себе, или само ги спуштија на земја. Се сликаа и се стрчаа надолу по стрмниот терен до местото каде што ги чекаа автобусите. И потоа − штама.

Редовно, за сликање на ваквите акции, се појавува војска од министри, пратеници, амбасадори, кои ќе направат фотосесија со дрвце в рака и го напуштаат местото. Самоиницијативното учество на граѓаните е сѐ помало од првата акција наваму. И покрај тоа што денот се прогласува за неработен, повеќето приватни фирми не затвораат, а кафеаните работат со полна пареа бидејќи се преполни со слободни административци.

Според статистичките податоци, во 2008 година беа засадени 2.560 хектари, во 2009 година нови 3.915 хектари, во 2010 година 2.017 хектари, а во 2011 година на пролетната акција беа засадени 744 хектари. Дополнително, преку редовната програма за проширена репродукција на шумите, во периодот од крајот на 2006 до 2010 година беа засадени вкупно 3.000 хектари.ВО ФИОКА СЕ ЧУВА ЕЛАБОРАТ ЗА НЕУСПЕШНАТА АКЦИЈА

Дека акцијата за пошумување е неуспешна на повеќето локации околу метрополата и другите градови низ земјава, тврдат и професори од Шумарскиот факултет. Сепак, тие решија да останат анонимни откако пред неколку години беа цел на јавен линч зашто на дебата ги искажаа своите ставови  – дека пошумувањето се врши нестручно.

Тензиите се зголемија откако професорите открија дека на локациите каде што се пошумуваше беа засадени дрвца наопаку, со коренот нагоре или, пак, некои од дрвцата беа засадени „колку само да помине редот“. Ова беше доволен доказ за неподготвеноста на организаторите кои не обезбедија стручна помош и совети за граѓаните вклучени во една акција во која се мобилизира цела Македонија.

- Акцијата е неуспешна поради повеќе причини. Прво не е можно засадување седум милиони дрвца во еден ден. Тоа е невозможно. Неправилни садници, пошумени на лош терен, со несоодветен алат и без никакво искуство на работната сила. Секогаш треба да се имаат предвид временските услови. Никогаш не се сади кога врне. Калта се лепи на корењата и на алатот и не може да се сади – објаснува професор од Шумарскиот факултет.

Експертите од шумарската и земјоделската бранша велат дека дупките или рововите се плитки, садниците чудно мали, а и на граѓаните не смее да им се забележи што не ги засадуваат како професионалци, што, впрочем, и не се.

- Садниците не се квалитетни. Едногодишните садници со неразвиен коренов систем им создаваат дополнителни маки на граѓаните при пошумувањето. Повеќето од садниците треба да бидат двегодишни или тригодишни, за да успее садењето. Факт е дека ако веќе сакаат од оваа акција барем нешто да успее, тогаш пошумувањето треба да се врши еден месец, а граѓаните да се обучуваат како да садат дрвца. Сите сметаат дека садењето е лесно и едноставно, но не е така – тврди професор од Факултетот.

Во јавноста веќе подолг период се шпекулира дека постои елаборат, направен по налог на Министерството за земјоделство, во кој се зборува за слабостите на акцијата. Но, тој документ сѐ уште фаќа прашина во фиока и никогаш досега не е објавен!

За разлика од стручњаците, во ЈП „Македонски шуми“ имаат спротивен став. Од таму тврдат дека акцијата е успешна и дека над 60 отсто од дрвцата се фатиле.

- Ние ги обезбедуваме садниците, тие се наше производство. За овие години, колку што трае целата акција, засадени се над 50 милиони дрвца. Една садница чини над 10 денари, во зависност дали е едногодишна, двегодишна или тригодишна – истакна Игор Лазаревски, в.д. директор на Одделот за расадник.

На прашањето: „Кој ги плаќа садниците?“, Лазаревски само кратко одговори:

- Тие се наше производство. По некои ставки, владата ни ги признава трошоците, по некои ставки не ги признава. Со нив имаме договор за само 40 хектари пошумување. Во наредната акција ќе се засадува и покрај езерата, со што ќе бидат опфатени нови површини на кои досега не се вршело пошумување – тврди Лазаревски.

Ниту „Македонски шуми“, ниту владата не одговараат директно на прашањето − кој ги плаќа садниците? Факт е дека парите идат од овие две институции, но колку и како – нема одговор. Портпаролот Александар Ѓорѓиев пред неколку дена ги игнорираше повиците на „Фокус“, а не добивме одговор и на смс-пораката што му ја испративме!ГАЈДОВ: ТРАЈАНОВ СЕ НАЛУТИ ЗАШТО ГРУЕВСКИ НЕ МУ СЕ ЈАВИЛ

Идејата за пошумена и зелена Македонија би била идеална, доколку целиот проект веќе неколку години не го следат низа контроверзии и кавги меѓу организаторите. Сѐ почна во далечната 2007 година, кога амбасадорот на мирот на УНЕСКО, оперскиот пејач Борис Трајанов, поттикна проект за масовно засадување на голите и опустошени планини. Незаборавна е изјавата на уметникот дека „не сме само ние жители на планетата, и шумите се жители како и ние“.

Последните години работите тргнаа во друг правец. Паднаа првите кавги меѓу иницијаторите на овој проект, во кој учествуваат познати македонски „фаци“.

Неколкумина од нив бараа закажување годишно собрание, на кое, според законска обврска, треба еднаш годишно да се даде отчет за потрошените пари и извештај за успешноста на акцијата.

Факт е дека внатре постои организациска криза бидејќи повеќе го нема ентузијазмот со кој неколкумина луѓе ја почнаа оваа акција. Дел од нив веќе и се откажаа.

Пред една година, актуелна беше кавгата меѓу организаторот Борис Трајанов и Љубомир Гајдов, кој е дел од Иницијативниот одбор за „Ден на дрвото“. Тој за „Фокус“ раскажува кои се причините за кавгите и проблемите внатре во Одборот!

- Трајанов го убеди премиерот Груевски и министрите за надворешни работи и шумарство да им напишат писма на своите балкански колеги за балканската акција. Но, поради тоа што премиерот наводно трипати не му одговорил на телефонскиот повик, суетниот Трајанов предлагаше да се распушти НВО „Денот на дрвото“. Потоа, не сакаше неколку години да направи отчет на годишна конференција, како што го обврзуваше Статутот, а беше и потписник на сметката во банка – тврди Гајдов.

Според него, овластени државни органи треба да проверат дали има матни зделки во акцијата за пошумување. Но, тој тврди дека тоа се гледа по новото раководство.

- На тајната, задоцнета, нелегална и нелегитимна конференција, за која не беше ни информирана легалната и легитимна управа, Трајанов за свој наследник го наметнал својот студент од штипскиот универзитет, Бобан Симоновски, а за секретар својот долгогодишен приватен секретар Виктор Павлов – истакна Гајдов.

Тој додава дека владата ги купувала дрвцата и ги дистрибуирала преку „Македонски шуми“, а локалната самоуправа преку ЗЕЛС ја организирала целата акција.

Во Иницијативниот одбор за „Ден на дрвото“ повеќе не е и Љупчо Бубо Каров, познат во јавноста како Цацко од К-15. Тој кратко и јасно објаснува дека дрвцата се плаќаат со пари на граѓаните.

- Ако не се лажам, владата и „Македонски шуми“ се на државата Република Македонија, а таа, пак, се финансира со пари од народот. Значи, за оваа равенка нема непознати, што значи дека дрвцата ги плаќаат граѓаните на Македонија – вели Каров.

Тој ги објаснува причините зошто ја напуштил акцијата за пошумување.

- Прво, владата, кога почувствува дека има огромен одѕив, се налепи, а после и си ја присвои целата манифестација „Ден на дрвото“, па почна да ја користи за сопствена промоција до степен на игнорирање на Иницијативниот одбор, па дури и злоупотреба на добрата волја на промоторите. Второ, нашата задача да го анимираме граѓанството беше успешно завршена и сметав дека повеќе нема потреба од мое присуство таму – истакна Каров.

Како трета причина зошто си заминал, наведува дека поединци во Иницијативниот одбор почнале да манифестираат „лошо и непримерно поведение“, а тој не сакал да биде медијатор и да ги смирува страстите.

Заедничко за Каров и Гајдов е тоа што и двајцата сметаат дека акцијата за пошумување е успешно реализирана.

Оперскиот пејач Борис Трајанов, по неколку телефонски барања, не одговори на повиците на „Фокус“ . Тој пред една година се збогува со медиумите и истакна дека никогаш повеќе нема да даде изјава.

Како што е редот, како што почнавме, така и ќе го завршиме текстот, со извадок од колумната на Зоран Ставревски:

„Чинот на садење дрво во себе содржи повеќезначна и мултидимензионална симболика. Со гранки што го допираат небото и со корења кои се длабоко во земјата, дрвото, митолошки гледано, ја обединува земјата со подземниот свет и со небото. Исконски, за човекот тоа е симбол на обединување и на хармонија на овие три света. Затоа, можеби најсилната симболика на дрвото е симболиката на единство“.

Конечно, откако камерите си заминуваат и денот завршува, се појавува кордон од специјалци и ги снемува „дрвјата на единството“; оние, де, кај хотелот „Бристол“! Или, има и дрвја на неединството!?

КАРОВ: ЕДЕН ЧОВЕК ГИ ДАВА СИТЕ ОДГОВОРИ ЗА ПАРИТЕ

Љупчо Бубо Каров тврди дека фотографиите од акцијата за пошумување служат за фалење и промоција на владата. Тие редовно се појавувале во предизборните кампањи, а самата акција „Ден на дрвото“ е вброена меѓу поуспешните проекти на владата во отчетните материјали.

- Никој од „Ден на дрвото“ нема никакви допирни точки со набавки, пари, цени или каква било техничка или финансиска работа. Не ја исклучувам можноста да имало злоупотреби во одредени структури во делот на логистиката на манифестацијата. Но, убеден сум дека никој од Иницијативниот одбор не учествувал во такво нешто. Па, ние немавме ниту жиро-сметка, но моравме да отвориме за да примиме една странска донација – тврди Каров.

Според него, за отчет за парите треба да се обратиме на друг шалтер бидејќи таму сигурно ќе добиеме одговор.

- Брзо оди тоа бидејќи сега е едношалтерски систем. Јас сум убеден дека само еден човек ги дава сите одговори, но сега е малку зафатен – шеговито нѐ посоветува Каров.

Текстот е објавен на 25-ти февруари 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 817

Ја троши деветата година како пратеник во Собранието на Република Македонија од редовите на Демократската унија за интеграција (ДУИ), чиј партиски потпретседател е од самото формирање на партијата во 2002 година. 42-годишната Теута Арифи, доктор на Филолошки науки, е наш соговорник во овој број на Фокус. Со неа говориме за коалицијата помеѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, која цело време е на стаклени нозе, за подготвеноста на ДУИ да оди на избори, но, и за важниот момент – антиквизацијата на Скопје каде што се судрија двете партии.

„Кога беше јасно дека политиката на Груевски не може да направи големи нешта за граѓаните, тогаш тој почна да гради големи споменици за себе“  коментира Арифи, која не се согласува со концептот на Скопје 2014. Не прифаќа дека плоштадот Скендер бег е противтежа за Скопје 2014, а тврди дека не знаеле ниту за изградбата на црквата-музеј на скопското Кале. Се изјасни и против законот за високо образование и неговото носење во итна постапка. Говори за нејзината улога во партијата, но, и за еманципацијата на жената Албанка.

Арифи е претседател на Комисијата за надворешна политика во Собранието, а учествува како член и во повеќе собраниски тела. Одличен соговорник, кој без проблем прифати да одговори на сите прашања на Фокус. Таа има свој став, често пати изразен многу остро на изненадување на многумина.

Разговараше
Саше ДИМОВСКИ

ФОКУС Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ се согласи да оди на предвремени избори, а СДСМ бара да се исполнат одредени услови. Која е позицијата на ДУИ, дали сте за предвремени избори?

АРИФИ Ние и порано ги искажавме нашите резерви во однос на предвремените избори, но, доколку се постигне консензус меѓу сите политички субјекти во земјата, подготвени сме за предвремени избори во секое време кое заеднички ќе го договориме.

ФОКУС Прашањето за предвремени избори, ВМРО-ДПМНЕ го врати во игра веднаш по посетата на Никола Груевски на САД. Дали мислите дека Груевски под притисок на САД се согласи на предвремени избори?

АРИФИ Не мислам дека САД, ниту другите европски партнери би притискале за избори. Мислам дека тие најкоректно се ангажираат за ние како земја да останеме во евроатланските процеси, како наш и нивен стратешки интерес.

ФОКУС Прифатливи ли се за вас барањата на СДСМ, како предуслов за одржување на предвремени избори?

АРИФИ За сите барања треба да се разговара и да се најдат компромисни решенија, кои би создале една коректна предизборна атмосфера.

ФОКУС И Мендух Тачи испорача свои барања за вклучување на повеќе партиски членови во избирачките одбори? Што ќе бара ДУИ пред да се донесе одлуката за избори?

АРИФИ Како што напоменав, за сите барања треба да се разговара, додека ние како политичка партија бараме и се залагаме, во рамки на нашите можности, изборите, кога и да се одржат, да бидат слободни, фер и демократски, како предуслов за продолжување на здрави политички процеси.

ФОКУС Покрај изборите, се говори и за одложување на пописот. На тој начин, преќутно би се задоволило и барањето на опозициските албански партии? Дали сте, пописот да се одржи во законски утврдениот рок во април?

АРИФИ Изгласан е закон за попис и истиот треба да се почитува. Едноставно, кон пописот треба да се однесуваме со должна сериозност, како една значајна статистичка операција.

ФОКУС Нова Демократија повторно ве повика околу пописот и ги нуди истите амандмани што беа пуштени кога се носеше законот. Дали тие амандмани се прифатливи за ДУИ и има ли простор за одложување  на пописот?

АРИФИ Мислам дека не е добро одново да се отвори еден процес, кој веќе е затворен со законот за попис, уште повеќе кога секој ден доаѓаат нови чувствителни политички приоритети кои се сериозен предизвик за сите политички партии во земјава.НЕ ЗНАЕВМЕ НИШТО ЗА ЦРКВАТА-МУЗЕЈ НА КАЛЕТО

ФОКУС Кога говориме за пописот, ако тој се спроведе во април, постои ли реална закана дека Албанците ќе бидат под сегашниот процент, па нема да можат да остваруваат права кои ги стекнале според условот да се над 20 проценти во средините во кои живеат?

АРИФИ Пописот е статистичка операција, а не политичко ценкање, јас барем така го разбирам. Гледам дека подолго време од одредени кругови се промовира тезата која ја спомнавте вие во однос на бројот, за да се создаде додатна колективна фрустрација небаре ги имаме малку. И сите тие душегрижници треба да знаат дека меѓународните договори како што е Охридскиот, се базираат на високи меѓународни принципи и стандарди, а не само на бројки што некој би ги намалил и зголемил по свој кеиф.

ФОКУС Во Македонија се појавија различни информации и за тоа што било разговарано со американските претставници и какви забелешки му биле пренесени на премиерот Никола Груевски за ситуацијата во Македонија. Според реториката, не фалеле или не карале?

АРИФИ САД се најголем стратешки партнер на Македонија и на Балканот во целина и мислам дека тоа го докажале низ целата понова историја на регионот. Токму затоа сметам дека нивните укажувања треба да се разгледуваат и сериозно да се земат предвид, како укажувања на вистински партнери и заедно со НАТО и ЕУ, како најголеми инвеститори во стабилноста и демократијата во земјата.

ФОКУС Г-ѓа Арифи, во Ваша колумна посветена на настаните на Калето, велите дека денот е за работа, а ноќта за одмор. Не бевте ноќта на калето каде што беа вашите партиски колеги кога се рушеше. Не отидовте само затоа што беше ноќ?

АРИФИ Вечерта ги имав моите секојдневни обврски околу децата и домот. Беше тоа еден долг ден, со многу обврски, кој заврши доцна попладнето каде што заедно со претседателот на мојата партија Али Ахмети имавме една мошне отворена и срдечна средба со Томас Кантримен.

Фактички, јас утредента разбрав за целата состојба и да ви кажам, навистина бев загрижена што власта дава налози да се градат објекти среде ноќ, да се носат работници од Битола, во еден период кога не е работно време, со што им се кршат и работничките права, за нешто да се спроведе скришум и нетраспарентно. Мислам дека граѓаните кои реагираа вечерта, реагираа токму поради фактот дека се работи нешто позади грб, нешто што не треба да се работи преку ден.

Нашите партиски луѓе беа таму за да ги смират состојбите, и да имаат контрола и увид за целата состојба. Ќе беше многу полошо ако тие не беа таму и ако граѓаните постапуваа сами.

ФОКУС Осамнаа наслови дека ВМРО-ДПМНЕ тајно гради, а ДУИ јавно руши. Дали ова беше знак дека коалицијата меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, која во последниве две години често знаеше да биде на стаклени нозе, сега  навистина е на стаклени нозе после овој инцидент?

АРИФИ Јас мислам дека проблемот на нашето коалицирање се однесува на недостигот, или ако сакате, на невоспоставувањето дијалог во однос на тоа како ја гледаме државата, како ги гледаме државните приоритети и дали ќе се најдеме на некаква средина во нашите различни политички концепции.

Тоа кулминираше со последниов случај, со Калето, затоа што тоа беше нешто што беше започнато, но после беше ветено дека ќе биде прекинато па продолжено. Мислам дека е несериозно да се провоцира на тој начин, затоа што резултатот на целата работа може да биде негативен, како што во принцип е негативен, бидејќи сега имаме кревање на меѓуетнички тензии, тензичност меѓу младите луѓе.

Ова не му треба никому, не му служи никому, а најмалку на сериозни политички елити на кои стратешки приоритет треба да им бидат евроатлантските интеграции.

ФОКУС Кадрите на ДУИ се и во институциите кои работат на конзервација и заштита на културно историското наследство, а партиципирате и во Владата. Дали воопшто во ДУИ знаевте дека на Калето е пронајдена црква, која треба да се изгради во музеј, или целиот проект ВМРО-ДПМНЕ го туркаше сама?

АРИФИ Не знаевме! На нашите партиски состаноци министрите не информираа дека немале никаква информација, ниту еднаш не било разговарано на владина седница на таа тема или на било кој друг состанок. Да знаеле, сигурно би интервенирале порано, за да се изнајде друг начин и ова да не биде прашање кое ќе крева толку тензии како што крева сега!МАКЕДОНИЈА НЕМА АВТОРИТЕ ВО РЕГИОНОТ

ФОКУС Не се согласувавте со проектот Скопје 2014. Подоцна се одлучи да се направи простор за плоштад околу споменикот на Скендер бег , како замена за барањата на Албанците или противтежа на Скопје 2014. Дали со поделбата на просторот од другата страна на Вардар за Албанците, омекнаа различните позиции на ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ за двата концепта кои се градат во центарот на Скопје?

АРИФИ Добро, ако направиме една компарација, на условно кажано “другата” страна на Вардар, на плоштадот, Скендер бег нема некоја грандиозна градба ниту објект, туку тоа ќе биде само еден плоштад каде централно место ќе заземе фигурата на Скендер бег како личност од албанската и европската историја. Нормално, од другата страна има градба на објекти кои го менуваат стилот на градот, има многу фигури кои се со интересни големини и тоа е проектот “Скопје 2014″, со кој јас никогаш не се согласив.

Убедена сум, исто така, дека ние не би требало ниту да ја прифатиме понудата да бидеме претставени со три фигури кои беа понудени како фигури на Албанци за да се постават таму. Затоа што “Скопје 2014″ е проект кој покажува искомплексираност на една политика, која има потреба да се покаже поголема отколку што е во реалноста и која, кога не може да направи големи нешта за граѓаните на својата земја, има потреба да гради големи споменици за себе.

ФОКУС Значи, неспоредливи се двата проекти?

АРИФИ За мене проектот “Скопје 2014″ е неприфатлив и поради демократскиот капацитетот на една земја, прашање е колку етнички е коректно тоа, а не се согласувам ниту со финансиската конструкција, многу е скап. Во ситуација кога земјата има мал степен на инвестиции, кога имаме училишта со лош стандард, кога луѓето примаат цитостатици во тешки услови, кога често, за жал, родилките го губат животот во процесот на раѓање, не велам дека една политика може да ги реши сите овие проблеми што ги спомнав, но може да докаже дека работи на нивно разрешување, што не се докажува  преку проекти како “Скопје 2014″.

Го поставувам и прашањето за етничкиот момент на целиот проект. Во суштина, “Скопје 2014″ е моноетнички проект кој не им служи на заедничките интегративни идеали. Секако, може инсистирањето за плоштадот околу Скекендер бег да се гледа како баланс, но јас не мислам дека тоа е баланс, ниту според содржините, ниту финансиски, туку тоа е една потреба да се среди еден градски простор во Скопје. Ние како Албанци очигледно дека немаме потреба да направиме плоштад кој ќе го полниме со многу фигури од кои половина се животни, а половината луѓе. Затоа, јас лично се залагав и во рамките на партијата да не ја следиме линијата која ја следи ВМРО-ДПМНЕ во однос на овие концепти и да си го задржиме својот идентитет, кој е поразличен и ориентиран кон европските интеграции, кон интегризмот како идеја.

ФОКУС За ВМРО-ДПМНЕ велите дека се луѓе кои ја почитуваат само својата вистина, па веројатно од таму и не прифатија ништо што беше кажано против “Скопје 2014″. Како функционирате во другите случаи со луѓето, кои, како што велите, ја љубат само својата вистина?

АРИФИ Очигледно е дека коалицијата помеѓу нас и ВМРО-ДПМНЕ не е коалиција на стратешки партнерства, туку е коалиција која е резултат на изборите што ги имавме во 2008 година. Тоа е коалиција составена според фактот дека македонските гласачи во големо мнозинство гласаа за оваа политичка структура, додека Албанците во целина гласаа за нас.

Почитувајќи го крајното финале, по 18 месеци тешка битка дека двете победнички страни треба да коалицираат, ние така и дојдовме до една коалиција. Мислам дека ние никогаш и не разговаравме вистински за заедничката концептуалност. Бројките што ВМРО-ДПМНЕ ги има, очигледно му дадоа причина повеќе за тоа да биде така, да се постави да не кажам арогантно, туку од позиција на посилниот.

Сепак, мислам дека го потценија фактот дека без вистински дијалог за клучните прашања и клучните политики, тоа нема да има добар резултат за целата државна политика и не случајно земјата е во овие состојби. Значи, ние сме во моментот земја која нема многу авторитет ниту во регионот, ниту во меѓународните односи, а тоа е резултат на тие политики.

ФОКУС По 6 години откако ДУИ е во извршната власта, што мислите, дали Рамковниот договор од 2001 година беше претесен за да ги собере сите барања во рамката, дали Албанците имаат многу барања кои секојдневно ги испорачуваат на маса или нема слух да се прифатат ниту тие барања кои претходно веќе биле договорени, меѓу нив и тоа за правична застапеност на Албанците?

АРИФИ Охридскиот рамковен договор е една многу значајна и битна рамка за начинот како функционираме како општество и како држава. Моментот кога ќе се појави тенденција да се избегнува тој дух кој е воспоставен со договорот, во општеството се јавуваат проблеми. Јас лично имам малку повеќе проблем со начинот на кој нашите партнери од мнозинската страна го разбираат или не го разбираат Охридскиот рамковен договор и исто така понекогаш сум критична и зошто ние сме го прифатиле сето тоа.

Значи, за мнозинскиот дел од власта, администрацијата се поврзува со клиентелизмот, според кој, колку повеќе луѓе вработувате во администрацијата во ситуација на криза, фактички правите луѓе кои ќе ви бидат верни во однос на партиското гласање. Следејќи ја истата логика, значи и ние, исто така сме прифатиле во име или во рамките на правичната застапеност да бидат ангажирани млади луѓе во администрацијата, но дел од нив не се вистински ангажирани во администрацијата, не се на своите работни места, не се во администрацијата.

ФОКУС И, ќе добиеме ли на ваков начин европска администрација?

АРИФИ Идејата, Албанците и другите заедници да бидат во администрацијата не беше само за да се вработат и да решат еден социјален проблем, туку да добиеме администрација која ќе биде еднаква за сите, и во која квалитетно ќе влезат и ќе успеат сите заедници вклучувајќи ги и Албанците. Овој процес на неразбирање или желба администрацијата да биде место само за партиски вработувања, и тоа велам овој процес сега е многу поактивен кај македонската страна во Владата, а не кај нашата, и сметам дека е во колизија со европските стандарди каква администрација сакаме.

Така да, тоа само ми го потврдува ставот дека моментот кога ние ги напуштаме тие линии на европски стандарди во државата, еве вака ќе добиваме конфликтни состојби, ќе добиваме состојби каде што за жал се користи енергијата не да разговараат едни со други, туку да се тепаат едни со други.

Ја имаме администрацијата која се гледа како место за вработување и имаме градови каде што за најголеми достигнувања се смета висината на спомениците. Не е ова земјата која би сакала да ја видам, мојата земја би сакала да изгледа многу поинаку од ова како што изгледа сега!СО АХМЕТИ СЕ ДОГОВОРИВ ДЕКА МОЖАМ ДА КРИТИКУВАМ

ФОКУС Да се вратиме 10 години назад. Кога се формираше ДУИ, бевте единствената жена која се појави практично меѓу борците на ОНА. Изгледаше дека меѓу оружјето се најде и едно перо, жена, универзитетски професор. Која Ви беше целта да влезете во партија формирана од радикално воено крило?

АРИФИ 2001-та беше една мошне комплицирана година, ако може така да се каже, која заврши со Охридскиот рамковен договор. По договорот, за прв пат се сретнав со мојот претседател, господинот Али Ахмети, со кого разговаравме отворено за многу теми. Неколку месеци подоцна, во март- април 2002 година созреа идејата за формирање на политичка партија. Да ви кажам искрено, не се гледав баш во политиката. Не бев сигурна дали политиката ми е вокација.

На почетокот не бев сигурна дека како жена е можно да смените една реалност, но во тој период имаше една голема потреба за формирање на еден субјект токму од поранешните членови на ОНА, имаше потреба тој субјект да ги рефлектира пошироките слоеви на општеството, вклучувајќи ги и интелектуалните. Имаше меѓународна поддршка за целиот тој процес, така да во пошироки разговори излезе дека е потребно да бидам таму и мислам дека направив  добар избор.

Првенствено, тоа беше еден субјект кој за Албанците и тогаш и сега е многу значаен. 2001 година се гледа како година која го промени статусот на Албанците. Како политичка партија моравме и револуционерно да се носиме по малку и со елементот на еманципација, со еманципаторскиот елемент што секоја револуција и го има.

ФОКУС Тоа што сте жена, беше предност или хендикеп?

АРИФИ Значи, се до формирањето на ДУИ немало жена која застанала зад идеите, не само како висок политички функционер, туку и која била артикулирана за конкретни политички ставови. Така да јас таа улога што времето и животот ми ја даде ја прифатив. Има работи во животот што вие не ги избирате, туку животот ги бира за вас. Очигледно, животот ме избра за тоа.

Мислам дека се обидов да одиграм конструктивна улога во партијата. Има една работа која сум му ја појаснила од самиот почеток на лидерот, дека зад моите ставови застанувам силно, ги аргументирам, сакам да ги соочам аргументите и говорам јавно. Оваа е единствената работа што мислам дека ја договорив со мојот претседател од самите почетоци на нашето заедничко работење и двајцата се држиме до тоа.

ФОКУС Често пати во колумните говорите за теми кои не наоѓаат  одобрување кај Ваши партиски колеги, оти толку сте остри како да сте во опозиција, а не дел од власта. Дали поради тоа се соочувате со притисоци за јавно изнесените ставови и како гледаат граѓаните на тоа, добивате ли сугестии дека е подобро да си молчите?

АРИФИ Најпрво, јас не го прифаќам концептот некој да ми прави притисок за моите идеи. Може да се разговара за идеја, да се соочат аргументите, да не се согласуваме, но не го прифаќам притисокот како начин, бидејќи не е тоа начинот на кој јас функционирам и како функционира партијата. За сите теми за кои пишувам, јас многу отворено застанувам и сум застанала во сите партиски дебати.

И кога ја составувавме оваа структура, оваа Влада имавме Централен партиски одбор каде што им се обратив на новоизбраните министри, дека првите критики за работењето или неработењето ќе ги добијат од мене пред да ги добијат од опозицијата. И кон нив треба да се однесуваат со должно внимание, затоа што јас сум еден од потпретседателите на партијата која ги испраќа на тие задачи.

Така да, мислам дека нашите политички партии во целина на Балканот, па и во Македонија, се политички партии каде што нормално лидерите се многу силни и каде што треба да сте личност, да покажете интегритет и силно да се ангажирате за да има една поширока линија на внатрешна демократија. Ние сме се уште далеку од таа внатрепартиска демократија , но би биле уште подалеку доколку луѓе кои што сметаат дека имаат интегритет не се ангажираат. И токму поради ова, во целиот овој период на владеење, од луѓето со кои комуницирам, од универзитет, до улица, добивам многу голема поддршка, што ми е голема сатисфакција.

Моите ставови кога ги проверувам кај луѓето, гледам дека ги  разбираат и ги поддржуваат. За сега сѐ уште никој не ми рекол дека за да се чувам себеси треба да молчам. Можеби некој во рамки на партијата мислел дека ако молчам можеби ќе биде подобро за мене лично, но од поширокиот круг на луѓе со кои комуницирам не сум добила такви сугестии. На крајот на краиштата, јас не сум во политиката за да ги гледам работите лично за себе, туку ако можам да помогнам во наоѓање на патишта за заеднички позитивни приоритети.

ФОКУС Дали само на ваков начин можеме да го избегнеме фактот дека и покрај предзнакот демократски, нашите партии и натаму се султан-партии?

АРИФИ Да, јас така ги дефинирам, така и ги мислам. Тоа е резултат на патријархатот и патријархализмот, што со години владее на овие простори и кој, комбиниран со политичката моќ, дава производ какви што се нашите партии. Можеби е време и лидерите на политичките партии да одиграат една сериозна улога во процесот на демократизација на субјектите, затоа што сите политички субјекти во Македонија, без исклучок, не можат да се демократизираат, доколку лидерите не се подготвени да отстапат и трансферираат нешто од својата моќ.

И тие тоа треба да го направат во име на демократијата и во име на целосниот развој на нашата земја. Ова можеби изгледа утописки, но може да биде реално, бидејќи сите тие биле во ситуација да носат битни одлуки за државата, некој ги донел на овој, некој на оној начин, но донеле големи одлуки и има уште една голема одлука која што треба да ја донесат, а тоа е да направат подобро функционирање на политичките субјекти!ПРИДОНЕСОВ ЗА ЕМАНЦИПАЦИЈА НА АЛБАНСКАТА ЖЕНА

ФОКУС Ако ги земеме овие 20 години демократија, а ги исклучиме функциите на Каќуша Јашари во поранешна Југославија, Вие сте првата жена потпретседател во албанска партија, сега имаме жени Албанки судијки во Уставниот и во Врховниот суд. Дали ова смени нешто во поглед на еманципацијата на албанската жена не само во семејството, туку и во македонското општество?

АРИФИ Кога влегов во овој процес, тоа го прифатив како мисија, тоа е и мој теориски ангажман меѓу другото за еднаквоста на родовите и верувам во процесите каде што има жени. Кога го прифатив овој партиски ангажман и станав еден од основачите и потпретседател на ДУИ, знаев дека ќе биде тешко, дека некогаш ќе бидам нападната токму поради тоа што сум жена, но знаев дека можам да дадам пример дека многу жени можат да се ангажираат во својот живот за да ги сменат работите на подобро.

Мислам дека со тоа што станав прва жена пратеник, дадов еден мал личен пример за повеќето жени да се видат и вклучат во политиката и во јавниот живот. Ако сум била инспирација и поттик како жена да се бори за пореспектабилно место во нејзиниот живот, тогаш јас сум задоволна. Од 2001 до сега, албанското општество во Македонија има еден голем интензивен развој, кој е еманципаторски, ако можам така да се изразам.

Половина студенти на универзитетите се женски, правичната застапеност игра исто така улога и за влез на жените во администрацијата. Оваа деценија, во рамките на албанското општество во Македонија покажа една многу голема динамика за која мислам дека македонскиот дел од општеството сеуште не е свесен. Тоа е едно големо достигнување за нас како држава, затоа што се добива една заедница, една генерација која е млада, еманципирана, која е подготвена да даде придонес во рамки на општеството и дефинитивно мислам дека ја одиграв таа улога колку што можев.

ФОКУС Порано важеше девизата дека Албанците со високо образование се приштински кадри со купени дипломи. Дали сега како професор, кога сте во образовниот систем, може да кажете, дали излегуваат едуцирани кадри или и натаму на Албанците се гледа како на кадар кој е во системот колку да се “шутка” низ канцеларии?

АРИФИ Тоа е предрасуда. Јас сум дипломец токму на приштинскиот универзитет, и мислам дека овој универзитет даде придонес за градење на интелектуална елита во Македонија, токму затоа што ги отвори вратите за нас кога тука ни беа затворени. Знаете дека албанските универзитети се нови универзитети во Македонија, иако  сега веќе не се најнови, бидејки тука е штипскиот, тука се приватните универзитети, и тука не би направила поделба помеѓу универзитетите од албанско и македонско јазично подрачје, оти квалитетот во целина е тука некаде, со некои помали или поголеми разлики.

Нашите универзитети треба да инвестираат многу повеќе во мобилноста на студентите, многу повеќе во науката и во квалитетот и тогаш дефинитивно би имале подобро образование. Мислам дека малку се инвестира во образованието, иако може да се инвестира повеќе.

ФОКУС Пред десетина дена беше донесен Законот за високо образование, дел од професорите беа против, тој помина и без опозицијата во Собранието. Дали овој закон ќе промени некои од работите за кои говориме?.

АРИФИ Не. ОК е како тенденција да се менува нешто, но има еден друг проблем за кој професорите не се согласуваа и мислам дека се во право. Тоа е тенденцијата да се интервенира делумно во финансиската автономија, потоа законот има премногу казнени одредби, па не личи таков закон за високо образование со казни, бидејќи луѓето во високото образование не се деца.

Според европската традиција, државите не инсистираат тие да регулираат ситуации од тој тип на образование, туку тоа го прават самите универзитети. Затоа, да добиете диплома од Оксфорд е едно, а да добиете диплома од некој друг универзитет во истата држава е друга работа. Значи, универзитетите автономно ги поставуваат своите стандарди.

А, убедена сум дека квалитет може да се постигне доколку вистински се инвестира во универзитетите. И таа инвестиција не треба да биде само платата на професорите, туку воздигнување на науката во целина, што мислам дека во моментот не се случува.

ФОКУС Сепак, законот беше изгласан без опозицијата. Одамна таму ја нема и ДПА. Како функционира парламентот сега, како го оценувате демократскиот амбиент?

АРИФИ Не е добро, тој амбиент не е добар, тоа го кажав и 2008 година, кога без опозиција се изгласаа експресно тие 200 закони. Јас мислам дека демократскиот амбиент без опозиција е лош, и токму поради тоа реков дека мора да се отвори процесот за итно враќање на опозицијата во парламентот. Меѓу другото, според мене, сосема непотребно беше да се носи Законот за високо образование во итна постапка, бидејќи и без тоа ние имаме мнозинство за носење на законот, па воопшто не требаше да се брза!ДОСИЕЈАТА СЕ ОПАСНА ИГРА

ФОКУС Последниов период често сте прозивани од Нова Демократија. Прашуваат, која е вашата улога во Владата, доколку ништо не знаете за клучни одлуки на ВМРО-ДПМНЕ? Колку за вас е сериозен опонент Нова Демократија?

АРИФИ Работа на секоја партија е да ве критикува, на тоа треба да се гледа нормално, отворено и некогаш, ако има аргумент, да ги прифатите тие аргументи. Тоа е начинот на кој јас гледам на целиот процес. Партиските опоненти никогаш не ги гледам како нешто што треба да се мрази, туку како нешто со кого треба да се дебатира и да се аргументира.

Без разлика колку се активни во критикувањето, не мислам дека се голема опасност за политичкиот терен на ДУИ. Еден многу значаен факт е тоа  што албанското гласачко тело нас не поддржа во сериозна бројка и тие покажуваат дека ја разбираат нашата тешка позиција во целата оваа ситуација, нашиот ангажман за стабилноста и овде и во регионот, па затоа ја имаме поголемата поддршка. Затоа не мислам дека е некоја голема теренска опасност критицизмот на Нова Демократија.

ФОКУС Дали низата документи кои излегоа со процесот на лустрација и сериозните обвинувања на челниците на ДУИ донесоа размислување дека ДУИ е партија на поранешни соработници на тајните служби?

АРИФИ Според последните резултати и средби со граѓаните, очигледно дека луѓето продолжуваат да веруваат во ДУИ, а не во конструкциите и продуцирањето на лажни досиеја за челниците на ДУИ. Историјата на албанското движење од 80-тите години било едно големо движење кое имало поддршка кај албанското население.

Тргнувајќи од тоа, секој човек би седнал и би се запрашал: Дали тие служби го направија независно Косово, рамковниот договор, или ја подобрија состојбата на Албанците во целиот регион? Целава конструкција очигледно е нелогична, па затоа граѓаните не наседнаа на таквата замка. Тенденцијата беше да се омаловажи и дискредитира водечкиот состав на ОНА и да се сруши едно движење кое имаше историска важност за Албанците, што беше лоша и опасна игра. Затоа сум задоволна што граѓаните не ја прифатија таа игра.

ФОКУС Кој ја водеше таа игра?

АРИФИ Од кого и да потекнува, намерата им била многу лоша и со ниски пубуди. И тоа не само кон ДУИ, туку кон Албанците во целина како народ, но, и кон Македонија како наша заедничка држава.

ФОКУС Како гледате на слободата на изразување, на се погласните критики за задушување на слободата, на блокираните сметки на медиуми и  зголемениот број на тужби за клевета и навреда токму од носители на јавни функции кон новинарите?

АРИФИ Една земја не може да се нарекува себеси за слободна и демократска, доколку не овозможува и не дозволува слобода на изразувањето и на медиумите. Тоа е алфа и омега на демократијата. А медиумите не постојат само за да ни ракоплескаат на нашите политики, туку да известуваат реално, објективно и непристрасно.

Заради состојбите во медиумите во целина, а особено после состојбите со А1 Телевизија, се повеќе сме критикувани од сериозни меѓународни институции. Непреченото работење на медиумите треба да го овозможиме за нас самите, а не само кога тоа го бараат нашите партнери.

Демократијата и слободната мисла се наш првичен интерес, а дури потоа интерес на другите. Но, тоа очигледно не можете да го видите доколку сте крајно заслепен од моќта на владеењето!

Текстот е објавен на 29 Август 2014 година во неделеникот Фокус, број 986

Уставните измени со кои во Македонија ќе се овозможи создавање на т.н. финансиски зони ќе ја влошат перцепцијата за земјава во светот, смета Никола Поповски, поранешен министер за финансии и универзитетски професор. „Да бидам искрен мислам дека тие најмногу ќе служат за да го привлечат црниот капитал, кој на криминален и коруптивен начин е создаден тука во Македонија и потоа одлеан во странство. Специјалниот уставен статус на финансиските зони ќе овозможи тој капитал да ни се врати како наводно кредибилен, па дури и неопходен странски капитал“, вели Поповски.

Разговараше Младен ЧАДИКОВСКИ

Фокус: Повеќепати ги критикувавте уставните измени, говориме за овие што ја допираат економската и финансиската сфера, конкретно најмногу забуна во јавноста внесува формирањето на финансиски зони. Изјавивте дека Македонија на овој начин освен даночен, ќе стане и финансиски рај, зошто?

Поповски: Актуелните уставни измени во економската сфера се чини дека не се со искрени намери за македонската економија. Власта цели осум години создава двоен економски систем во Република Македонија преку кој на домашните и на странските инвеститори, особено оние во индустриските и други зони, им нуди различни услови за стопанисување.

Познато е дека условите за странските инвеститори се значително поповолни и со многу повеќе даночни и слични олеснувања. Имајќи ги предвид и онака ниските даночни стапки на персоналниот данок и данокот на добивка во Македонија, многумина со право ја критикуваат државава дека се претвора во даночен „рај“.

Уставните измени имаат тенденција ова да го направат и со финансиската дејност во земјава, односно да создадат два вида паралелни финансиски системи: еден по кој ќе работат домашните компании и друг кој ќе важи само за оние што ќе влезат во финансиските зони.

Фокус: За ова беше потребна промена на Уставот?

Поповски: Тоа е класична нерамноправност на пазарот и создавање двоен економски систем. Со оглед дека Уставот тоа сега не го дозволува, логично е дека власта сака да го смени и самиот Устав. Таквиот чекор не само што е погрешен, туку набргу ќе се покаже дека е и штетен за Македонија и за нејзините граѓани на долг рок.

Фокус: Мислите ли дека финансиските зони можат да привлечат таканаречен црн капитал од светот?

Поповски: Да бидам искрен мислам дека тие најмногу ќе служат за да го привлечат црниот капитал, кој на криминален и коруптивен начин е создаден тука во Македонија и потоа одлеан во странство. Специјалниот уставен статус на финансиските зони ќе овозможи тој капитал да ни се врати како наводно кредибилен, па дури и неопходен странски капитал. Нус-појава на тоа може да биде и тоа што вие го нарекувате црн капитал од светот.

Специјалните закони кои ќе важат само за тие територијално виртуелни зони ќе создадат бројни проблеми, ќе го доведат супервизорот, а тоа е НБРМ, во ситуација да мора да има законски двојни аршини и многумина да имаат привилегиран статус во финансиската дејност. Тоа во комбинација со постојната коруптивна состојба во земјава ќе биде магнет за сомнителниот капитал од целиот свет.

Фокус: Мислите дека ќе се прелее практиката на островските држави…

Поповски: Таквата практика сега постои во неколку островски држави во светот, за кои светската јавност и стручните кругови немаат добро мислење. Претпоставувам дека дополнителни шокови за одредени решенија во финансиските зони ќе добиваме последователно откако ќе почнат, врз основа на уставните амандмани, да се носат специјални закони за нив. Загрижен сум дека ваквото законодавство нема да ѝ донесе на Македонија ништо добро, но на поединци ќе им донесе многу поволности и профити.

ШТО МУ НЕДОСТИГА НА ГЕРМАНСКОТО ЗАКОНОДАВСТВО?!

Фокус: Многумина ќе речат дека Македонија од привлекување таков капитал би имала и придобивки, по теркот на некои западни земји, имено власта тврди дека такви зони има и во многу други земји, се споменуваа Швајцарија, Велика Британија, најново Луксембург? Што би била разликата?

Поповски: Ваквото тврдење има само една намена, а тоа е да ги залаже наивните. Самата влада, преку изјавата на министерот за финансии, соопшти дека би сакала да создаде зони во кои ќе се применуваат највисоките меѓународни стандарди по примерот на финансиското законодавство што го има Луксембург. Од ваквото тврдење произлегуваат три прашања за владата. Дали таа однапред сака да создаде ситуација во која македонските банки, осигурителни компании и другите финансиски институции ќе работат по законодавство и систем кои се по пониски меѓународни стандарди, а дека само во зоните ќе се применуваат највисоките меѓународни стандарди?

Второ, дали владата јавно ни соопштува дека нашиот финансиски систем не е според меѓународните и европски стандарди и дека таа нема намера истиот да го подобри, туку сака да го остави во состојба на лошо законодавно опкружување, а како противтежа да изгради паралелно нов систем со финансиски институции што допрва ќе дојдат во Македонија по наводно највисоки стандарди?

Трето, дали владата сака да ни соопшти дека ние не сме способни и не можеме да работиме по принципот на Германија, Австрија, Чешка и многу други држави од ЕУ кои немаат двојно финансиско законодавство, туку само едно, но кое се потпира на високите меѓународни стандарди и е кредибилно? Дали мислиме дека овие земји немаат добар финансиски систем? Една од големите опасности за земји како Македонија е токму практиката во многу сфери од економскиот, но и од политичкиот и друг живот, да се воведуваат двојни стандарди, овојпат согласно Уставот и законите.

Фокус: Изминативе неколку години бевме сведоци на раст на јавниот долг, Владата, пак, тврдеше дека тој и понатаму е еден од пониските во Европа, па и окружувањето. Сега со уставни измени ќе го ограничиме до 60 отсто од БДП. Како ја толкувате таа мерка?

Поповски: Македонија е една од ретките, ако не и единствена држава на европскиот континент, која не ѝ соопштува на јавноста колку е висината на јавниот долг. До 2007/2008 година тоа го правеше и Грција, па видовме до каде доведе таквата политика. Ако денес ја прашате владата во Македонија колку е висината на јавниот долг, таа ќе ви каже дека тој изнесува 34 отсто од БДП. Но, ако го прочитате извештајот на ММФ за Македонија од пред 1 месец, ќе прочитате дека јавниот долг на Македонија е 43 отсто од БДП. Оваа разлика не е мала и изнесува цели 30 отсто. Знаејќи дека ММФ има увид во финансиските податоци од трезорот на Министерството за финансии и во сметките на НБРМ, не треба да се сомневаме дека нивниот податок е точен, а дека овој на Министерството за финансии е веројатно фризиран за потребите пред домашната јавност.

Фокус: Како точно да ја лоцираме бројката за јавниот долг?

Поповски: Колку прецизно е јавниот долг ќе се утврди дури откако власта во Република Македонија ќе биде променета, па некоја нова власт ќе ги соопшти сега криените податоци. Не би бил зачуден ако тој веќе го надминал нивото од 50 отсто од БДП. Во секој случај, долгот е релативно висок, и тој има растечки тенденции. Доказ за тоа се растечките буџетски дефицити во последниве неколку години. Во последниве неколку месеци, владата зема кредит од НР Кина во висина од над 600 милиони долари за изградба на патишта и издаде државна еврообврзница во висина од 500 милиони евра. Само по тие два основа таа направи задолжување од над 1 милијарда долари.

Оттука изгледа цинично кога една власт која забрзано ја задолжува земјата и ја крие висината на јавниот долг да предлага уставен амандман со која ќе го ограничи јавниот долг на 60 отсто од БДП на земјата. Таквиот амандман е контрапродуктивен. Прво, затоа што тоа се предлага од власт која се однесува спротивно и второ, затоа што ако веќе се утврдува максималниот јавен долг, тогаш нивото од 60 отсто е превисоко и треба значително да се коригира.

Фокус: Мислите дека македонската економија не може да се справи со долг од 60 отсто од БДП?

Поповски: Македонската економија нема капацитет да се справи со ниво на јавен долг кое би достигнало над 50 отсто од БДП и во таков случај ќе има сериозни проблеми да го сервисира долгот и да ги обезбедува јавните услуги што се финансираат од буџетот на државата. Сосема друг проблем е што во структурата на јавниот долг забрзано се зголемува уделот на странскиот за сметка на домашниот долг. Македонија нема капацитет за ефикасно да сервисира странски долг кој би бил поголем од 40 отсто од БДП. Во такви услови уставниот амандман не само што е контрапродуктивен, туку е и противречен, односно економски неиздржлив.

ПОГРЕШНИ СТАНДАРДИ ВО ТРОШЕЊЕТО

Фокус: Изјавивте дека мерката е цинична, но дали може да биде и потребна, токму за да се спречат идните големи задолжувања?

Поповски: Јас мислам дека не е потребна и дека нивото на јавниот долг треба да се контролира со разумната економска политика на владата, а не со тврди уставни ограничувања. Ниедна друга власт во Македонија не би си дозволила да го премине нивото од 50 отсто од БДП затоа што тоа може да стане економски опасно. Можеби на оваа власт ѝ е потребен дополнителен простор, па затоа го менува и Уставот, со што подоцна би се оправдувала за некои идни свои чекори.

Фокус: Но, Вие, како приврзаник на ниски дефицити, како што еднаш изјавивте, би требало да поддржите една ваква мерка?

Поповски: Да, јас сум приврзаник на ниски стапки на буџетски дефицит, освен во исклучителни случаи на големи рецесии, сериозни природни непогоди или воено загрозување на безбедноста на државата. Но, тоа се исклучителни состојби и за нив треба да се има разбирање. Такви состојби во Македонија сме имале само во две-три години од независноста до денес, а како што гледаме, високите дефицити се претворија во секојдневие. Исто така, приврзаник сум на низок јавен долг, кој не би надминувал 40 отсто од БДП и во чија структура странскиот долг не би бил поголем од половина од вкупниот јавен долг.

Фокус: Дали со актуелниот тренд на пораст на долгот, ваквата доктрина на задолжувања што ја заговарате паѓа во вода?

Поповски: Очигледно дека таквото сфаќање и размислување не го има и актуелната власт, а се плашам дека нема да го има и која било друга власт во Македонија во иднина. Имено, сегашните власти воспоставија погрешни, но високи стандарди на потрошувачка од кои ниедна наредна власт нема лесно да се откаже бидејќи за тоа ќе биде критикувана и таа нема да сака да се соочи со таквите критики од гласачите. Загрижен сум дека Македонија е влезена во долгорочна замка на високи дефицити и висок јавен долг. Оттука, буџетските ограничувања нема да претставуваат никаква формална пречка и ќе бидат брзо напуштени доколку се јави потреба за тоа.

Фокус: Опозицијата обвинува дека на овој начин се врзуваат рацете на било која идна влада да може да се задолжува, за проекти што би биле потребни за земјата, како енергетска или патна инфраструктура?

Поповски: Мислам дека во овој случај опозицијата е во право и дека нема да се врзат рацете само на која било идна влада, туку и на Република Македонија и нејзините граѓани во иднина. Но, едно е јасно, како што сега Уставот се менува, тој ќе може да биде променет и друг пат и уверен сум дека ваквите амандмани се неодржливи и бесперспективни. Замислете состојба во која јавниот долг достигнал 59 отсто од БДП, а Македонија се соочува со огромна рецесија, со стравичен раст на невработеноста или, во краен случај, со војна. Изборот би бил рецесијата да продолжи и невработеноста да расте или да се смени Уставот, односно Македонија да се соочува со проблем на финансирање на евентуална своја праведна војна поради овој уставен амандман. Тоа е апсурдно.

Фокус: Мислите ли дека ВМРО-ДПМНЕ на овој начин сака само да ги ограничи задолжувањата на некоја идна влада?

Поповски: Мислам дека сте во право и дека тоа е клучниот мотив поради кој една власт што постојано се задолжува и го зголемува дефицитот би сакала да се донесат вакви амандмани на Уставот. Но, Македонија одамна е земја на политички апсурди, па и во овој случај нема да биде поинаку. Да бидам јасен, и јас, како и многумина други, мислам дека во амандманите се содржани скриени задни и зли намери.

Фокус: Дали истото се однесува и на ограничувањето на буџетскиот дефицит?

Поповски: Да, истото апсолутно се однесува и на него. Ова го кажувам имајќи предвид дека владата проектирала овие амандмани да стапат во сила дури при крајот на нејзиниот сегашен мандат.

ЦЕНАТА ЌЕ СЕ ПЛАТИ НА СВИРЕП НАЧИН

Фокус: Обично опозицијата е таа што постојано најавува банкрот, неможност за исплата на плати и пензии, но се чини дека актуелната влада нема да има проблем да ја одржува оваа ситуација, сѐ додека на меѓународните финансиски пазари има пари, драматична ли е состојбата во буџетот?

Поповски: Многумина многу пежоративно го сфаќаат терминот банкрот на една држава. Државите не банкротираат како компаниите и не одат во стечај. Една држава обично се смета за банкротирана ако се изјасни дека не може да ги исполнува своите обврски кон доверителите. Од поновото искуство, најдрагоцено може да ни биде грчкото искуство. Тие објавија дека не можат да ги враќаат долговите и побараа помош од нивните кредитори. Помошта во вид на репрограм и делумен отпис на долговите ја добија, но мораа да направат илјадници кратења на дотогашната јавна потрошувачка во својата земја, од што се погодени милиони Грци.

Фокус: Сакате да кажете дека владата во Македонија среднорочно ќе има проблем да плаќа тековни обврски?

Поповски: Во блиска иднина македонските власти нема да имаат проблем да ги сервисираат своите обврски, но затоа ќе се плаќа одредена цена што јасно може да се види во растечките дефицити на секој буџет. Ако таа состојба продолжи, нема да чекаме многу долго за власта да објави дека некои од своите обврски не може да ги сервисира. Во моментов, на пример, таа не ги сервисира обврските кон најголем дел од компаниите што се вклучени во проектот за изградба на центарот на Скопје. Во иднина може да се соопшти дека и некои други обврски не може навреме да ги сервисира, на пример, доцнења со исплата на субвенции, плати, пензии и слично. Тоа веќе и се случува со субвенциите.

Фокус: Тоа значи дека мора нешто да се менува…

Поповски: Сегашната потрошувачка навика на власта еден ден ќе мора да се промени. Дали тој момент ќе дојде во време на оваа или некоја друга власт е второстепено прашање, важно е дека тоа однесување ќе мора да се промени и дека друг излез нема. Уверен сум дека нема никаков друг излез. Сегашната политика е погрешна и неодржлива. Кој и кога ќе ја плати цената од оваа перспектива не може да се види јасно, но таа ќе мора да се плати на свиреп начин. Се плашам дека мнозинството од граѓаните, особено гласачите за тоа не се доволно или воопшто свесни во овој момент, но се чини дека тоа е нивен проблем.

Фокус: Како да ги сфатиме мерките за исплата на полни придонеси за хонорарците, или оданочувањето на добивката, дека во Буџетот нема пари?

Поповски: Едноставно е. Буџетот на ПИОМ стана неодржлив по многу основи, а најмногу по основ на погрешните политики на оваа власт и на нејзините нереални ветувања за иднината. За разлика од централниот буџет, за буџетот на ПИОМ црната иднина веќе пристигна – тој е системски неодржлив и има многу сериозни дневни проблеми. Тоа се нерешливи проблеми на краток и на среден рок. Ваквите мерки како плаќање придонеси за ПИОМ и ФЗОМ за хонорарните исплати кон граѓаните се само капка во морето и тие нема многу да придонесат за нивно заздравување. За тоа треба сет на многу решителни и непопуларни мерки на долг рок за кои Македонија и нејзините гласачи сега едноставно не се подготвени.

ВЛАСТА НЕМА ДА Е ЗАГРИЖЕНА И АКО ЦРН КАПИТАЛ ВЛЕЗЕ ВО ЗЕМЈАТА

Фокус: Можат ли финансиските зони да ја загрозат нашата стратешка определба, НАТО-ЕУ, доколку се остварат најцрните претпоставки дека во нив би можел да влезе капитал од недозволена трговија, на пример на наркотици, оружје и слично?

Поповски: Не знам дали тоа може да се случи и тоа ќе го видиме откако ќе се донесат законите и евентуално ќе заживеат финансиските зони, но во едно сум уверен, а тоа е дека нивната отпорност на ваквите појави ќе биде многу ниска. Јас не верувам во добрите намери на власта и уверен сум дека ваквите измени не се прават за општо добро, туку се прават со некоја задна намера, за лични интереси на луѓе од власта или блиски до власта и заради некои конкретни сомнителни проекти за кои ќе дознаеме многу подоцна, кога веќе ќе биде доцна.

Фокус: Сакате да кажете дека ќе биде влошена перцепцијата за Македонија?

Поповски: Тоа само по себе може дополнително да ја загрози претставата за Македонија како држава која може сериозно да се справува со предизвиците што со себе ги носи членството во елитните меѓународни организации во светот како што се ЕУ и НАТО. Дури и да се случи сценариото за влез на капитал од недозволена трговија кој ќе треба да се испере во Македонија, не очекувам дека власта ќе биде загрижена или ќе се справува со тоа. Напротив, уверен сум дека ако тоа се случи, тоа ќе биде со знаење на власта.

Текстот е објавен на петти октомври 2012-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 901

Односот на македонските власти кон Зоран Вранишковски и неговите приврзаници, воопшто кон таканаречената Православна охридска архиепископија (ПОА), ја смести Македонија меѓу државите во кои се нарушуваат верските слободи. Фридом хаус, Стејт департментот и ОН во изминативе години ги регистрираа ваквите трендови, но судскиот процес против 19 лица, кој треба да стартува за десетина дена, најверојатно уште повеќе ќе ја влоши сликата на ова поле. Инаку, акцијата што полицијата ја водеше како „Расколник”, финишираше со обвинение против Вранишковски и неговите  верски приврзаници со обвинение за перење пари, тешко 80.000 евра. Ова беше повод за разговор со Давид Нинов, кој е епископ во нерегистрираната ПОА и еден од обвинетите.

ФОКУС За десетина дена треба да почне судскиот процес против повеќемина од вашата црква која власта не ја признава. За што конкретно ве обвинуваат?

НИНОВ Конкретното обвинение гласи – перење пари. И блиската историја сведочи дека луѓето во црните, кожни мантили ѝ покажувале мускули на црквата. Веројатно, при процесот на демократското созревање, одредени сегменти од нашето општество сѐ уште не можат лесно да се ослободат од таа идеолошка матрица. Следствено, кога не можат да го обвинат архиепископот Јован за нешто друго, најлесно е да се монтира еден процес, во кој ќе биде обвинет за финансиски малверзации. Зошто го велам ова? Архиепископот Јован беше 4 години епископ во МПЦ. За тие 4 години, синодот на МПЦ спроведуваше годишни финансиски инспекции во секоја епархија. Значи, во тој период не најдоа апсолутно никакви неправилности во неговото финансиско работење. Напротив, им купи автомобили, ја обнови црквата „Св. Димитриј” во Битола, купи зграда Малина во Велес за епархијата, ги остави епархиите во кои работеше во подобра состојба отколку што ги затекна, и сето тоа денес е неотуѓива сопственост на МПЦ!

ФОКУС Но, по расколот, наеднаш се пронајдоа финансиски малверзации кај него?

НИНОВ Во продолжение изразувам жалење, зашто сметам дека во едно демократско општество посочениве проблеми би требало да се решаваат со дијалог, а не со демонстрирање ваков тип на моќ да се затвораат луѓе, последователно многупати. Штета што сите судски процеси против архиепископот Јован се водат на барање на МПЦ. Сведочам дека на последното судење во Велес, претставникот на МПЦ, Димитар Белчовски, на прашање на судијата одговори дека остануваат на барањето за кривично и материјално гонење на архиепископот Јован. Доколку одговореше негативно, судскиот процес немаше да се случи.

КОЈА Е СВЕТОВНА, А КОЈА ДУХОВНА ВЛАСТ?

ФОКУС Тој процес траеше предолго, де беше ослободуван, де осудуван. Каков е вашиот впечаток од судството за овој предмет?

НИНОВ Ќе се осврнам на релевантните извештаи на меѓународната заедница, која го оценува нашето судство. Не чувствувам никаква злорадост заради констатацијата на американскиот Стејт департмент, дека најкорумпираниот дел од нашето општество е судството. Цитирам: „судството е подложно на големи политички влијанија”. Лесно е да се забележи дека реформата на судството е услов за влез и во Европската унија.

ФОКУС Сакате да кажете дека овде има притисоци и од световната и од духовната власт?

НИНОВ Мене понекогаш ми е тешко тоа да го разграничам, која е световна, а која е духовна власт. Мислам дека многупати се нарушува принципот на, за мене најприфатливото општествено уредување, секуларизмот. За овој став секогаш сум подготвен да дебатирам.

ФОКУС Но, и оние кои световната власт ги смета за непријатели, расколници, на пример Љубе Бошкоски, лидер на опозициска партија, завршуваат во затвор за финансиски злоупотреби. Зарем не мислите дека тоа е пресликано и во оваа духовна сфера?

НИНОВ Ние неколкупати нагласуваме дека донесувањето на новиот закон за регистрирање на верските заедници е само шминка, бидејќи не се имплементира. И тука се покажува дека државата го штити монополот на една државно спонзорирана црква, за што лично немам ништо против, доколку не се случува на сметка на сите други.

ФОКУС Ни новиот закон не помогна?

НИНОВ Верувам дека и меѓу судиите има луѓе кои чесно си ја вршат работата. Но, севкупниот амбиент е нарушен од ваквите состојби и тогаш се добива навистина една грда слика. Зошто го зборувам ова за судството? Затоа што сега судот е задолжен да ја регистрира нашата црква. Тоа повеќе не е Комисијата за верските заедници. Од нашите контакти со европските институции поимаме дека кога ЕУ вели дека на прво место треба да се реформира судството, тука апсолутно се подразбира дека судството треба да го смени односот и кон регистрирањето на верските заедници. Но, тоа не се случува.

ФОКУС Иако делото за кое ве товарат звучи страшно, станува збор за организиран криминал, сепак, не сте во притвор!

НИНОВ Првично постоеше токму таква одлука, сите 19 обвинети да бидат ставени во притвор, но во последен момент, одлуката беше променета со мерката одземање на пасошите и забрана за напуштање на државата. Кога се случи упадот на полицијата, бев во странство и кога слушнав дека против мене е покренато обвинение, истиот ден се вратив во земјата. Пропагандата против нас се состои во тоа дека ние сме непријатели на земјата. Себеси се сметам за човек што ја љуби својата татковина. Немам резервна татковина, немам резервен пасош. Инаку, во притвор беше ставен само архиепископот Јован, кој е првообвинет.НЕ СЕ ФИНАНСИРАМЕ НА ЦРНО

ФОКУС Кое место го имате како обвинет?

НИНОВ По архиепископот Јован, обвинети се двајца епископи, двајца свештеномонаси, една игуманија, една настојателка, две монахињи и десетина верници од нашата црква, за кои судот се изненади кога виде дека дел од нив се стоматолози, архитекти, филолози и електроинженери. Станува збор за образовани, дел од нив семејни луѓе, кои едноставно не сакаат да учествуваат во номиналната интерпретација на христијанството, која се граничи со религискиот провинцијализам што се случува во некои сегменти во нашето општество. Значи, не може да се изземе фактот дека сите овие луѓе по слободен избор припаѓаат на ПОА.

ФОКУС Вие не сте признаени, не сте регистрирани, но сега веќе ве третираат како организирана криминална група?

НИНОВ Целта, претпоставуваме, е да се спречи дејствувањето на нашата црква.

ФОКУС Очигледно дека не беше доволно ова против Вранишковски. Колку одлежа тој до сега?

НИНОВ Тој е веќе 6-ти пат во затвор. Во овие последни 10 години, од 2002 година до сега, тој е во прогон или во затвор. Затворен е од декември, минатата година, а речиси пет месеци херметички е затворен во Шуто Оризари. Никој нема право да го посетува!

ФОКУС Што сторивте за да се срочи обвинение за финансиски тероризам и перење пари?

НИНОВ Обвинителството очигледно сака да ги претстави нештата вака како што ги претставува, но притоа заборава на фактот дека ние сакаме да бидеме регистрирани, меѓу сѐ останато, за да имаме и сметка во банка, која државата многу лесно ќе може да ја контролира. Значи, државата ќе може да нѐ контролира, само доколку ни дозволи да се регистрираме. Тогаш нека си ги наплаќа сите даноци од таа сметка, слободно нека гледа колку средства доаѓаат кај нас и каде одат.

ФОКУС Тоа значи, бидејќи не сте регистрирани, вие како група, се финансирате на црно?

НИНОВ Не се финансираме на црно. Би поставил едно контрапрашање. Дали средствата што верниците ги оставаат во МПЦ, значи дека МПЦ се финансира на црно? Дали тоа што во МПЦ ако за една свеќа, за извршена крштевка или венчавка не ви издадат фискална сметка, а нема да ви издадат, дали тоа значи дека тие работат нерегуларно? Дали тоа што ние не сме регистрирани во оваа држава, значи дека не постоиме како црква? Оспорувањето на нашето постоење би било кршење на членовите 19 и 20 од Уставот на РМ, кои на секој граѓанин му го гарантираат правото на слобода на вероисповед и правото на слобода на здружување.

ФОКУС Но, за судот изгледа вие не влегувате во оваа рамка?

НИНОВ Ние двапати бараме од државата да бидеме регистрирани, но државата го одбива тоа барање. Сега за тоа се води судски процес во Стразбур. Во првите векови, во времето на Христа, црквата, исто така, не беше регистрирана од Римската империја и, исто така, беше и гонета. Дали тоа значи дека таа тогаш не постоеше? Затоа прашувам, до кога судот ќе ги затвора очите пред нашето постоење? Ние постоиме, сите сме државјани по раѓање на РМ и поради тоа за судот е многу полесно и многу понормално само да го констатира тоа!ЌЕ НАПРАВИМЕ МАНАСТИР ВО ИДРИЗОВО!

ФОКУС На крај, како што се движат работите, најверојатно ќе ве „регистрираат” во затворот Идризово!

НИНОВ Да, можно е да направиме манастир во Идризово, доколку се собереме таму. Сметам дека е многу индикативно што од една страна велат дека сме биле мала и незначителна група, а од друга страна нѐ третираат како да сме опасна закана за државата. Да бидеме двете нешта истовремено е невозможно, затоа власта и режимските новинари нека решат дали сме мали и незначителни, или сме закана. Кога би нѐ регистрирале, нашата првична цел би била да се занимаваме со тоа што е работа на црквата. Како регистрирана црква сигурно ќе можеме да ѝ помогнеме на државата, со познанствата што ги имаме во целиот православен свет, како канонски признаена црква.

ФОКУС Слободата на вероисповед ви дава за право да се чувствувате или да верувате во тоа што вие верувате.  Но, поентата на овој разговор е „перењето пари”, за кое ве товарат. За колкав износ станува збор?

НИНОВ Станува збор за уплатени 80.000 евра од страна на 16 лица на сметката на законски регистрираното здружение за унапредување на верските слободи „Анастасија”, кое има потпишано преддоговор со конкретна фирма за купување деловен простор во градот. Според дефиницијата, финансискиот тероризам и перењето пари подразбира нешто сосема друго – дека не се знае од каде доаѓаат тие средства, обично се поврзани со дрога, со оружје и не се знае за каде се наменети. Овде се знае кои лица даруваат сопствени, лични средства за помош на црквата на која ѝ припаѓаат.

ФОКУС Немате примено финансии од странство? Има ли државата таков документ?

НИНОВ Не, нема таков документ. Ова се лични средства на државјани на РМ, кои се уплатени на сметка на здружение. Така се финансираат сите други здруженија во земјава.

ФОКУС До каде сте со апликацијата пред Судот за човекови права во Стразбур? Дали се жалите поради тоа што одбиваат да ве регистрираат ?

НИНОВ Предметот е заведен во Стразбур. Мислам дека ќе имаше одлука до сега, но кога беше донесен новиот закон за регистрирање верски заедници и врз основа на тој закон поднесовме барање, кое повторно беше одбиено. И за да не отвораме нов случај во Стразбур, побаравме и оваа последна судска одлука да се приклучи на веќе постоечкото досие, што Стразбур го прифати.

ФОКУС Како постапи полицијата кога беа апсени вашите пријатели, бидејќи рековте дека во тој период не сте биле во земјава? Што се случувало?

НИНОВ Со жалење ќе констатирам дека полицијата се однесе непрофесионално и грубо. Полицијата влезе во нашите простории во Скопје, Прилеп, Штип и во Битола. Акцијата беше организирана во сите градови во исто време. За време на упадот, полицајците со најгруби зборови се однесувале кон монахињите, а игуманијата на еден манастир во обид да телефонира на адвокат, добила бокс во лице од овластено службено лице и веднаш ѝ бил одземен телефонот. Не ги мразиме тие луѓе, нивниот однос зборува за нив самите и тоа е нивни проблем, за кој еден ден ќе треба да дадат одговор, не пред човечки суд.НИ ТУРЦИТЕ НЕ ЗАПЛЕНУВАА МАТИЧНИ КНИГИ

ФОКУС Што запленија како доказен материјал?

НИНОВ Запленија буквално сѐ. Ги запленија неколкуте компјутери на кои работат монахињите, односно компјутерската архива на фотографии од иконите. Го зедоа и тоа што ниту во комунизмот не се случило, ниту во Отоманската империја – ги зедоа матичните книги во кои се заведени сите крстени и венчани во црквата. Сега зарем треба да очекуваме дека и кај тие луѓе дома ќе тропне полицијата. Ја зедоа деловодната книга во која се наоѓа севкупната црковна кореспонденција на нашата архиепископија со останатите православни цркви, книга која нема никаков финансиски карактер. Каква врска има тоа со перење пари, нека проценат самите читатели! Ги зедоа сите пари што ги имале монахињите, без да остават спротивно на законот ниту еден денар за следниот ден да можат тие луѓе да купат храна. Се однесувале со груби зборови, со примена на физичка сила, со едно психолошко малтретирање врз монахињите.

ФОКУС Што очекувате од судскиот процес, кога искуството со нашите судови не ви е најповолно?

НИНОВ Ќе ви дадам еден искрен одговор, мојата вера е вера во воскресението. Изразувајќи се со еден поетски, метафоричен јазик, денот е воскресение од ноќта. Животниот стил на православниот човек е дека секогаш постои нова шанса. Сакам да верувам дека овој судски процес ќе биде нова шанса, која и судот, и ние, и МПЦ, и државата, сите ќе ја искористиме за да се покажеме во едно многу подобро светло. Односно, сакам да верувам дека судот ќе покаже доблест да не гони недолжни луѓе под плаштот на финансиски криминал. Сакам да верувам дека државата ќе има капацитет да покаже човештина, да не демонстрира мускули на луѓе кои немаат ништо против државата.

ФОКУС Зарем верувате дека по целата фешта со обвинување за перење пари, наеднаш ќе се смени политиката?!

НИНОВ Природно можам да се чувствувам како човечко битие ако велам дека ќе продолжам напред, дека нема да се предадам. Ако смета судот дека со тоа што ќе затворат православни монаси и верници, со тоа што Македонците меѓу себе „ќе си ги копаме очите”, ако затвори значи луѓе кои навистина во однос на ова обвинение се недолжни, и дека со тоа ќе ги реши сите проблеми во нашава држава, тогаш нека го направи тоа!

ЈОВАН ЌЕ БИДЕ ЦРКОВЕН ЧЕНТО!

ФОКУС Претпоставувам дека контактирате со странските меѓународни организации, со странските амбасади, бидејќи ова ќе биде несекојдневно голем судски процес?

НИНОВ Редовно контактираме и ги информираме сите релевантни меѓународни чинители. Знаете дека во нивните извештаи, секогаш во однос на почитувањето на верските слободи, се споменува проблемот со нерегистрирањето на нашата црква и затворите. Експертите за човекови права и верски слободи велат дека штом некој може повеќе од двапати да биде последователно затворен, тука веќе може да се зборува за нарушување на верските слободи. На архиепископот Јован, штом ќе му заврши еден судски процес, му почнува нов. Штом ќе заврши вториот, почнува трет. Едноставно, многу јасно се гледа дека постои намера. Сметам дека архиепископот Јован еден ден ќе биде македонскиот црковен Ченто, затоа што за Ченто 50 години  учевме дека бил најголем предавник на нашата татковина и потоа во еден момент да испадне дека е таткото на државата. Архиепископот Јован е Македонец кој ја сака својата татковина и се бори за меѓународно признавање на македонската црква. Инаку, зошто би се враќал за да биде затворен?

СЛОБОДАТА Е ВО „ШИПАКОТ” НА ДОСТОЕВСКИ

ФОКУС Мислам дека со ваквиот однос што го манифестира власта, во содејство со Синодот на МПЦ, на некој начин со сила од вас прават маченици.

НИНОВ Ние, ниту го бараме мачеништвото, ниту кој било од нас го посакува. Но, доколку околностите отидат во таа насока, тогаш секој од нас ќе го прегрне тоа мачеништво, затоа што човека го прави човек, а не глушец, тоа што е подготвен за некои свои уверувања да оди до крај. Многу ми се допаѓа тој момент што го споменува Достоевски велејќи дека „човекот е слободно битие, и дека на човекот никој не може да му ја загрози слободата. И доколку некој на сила го принудува на нешто, дури и тогаш човекот ја има слободата во џебот на принудувачот да му покаже „шипак”. На крајот на краиштата, токму таа слобода никој не може да ни ја одземе!

Јове Кекеновски беше кандидат за претседател на државата на последната конвенција на ВМРО-ДПМНЕ, но раководството и Груевски застанаа зад Иванов. Во изминатиов период, тој е особено активен во јавноста со своите колумни во кои го изразува незадоволството од актуелната политичка состојба. Кекеновски е професор на Факултетот за туризам и угостителство по предметот меѓународни институции во туризмот. Тој е еден од најстарите вмровци, кој во партијата е уште од нејзиното основање и отворено го искажува своето незадоволство од тоа во што се претворила неговата матична партија. За „Фокус“, Кекеновски ја коментира популистичката политика на власта, разочараното и незадоволно членство, нарушениот демократски амбиент во државата, окупираните медиуми, потребата од студентските протести

ФОКУС: Во една од своите колумни предвидувате и брз пад на владата на Никола Груевски!

КЕКЕНОВСКИ: Морам да ве коригирам. Точно е дека преку колумните го изразувам својот став по однос на конкретни прашања и проблеми со кои сме соочени, а на кои според длабоко мое убедување актуелната политичка власт не им посветува доволно внимание, односно се обидува да ги одмолчи или забошоти. Но, никаде не сум напишал или сум кажал за паѓање на актуелната влада. Можеби вие во овој дел алудирате на она што го напишав дека ,,СДСМ мора конечно да сфати дека евентуално ,,некојаси“ во иднина извојувана победа над ВМРО-ДПМНЕ нема да биде резултат на разно-разни утописки стратегии или на одредени политичко-партиски акции на опозицијата или на нејзината реорганизираност.

ФОКУС: Па, кој тогаш може да ја „турне“ владата?

КЕКЕНОВСКИ: Тоа ќе биде резултат на револтот и заситувањето на граѓаните од постојната политичка елита, од економската, институционалната, политичката и меѓуетничката криза во државава, од криминалните злоупотреби на функционерите, но и од внатрепартиската криза, која во блиска иднина може да ги погоди, пред сѐ, партиите на власт. Сопственото членство е тоа што ќе ги казни овие партии и нивните раководства. Ова е непобитен факт и сите последни случувања водат кон ваква разврска на работите.

ФОКУС: Која е причината за ваквиот став?

КЕКЕНОВСКИ: Прво, вообичаено е по повеќегодишно практикување власт да дојде до заситување на граѓаните од едни и исти луѓе, кои се власт. Второ, кај еден дел од граѓаните сѐ повеќе доаѓа до израз разочарувањето од изневерените очекувања и од нереализираните ветувања.

ФОКУС: Разочарани ли се вмровците?

КЕКЕНОВСКИ: Кај еден дел од приврзаниците се јавува чувството дека не добиваат толку колку што заслужуваат.

ФОКУС: Што, всушност, ја прелеа чашата?

КЕКЕНОВСКИ: Во нашата Македонија нема ден да не се појави некоја тема или настан (без разлика дали е повеќе или помалку провокативен, посебно кога станува збор за политика или, пак, за пречувствителните национални или етнички прашања) и уште во истиот момент да не се направи обид истото тоа да се премолчи, да се игнорира и по можност да се забошоти. Стана практика токму круцијалните и пречувствителните национални прашања и проблеми да се одмолчуваат и да се затвораат очите пред нив, мислејќи дека на тој начин ќе бидат затворени или решени.

ФОКУС: Па, тоа е реалната македонска слика.

КЕКЕНОВСКИ: Но, времето покажа дека не е така, туку обратно! Играњето на картата време не се покажа како добар сојузник. Колку повеќе се затскриваа и премолчуваа овие случувања и проблеми, толку тие со сè поголема жестина излегуваа на површина, но со многу посериозни последици по нашето секојдневие и иднина. Нема прогрес таму каде што во поткрепа на пропагандната реторика за опстојување или за доаѓање на власт, личниот и партискиот интерес се прогласуваат за општ и универзален интерес, кога истиот тој интерес се интерпретира како морално добро и кога политичките елити наметнуваат сопствена концепција на правда.

ФОКУС: Во една од вашите колумни правите споредба на македонската со српската влада. Кои се сличностите меѓу премиерот Груевски и премиерот Александар Вучиќ?

КЕКЕНОВСКИ: Па, да бидам искрен, навистина не гледам некоја преголема сличност, освен дека и двајцата водат ултрапопулистичка политика, каде што за реализација на зацртаните цели емотивно ги инструментализираат граѓаните. И двајцата цврсто го држат кормилото на својата партија, но притоа и двајцата ја напуштија основната и декларирана партиска идеологија, во која се колнеа и со која дојдоа на власт. И, она  што во последно време ми паѓа в очи е фактот дека и двајцата покажуваат неуморност и посветеност во пронаоѓањето странски инвеститори што ќе инвестираат во државата.БОЛИВУД ЌЕ СНИМА ФИЛМ ЗА НАМАГАРЧЕНАТА МАКЕДОНИЈА

ФОКУС: Но, еве, гледаме како заврши приказната со странските инвестиции од индискиот бизнисмен Субрата Рој.

КЕКЕНОВСКИ: Мене ме зачудува леснотијата, со која оваа трагикомедија со Субрата Рој помина во јавноста. За мене тоа е најголемиот скандал што се случил во последниве години на пошироките простори, за кој, за жал, засега сѐ уште никој не одговара. Се доби впечаток дека актерите во овој скандал со активирањето на хипотеката, по сѐ изгледа дека во блиска иднина ќе побараат сите ние дури и да му се заблагодариме на „братот“ Субрата Рој затоа што не го реализирал договореното. Смета ли министерот и кумот Ставрески дека трите милиони евра активирана банкарска гаранција се соодветна отштета за срамот што ни го нанесе „братот“ Субрата.

ФОКУС: Премиерот Груевски и министерот Ставрески го „славеа“ како Господ. Тој заврши во затвор, а пропаднаа инвестициите во Џумајлија, Љубаништа и остана недоизграден споменикот „Мајка Тереза“.

КЕКЕНОВСКИ: Може ли банкарската гаранција да го избрише нанесениот срам од боливудското тракторско заорување на првите бразди во агрокомбинатот Џумајлија? Ветувањето дека од оваа инвестиција ќе имаат корист 35.000 земјоделци, дека млекото и млечните производи, покрај во балканските земји, ќе се извезуваат и на Средниот Исток, па дури и во Северна Африка, дека ќе се одгледуваат најмалку 20.000 крави и ќе се вработат 900 работници. Лично, мене не ме засега дали Ставрески го чувствува тој срам или не, но мислам дека сите нас нѐ боли намагарчувањето на повеќе од два милиони Македонци со вакви приказни, кои им се кажуваат само на децата пред заспивање? Ќе одговори ли кумот Ставрески, што ќе направи, доколку некој од индискиот Боливуд или некој глумец како Саша Барон Коен, алијас Борат, се сети и сними филм за намагарчената нација?

ФОКУС: Според вас, владеењето на оваа гарнитура на ВМРО-ДПМНЕ е опасно за државата. Зошто?

КЕКЕНОВСКИ: ВМРО-ДПМНЕ не е и не може да биде опасност за  државата. Напротив, тоа е благодат. Опасност е она што го прави партиското раководство во име на опстојувањето на коалицијата со ДУИ. А, тоа се преголемите отстапки, одмолчувањето на работите, како и затворањето на очите пред случувањата, кога се работи за прашања со кои се повредуваат националните чувства на граѓаните, кога не се санкционираат обидите за нарушување на унитарниот карактер на државата, кога не се почитуваат Уставот, законите, знамето и химната.

ФОКУС: Тоа го прават сегашните функционери од коалицискиот табор?

КЕКЕНОВСКИ: Кога едно ветувате на изборите во однос на вашиот коалициски партнер, а по изборите го правите спротивното (дури дозволувате уцени од негова страна до бескрај), кога молчите за криминалот во сопствените редови и во редовите на коалицискиот партнер, кога амнестирате од одговорност злосторници и многу други работи, кои не доликуваат на искрени патриоти.

ФОКУС: Што се разликуваат сегашниве вмровци од старите?

КЕКЕНОВСКИ: Нема „сегашни“ и „стари вмровци“. Има само лојални и чесни вмровци, патриоти кои прво си ја сакаат својата држава и својот народ, а потоа партијата. Овие, за кои велите дека се „сегашни вмровци“, тие ниту биле, ниту ќе бидат вмровци. Тие од етикетата „вмровец“, бегаат како ѓавол од темјан.

ФОКУС: Па, тогаш кои се тие луѓе?

КЕКЕНОВСКИ: Тоа се луѓе кои само си го гледаат својот личен интерес и што би рекле најголемиот дел од нас за нив – тоа се луѓе на привремена работа во ВМРО-ДПМНЕ, или доцна освестени социјалдемократи, либерали и алтернативци. Сѐ поголемиот наплив на овие первертити во нашите редови сведочи за тоа дека новата политика одамна престанала да биде општествена корисна активност во која доминираат моралните начела и демократските идеали. Овие нови политички sвезди, политиката ја доживуваат како отворен и бришан простор за практикување на вулгарниот политички прагматизам, во кое опстанокот или доаѓањето на функција и длабокиот и полн џеб се главна цел и единствен интерес.

ФОКУС: Не сметате ли дека тие многупати досега го нарушија демократскиот амбиент во земјава?

КЕКЕНОВСКИ: И тоа како е нарушен! Тоа е поради нивната опседнатост со власта, со политичката моќ и привилегиите што ги носи таа моќ. Тие се опседнати со чувството дека секогаш мораат да се во власта, без разлика на кое ниво. Сведоци сме на една нерегулирана симбиоза меѓу општото и посебното, индивидуалното и колективното, и тоа доведува до злоупотреба на слободите во многу области, вклучувајќи ја и областа на информирањето.МОЈ ПРОТИВКАНДИДАТ НЕ БЕШЕ ИВАНОВ, ТУКУ ГРУЕВСКИ

ФОКУС: Сепак, во тоа голема помош имаат и дел од медиумите.

КЕКЕНОВСКИ: Сведоци сме на невидена контаминација на јавниот простор, каде што основна и единствена цел на медиумите е да ни наметнат што да мислиме, а не како слободно да мислиме. Ако на ова се додадат состојбите во судството, полицијата, обвинителството и јавната администрација, тогаш станува јасно дека ние гледаме и слушаме една трагична и жална приказна, при што на актерите одвреме-навреме им аплаудираме со наведната глава.

ФОКУС: Опозицијата веќе осум месеци го бојкотира Собранието, со што нивните столчиња, според најавата, остануваат празни и во наредниот период. Кој е вашиот став за тоа?

КЕКЕНОВСКИ: И опозицијата и партиите на власт сами се заплеткаа во играта, која недоволно умно ја наметна опозицијата во паника од очекуваните резултати од изборите. Подоцна, оваа налудничава игра ја прифати и власта и се обиде да ја надгради, сметајќи на распад на опозицијата, односно на пишманење на дел од опозициските пратеници кои би ги повлекле оставките. Во овој момент, оваа статус кво состојба им одговара и на едните и на другите.

ФОКУС: Зошто?

КЕКЕНОВСКИ: На опозициските пратеници  редовно да им доаѓа платата за неприсуство (сега можеби и малку намалена за некој процент, но тие нема да ја одбијат), а притоа сѐ уште пратеничката група да им остане компактна, а на партиите на власт да имаат аргументи со кои постојано ќе ги напаѓаат и оцрнуваат пред јавноста. Едно знам, дека во ниту една држава на светот, опозицијата не носи одлука за бојкот на законодавниот дом само една минута по затворањето на гласачките места, туку тоа го прави на начин што воопшто не излегува на избори или, пак, подоцна, откако сите неправилности и незаконитости, доколку ги имало на изборите, ќе излезат на површина.

ФОКУС: Па, кој треба да сноси одговорност за ваквата ситуација?

КЕКЕНОВСКИ: Во една ваква ситуација на калкулирање од обете страни, актуелниот спикер на Собранието е тој што треба да ја сноси целата одговорност за бескрупулозното кршење на Уставот, Изборниот законик и Деловникот за работа на Собранието на РМ.

ФОКУС: Тие понудија оставки, но собранискиот спикер не ги прифаќа!

КЕКЕНОВСКИ: Реков дека станува збор за калкулација и пресметан ситен партиски интерес. Доколку се прифатат оставките, ќе треба да се спроведе направеното и нелогично решение од член 153 и 154 од Изборниот законик. Во една таква ситуација, кога ќе морате да спроведете избори за испразнетите места во изборните единици, тоа не само што ќе предизвика нов револт кај опозиционите приврзаници и кај неопределените, но, исто така, тоа ќе донесе и нови негативни поени кај земјите-членки на ЕУ и воопшто во светот, поради неможноста цивилизирано да се води политички дијалог.

ФОКУС: Пред претседателските избори бевте убедени дека на конвенцијата на ВМРО-ДПМНЕ ќе бидете избран за претседателски кандидат. Што, всушност, се случи, па довербата повторно му беше дадена на Ѓорге Иванов?

КЕКЕНОВСКИ: Сето она што се случуваше пред одржувањето на Конвенцијата, резултатот од неа, мене ми дава полно право јас да се чувствувам како морален победник. Довербата на Иванов му беше дадена пред да се одржи Конвенцијата. Претседателот на партијата Груевски вербално во јавноста и лично мене ми гарантираше дека нема да поддржи никој од кандидатите. Но, тоа траеше сѐ до оној момент додека не се објавија потписите на високите партиски и државни функционери, кои јавно го „замолија“ актуелниот претседател да ја прифати иницијативата за поддршка на кандидатурата.

ФОКУС: Имаше ли притисоци врз делегатите?

КЕКЕНОВСКИ: Ви кажав претходно сѐ, иако имаше и ситуација кога неколку стотици кандидати, неколку дена пред Конвенцијата не добија дозвола да бидат делегати иако првично беа ставени на листата за делегати. Изговорот беше дека тие не биле ажурирани како членови на партијата, а замислете, тие го создаваа и градеа ВМРО-ДПМНЕ, кога овие сегашниве беа во други партии. Исто така, за да ги илустрирам попластично случувањата, ќе ви ја кажам следнава ситуација што ми ја кажаа моите набљудувачи на гласачките кутии. Голем дел од делегатите на Конвенцијата, пред да го заокружат гласачкото ливче наведнувајќи ги главите, гласно велеле – „професорот Кекеновски ни одржа лекција. Ама, што да се прави. Тоа е тоа“. Впрочем, погледнете ја снимката од мојот говор на Конвенцијата и аплаузите што следеа и сѐ ќе ви стане јасно.

ФОКУС: Премиерот, исто така, застана зад кандидатурата на Иванов.

КЕКЕНОВСКИ:Тој јавно не застана, но, сепак, стоеше во заднината на оваа прозаична игра.

ФОКУС: Вие се „боревте“ против Иванов или против Груевски?

КЕКЕНОВСКИ: Да се разбереме, мене противкандидат на Конвенцијата не ми беше Иванов, туку највисокото партиско раководство.

ФОКУС: Претседателот ќе остане запаметен по тоа што досега за ништо не му се спротивстави на премиерот, кој сака целата ситуација да ја држи под контрола. Тој со свои ставови не излезе ниту за најважните државни прашања. Според коментарите во јавноста, Иванов е безгласна буква и „послушник“ на премиерот?

КЕКЕНОВСКИ: Очигледно, претседателот Иванов доста сериозно ја сфатил поговорката „молчењето е злато“ или, пак, неговата филозофија е „подобро е да се молчи отколку да се испадне попаметен од другите“.

ФОКУС: Едноставно мудро молчи и за новите „реформи“ во образованието иако ја носи професорската титула.

КЕКЕНОВСКИ: Ако човек нема јасен став за прашањата од својата надлежност, како очекувате да каже нешто за прашања за кои нема надлежност.

ФОКУС: Дали тој ја заслужува претседателската фотелја?

КЕКЕНОВСКИ: За тоа треба да ги прашате граѓаните. Тие се меродавни за тоа, а не јас, зашто сѐ што би кажал ќе биде сфатено како субјективизам или малициозност од моја страна. КОЈ ПРАВЕЛ КРИМИНАЛ, ЌЕ ДОЈДЕ ВРЕМЕ И ЌЕ ОДГОВАРА

ФОКУС: Веќе неколку месеци опозицијата тврди дека располага со документи и аргументи со кои може за три дена да ја урне владата. Што мислите за тоа?

КЕКЕНОВСКИ: Па, доколку има такви сериозни аргументи и докази и доколку сака да падне власта, тогаш нема да се колеба и сите нас да нѐ држи во заложништво, а сето тоа да го користи како средство за пазарење.

ФОКУС: Вие го повикавте лидерот на СДСМ Зоран Заев да излезе и јавно да ја соопшти неговата „бомба“.

КЕКЕНОВСКИ: Да, токму така. Лично, во неколку наврати посебно потенцирав дека е потребно што побргу да ја „фрли“ бомбата и сите ние да се увериме во силината на нејзината детонација. Меѓутоа, лично тој и јавноста мора да знаат дека верните и искрени патриоти во ВМРО-ДПМНЕ нема да простат никому што ќе се обиде без основа да ни ја извалка и анатемиса партијата со измислени или исфабрикувани средства и методи.

ФОКУС: Но, нели, „бомбата“ се однесува на сегашниот партиски врв?

КЕКЕНОВСКИ: Вмровците нема да дозволат да поминат неказнето и сите што се во нашите редови или се дел од партиското раководство и кои во име на личниот интерес го поматиле угледот на државата и партијата, промовирајќи и практикувајќи лажен патриотизам.

ФОКУС: Ако правеле криминал, ќе дојде ли ден кога ќе треба да одговараат?

КЕКЕНОВСКИ: Секако. Доколку се докаже дека е така, останува само прашање на време кога ќе дојде и тој ден. Јас сум сигурен дека ќе бидеме сведоци како на таквите личности ќе им судат истите оние што сега се нивни инсталации и кои судат и работат во нивна полза.

ФОКУС: Вие секогаш јавно кажувате дека во срце го носите ВМРО-ДПМНЕ, но не сте задоволни од сегашното партиско раководство. Подготвувате ли некаква стратегија?

КЕКЕНОВСКИ: Мислам и тврдам дека моите објективни размисли и ставови секој ден сѐ повеќе се прифатени од сѐ поголем број искрени и чесни вмровци, но и од другите сограѓани во државата. Секојдневно, сѐ повеќе сопартијци јавно ми се обраќаат и настојуваат нешто да сториме за нашите обесправени членови, за нашите ветерани, за нашата држава, но секако притоа да не направиме штета на партијата, бидејќи тоа никој не го посакува.

ФОКУС: Да не ја уривате владата?

КЕКЕНОВСКИ: Овие луѓе не сакаат ништо да уриваат, ниту некого да уриваат, туку едноставно сакаат работите да ги доведат на свое место. Едноставно, сите заедно сакаме да направиме корекција и да ги отстраниме партиските недоследности и аномалии. Сѐ поголем број од нас се согласуваат дека ваквата поставеност и функционирање на партијата е штетна за нашата иднина и дека мораме во рамките на статутарните можности да изнајдеме принципиелни патриотски и морални решенија, сѐ со цел да ја спречиме понатамошната злоупотреба на партијата за лични цели и интереси, да најдеме противодговор на централизираната поставеност и организираност, како и на авторитарниот стил на раководење со партијата, зашто токму овие причини се најголема пречка за понатамошен развој на демократијата и демократските односи и кочница за воспоставување на владеење на правото во државата.

ФОКУС: Да не чувате и вие некоја „бомба“ што треба да „експлодира“?

КЕКЕНОВСКИ: Јас не сум бомбаш. Јас сѐ што имам го „испукувам“ јавно и превентивно за доброто на сите нас. МЕЃУ СТУДЕНТИТЕ ИМАШЕ ЧЛЕНОВИ НА ВМРО-ДПМНЕ

ФОКУС: Околу 10.000 студенти излегоа и гласно кажаа „не“ на најавениот државен испит на факултетите. Кој е вашиот став за ова?

КЕКЕНОВСКИ: Јас имав своја колумна за ова прашање, каде што јавно го кажав својот став. Не може на ваков начин со спроведување вака замислен државен испит, преку ноќ да се подигне квалитетот на образовниот процес. Вака, како што е замислен, ефектот од државниот испит ќе биде ист како и оној од екстерното оценување кај средношколците. А ако е ист, тогаш тој е еднаков на нула. Не ми е јасно, кога премиерот Груевски ќе сфати дека не може да се прават сериозни реформи со луѓе кои немаат абер од образование, а уште помалку од наука.

ФОКУС: Сакате да кажете дека несоодветни луѓе го водат секторот образование?

КЕКЕНОВСКИ: Груевски не може и понатаму на оваа функција да предлага или, пак, да толерира кандидати што се дилетанти, аналфабети и анонимуси зашто, сепак, образованието и науката се сериозни работи. И едното и другото не трпат незнаење и импровизација, а уште помалку самоволие. Не може да се подигне квалитетот на образованието само со еднострана акција, со еден или со два испита, макар тоа бил и државен испит! Пет или педесет научени и одговорени прашања на државен испит од еден предмет не се показател дека студентот добил знаење, дека нешто научил. Потребен е континуитет во добивањето на знаењето.

ФОКУС: Груевски нема слух за студентските барања!

КЕКЕНОВСКИ: Несоодветниот и непрофесионален пристап, како бумеранг набргу се враќа со многу посилен негативен интензитет. Јас, на премиерот и на владата, јавно им понудив една нова високообразовна политика и национална развојна стратегија за периодот од 2015 до 2025 година, кои, според мене, ќе дадат квалитативен придонес во подобрување на состојбите во високото образование. Но, од таму молк. Остануваат упорни во нивниот нерационален и непродуктивен став и предлог.

ФОКУС: Неколку дена по протестите, студентите станаа цел на партиски етикетирања и веќе видени сценарија, заокружување со црвен фломастер, обвинувања дека на протестот биле само „сдсмовци“ и „соросоиди“. Дури и премиерот една недела ја водеше оваа пропаганда против нив!

КЕКЕНОВСКИ: Меѓу тие студенти имаше и голем број членови на ВМРО-ДПМНЕ, како и студенти што се партиски неопределени. Голема е штетата во желбата, по секоја цена да ја реализирате својата замисла, сите нив да ги етикетирате како соросоиди или сдсмовци. Тоа е најголемата навреда за сите нив.

ФОКУС: Ќе ја добијат ли студентите битката со власта?

КЕКЕНОВСКИ: Па, доколку се продолжи со оваа тврдоглавост, доколку не се надмине стравот и неспремноста да се дебатира со студентите, доколку и понатаму се игнорираат барањата, не само на студентите, туку и аргументите на најголемиот дел од академската заедница, тогаш самите си даваат автогол. Во ваква ситуација, поразот е неминовен и може да биде многу болен бидејќи може да донесе други несакани последици.

ФОКУС: Откако на протести се кренаа студентите, во понеделникот на протести излегоа и хонорарците, со поддршка од студенти, невладини организации, новинари, граѓани…

КЕКЕНОВСКИ: Премиерот и понатаму е упорен во тоа што го наумил, сметајќи дека тоа е најисправното решение. Очигледно, тој сѐ уште не ја слушнал старата и мудра изрека која вели – на крајот од една игра, натпревар или битка, суштината на осознавањето не е во тоа дали сме ја изгубиле играта или битката, туку во тоа да осознаеме како, колку и зошто сме изгубиле. Поентата е да дознаеме што сме научиле од еден пораз, од една изгубена битка и колку и како тоа нас, лично нѐ менува или нѐ коригира. Во еден момент да се изгуби, тоа значи долгорочно да се добие. За еден политичар, посебно е потребно да биде трпелив, широкоград, флексибилен и да има разбирање за поинаквите мислења и ставови, бидејќи без нив лесно може да се случи она што сте го граделе со години наназад, за час да го изгубите.

ФОКУС: Може ли да се случи „револуција“?

КЕКЕНОВСКИ: Можеби некој во оваа ситуација посакува да се случат немири или револуција, меѓутоа мислам дека меѓународниот фактор тоа нема да го дозволи. Што и да се случува во иднина, пак сѐ ќе заврши со седнување на маса и со преговарање.

ФОКУС: Гласавте ли на последните претседателски и предвремени парламентарни избори?

КЕКЕНОВСКИ: Нема избори на кои не сум излегол и не сум ја извршил својата граѓанска должност.

ФОКУС: За кого гласавте?

КЕКЕНОВСКИ: Во однос на тоа, за кого сум гласал оставете да се почитува начелото на тајност, но не заборавајте дека, сепак, јас сум член на мојата партија ВМРО-ДПМНЕ, од денот на нејзиното основање.

ЗА ПРЕСВРТ ТРЕБА СИЛНА ОПОЗИЦИЈА И СЛОБОДНИ ГРАЃАНИ

ФОКУС: Очекувате ли дека во брзо време ќе се случи пресврт на политичката сцена во Македонија?

КЕКЕНОВСКИ: Вака, како што се поставени работите, тешко може да се случи некаков пресврт. За политички пресврт во една држава потребни се повеќе работи. Најнапред, потребно е да постои сериозна, цврста и одлично организирана опозиција со јасни ставови, барања, визија, упорност и доследност. Второ, граѓани ослободени од страв, закани и уцени. Трето, кредибилна и респектибилна интелигенција и четврто, деполитизирано судство, полиција и јавна администрација

СДСМ ТРЕБА ДА ИЗЛЕЗЕ СО „БОМБИТЕ“

ФОКУС: Од опозицијата постојано обвинуваат дека ВМРО-ДПМНЕ изборите ги добива на криминален начин? 

КЕКЕНОВСКИ: Тие така велат, меѓутоа меѓународната набљудувачка мисија на Парламентарното собрание на ОБСЕ и Парламентарното собрание на Советот на Европа во својот извештај за изборите се произнесе вака: ,,Денот на изборите беше спроведен на непречен и професионален начин со само некои технички нерегуларности забележани во текот на денот. Изборниот процес беше оценет како добар или многу добар во 96 отсто од набљудувањето. Работата на избирачките одбори и нивното разбирање на процедурите за гласање, како и транспарентноста на процесот беа оценети како позитивни во 95, односно во 97 отсто од набљудувањата. Општата оценка на броењето на гласовите беше добра во 83 од 98 набљудувани броења“. Ова јасно кажува сѐ! Доколку од СДСМ, во меѓувреме, дошле до нови сознанија, тогаш редно е да ги изнесат на виделина, а не да калкулираат со нив.

Текстот е објавен на 6-ти јануари 2012-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 862

Пишувала
Мимоза РИСТОВА

Некои очекуваат да седнам и да резимирам за изминатава мачна и тегобна, непарна и чудна 2011 година, ама јас не сакам да го правам тоа. Премногу е болно подвлекувањето црта и ставање на есапот од билансот на хартија. Поарно нека остане да ни одѕвонува возвишениот и аплифтинг говор на претседателот на државата, Ѓорѓе Иванов, дека оваа година за нас е многу успешна. Не треба да си аналитичар за да удриш црта и да речеш, ова беше за нашава граѓанска држава тешка катастрофа.

Порано сметав дека аналитичар треба да умее со многу знаење и интуиција да третира еден поширок просторно-временски модул, за да донесува научно базирани заклучоци. Кога подобро размислив, не е сосема точно дека не сум аналитичар. Па јас сум аматер психоаналитичар. Јас цело време анализирам психотични состојби и неуморна сум во правењето демистификации на политичарските умови и на потезите што ги влечат. Им ги анализирам постапките и зборовите на сите релевантни во мојот живот и им ги врзувам во алгоритмот на бехавиоралната шема. И без да консумирам психотропни супстанци и без да запаѓам во психоделични трансови од хипервентилација, како дервишите од Гази Баба, и без да користам услуги на бајачките и бајачи од познатите бајачници од земјава и регионот, јас знам дека годинава не чинеше и дека нема да чини ни наредната.

И јас се самоанализирам, да ви признаам, и си наоѓам доста дефекти од кои најголемите ми се  широчината и длабочината на мислата и „должината на јазикот“. Но, сепак овие во политикава толку се некако пролетно напупени за да ги анализираш, што ретко кој не го прави тоа. Одам по чаршија и сретнувам луѓе, познаници, пријатели, роднини, сватови, шури, шурунајки, балдски и баџанаци (иако, последниве четири квалификации не ги знам како се корелирани) и баш сите истото го говорат за дечурлииве од власта. Та „Вашингтон пост“ не откри нешто ново за неспоивоста на младоста со власта. Ама ние, откако знам за независноста на државава, од млади, луди, недоквакани, недозреани и недораснати, глава не можеме да кренеме цели две децении.

Само еден зрел политичар, еден мудар човек имавме низ историјата на независна Република Македонија. Нека му е вечна славата на овој великан, Киро Глигоров. Мудрец, итрец, вистински манипулатор со глупаци и националисти и монархофашисти. Сите ги држеше во рамнотежа, со помош на невидливи свилени конци. Скромен човек, вистински интелектуалец и комуњара во вистинска смисла на зборот. Киро Глигоров ќе биде нашата државотворна икона во опкружување на толку многу државо-уништувачки, социо-раздорни, ненаситно-крадливи и едипо-психотични хуманоидни ентитети.

Едвај го чекам продолжението на веста што следува: кој корумпирал и кој дрпал од криминалниот Маѓар Телеком.

Интересно е тоа што кај и да мрднеш, сите се грозат и се гнасат да говорат за ликовите од врвот на власта. Зборовите на критизерите за делата на овие, сега ќе добијат на контраст, откако ќе се воздигне иконата на реткиот заминат вистинскиот политичар Глигоров. Но, има и такви што кога се зборува за глупостите и гафовите на власта, тие се прават дека не се од тука, та се плашат, што вели другарка ми Наталија, да те слушаат, а камо ли да изустат нешто критично. Мобилните ги пикаат длабоко во џебовите, за да не им дојде чичко Орвел и да им ги истегне ушите од корен, што стојат во ист простор и што дишат од истиот „инфициран“ воздух со некој од нас, критизерите-интелектуалци.

СЦЕНАРИО ЗА РЕАЛИТИ ШОУ

Ех, драги читатели, душичкава врапчешка би си ја продала на Мефистофел само за еден ден слава. Како Ариел сирената што си го шитна сонорниот глас на морската вештерка Урсула, само за да добие човечки нозе, за да биде со саканиот принц. Ама каква слава посакувам? Еве каква: само за еден ден (препорачливо тоа да трае 12 часа) на прекрасната ни и насушна наша информативна МТВ да ми се даде простор да направам телевизиско реалити шоу. Еве ви предлог сценарио за шоуто наречено „Пердуви летаат, кокошките се оскубани“ или „Гумите се излижаа, тркалата се на бандаж“, или така некако, нешто во тој стил.

На почеток, може многу ќе ви звучи американски, но не е така. Шоуто е чистокрвна домородна и ендемска македонска продукција. Емисијава не е преземена од други патентирани емисии во живо, туку потребата за неа се роди сосема природно, поради незнаењето на овие дечурлииве за демократија, транспарентност и јавна дебата и владеење без злоупотреба. Најпрво, учесниците ќе потпишат дека ќе си го сносат ризикот да бидат навредени или наклеветени, да навредат или да бидат навредени, но нема ниту да тужат или да бидат тужени. Во емисијата ќе вклучам и група професионални медијатори (адвокати, психолози и психијатри) кои скараните и влезените во конфликти и кавги учесници привремено ќе ги исклучуваат за да ги доведат во ред во бекстејџ и потоа да ги вратат назад, ако издржуваат со нервите.

Значи, 12 часа јавна дебата со сениори модератори. Да се разбереме, тука не смеат да припарат оние исфрустрираните парти-брејкерси од Брисел, кои беа неправедно етикетирани со погрдниот збор „малака“. Значи, на телевизиската дебата учествуваат сите министри седнати на една страна, и десетина интелектуални титани од независната комуњарска сорта со соросоидни примеси, од другата страна. Секако дека јас ќе бидам селектор на „нашата“ репрезентација. Уф, какво шоу ќе испадне. Ќе сакаат да ни го купат Америте, ако навреме го заштитиме.

Во шоуто ќе учествуваат и поротници-интелектуалци, кои ќе ги позајмиме како независни колумнисти интелектуалци од соседните земји или дипломати од регионот. После секој конфликт помеѓу антагонистите, или штом ќе дојде до непремостива кавга, тогаш интервенираат медијаторите и ги изнесуваат закрвените навредени и навредувачите на „терапија“. Потоа стапуваат на сила поротниците. Ќе мора да се изјаснат (да гласаат) кој од скараните е ГИЛТИ, а кој е НОТГИЛТИ, кој говори исправно, а кој користи чуден, непознат и нетолерантен јазик, или говори неаргументирано, не се држи до темата, туку вади минати, небитни и ирелевантни глупости, кои не даваат поткрепувачки одговор на поставените тези или антитези.

Веќе ми мириса на пилешко печено или на изгорена гума. Уште сега во мислите се кинџурам со некоја награда за најдобро телевизиско шоу на годината што започна. И плус, ќе се збогатам од авторскиот хонорар: шоуто ќе продаде рекламен простор на неколку балкански магнати, и ќе се продаде и директен пренос во Србија, Хрватска и Бугарија. Сите ќе сакаат да купат таква смејурија. Гарант.

И еве како ќе се наместиме. Сите министри со пастирот и плус Мијалкови и плус Радникот на десната страна од студиото. И сите ербап интелектуалци, експерти што поседуваат највисоки академски и уметнички титули за да ги покриваат соодветните ресори, природно од левата. Медијаторите од некоја трета страна. Поротниците од четврта. Модераторите во средина.

ПРАВИЛА НА ИГРА

Модераторите имаат спремено теми за „чешлање“ кои се ставени во пластични капсули од киндер јајца, а потоа во еден стаклен аквариум без вода. Тука настапува Игор Џамбас, со некоја од „куклите“ од игрите на среќа, врти и копа со раката низ жолтите капсули и извлекува и отвора тема. Темата ја отвора разголената лепотица, и му ја дава на модераторот што ќе се јави прв. Модераторот што ја познава, на пример, проблематиката од ресорот на образованието и науката, поставува некаква теза или покренува некакво прашање. Тогаш прво добива збор оној опонентот од левата страна. Му се дава доволно простор за да критизира и да дополни со круциелни потпрашања. Потоа, модераторот му дава време за изјаснување по прашањето на министерот за образование. Кога овој ќе заврши, тогаш опонентот добива право на соочување и му поставува директно провокативни потпрашања на министерот, на кои тој е должен да одговори.

Сега им се остава доволно време за одвивање дијалог-кавга помеѓу министерот и опонентот. Ако опонентот не е задоволен и тврди дека овој не одговара точно или дека лаже, тогаш бара да се прашува премиерот Грујо да одговори на прашањето. Ако и овој не даде одговор со кој опонентот ќе биде задоволен, тогаш се бара интерактивно да гласа публиката (гледачите од соседните држави со помош на СМС), дали мислат дека овој говори глупости, или лаже, или е на темата и добро одговара. Ако мнозинството изгласа дека овој не го бидува да одговори, тогаш се бара од поротниците (оние независните интелектуалци од странство и дипломатите од регионот) да пресечат, овој го бива или не го бива, лаже или говори вистина.

И поротниците имаат право да издебатираат на истата тема со министерот и опонентот за да го искристализираат својот став и да креираат мислење. Ако поротниците се едногласни во мислењето, дека министерот не го бидува, крие, мами и со еден збор, дека лаже, тогаш министерот излегува со потпишување оставка. Режија бара гро-план на потпишувањето. Публиката аплаудира (од режија пуштаат вештачки аплауз). Потоа, излегува продуцентот на шоуто и му удира една клоца на министерот во оставка, па му подарува еден голем чек од 30.000 евра испишани со фломастер, за да ја компензира меницата, нотарски оверена.

Битно е тоа што опонентот има право да користи и мобилен телефон, за да може да повика пријател и да се консултира. Опонентот ќе има право да прима гости што во шоуто ќе можат да донесат каков било писмен доказ за да се докаже евентуална лага изречена од министерот. Затоа е потребно цели 12 часа реалити шоу, за да можат доказите да стигнат од целиот регион. Особено треба да им се даде шанса во шоуто да стасаат оние докази со кои ни го зашеметува умот новинарот од порталот Буре Весник, кумановецот Зоран Божиновски од Белград. Сигурно има уште такви колекционери на вистината во регионов, за кои не знаеме.

И така, драги гледачи, јас мислам дека ако емисијава доволно долго потрае, како што пропишувам јас, цели 12 часа, и ако доволно долго министрите се подложени на тортурата на стручноста, знаењето и стресот на вистината, на доказите на разголувачките ефекти од дебатата, на симнувањето на туѓите пердуви и скубењето на сопствените, ако се стават на овие натприродни за нив услови за да ја осетат доволно силната болка при соочувањето со својата немоќ, тие во еден момент ќе попуштат. Посебно ќе им падне тешка немоќта за брлавење на народ на балканско ниво. Така, оставките ќе им дојдат како спас на душата и тие неминовно ќе потпишат. Ќе останат само еден или двајца, можеби!? Или најдобрите, или оние кои мува не ги лази и крокодилска кожа не им се одерува од човечкото месо.

Секако, не треба да потсетувам дека емисијата ќе има најпрофесионален симултан превод на неколку јазици, кој од менито дигитално ќе се избира по желба. Ќе има и опција за избор на „спикер“ за глувонемите во десниот агол на екранот. Како и да е, ова нема да биде евтино шоу со меѓународна порота. Сигурно ќе фати еден милион, или повеќе, но ефектите ќе бидат немерливо и несразмерно повредни.

Како и да е, јас, додека го творев ова научно-фантастично реалити шоу наречено „Пердуви летаат, кокошката е голокожа“, да ви кажам право, уживав. Целата се внесов. Мислам дека многу ќе му се исплати и на продуцентот. И министрите ќе се офајдат, ќе заминат во историјата со помалку гнасотија зад себе. А најмногу ќе профитираат граѓаните на РМ.

Текстот е објавен на 27-ми јануари 2012-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 865

Пишувал
Владо АПОСТОЛОВ

Изборите беа регуларни иако гласањето беше нерегуларно. Веројатно вака некако опозицијата би ги опишала последните парламентарни избори, баш во стилот на веќе легендарната изјава на Бранко Црвенковски дека „народот е во право дури и кога народот греши“. На овој заклучок нѐ наведуваат неколку изјави на видни опозиционери, кои во јавноста срамежливо го кажуваат тоа што меѓу себе веројатно гласно си го муабетат – дека изборите на 5 јуни беа сѐ, само не фер и регуларни.

И случајно или не, и трите изјави се појавија минатата недела, но за нив ќе зборуваме малку подолу во текстот.

БУГАРИТЕ ГИ ИМАЛО ПОВЕЌЕ ОТКОЛКУ ЗА ЕДЕН ВОЗ?

Има неколку претпоставки зошто пописот на населението годинава отиде јабана заедно со тие десетина или 14 милиони евра, колку што чинеше пописниот материјал и ангажманот на попишувачите. Првата, и онаа што најчесто ја спомнува опозицијата, е дека на ниво на Македонија ќе се појавеа фантастични резултати, според кои на ова парче од 26.000 квадратни километри има 3 милиони жители. Бројка која е невозможна земајќи ги предвид резултатите на населението од претходниот попис во 2002, според кој, во државава има нешто повеќе од 2 милиони жители. На оваа теза се лепат обвинувањата дека било попишувано сѐ и сешто, дека бил даден амин „одозгора“ во списоците да влегуваат и луѓе кои подолго време не биле во државава, а ги попишувале нивните најблиски, со помош на фотокопии.

Втората претпоставка за укинување на пописот пред самиот негов финиш е малку спомнувана и веројатно е најконтроверзна како теза. Претпоставките се дека на некој од зградата на Илинденска бб му се кренала косата кога ги чул бројките од теренот за тоа колку македонски граѓани се изјаснувале како Бугари. Според последното пребројување, во Македонија има точно 1.417 Бугари, а таа бројка изразена во проценти претставува околу 0,07 отсто од целото население.

Тешко е да се говори колку македонски граѓани денес вистински се чувствуваат како Бугари, иако, според Википедија, која е неофицијален извор, во последниве неколку години околу 43.000 македонски граѓани зеле бугарски пасоши, а уште околу 60.000 лица поднеле молби за бугарско државјанство, за кое мора да потпишат документ дека имаат бугарско потекло. Бројот на бугарските пасоши до некаде се поклопува со официјалните бројки од пред некоја година за автомобилите со бугарски таблички во земјава.

Интересно е дека и за време на последниот попис во Македонија, Бугарскиот културен клуб од Скопје почнал кампања која повикувал: „Сите биле Бугари. А ти?“ И во нивното промотивното видео биле прикажувани славните историски личности Св. Климент Охридски, Цар Самоил, Гоце Делчев како Бугари.

ПОЛНЕЊЕ НА КУТИИТЕ?

Сега, да се вратиме на изјавите со кои го почнавме текстот. Станува збор за двете последни интервјуа на Љубчо Георгиевски за сајтот Плусинфо и разговорот со лидерот на НСДП, Тито Петковски, на овие страници, додека третата изјава излезе од расправата во Собранието по повод пописот.

Првиот вмровски премиер анализираше дека усогласувањето на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ едногласно да го откажат пописот му покажало дека тие се исплашиле од тоа што го виделе во бројките.

- Ние имаме милион и осумстотини илјади гласачи на два милиони и стотина илјади граѓани. Самото тоа е нелогично и несразмерно. Ако на тоа го додадете новиот попис, без сомнение ќе се покажеше дека избирачките списоци се неточни. Во прилог на тоа ако го додадете процентот на гласање, ќе испадне дека на изборите имало повеќе гласачи отколку реално народ. Тоа значи дека на изборите масовно се полнеле кутиите – изјави Георгиевски за Плусинфо.

На иста линија со Георгиевски е и неговиот поранешен лут противник Тито Петковски. Тој за минатиот број на „Фокус“ рече дека многу сомнителни околности решија Груевски и коалицијата да победат на изборите.

- Нема таква излезност како што беше прикажана, а тоа се покажа сега со спречувањето на пописот. Можеше да се открие најголемиот скандал во историјата на македонскиот парламентарен систем – ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ да имаат повеќе гласови отколку што има запишани избирачи во Република Македонија. Затоа ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ никогаш нема да дозволат да се одржи пописот. Затоа што ќе им се види изборната лага – коментираше лидерот на новите социјалдемократи.

Слични сомнежи минатата недела искажаа и пратениците од поранешната партија на Тито Петковски, СДСМ. Горан Минчев на собраниската седница рече дека пропаднатиот попис отвора сомнеж за фалсификат на изборите во 2011 година.

- Зошто? Ако беше успешно завршен овој попис, точно ќе знаевме колку жители има во Македонија. Меѓутоа, тогаш ќе се отвореше уште една Пандорина кутија – дали се совпаѓа бројот на жители со бројот на гласачи. Бидејќи ние како партија, за да се одржат предвремени парламентарни избори, инсистиравме да биде прочистен Избирачкиот список, а вие тоа не го дозволивте – се посомнева пратеникот на СДСМ.

ЉУБЕ НЕ МОЖЕ ДА ЗБОРУВА ОД ШУТКА

Веројатно на оваа тема има многу што да каже и лидерот на веќе разединетите Обединети за Македонија, Љубе Бошкоски, кој ја чека правосилната пресуда за случајот „Кампања“ во затворот во Шутка.

Токму на денот на неговото апсење, неколку часа по изборите, полицискиот портпарол Иво Котески изјави дека за следење на Бошкоски биле користени посебни истражни мерки што го иницираше сомнежот дека можеби тој, но и другите опозиционери, биле прислушувани за време на изборната кампања.

И дека нешто е гнило во подножјето на Водно, во седиштето на полицијата, покажува и односот на министерката Гордана Јанкулоска кон иницијативата на Тито Петковски и кон неговата собраниска комисија да влезат во МВР да ги видат материјалите што се собрани со посебните истражни мерки.  Сомнежот на Петковски е дека Јанкулоска не доаѓаше во Собранието и нејзините сопартијци ја опструираа работата на комисијата, за да стигне правосилната пресуда за Бошкоски по која набрзо тие материјали ќе бидат уништени.

За улогата на Јанкулоска во изборниот процес забелешки имаше и мисијата на ОБСЕ-ОДИХР, која во својот извештај нотираше дека имало случаи кога министерката за внатрешни работи, која исто така била носител на листа на владејачката ВМРО-ДПМНЕ, ја искористила својата позиција во полза на кампањата на нејзината партија, што, според ОБСЕ, довело до конфликт на интереси.

Сето ова беше причина опозицијата да и поднесе интерпелација на министерката.

КОЛКУ И ДА ГО ЧИСТАТ, СПИСОКОТ Е СЕ ПОВАЛКАН

Случајот со затворањето на А1 телевизија, на некој начин ги прекри сите други теми во предизборието, па така без некој посебен одек во јавноста помина фактот дека пречистениот Избирачки список, оној што по секоја логика требаше да се намали, беше зголемен и тоа за 43.000 лица.

Ако на изборите во 2008 година имало 1.792.820 гласачи, на последните избори право на глас имаа 1.835.000, но остана да лебди прашањето дали сите тие што имаа права на глас беа во можност да го искористат. Имено, многу веројатно е некои од тие да се веќе мртви, или одамна да не се вратиле во Македонија од печалба. Никому не му беше чудно што во државава има точно 234 стогодишници, од кои, верувале или не, дури триесетина престојувале во скопската Гази Баба, општина во која има тешка индустрија (комплексот во „Железара“, на пример) и тешко може да се пофали со одлични услови за живот кој би ја надминал стотката.

Сето ова потсетува на хрватските проблеми со списокот, бидејќи таму пронаоѓаа адреси, со броеви нула или 999, во мали погранични села со Босна и Херцеговина во кои, според избирачките листи, живееле  повеќе од триесетина жители. Факт кој би говорел дека во зафрлените села би имало висококатници, што нормално не е случај.

Ако ништо друго барем во Хрватска, некој од официјалните лица, макар на шега, призна дека мртвите гласаат. Во една пригода експретседателот Стипе Месиќ, додека сѐ уште беше на функција, рече дека мртвите не гласаат само во Вараждин, оти таму имало камери на гробиштата. Но, според тоа што може да се прочита на интернет, Хрватите немале малолетници на листите, нешто за што веројатно само македонските власти може да се пофалат.

За време на кампањата ЛДП предупреди дека на листите се вметнати дури 16.000 малолетници без право на глас кои во текот на 2011 би наполниле 18 години, но тоа би се случило дури по изборите на 5 јуни.  Интересно е дека весникот „Нова Македонија“, во предизборието, повикувајќи се на анонимни извори од Државната изборна комисија, објави дека пракса било целата генерација што во изборната година ќе наполни 18 години да биде ставена на листите. Но, не треба многу напор да се сетиме дека за тоа никој до сега не направил реклама, ниту пак законите дозволуваат да гласа некој со нецели 18 години. Истите извори за „Нова Македонија“ ја потврдиле бројката на малолетници кои се наоѓаат на листите, а која ја соопшти Андреј Жерновски од ЛДП.

Изборите беа и поминаа, тешко дека некој нешто може да поправи во врска со нив (нормално, ако имало неправилности), но ако нешто може да помогне во расветлување на овие тези тоа дефинитивно е пописниот материјал на кој му се заканува истата судбина со снимените материјали за Љубе Бошковски – а тоа е уништување.

Имало од каде да се научи
И ВО ХРВАТСКА ИМА ДВОЈНИК-ПАРТИЈА

Речиси и да нема избори на кои не се појавува Социјалдемократската партија која ја има целта да ги збуни гласачите на социјалдемократите и да им откине по некој процент на СДСМ. Најмногу оваа партија се прослави на изборите во 2008 година, кога на своите изборни листи постави луѓе со идентични или многу слични имиња на оние од СДСМ. Па така, Игор Ивановски имаше свој двојник, додека на Радмила Шеќеринска и се спротивстави извесна Рада Шеќерова.

Интересно е дека ова се изборите за кои Тито Петковски во „Фокус“ тврдеше дека вмровците му се фалеле оти биле на бугарски семинар со наслов „Како да се украдат избори?“, но оваа лекција можела да се научи и во Хрватска. Таму на изборите во 2007 година се појавила Партијата на пензионерите, која сите ја доживеале како двојник на далеку попознатата Хрватска партија на пензионерите.

И дека двојниците во Хрватска си завршиле работа, покажува фактот дека освоиле дури еден отсто од гласовите, кои реално се гласови на вистинската партија на пензионерите, која пак освоила приближно 5 отсто од гласовите.

Текстот е објавен на осми јули 2011-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 836

Првиот вирус во системот на преродбеничката изборна еуфорија во 2011 година беше своевидниот бунт на младите, поттикнат од однесувањето на власта по убиството на Мартин Нешковски. Чист граѓански отпор, спонатно никнат од социјалните мрежи, кој ни донесе една нова, ние ја нарековме – фејсбук генерација, која претставува вистинско освежување во доминатниот ни партиски жабурник. Иако, и нивните барања, за сега барем, сеуште се во графата „нереализирани“ сепак сметаме дека овие нови лица заслужуваат простор и во класичните медиуми, а не само на Фејсбук и Твитер.

 Разговаравме со Игор Стефановски, кој половина од своите 30 години живеел во Англија. Роден е во Скопје, во мешан брак – мајка Англичанка, а татко Македонец. Интересно е дека пред две години завршил постдипломски студии, а неговата магистерска теза била за пречките што стојат на патот на Македонија кон ЕУ. Неговите ставови, изнесени по социјалните мрежи, од кои зрачи оптимизам дека сепак има НАДЕЖ, беа повод да се „дообјасниме“ со Игор!

Разговарала
Јадранка КОСТОВА

ФОКУС За почеток, каде живееше и што учеше во Англија?

СТЕФАНОВСКИ Живеевме (моите сѐ уште живеат таму) во Кентербери, едно мало градче во југоисточна Англија. Факултет завршив на Кингс Колеџ во Лондон, каде што студирав американски и латино-американски студии, со шпански јазик.

ФОКУС Зошто се врати во Македонија?

СТЕФАНОВСКИ За да одговорам би ми требало цел есеј, што можеби некој ден ќе го напишам! Но, сите си имаме свои причини за нашите одлуки, и тоа што го знам е дека за мене одлуката да се вратам беше, и сѐ уште е, сосема исправна.

ФОКУС Колку од Островот ја следеше „демократијата“ во Македонија?

СТЕФАНОВСКИ Со секое мое враќање тука меѓу 1992 и 2007, со внимание ги следев промените во животите на моите роднини, пријатели и соседи. Моето маало. Мојот град. Мојата прва татковина. Мислам дека таму многу научив, гледајќи ги разликите помеѓу улиците во мојот роден град и улиците каде што се оформив како човек.

СЛЕДЕЈЌИ ГО ГАНДИ, ПРВО СЕ ПРОМЕНИВ СЕБЕСИ

ФОКУС Зошто до сега беше надвор од граѓанската сфера, во обид да се промени нешто? И зошто, на пример, не се пронајде себе си во некоја од постојните политички партии?

СТЕФАНОВСКИ Сметам дека не бев надвор од граѓанската сфера до сега. Напротив, си ги валкав рацете, како што би рекле Англичаните. За мене, и моите потреби, самото мое присуство тука беше доволно. Последниве години имав можност да зборувам со безброј граѓани – таксисти, келнери, другари… Од нив научив многу работи, кои сега го формираат моето знаење и мислење за нашата ситуација. Прашував, мислев, запишував. Значи, во обидот да се промени нешто, прво се променив себеси, следејќи го учењето на Ганди.

А политички партии?! Not for me (барем не како што се сега кај нас)! За жал, во нашиов свет, и особено во Македонија, тие се ретко изворот на битните промени во граѓанскиот сектор. Тие обично го потиснуваат гласот на народот и сакаат да изигруваат моќници. А, вистинските моќници сме ние, бидејќи ние им ја даваме власта. Така да, што мислите, кој е појак? Поради тоа сум решен да дејствувам во граѓанската сфера.

ФОКУС Сметаш дека каква и да биде судбината на протестот, тој ќе биде од критична важност за иднината на државата. Сепак, доколку барањата што ги испративте и до новите пратеници не бидат ефектуирани, дали тогаш овие граѓански протести ќе се претворат во декор на власта, давајќи и ореол на демократска структура, која, ете, дозволила да се протестира?

СТЕФАНОВСКИ Протестот е од критична важност. Не поради барањата, туку поради самиот факт дека имаше протест! До сега сме немале ваков вид на секојдневен протест, кој на одредени денови беше прилично масовен за наши услови. Последниве 20 години, народот на оваа земја имаше МНОГУ причини за масовен граѓански протест, но ретко излегуваше на улица секојдневно и во толкав број. Е па доста беше молк! Време беше и ние да станеме на нозе и да го кренеме својот глас. Сите наши држави соседи често го употребуваат тоа право (во Србија имаше секојдневни протести СО ГОДИНИ пред 5-ти октомври 2000), а ние некако збунето гледаме во бројните луѓе кои се борат за правото на сите да не бидат претепани до смрт. Кажете ми вие, која е таа демократска структура, т.е. структурата на демосот кај нас?

ФОКУС За тоа можам и јас есеј да напишам. Нејсе, повод за протестите беше бруталното претепување на Мартин Нешковски, но, и обидот на МВР да го прикрие злосторството. Вашите барања главно ги насочувате кон законодавната и извршната власт. Но, што правиме со судската власт? Еве, и после еден месец од оваа адреса не добивме повеќе информации за случајот, ниту, пак, проширување на истрагата кон оние што помагале да се забошоти убиството како некаков несреќен случај ( во извештајот на СВР Скопје стои дека на телото немало траги на насилство)?

СТЕФАНОВСКИ Според мене, протестот е против сите видови на т.н. власт, која кај нас е излезена од сите граници на нормала. Луѓе без авторитет станаа авторитети, луѓе без образование и општа култура нé учат како да се однесуваме, се измеша линијата помеѓу националисти и патриоти, патриоти и предавници… Битно беше да се артикулира нешто против ваквиот развој на настаните кај нас. Тоа се случи и треба да бидеме горди на тоа!

НЀ ПОДЕЛИЈА, НЀ ВЛАДЕАТ, А СО ТОА И НЀ КОЧАТ!

ФОКУС Мислам дека, иако протестите немаа масовност, споредено со партиските собири и митинзи, сепак вашиот успех е посилен затоа што моделот со кој се прави споредбата е организирано „автобуско митингување“. Фактот што не ви се придружија повеќе граѓани го сметаш за ПРОБЛЕМ, но, зошто мислиш дека е ирелевантно дали луѓето не излегле на улица заради страв или заради незаинтересираност? Или, поконкретно, зошто граѓаните се заинтересирани и не се плашат да бидат дел од партиските митинзи?

СТЕФАНОВСКИ Бидејќи погрешно мислиме дека само политичките партии можат да ни помогнат на долгорочен план. Не сфаќаме дека таквиот вид на акција е обично најкраткорочна. Тие ни нудат кафе, или локум, или ни ветуваат дека ќе ни дадат работа (барем до следните избори), и после си играат со нашите животи. Навикнати сме на тој начин на дејствување. Како да не знаеме за друго. А системот на тоа нé има научено, и не сме свесни дека има и други начини на коишто можеме да го подобриме сопствениот живот. Не разбираме дека демократија се однесува токму на нашиот глас, не на гласот на партиите. И најдобриот начин тој глас да се чуе, кога очигледно политичарите не слушаат веќе 20 години, е јавно, пред луѓе, на Јавна трибина, или кај вас во маало. А, тоа што го нареков проблем, не беше што луѓето не излегоа, туку што МИСЛЕА дека не смеат/не можат/нема потреба/е залудно…

ФОКУС Зошто сите од младите кои се во првите редови на протестите, а со кои Фокус разговараше, постојано нагласуваат дека протестите немаат лидер? Зошто такви фрустрации? Лидер не се избира или гласа, туку тој едноставно се изнедрува од некое движење, се наметнува во јавноста со својата личност!

СТЕФАНОВСКИ Па, бидејќи навистина немаат! Никој не нé покани, ниту принуди, на протест. Сите отидовме сами, поради своите фрустрации. Сите сме лидери и сме дел од тоа што се случува. Јас повеќе од други, трети повеќе од мене, и така натаму…

Секој прави тоа што може, бидејќи сите веруваме во истото – дека вака веќе не можеме и не смееме да продолжиме. Но, искрено, и мене ме зачудува тој страв меѓу редовите на демонстрантите околу лидер, и мислам дека, како што знаете, тоа е поврзано со минатото кај нас и со начинот на кој одредени личности ја злоупотребија својата улога во протести за лично унапредување (и потоа заборавија за што воопшто протестираа). Тој страв е легитимен, но сметам дека во овој случај е непотребен!

ФОКУС Каде го лоцираш проблемот што 20 години живееме во лаги, корупција, безнадежност?

СТЕФАНОВСКИ Кај политичките партии. Нé поделија и нé владеат. А со тоа и нé кочат. Но, исто така и кај нивните господари, кои, со своите крупни интереси, стојат зад завесите и ги држат конците на разни марионети наречени „политичари“ кај нас. Не гледам друго место каде што би се лоцирал проблемот

НЕ СМЕ САМИ!

ФОКУС Дали протестите – СТОП за полициската бруталност, се првата победа на социјалните мрежи во Македонија? Дали веруваш дека власта можеби ќе сфати дека, колку и да корумпира и да ги „купува“ домашните медиуми, сепак нема таква моќ да го замолчи гласот на граѓаните?

СТЕФАНОВСКИ Да. Социјалните мрежи го менуваат начинот на комуникација, што значи дека и начинот на владеење се менува. Искрено се надевам дека нашава номенклатура ќе разбере дека нема веќе да може да нé замолчи и дека ќе го смени својот пристап кон народот. Сепак, мислам дека е уште поважно тоа да го сфатиме ние граѓаните!

Но, тоа што е исто така важно е што партиите се очигледно изненадени од начинот на кој се организираше овој протест, без организатори, без автобуси и без дневници за учесниците. Видоа дека постојат начини граѓаните да се организираат брзо и масовно, надвор од нивната моќ, и мислам дека тоа, колку-толку, ќе влијае врз нивното понатамошно дејствување. Како што вели познатиот слоган: Народот не треба да се плаши од власта, туку власта треба да се плаши од народот!

ФОКУС Во Македонија може да се дише непартиски воздух, но тоа по правило не е формула за успех. Можете ли вие, една нова млада генерација која до сега беше надвор од јавниот живот, да сторите нешто да се промени овој убиствен владеачки систем на вредности во кој ПАРТИЈАТА е клучот за напредок во кариерата, бизнисот..?

СТЕФАНОВСКИ Можеме, и правиме! Со протестите се отвори простор за јавна дебата, која се надевам ќе се прошири и во други делови на општеството каде што состојбата е критична. Но, повторно ќе потенцирам дека секој од нас треба да ги расчисти своите фрустрации. Не само младите, туку СИТЕ! Не е доволно секој од нас да се запраша, што е тоа што го фрустрира; треба секој да се запраша КАКО може да се ослободи од тие дневни иритации што на крај се претвараат во ужасно тежок товар.

Многумина гледаат само проблеми наоколу, додека тие кои гледаат решенија се ретки. Тоа е поради фактот што никој, ни на крај памет, не помислува дека решението може да биде во него. Па затоа не се ни обидува да проба. ПРОБАЈТЕ! Доста веќе седиме и чекаме некој друг да дојде и баш нашите проблеми да ги реши. Нема друг! И, кога конечно ќе тргнеме по тој пат, ќе видиме дека не сме сами, дека и други го мислат истото, и дека одеднаш нашата желба да ,направиме нешто, ќе се оствари со тој мал чекор.

Нашиот вид на протест ќе стане реален, и дел од дебатата, и, на крај, ќе успее поради самиот факт што конечно навистина направивме нешто. Можеби тогаш, ако имаме среќа и успееме да промениме одредени ситници преку вакви мали граѓански движења, нашите политички партии ќе се осмелат да понудат таков вид на природно граѓанско движење кон подобра иднина!

ТИЕ НУДАТ САМО ЕДЕН СОН!

ФОКУС Се согласувам со твојот став дека „кошмарот“ на секоја власт, на сите моќници, е разбуден народ. Но, како да се разбуди нашиот народ? И порано бил констатиран овој феномен. Ја знаеш веројатно песната: „Народе Македонски, со какви идеи си ти, ДОСТА БЕШЕ РАБУДИ СЕ, свести се, не спиј ти“?

СТЕФАНОВСКИ Повторно, секој мора прво самиот на себе да поработи. Има многу кои мислат дека се будни, а всушност спијат, исто како што има многу кои се преправаат дека спијат, но се будни. Проблемот е во тоа што, колку и да сакаме, тешко ќе можеме да разбудиме човек кој мисли дека е веќе буден, исто како што не можеме да предомислиме човек, дека тоа што тој го сонува, или гледа во неговата реалност, не е единствениот сон и единствената реалност; дека постојат други, и подобри.

За да се разбудиме, мора да САКАМЕ да се разбудиме, а за да сакаме, треба да дознаеме дека постојат многу други сонови и реалности. Кои се тие? Не е ни толку важно, бидејќи поважно е да само посакаме да смениме нешто на подобро. Проблемот е што партиите, заедно со медиумите како главна алатка, стојат на патот помеѓу нас и тоа општо будење, бидејќи ни покажуваат само една реалност и ни нудат само еден сон!

ФОКУС Што планираш понатаму, ќе останеш во Македонија. ќе се бориш за ГРАЃАНСКА МАКЕДОНИЈА? Како магистер по европски студии, колку нашите политички елити (ако е ова адекватен збор за нив ) ги разбираат и посакуваат европските вредности?

СТЕФАНОВСКИ За понатаму, здравје! Секогаш сум во Македонија, дури и кога не сум физички присутен. Се разбира дека ќе продолжам да работам на случајот наречен „Македонија“ колку што можам, и каде можам, на свој начин, бидејќи гледам дека работите од 1991 не водат кон добро. Нашите т.н. политички елити многу добро ги разбираат европските вредности, поради тоа што и ние сме дел од Европа, но и поради фактот што до некој степен тие вредности беа присутни за време на Југославија.

Но, очигледно е дека не ги посакуваат тие вредности кај нас, бидејќи тоа би значело членство во Европската унија и де факто намалување на нивната моќ во границите на оваа земја. Сé додека нé држат надвор од ЕУ, тие се главни, а не комесарите во Брисел, кои, колку-толку, објективно работат на подобрување на животот на над 500 милиони граѓани. Целта на сите партии е да дојдат на власт, и потоа да ја задржат, а не да работат за општото добро на народот. За жал, моментално, Македонија, како и многу други земји, е пример на тоа дека демократијата се сведува на тоа да имаме слобода сами да ги избираме своите „диктатори“!

Тажно
НАШИТЕ НОВИНАРИ ИМААТ НАЈМАЛКУ СЛОБОДА НА ГОВОР!

ФОКУС Згрозен си од вулгарноста со која некои медиуми се обидуваа да го сатанизираат овој граѓански протест. Дали веруваш дека тоа што протестиравте, меѓу другото, и поради нивниот недостаток на МОРАЛ, ќе допре до нивните (неморални) души?

СТЕФАНОВСКИ Реално гледано – не, бидејќи, ако допреме до нивните души, тие ќе бидат принудени да го сменат својот став, а за жал, на Балканот, менувањето на личниот став се смета за губитнички чин (не на одговорен човек, кој прифаќа дека грешел и е благодарен што научил нешто). Тоа што тие го објавуваат не е нивно лично мислење (бидејќи тоа бара време и е малку покомплицирано), туку е нешто што им е наредено да го зборуваат и пишуваат. Жално и иронично е што новинарите кај нас имаат можеби најмалку слобода на говор, иако се надевам дека нивниов протест на 4-ти јули е најава за нови ветрови!

Текстот е објавен на 22-ри јули 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 838

Пишувала
Славица ДУЉАНОВА

Поминаа 40 дена од смртта на Мартин Нешковски, момчето кое не требаше да почива во гроб, туку требаше да живее безгрижен живот со своите врсници. Имаше само 21 година. Не го познавав, како што не го познаваа ниту поголемиот дел од младите, кои жилаво демонстрираат по улиците на главниот град против бруталноста која ја примени полицаец, при што го усмрти Мартин. Власта на секој можен начин се обидува да го уништи протестот, секако, користејќи ги и провладините медиуми за таа цел.

Природно и човечки е да се протестира против неправдата. Некои протестираат тивко во себе, а некои пак гласно и на улица. Младите демонстранти, кои редовно го поддржуваат братот на Мартин, протестот го искажуваа и преку стихови. Скоро секоја вечер изведуваат перформанс пред спомен куќата на Мајка Тереза. За протестот и за крвничкото убиство на Мартин се заинтересираа и странски новинари. Но, за нашите медиуми тоа не е важно, или, пак, така им е наредено? Грујо каде ќе се почеша – тоа е главна вест!

Утрото на 15 јуни во 10.30 часот, семејството Нешковски на гробиштата во Нерези организираше помен. Најблиското семејство, роднини и пријатели на Мартин беа собрани да му оддадат почит. Дојдовме и ние. Изразивме сочувство, зедовме свеќа и застанавме до гробот. Родителите на Мартин немаа веќе солзи да го исплачат своето чедо. Тагата не ме заобиколи ниту мене, стиснав заби, но солзите кои ми тежеа на очите, едноставно се истркалаа. Во еден момент, една од присутните викна: „Дојдоа од Канал 5, што сакаат? Избркај ги!“. Во тој момент си помислив, каква професија е оваа нашата. Мршојадска?! Но, од друга страна, пак, ми беше чест што семејството на Мартин нѐ прифати како дел од нив.

После поменот, Александар, братот на покојниот Мартин, ни пријде и не покани на ручек во ресторанот. Се заблагодаривме, со желба да се видиме вечерта на протестот. Александар очекуваше дека Премиерот ќе се појави на поменот, но тој не ги удостои.

Со грутка во стомакот си заминав дома. Ги следев медиумите, дали некој ќе објави дека во 19 часот братот на Мартин Нешковски повикува на мирен протест. Но, никој не се одважи да ја соопшти ваквата вест. Оние што дојдоа на протестот беа организирани преку интернет. Канал 5 објави за поменот, но не и за протестот. Сител го игнорира случајот, откако главниот уредник кажа дека нема да го покриваат протестот, затоа што СДСМ ја користи смртта на Мартин за политички цели. Нивната новинарска работа завршила со тоа што му изразиле сочувство на семејството. Така барем кажа уредникот на Сител!

Околу 19 часот се упатив кон споменикот на Мајка Тереза. Таму веќе беа собрани дваесеттина млади луѓе, меѓу кои и братот на Мартин и неговите другари. Присутна беше и една странска новинарка, која се распрашуваше за случајот. Неколку локални телевизии, како Алфа, АБ канал и 24 часа, го покрија настанот, но не и провладините Канал 5 и Сител. Ај, ќе рече човек, овие се приватни телевизии, но зошто националниот сервис не го покрива настанот?! Последната вест за него носи датум од 8 јули, барем така стои на сајтот на МТВ. „Им благодарам на медиумите кои објавија за протестот“, изјави братот на убиеното момче, но истовремено изрази разочараност од оние медиуми кои не објавија ништо за неговиот јавен повик. Изјава даде и Стефан Митевски, кој се претстави како редовен учесник на протестите. Покрај барањата на младите луѓе, тој се пожали и за третманот на власта кон младите демонстранти.  Потоа почна перформансот на групата која пееше стихови од Софокле адаптирани на случајот со младиот Мартин.

Стиховите одат вака:

Ти градот го уништуваш со заповед со која
жртвеникот и секој дом обесчестен е веќе
ти реков јас, о синко мој ти внимавај по ова,
не постои на светов човек гревови што нема.
Но ако некој стори грев и сфати дека грев е
примајќи добар совет тоа не е толку страшно,
во несреќа се бара лекот што од злото цери.
Ти тврдоглав си, морам да те осудам за тоа
и затоа ти давам совет, не скврнави го  ти оној труп!
Зар јунаштво е мртов уште еднаш да убиеш?
Најмудро од сѐ е да се слушне добар совет!

Додека групата пееше, странската новинарка застана на страна и внимателно ги слушаше, иако најверојатно не разбираше ниту збор. И се доближив, се претставив и ја прашав од каде е? Таа ми кажа дека се вика Џилиан Кендал и оти 30 години работи како независен новинар. Нема постојано живеалиште, оти извесен период живеела и во Австралија и во Америка, а престојува и во други краишта на светот. Во моментов е ангажирана за австралискиот весник КРУВ. Ми раскажа дека поводот за нејзиното доаѓање во Скопје е манифестацијата Скопско лето. Но, го продолжила својот престој во Македонија, откако разбрала за убиството на Мартин. Одушевена е од тивкиот протест на младите демонстранти. Вакво нешто до сега не видела – протест преку песна!

Откако го направивме разговорот, заедно со другите учесници на протестот се упативме кон скопскиот плоштад. Правда, Правда, Правда! Стоп за полициска бруталност, извикуваа учесниците на протестот. Викав и јас. Забележав дека не придружува и еден пар, маж и жена на возраст од околу 50 години. Им пријдов и ги запрашав, дали често доаѓаат на протестот, оти постари од нив не видов. Рекоа дека нивната ќерка редовно присуствува, па и тие кога можат доаѓаат, за да изразат поддршка. Сите родители треба да го прават тоа, оти, не дај Боже, секој може да изгуби чедо – револтирано зборуваше жената. Стигнаа пред споменикот на Воинот на коњ и тука повторно пееја.

Кога се разотидовме, кога тргнав кон дома, патем размислував каков народ сме ние Македонците, та толку ни се чудат странциве. Но, да се вратиме назад во историјата – други воделе војни, наш народ гинел, а ние сме пееле песни. Колку само песни се создадени за време на петвековното турско ропство. Тоа бил вентилот за искажување на гневот. И ден денес е така. Нѐ тепаат насилници, а ние пееме песни! Ако ни требале пет века да се ослободиме од пустото турско, колку ли ќе ни треба да се ослободиме од прероденово пастирско?! Уште колку песни ќе треба да испееме?

На 16 август, Мартин требаше да наполни 22 години. По тој повод повторно ќе има мирен протест. Нормално, со пеење песни

Џилиан КЕНДАЛ, новинарка
ДАЛИ Е ОВА АРАПСКА ПРОЛЕТ ВО МАКЕДОНИЈА?

ФОКУС Како разбравте за убиството на Мартин?

КЕНДАЛ Бев во Берово и таму во хотелот запознав една жена која ми кажа дека имало убиство во Скопје и дека полицијата сакала да го заташка.

ФОКУС Доколку сево ова се случеше во Америка или Австралија, дали медиумите би го покриле настанот?

КЕНДАЛ Во Америка и Австралија ова ќе биде топ вест се додека не се расчисти случајот. Јас ваков протест не сум видела до сега, толку мирен. Овие млади луѓе протестираат преку песна. Еден сличен ваков случај во Америка беше и случајот со Црнецот Родни Кинг, кој беше претепан од полицајци во источен Лос Анџелес. Настанот беше снимен, сите медиуми ја објавија видео снимката. Многу луѓе излегоа на улиците, тоа беа масовни протести, кои завршија со нереди, кршење излози на продавници, кражби итн.

ФОКУС Вашата полиција се обиде да го заташка случајот за да ги заштити полицајците?

КЕНДАЛ Таман работа, тоа не смее да се случи. За такво дело секој инволвиран мора да одговара. Луѓето беа револтирани од самиот чин, од тепањето на невин човек. Не знам што ќе се случеше полицијата да го заташкаше случајот. Сигурно немаше да се протестира преку песна. Дали е ова арапска пролет во Македонија?

ФОКУС Не верувам, ние сме мирен народ, иако никогаш не се знае.

КЕНДАЛ Овие млади луѓе навистина „светат“ и убаво пеат

Стефан МИТЕВСКИ
ШТО РАБОТИ ВНАТРЕШНАТА КОНТРОЛА НА МВР?

Стефан Митевски по струка е електроинжинер, вработен во приватна фирма како автоматичар, а присуствува на протестите од самиот почеток. Тој упати неколку прашања до власта:

Зошто не постои коректен однос кон луѓето кои секојдневно протестираат? Зошто нѐ маркираат, демонизираат, снимаат од страна инспектори на МВР и ни се врши притисок? Зошто власта се плаши од критика, ние не сакаме да ја смениме власта, туку сакаме да бидеме нејзин коректор? Зошто, кога сакавме да протестираме пред МВР, нас нѐ пречека полициски кордон, а кога другата група (контра-демонстранти) сака да протестира пред СДСМ, тие не се попречени да ја поминат истата рута? Кој е критериумот за селективно попречување на уставното право на слободата на движење? Мислите дека тоа е случајно?! Нашите барања се основани. Што работи внатрешната контрола при МВР? Дали ова тело се позанимавало со четворицата полицајци, кои го пренесувале телото на Мартин, или за се го чека судот? Ако е така, тогаш која е функцијата на ова контролно тело?

Димче ВЕЛЈАНОВСКИ, уредник на информативна редакција на МТВ
ОВИЕ РАБОТИ НЕ СЕ КАЖУВААТ ПРЕКУ ТЕЛЕФОН

ФОКУС Добар ден, Славица Дуљанова од неделникот Фокус…

ВЕЛЈАНОВСКИ Да, повелете.

ФОКУС Пишувам за протестот, инициран од убиството на Мартин Нешковски, па ми треба Вашиот став: Зошто МТВ, како јавен сервис. не го најави, ниту го проследи протестот организиран од братот на Мартин?

ВЕЛЈАНОВСКИ Од каде да знам, дека сте таа за која се претставувате. Овие работи не се кажуваат преку телефон!

Следуваше – Тит, тит, тит… Велјановски ја прекина врската. Иако завртевме повторно, за да прашаме кога може да се видиме, соговорникот постојано ни исклучуваше!

Глобал Војсес
БЛОГЕРСКА ПОДРШКА ЗА ПРОТЕСТОТ

Глобал Војсес е интернационална заедница на блогери, преку која видовме дека има поддршка за протестот од луѓе од сите страни на светот. Блогерот Филип Стојановски ги објавува своите разговори со пријатели од целиот свет. Еве неколку од нив.

Блогерка од Германија напишала: Како може да се случи, два дена да се молчи и да не се знае идентитетот на момчето и медиумите да не известат за настанот!?

Блогер од Бугарија под името Јуруков, прашува: Зошто и бугарските медиуми не известуваат за случајот, туку мора да дознаваме од Твитер, и тоа само благодарејќи на тоа што познавам неколку Македонци? Зарем работите отишле до таму што кај нас се плашат протестите да не се прелеат во Бугарија?!

Блогер од Хрватска: Полицијата ќе не испрати во нашите гробови!

Блогерка од Словенија: Словенскиот Хор „Конбинат“ на настапот во Цеље испраќа фотографија за поддршка на протестот  и петиција потпишана за време на настапот!

Текстот е објавен на 29-ти ноември 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 947

Пишувале
Мери ЈОРДАНОВСКА
Валентина СТОЈАНЧЕВСКА 

Во 2008 година можевме само да претпоставуваме, но ни во најбурната фантазија немаше да замислиме, дека Скопје за четири години ќе изгледа вака како што изгледа сега. Па, дури и да ја тргнеме настрана естетиката, уште поголема фантазија ќе ни требаше за да замислиме што сѐ се крие зад секој споменик, секој постамент, секој договор, анекс, секоја нарачана завеса, секој монтиран прозорец на барокните згради, па дури и зад секоја светилка што ни го осветлува патот кон тоа да откриеме кои сме и што сме.

Проектот „Скопје 2014“ дефинитивно е белегот на оваа власт, која себеси се претставува како демократска, транспарентна и инвестициска. За ова последново симнуваме капа, ако под инвестиции ги подразбираме спомениците, но првите две се ставаат под знак прашалник. Не постои нешто потаинствено од белегот на оваа власт.

Во пожари гореа документи од луксузниот проект, хонорарите на авторите останаа тајна, скандали се отвораа на сите страни, странските медиуми нѐ следеа со подбив, италијанските леарници веќе не мораат ништо да работат зашто заработија доволно и за потомците на секој вработен, а Општина Центар (со Тодоровиќ), Министерството за култура и премиерот Никола Груевски со гордост сечеа ленти и редеа споменици, згради и барокни фасади.

Накусо, луксузниот белег на оваа власт официјално вреден 207 милиони евра (неофицијално, двојно повеќе), всушност е белег на преплатеност, скандали, таинственост, спорни (не)јавни набавки и на огромни сомнежи за злоупотреба на буџетските пари, сето тоа направено и стокмено на перфиден и суптилен начин, што човек просто може да им позавиди.

ТАЈНАТА БАРОКНА ВРСКА МЕЃУ МАКЕДОНИЈА И ИТАЛИЈА

Тешко е да се навлезе во секоја пора на проектот „Скопје 2014“, особено ако се земе предвид неговата вредност и обемност, но не е толку тешко да се најдат финтите со кои „играле“ Општина Центар и Министерството за култура околу тендерите за избор на најдобриот понудувач.

Ако се тргне од јавните набавки за изработка на спомениците, според последната ревизија оваа „игра“ може да се подели на две поглавја – периодот од 2008 до 2010 година (кога немало електронска аукција) и периодот од 2010 до 2013 година, кога понудувачите се избираа преку електронска аукција, па постоеше можност цените во понудите да се намалуваат. Првиот период е можеби „најматниот“ период во оваа барокна приказна сплетена со народни пари.

Во овој период, главни играчи се неколку италијански фирми кои за енормно високи цени ги добиваат тендерите за лиење споменици. Едно лице ги поврзува двете главни фирми, „Фондериа Артистика Фердинандо Маринели“ и „Пјетро Базанти & Ф“. Станува збор за лицето Фердинандо Маринели, кое се крие зад двете италијански фирми.

Италијанската леарница „Фондериа Ф. Маринели“ била избрана да ги лие спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, Никола Карев, Воинот на коњ, четирите лава на мостот Гоце Делчев, Гемиџиите, споменикот на Првото заседание на АСНОМ и на основачите на МРО. Втората фирма, пак, „Пјетро Базанти & Ф“ била избрана да ги лие спомениците на Цар Самоил, Цар Јустинијан Први и на Методија Андонов – Ченто. Како што пишуваше „Фокус“ во 2009 година, уште пред италијанските фирми да ги добијат тендерите за лиење, се шпекулираше дека лиењето ќе се врши во Фиренца, а уметниците предупредуваа дека тоа ќе биде неколкупати поскапо отколку лиењето во Белград, Софија или во Загреб.

Наспроти ова, Општината се запна за Италијанците, па до 2010 година, секоја фирма, освен двете италијански леарници, била исклучувана од тендерите. Таков е случајот со фирмата РЖ Институт – Скопје, која секогаш давала пониска цена за лиење, но до 2010 година секогаш била исклучувана од непознати причини, иако имала целосна документација! Е, тука се доаѓа до податокот колку пари од буџетот ќе се заштеделе ако се изберела фирмата која од старт била исклучувана!

Па, така, за лиење на спомениците на Гоце Делчев и на Даме Груев, леарницата на Маринели дала понуда од 52,2 милиони денари (852 илјади евра), а РЖ Институт од 24,6 милиони денари (402 илјади евра), понуда која е за 112 отсто пониска! Освен тоа, понудата на Италијанците била напишана на англиски јазик, на италијански јазик и на очајно лош македонски јазик, по што реално се поставува прашањето: како воопшто комисијата ги разгледувала понудите!? И покрај сето ова, италијанската леарница победува на тендерот и лиењето почнува!

Потоа следува нова епизода, тендер за лиење на споменикот на Методија Андонов – Ченто. „Пјетро Базанти“ дава понуда од 47,8 милиони денари (779.885 евра), а „Пјеро Занела“ од 14,6 милиони денари (238.436 евра). Втората фирма веднаш се исклучува, иако е поевтина за дури 227 отсто од првата!

За споменикот на основачите на МРО, победува фирмата „Фондериа Ф. Маринели“, иако нејзината понуда е за 179 отсто поскапа од онаа на РЖ Институт. Слична е ситуацијата и со лиењето на споменикот на Првото заседание на АСНОМ, каде што РЖ Институт отпаѓа, иако има за 99 отсто поевтина понуда од Италијанците (48,4 милиони денари наспроти 96,3 милиони денари).

НАМЕСТО ЛЕАРНИЦА, ПОБЕДУВАЛА ФИРМА ШТО ТРГУВА СО СЛИКИ И СО СТАРИ ПАРИ!

Ако се соберат сите овие суми потрошени за лиење на спомениците до 2010 година, се доаѓа до фасцинантна сума од 8 милиони евра, која можела да биде заштедена од буџетот ако се прифателе поевтините понуди. А, тука зборуваме само за лиењето! Според последниот извештај од ревизијата за „Скопје 2014“, повеќе од евидентно е фаворизирањето на двете италијански фирми на Маринели наспроти сите други што конкурирале на тендерите за лиење на спомениците.

Па, така, според последните извештаи од ревизијата за „Скопје 2014“, се гледа дека понудите на двете италијански фирми им биле прифаќани, иако немале доставено банкарска гаранција за учество на тендерите. На овие понудувачи им било дозволувано банкарските гаранции да ги доставуваат со подоцнежен датум. Кој го прави и го дозволува тоа, ако не е сигурен однапред кој ќе биде победникот?!

Која и каква е релацијата на двете фирми со Македонија, останува неизвесно. Она што може да се види како податок од Централниот регистар на Италија е дека двете фирми, „Фондериа Ф. Маринели“ и „Пјетро Базанти“ се, всушност, сестрински фирми – првата е леарница, додека втората е регистрирана единствено за трговија со скулптури, трговија со антички слики, стари пари и предмети од ископини. Никаде во регистрацијата не е напишано дека „Пјетро Базанти“ се занимава со лиење, па оттаму отворено е прашањето како оваа фирма победувала на тендерите за лиење, а сите други понудувачи биле елиминирани во ситуација кога фирмата-победник не е регистрирана да ги врши работите содржани во тендерската документација?!

Ако се направи пресметка за тоа колку, всушност, италијанските фирми „ќариле“ од Македонија само за лиење, се доаѓа до бројка од 14,2 милиони евра! Оваа сума е за 487,9 милиони денари или околу 8 милиони евра повеќе од она што реално било понудено и што можело да се добие како цена од другите понудувачи. Толку можело да се заштеди од буџетот на општината, но зошто да се штеди кога станува збор за пари на граѓаните?!

ЗА ЛИЕЊЕ БАРАМЕ 732 ИЛЈАДИ ЕВРА, АМА МОЖЕМЕ И ЗА 275 ИЛЈАДИ!

На овој начин течеле тендерите до 2010 година. Италијанците се јавуваат со понуда преведена на „Гугл транслејт“, сите други веднаш се елиминираат и од буџетот на Општина Центар си се одлеваат милиони евра народни пари. Зошто не биле земани предвид другите понуди, дали општината имала вишок пари што морала да ги троши или станува збор за нешто друго е прашање кое допрва треба да се испитува и да се разоткрива.

Но, она што несомнено паѓа в очи е начинот на кој двете италијански фирми во 2010 година, кога почнуваат електронските аукции, буквално „испаруваат“! Оттогаш, кога се јавуваат на тендерите и кога се во „битка“ со РЖ Институт Скопје или со леарницата „Јеремиќ“ (која првпат се појавува во 2010 година), како по правило губат. Потоа, тие не се јавуваат со понуди, ги снемува на тендерите, и тука завршува скапото лиење на Италијанците во Македонија.

Како и да гледате, италијанските компании си ќариле бајаги, па низ скопските кругови се врти шегата дека дефинитивно во Италија треба да биде поставен споменик на македонскиот премиер Никола Груевски.

Од 2010 до 2013 година, веднаш откако престанала практиката на елиминирање на понудите од другите учесници, односно кога се почнало со евалуација и на други фирми, на тендерите почнуваат да се јавуваат и други фирми.

Електронска аукција значи можност да се намалуваат цените, па ако се погледнат извештаите, ќе се види што прават конкуренцијата и вистинското пазарно општество. Па така, на јавната набавка за споменикот на паднатите херои имало пет учесници, а јавната набавка ја добива леарницата „Јеремиќ“ од Србија. Во првичната понуда Јеремиќ имал највисока цена од 44,9 милиони денари (732 илјади евра), но кога почнала електронската аукција, во негативното наддавање со другите учесници Јеремиќ ја симнал цената на 16,9 милиони денари (275 илјади евра). Замислете го само ќарот на леарницата „Јеремиќ“ ако немало електронска аукција и негативно наддавање – таа ќе си добиела тендер од над 700 илјади евра, иако сигурно има голем ќар и од добиените 275 илјади евра!

Доволно е само да се земе предвид фактот дека споменикот на Скендербег, кој, патем, исто така е излиен во бронза и има големина колку поголем дел од останатите споменици чинеше само околу 80.000 евра. Ако целокупната негова изработка чинеше толку, а, сепак, некој морал да има ќар, колку ли ќар имале леарниците од Италија и од Србија кои си начекале плодна почва во Македонија за садење споменици!

КИРИЈАТА ЗА ХАНГАРИТЕ СЕ ПЛАЌАЛА И 4 ПАТИ ПОСКАПО

Чувството дека спомениците од проектот „Скопје 2014“ се преплатени не се јавува само при анализирањето на победничките договори за лиењето. Ист е сомнежот и кога се „чешлаат“ авторските договори за изработка на макетите на спомениците, а кои, во четири очи, скулпторите ги склучувале со Општина Центар.

Доволно е да се фрли само еден поглед врз овие податоци, објавени  во владиниот отчет за проектот, за да се забележи дека на авторите дебело им биле исплаќани трошоци кои не се реални и докрај јасни. Парите за комуналии, материјали, простор, ангажирање на работници, авторски хонорари, ги добивале на купче, а никој не им барал сметка или објаснување за да докажат дека добиените пари ги потрошиле транспарентно. Работата излегува − еве ви пари, дајте некој споменик!

Па, така, без „домаќински усул“, поголемиот број од нив изнајмувале хангар, простор каде што ги изработувале макетите, за цена од 6 евра по квадратен метар, и тоа во ситуација кога пазарната цена за таков простор е од 1,5 до 2 евра за квадратен метар. Поточно, податоците покажуваат дека авторите плаќале месечна кирија од 333 евра, па сѐ до неверојатни 3.000 евра. По ова, останува нејасно зошто, кога најчесто во сите случаи станувало збор за петметарски споменици, се изнајмувале простории со енормни разлики во цените?

За хангарот, кој бил најмен за споменикот на Никола Карев, за седум месеци се потрошени 15.000 евра, а за исто толкав период, киријата за Јустинијан Први била пониска за дури три илјади евра. За простор, за изработката на двата од четирите лава на мостот Гоце Делчев, авторите Дарко и Елена Дуковски, за седум месеци потрошиле 21.000 евра. За другите два лава, пак, авторот Константин Јанев изнајмил хангар за 18.000 евра, но без да се посочи за колкав временски период.

Дел од авторите, пак, со една заедничка сума, без проблем, ги оправдале трошоците за хали и за комуналии. Така, за изработка на макетите на спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, за осум месеци биле потрошени 30.000 евра за простор и сметки за струја и за вода. По петстотини евра месечна кирија плаќал авторот на споменикот на Гемиџиите, а во оваа цена била вклучена и глината за изработка.

Авторот Кирил Мукаетов, пак, работел најдомаќински. За изработка на неговото дело „Македонските бранители“, успеал да најде хала за 333 евра, а притоа во таа цена се вклучени и комуналиите. Значи, се можело!

Покрај огромните разлики во цените за изнајмување на халите, кои, според пазарната цена, треба да бидат речиси идентични, в очи паѓаат и идентичните трошоци за изработка на два различни споменика. Така, за Цар Самоил и за Методија Андонов-Ченто, до денар биле потрошени исти суми за кирија, струја, храна и за пијалаци. За деветмесечна кирија се издвоени 16.200 евра, за струја 2.250, а за храна и за пијалоци по 9.000 евра. За овие споменици е заедничко и тоа што ги изработувал ист автор, Димитар Филиповски.

ИЗРАБОТУВАЛЕ ПОМАЛИ РЕЛЈЕФИ, А НАПЛАТУВАЛЕ ПОСКАПО!

На „жими мајка“, без доставување сметки и без отчет, под ставката „ситни трошоци и услуги“, на авторите им се исплаќале и до 5.000 евра. Според најновите податоци на ревизорите, во пресметките за изработката на „Македонските бранители“, авторот Кирил Мукаетов навел дека потрошил 5.000 евра за „други ситни материјали и услуги“. Останува нејасно кои се тие други ситни материјали и услуги, кога во пресметката се наведени ставки за сите можни трошоци. Друг автор, пак, потрошил 17.000 евра за соработници и за други работници, без да наведе за колку лица станува збор и за колкав период биле ангажирани.

Експертите што ги ангажираше градоначалникот Андреј Жерновски се сомневаат и дека авторите, при изработката на релјефите за спомениците, наплаќале како да изработувале поголеми површини од реалните. За таков пример се посочува изработката на споменикот „Св. Кирил и Методиј“. На авторот му биле исплатени 3.500 евра за 2,5 квадратни метри релјеф, кој воопшто не бил изработен. Оваа фиктивна површина дополнително била наплатена и при лиењето на релјефите.

Нејасни се пресметките и за релјефите на споменикот на Александар Македонски бидејќи во пресметката на авторот стои дека релјефот има површина од вкупно 225 квадратни метри, а во тендерот за лиење се наведува дека треба да се излие површина од 137 квадратни метри. Кога нешто се намалува, по сите логики, треба да се намали и наплатената сума, бидејќи не е исто да купиш стан од 200 квадратни метри и стан од 100 квадратни метри, нели?

По сѐ изгледа, и другите автори, намерно или ненамерно, ја правеле истата грешка. Во пресметката на авторот Константин Јанев, покрај два лава, требало да изработи и 34 квадратни метри релјеф, но од записникот за примопредавање излегува дека изработил за 5,92 квадратни метри помала површина од договорената. Толкава површина недостасувала и кај релјефите на авторите Дарко и Елена Дуковски, кои биле задолжени за другите два лава.

„Ако се има предвид дека во нивните пресметки тие за релјефите побарале по 1.500 евра за еден квадратен метар, произлегува дека само по овој основ авторите неосновано наплатиле вкупно 17.760 евра“, констатираат антикорупционерите ангажирани за ревизија на проектот.

Од ова може да се заклучи дека во Општина Центар немало соодветна контрола за тоа дали авторите ги изработиле моделите според видот и количините кои однапред биле договорни, но и платени.

ФИЛИП ВТОРИ ИЗГРАДЕН НЕЗАКОНСКИ?

Со постојаното надградување и проширување на проектот „Скопје 2014“, постојано растеа и апетитите на неговите иновативци и реализатори. Па, така, без почитување на законските процедури, според државните ревизори, но и според експертите што ги ангажираше Општина Центар да извршат ревизија на проектот, биле зголемувани димензиите на спомениците, со што правопропорционално растеле и нивните цени.

Според првичната замисла, односно според конкурсот за идејно решение, споменикот на Филип Втори требало да биде претставен со монументална скулптура на воин со фонтана. На конкурсот победила авторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која понудила композиција од пирамидален тип, со централна позиција на фигурата и нејзино нагласено значење.

Меѓутоа, при преговарањето на авторката со Општината, доаѓа до драматично менување на проектот, па од првобитната замисла се оди многу подалеку и се заклучува да се изградат, не една, туку четири фонтани, а војсководецот Филип да биде придружуван со повеќе скулптури, коњи и лавови. Со новите збогатени содржини морал да се збогати и предвидениот буџет од 500.000 евра, па така, само за надоместок на авторката договорен е буџет од 1,5 милион евра. Ако на ова се додаде и цената на лиење на спомениците од речиси три милиони евра, се доаѓа до вкупна сума од 4,5 милиони евра, и тоа без цената за градежната изведба на фонтаните.

Ваквото менување на планот е незаконско бидејќи е во спротивност со член 106 од Законот за јавни набавки, според кој, учесниците на конкурсот однапред требало да бидат запознаени со сите информации, услови, правила или критериуми за изборот на идејното решение. Според експертите, овој конкурс морал да се поништи бидејќи не биле направени мали интервенции, туку целосно била сменета проектната програма. И според објаснувањето од Државниот ревизор, овој конкурс морал да се поништи, а постапката да биде повторена бидејќи откако не била доделена прва награда, било решено да се работи со второнаградениот конкурсен труд.

На сличен начин растела и цената на спомен-обележјето на Методија Андонов-Ченто. Општинарите предвиделе дека за оваа изведба ќе бидат доволни 65.000 евра, но според евиденцијата на Општина Центар, на авторот му биле исплатени 161.000 евра, а за изработка на скулптурата во мермер се потрошени над еден милион евра. Ова покажува дека вредноста на авторството за споменикот пораснала за неверојатни 150 проценти!

ЗОШТО АМИН НА СПОМЕНИЦИТЕ ДАВАШЕ ЦЕНТАР, А НЕ СОБРАНИЕТО?

Стотиците тони бронза и мермер, излеани во споменици, стојат на стаклена подлога и кога ќе се разгледа правната процедура, односно законитоста на нивното подигање.

За изградбата на грандиозниот споменик на Александар Македонски, како и за другите спомен-обележја подигнати во периодот од 2007 година, па сѐ до денес, требало да одлучува Собранието, а не Општина Центар. Ова за експертите, ангажирани од новиот градоначалник, Слаѓана Тасева и Драган Малиновски, е јасно како ден бидејќи одлука за подигање меморијални споменици може да донесе единствено Собранието на Македонија, согласно член 3 од Законот за меморијални споменици и спомен-обележја.

„Општините можат да дадат средства за меморијални споменици кои ги прави Собранието, но не и спротивно. Општината не може да подига спомен – обележје на трошок на Буџетот на Републиката“, децидна е ревизорската комисија.

Поради ова, Тасева и Малиновски сметаат дека на незаконски начин се потрошени 58 милиони евра за споменици, кои од централниот буџет беа префрлени на сметката на Општина Центар.

Но, наместо реакција од надлежните институции, кои ќе го запрат прекршувањето на законот, поставувањето на спомениците продолжи непречено и со засилено темпо. Па, така, неисцрпно течеа иницијативите од Министерството за култура, кои, наместо со одлука на Собранието, беа градени со одлука на Советот на Општина Центар. А, освен иницијативи, од Министерството течеа и пари. Уште на стартот на проектот, од буџетот на Министерството беа префрлени девет милиони евра на Општина Центар. А, овие и останатите средства кои Министерството ги вложи во проектот, пак, се излеваа под параванот на заштита на културното наследство?!

Правдајќи ја својата итроштина, од ВМРО-ДПМНЕ возвратија дека Центар не поставувала меморијални споменици, туку сите споменици биле од локално значење, со што неспретно му ја намалија грандиозноста на македонскиот војсководец Александар Македонски.

Власта и на друг начин, преку именувањето на спомениците во спомен-обележја (што значи бисти, скулптури, фонтани, кои одбележуваат настани и личност од локално значење), сакаше да ја покрие ујдурмата. Можеби затоа и долго време власта не признаваше дека ги поставува Александар Велики или Филип Втори, туку ги прекрстуваше во „Воин на коњ“ или само „Воин“. Но, факт е дека нивното прекрстување не ја менува суштината оти Општината поставувала меморијални споменици.

Тука неизбежно е да се постави прашањето зошто власта инсистираше Општина Центар да одлучува кои споменици ќе се постават, а не му го призна тоа право на Собранието? Одговорот се крие во гласањето „по Бадентер“, односно за да се постават овие стотина споменици, рака требало да кренат и пратениците од етничките заедници, што однапред било оценето како невозможна мисија, додека гласањето во Општина Центар одело како подмачкано.

Општина Центар, според комисијата, немала надлежност ниту да гради мостови бидејќи одржувањето и користењето на речните корита во урбанизираните делови на градот се под надлежност на Град Скопје. И покрај овие забелешки, Општина Центар изгради два моста: мостот „Око“, вреден 1,9 милиони евра и Мостот на уметноста, вреден 1,1 милион евра.

Додека Општина Центар, за време на градоначалникот Владимир Тодоровиќ, без приговор ја презема надлежноста за проектот, градоначалникот на град Скопје, Коце Трајановски, се чини како намерно да се дистанцираше од проектот. А, нели, според логиката на нештата, повеќе ќе му личеше на градот да го управува барокното кормило бидејќи, нели, и проектот е наречен „Скопје 2014“, а не „Центар 2014“. Дека Трајановски бега од проектот, како што вели народот, „како ѓавол од крст“, забележала и советничката Софија Куновска, која во интервју за „Фокус“ истакна дека градоначалникот се прогласил за ненадлежен, посочувајќи дека градот има минорно финансиско учество со околу 5 милиони евра.

- Јас би прашала: дали е нормално на градоначалникот Блумберг да му се случи менување на лицето на неговиот град, на Њујорк, а тој да проба да изјави дека не е надлежен за тоа?! Дали е можно, фасадата на зградата на ОН да се претвори во барокна и за таа приказна Блумберг да се прогласи за ненадлежен, а Советот на Град Њујорк да изгласа дека не го интересира што се случува со зградата и со градот?“, коментираше советничката Куновска.

АНЕКС-ПРОЕКТ „СКОПЈЕ 2014“

И по сето ова, невозможно е да не се вратиме назад во времето, кога почна да се крчка проектот „Скопје 2014“. Иако веќе Италијанците почнале да си „кешираат“ пари од проектот, во февруари 2010 година премиерот Груевски, мирно и со скрстени раце, пред пратениците си кажа дека целиот проект ќе чини 80 милиони евра!

- Проектот „Скопје 2014“ нема да чини двесте, туку 80 милиони евра. Реализацијата на проектот, ако се има во предвид дека ќе се спроведе во осум буџетски години, значи дека нема да бидат ангажирани големи средства – изјави Груевски на 25 февруари 2010 година.

Или некој го излажал, или самиот се лажел, бидејќи според досегашните пресметки, 80 милиони евра тежат само анексите на договорите за луксузниот проект.

По легендарната изјава на Груевски се направија многу ребаланси на Буџетот, се додадоа многу анекси на договорите, се појавија чудо непредвидени работи, а богами и непредвидени споменици и објекти го дополнија и надградија „Скопје 2014“. Па така, со темпо во манирот на „брзи и бесни“, осумдесетте милиони станаа и повеќе од двесте милиони евра во тврда градба (претежно барокна, нормално).

Посебен белег врз легендарниот проект оставија анексите на договорите. Проектот „Скопје 2014“ слободно можеме да го наречеме анекс-проект, бидејќи на тој перфиден начин од Буџетот беа исцрпени стотици милиони евра. Поимот „непредвиден трошок“ ги збуни сите градежници и сите граѓани кои си градеа куќи во овој период. Но, ова најверојатно е еден од најманипулативните, но законски, начини како да се добие на тендер. Се добива според најниската понудена цена, а потоа договорот се пумпа со анекси за непредвидени трошоци кои, ни повеќе, ни помалку, изнесуваат 29 отсто (од дозволените 30 отсто од основниот договор).

Колку за илустрација, на име на непредвидени трошоци, на пример се одлеаја 112.000 евра во фирмата „Бетон – Штип“ за „набавка, изработка, испорака, инсталација, монтажа, испитување и пуштање во работа на опремата и инсталациите предвидени во основните проекти за Стариот театар“.

Се поставува прашањето, како е можно како непредвидена работа да се третира набавката и пуштањето во работа на опремата?! Секој лаик, кој не знае да разликува гипс од бетон, сигурно ќе знае дека набавка и испорака на опрема и нејзино пуштање во употреба треба да биде составен дел од секој договор кога се гради објект.

Што завеса ќе беше од половина милион евра (па нека е и огноотпорна), таа за стариот театар, остана прашање кое сѐ уште нѐ чуди. Отворено остана и како е можно под „непредвидени трошоци“ да спаѓа и местењето прозорци на објектите?! И тоа, секогаш сумата беше иста – 29 отсто од законски предвидените 30 отсто од основниот договор. Лукаво, нема што!

ЈАНКУЛОСКА! НЕЛИ Е ОВА „ЗЛОУПОТРЕБЕН БУЏЕТ“?

Додека спомениците се лиеја во Италија, се склопуваа во најскапи хангари и се редеа анекс-договори, се изнагледавме едно чудо апсења, а министерката Гордана Јанкулоска гордо ги најавуваше своите достигнувања: „Лицето X беше приведено поради сомнеж дека го оштетило Буџетот за стотици илјади евра!“ Прашањето е зошто никогаш Јанкулоска не излезе да каже колку се оштетени буџетот на Македонија и буџетот на Општина Центар за „Скопје 2014“ преку недомаќинското трошење пари на општината, преку непазарните постапувања при јавните набавки, преку фаворизирањето на фирмите, кои понудите си ги преведувале на „Гугл транслејт“ и секогаш победувале, без разлика на цената?

Никогаш не слушнавме дека буџетот е оштетен, напротив, сѐ што слушнавме е дека проектот „Скопје 2014“ ќе ни донесе многу туристи, дека, ете, нешто се градело и дека треба да сме горди на својот идентитет. На моменти нѐ збунуваа бидејќи се прашувавме каков тоа идентитет ни градат Триумфалната порта или ангелите, коњите, лавовите и облечениот Прометеј, но нејсе, решивме за вкусовите и за идентитетот да не расправаме.

Но, можеме и мораме да расправаме за она што е наша должност, а тоа е да знаеме како се делеле тендерите, зошто се пумпале анексите, зошто се фаворизирале одредени фирми, зошто националните херои се спуштија на локално ниво и зошто никој не одговара за тоа? Нели е тоа „оштетување на буџетот“, како што знае гордо да најави министерката Јанкулоска кога ќе открие наводна злоупотреба?

За надлежните институции, како што се Јавното обвинителство и Антикорупциската комисија, проектот „Скопје 2014“ е чист како солза, па најверојатно и затоа не сакаат да го отворат, за случајно да не го заматат. За овие пет години, додека трае барокната окупација на центарот на Скопје, до нивна адреса беа упатени десетици апели, а неодамна, по смената на власта во Општина Центар, добија нова задача. Повторно да ѕирнат во проектот, кој официјално тежи 207 милиони евра, а неофицијално, двојно повеќе.

Градоначалникот Андреј Жерновски побара Обвинителството да ги разгледа документите, според кои, 1,5 милион евра биле потрошени за патувања во странство, а се разбира оваа „жртва“ била направена за реализација на проектот. Според документите, 57 лица на товар на Општината патувале во Фиренца, Верона и во Милано, а од авторите, само скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, патувала 25 пати. Покрај патувањата, од Општината се надеваат дека Обвинителството сериозно ќе ги прочешла и документите од извршената прва ревизија на проектот, од ревизорите Тасева и Малиновски.

На обвинувањата за криминал во барокниот проект, засега глуви останаа и од Антикорупциската комисија.

Единствено досега цехот го платија само тројца вработени во Министерството за култура, кои по обелоденувањето на аферата „Патриотска метла“, односно откако исчезна дел од тендерската документација за дел од градбите, заработија кривични пријави. Министерката Елизабета Канческа – Милевска едноставно се огради од скандалот, кој на почетокот упорно го негираше!

Како и да е, проектот „Скопје 2014“ не е завршен, по ниту една основа. Допрва ќе гледаме сечење ленти на објекти, допрва ќе гледаме илјадници светилки како го красат луксузниот проект, допрва ќе зјапаме во фонтани и во бездомници кои питачат пред нив. Но, „Скопје 2014“, без сомнеж, не е завршен ниту по основа на сите незаконски активности. И факт е дека еден ден ќе се дознае до најситен детаљ што сѐ се правело и кој сѐ е „заслужен“ за Скопје да добие нов лик, за повеќе да не го препознаеме и да се прашуваме што стана со нашиот град.

Колку и да е лукаво осмислен, очигледно, во сите тие закони и во сето изнаоѓање начини како да се скрие трошењето на буџетските пари, некои детали, како дел од погоре наведените, малку им забегале од контрола. А, за тоа некогаш мора да се дознае и некој да се санкционира.

„ФОКУС“ ПРВ ГО ОТВОРИ ДОСИЕТО „СКОПЈЕ 2014“

„Владата планира грандиозно античко светилиште во центарот на Скопје. Огромна скулптура на Александар Македонски ќе го јавне скопскиот плоштад!“

Вака неделникот „Фокус“, во јануари 2009 година, прв ги откри деталите од барокниот проект, кој во тоа време се чуваше како најголема државна тајна. Министерството за култура и Општина Центар, кои уште тогаш ја зедоа надлежноста во свои раце, во голема анонимност го чуваа изгледот на спомениците, нивниот број, но, и она најважното, нивната цена. И покрај превезот на тајност, сепак „Фокус“ преку монтажа, се обиде да го претпостави новиот изглед на централното градско подрачје. Па, така Александар Македонски и уште десетина споменици се вивнаа кон небото на скопскиот плоштад, ама тогаш не претпоставивме дека ќе бидат уште повисоки, качени на коњи. Едноставно не помисливме дека Македонија има толкав мерак по коњите.

Интересно е да се спомене дека и во овој текст се поставува прашањето зошто градот Скопје е исклучен од проектот?

Тогашниот градоначалник Трифун Костовски тврдеше дека промената на ликот на главниот град се врши зад негов грб и без негова дозвола, иако таа била неопходна. Костовски, во тогашниот текст за „Фокус“, откри многу важен детаљ, кој од денешен аспект уште еднаш ја докажува незаконитоста на проектот. Истакна дека Град Скопје на Општина Центар ѝ дал негативно мислење за ДУП „Мал Ринг“, односно за проектот, но советниците на Центар не ја испочитувале таа одлука, иако биле обврзани со закон!

СЕКОЈ ВТОР СПОМЕНИК ИМА ГРЕШКА!?

„Овие споменици не ги удостојуваат историските личности во чие име се подигнати“, се вели во документарецот направен во дел на проектот „СК Ретровизор“ на Хералд Шенкер, кој детално ги обработува грешките што се направени при изработката на спомениците како на лента. Но, кој брза, тој и греши.

Споменикот на Методија Андонов – Ченто, првиот претседател на Македонија доби трета нога. Поради лоша пресметка на статиката, неговото палто мораше да се потпре на трупче, обоено во бела боја, за да кореспондира со бојата на споменикот.

Колку зраци има сонцето од Вергина, е друго прашање, што Шенкер го поставува во својот документарен филм. Според еден од војниците кој го чува Александар, сонцето од Вергина има 8 зраци. Ако го забележите штитот на другиот воин, ќе видите 14 зраци. На облеката на воините, сонцето има 15 зраци, некаде седум, а некаде шест.

На еден од лавовите на мостот Гоце Делчев, на постаментот може да се види релјеф, од кои на еден е извајан Аристотел како го подучува младиот Александар. Тој во раката држи книга на која пишува:

„Демократијата е основа на слободата“ (сето ова е напишано со смеса од грчко писмо, кирилица и латиница). Но, Шенкер, по триминутно барање по интернет, ја наоѓа вистинската реплика на Аристотел: ОСНОВАТА НА ЕДНА ДЕМОКРАТСКА ДРЖАВА Е СЛОБОДАТА!

Очигледно, авторот на лавовите си создал своја интерпретација, па цитатот на Аристотел си го свртел наопаку. Демократија или слобода − е, добро де, толку ли е важно?!

И за крај, на фасадата на зградата на Министерството за надворешни работи може да се забележи годината на изградбата – 2009 година. И тоа е сосема во ред, но сите знаеме дека на тоа место во 2009 година немаше ништо друго, освен една ливада!

ЛИЈ ЕДНАШ, НАПЛАТИ ТРИПАТИ!

Сомнежот за можните финансиски малверзации преку проектот „Скопје 2014“ се засили кога, уште во 2009 година, новинарката Милка Смилевска објави прилог, во кој сопственикот на леарницата „Арте Бронзо“ од Верона, изјави дека наместо за 8,5 милиони евра дадени за лиење на неколку споменици, тој ќе ги изработел за 2,7 милиони евра. Новинарката Смилевска во јавноста неколку пати потсети дека скулпторот Андреа Пизани бил шокиран од висината на сумата што Општина Центар ѝ ја плаќа на леарницата „Фернандо Маринели“ од  Фиренца. Во телефонскиот разговор, скулпторот Пизани истакнал дека неговите колеги добиле неверојатна сума, повисока за трипати од реалната.

- Не знам како властите од Скопје ги платиле овие пари. По ова, слободно можат да ја затворат леарницата, коментираше италијанскиот леар во прилогот на новинарката Смилевска.

Тогаш, новинарката случајот го пријави кај тогашната прва антикорупционерка, Мирјана Димовска, но таа воопшто не се посомнева во транспарентноста на проектот и не отвори постапка!

ФИЛИП ГО ЛИЕЈА ГРАТИС, АМА ОД ОЛИМПИЈА НАПЛАТИЈА ДЕБЕЛО

И по т.н. владин отчет за проектот „Скопје 2014“, остана нејасно со колкав точно хонорар се офајдија скулпторите кои беа задолжени за моделирање на спомениците. Пред јавноста беа презентирани само дел од хонорарите, а дел беа скриени. Вистинското прашање е − зошто?

Но, како и да е, според јавно објавените податоци, може да се забележи дека хонорарите се движеле од неколку десетици, па сѐ до неколку стотици илјади евра.

Кога ќе се спомене авторски хонорар, невозможно е, а да не се помисли на скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која дефинитивно остави белег врз проектот, моделирајќи ги најголемите скулптури на Александар Македонски и Филип Втори, но и земајќи ги најголемите хонорари. Авторката, барем според податоците од отчетот, била половично транспарентна. Па, така, во своите пресметки не сакала да го открие хонорарот кој го зела за моделирањето на Александар Македонски бидејќи во истата финансиска ставка, од 694.000 евра, оправдала уште десетина трошоци.

Но, за хонорарот, кој го зела за Филип Втори, постапила сосема спротивно. Се пофалила дека моделирањето на Филип го направила гратис, но, затоа, за другите скулптури, кои се дел од ова спомен-обележје, добила хонорар од 338.650 евра.

Скулпторот Дарко Башевски, за неколку споменици добил вкупен хонорар од 113.000 евра, а неговиот колега Томе Серафимовски добил 120.000 евра хонорар. Моделирањето на спомен-обележјето на АСНОМ, пак, авторот Слободан Милошевски го наплатил со 280.000 евра.

ЈЕРЕМИЌ ЈА СТРЕСЕ СРБИЈА, НО НЕ И МАКЕДОНИЈА

Пред шест месеци, Србија ја стресе корупциска афера „Галеника“, тешка 12 милиони евра, во која беше уапсен сопственикот на леарницата „Јеремиќ“, Миодраг Јеремиќ.

Во Македонија оваа вест помина речиси незабележително, иако истата леарница излеа десетина споменици за проектот „Скопје 2014“, а обвинувањата се дека леарницата лиела споменици во Белград за суми кои реалната цена ја надминувале дури и за 20 пати.

Јавното обвинителство во Македонија, по обелоденувањето на аферата во соседството, експресно истакна дека нема да покрене постапка во врска со склучените договори меѓу „Јеремиќ“ и македонските власти, зашто немале основи за сомнение за каков било криминал!

ХЕРОИ НА ПРОЕКТОТ: ГРУЕВСКИ, СТЕВАНОВСКА И БЕТОН-ШТИП

Неколку лица и фирми оставија посебен белег во градењето на забрзан идентитет преку архитектурата. Нивните имиња мора да се овековечат и да се  запаметат, дали по добро или по лошо − времето ќе покаже.

ВМРО-ДПМНЕ и лидерот Никола Груевски – Иако проектот „Скопје 2014“ се плаќаше од Буџетот, партијата во својот отчет за сработеното го има наведено како свое дело. Легендарна ќе остане и изјавата на Груевски при отворањето на Порта Македонија на 6 јануари 2012 година:

„Јас стојам зад овој проект. Сметам дека е добар, квалитетен, корисен и дека нема ништо лошо во него. Да, јас го поддржувам и ќе го поддржувам овој проект“.

ВАЛЕНТИНА КАРАНФИЛОВА – СТЕВАНОВСКА – автор на најголемиот број споменици од проектот, почнувајќи од Триумфалната порта, Воинот на коњ, Филип Втори, Летниковецот, неколку скулптури на мостот Око, плоштадот Карпошово востание…

Иако се појави како тотален анонимус во уметничките кругови (претходно искуство со јавно вајарство има само со споменик во основното училиште „Љубен Лапе“), Стевановска стана најплатениот уметник во државата. Нејзините хонорари за сработеното останаа тајна.

БЕТОН – ШТИП – фирмата што го доби најголемиот број тендери за изградба на барокните објекти. Посебен белег остави Илија Бреслиски, поранешниот директор на градежната компанија (која подоцна во еден дел беше продадена на една од фирмите на Орце Камчев, „Орка Холдинг“), кој дрско одговараше на секој повик од новинарите кои имаа прашања во врска со проектот. Бетон – Штип најголемиот број тендери ги доби според најниска понудена цена, но потоа, на овие договори следуваа по неколку анекс-договори, по што вкупната цена порасна неколкукратно!

ЗА СТРАНЦИТЕ „СКОПЈЕ 2014“ Е БАРОКЕН КИЧ

На проектот „Скопје 2014“ не можеа да му „одолеат“ ниту странските медиуми. Се напишаа купишта написи за новиот лик на главниот град, а во најголемиот дел од нив се забележуваше доза на потсмев.

Лондонски „Економист“, поточно новинарот Тим Џуда, проектот го спореди со стрип од Астерикс и Обеликс, додавајќи оцена дека проектот предизвикува делби во Македонија и кавги со соседна Грција.

Германски „Шпигел“, пак, Скопје го виде како град на историски кич, за кој се фрла огромно богатство додека земјата се наоѓа во длабока економска криза.

Место за проектот отстапи и „Њујорк тамс“, кој оцени дека центарот на главниот град е „базиран на смеса од историско и естетски нехармонично вајарство“.

Шлаканица на македонскиот барок му удри и „Фајненшл тајмс“, каде што, исто така, се потенцира дека проектот е неверојатно скап!

Во репортажата, пак, на хрватски „Јутарњи“, проектот беше опишан како микс од Лас Вегас и Пјонгјанг, како полуд и од најлудите замисли на туркменистанскиот диктатор Нијазов.

„Оној што го смислил и го реализирал ова, би требало да се испрати на психијатриско вештачење“, ќе заклучи репортерот на „Јутарњи“!

Текстот е објавен на први февруари 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 918

Љупчо Бубо Каров, кого на улица или во кафеана го пречекуваат пријателски, поистоветувајќи го со ликот што го игра – Цацко Конопишки, открива дека финансиските проблеми со кои се соочува продукцијата К-15 се големи и во прашање е доведен дури и опстанокот на шоуто што ги засмева сите генерации. Последните три месеци никој не пројавил желба да се рекламира во К-15, а причината, како што е уверен Каров, не лежи во неуспехот на емисијата, туку на друго место. За првпат во осумнаесетгодишната историја на шоуто се случува да нема ниедна реклама, туку се вртат рекламите договорени од лани. Се разбира, и владата го следи „трендот”, па во шестгодишната историја на „маркетинг револуцијата” во Македонија, ниту една владина кампања не влегла во К-15!

Разговарала
Мирослава СИМОНОВСКА

ФОКУС Во последниот серијал емисии од К-15, темите се однесуваат на буџетот, случувањата од 24 декември, некои контактни емисии на провладини медиуми. Какви реакции добивте по нивното емитување?

КАРОВ Ако е прашањето, дали буџетот го третиравме затоа што нѐ нема како ставка во него, одговорот е – не. Никогаш не сме биле ставка во буџетот. За К-15 е нормално во делот на сатирата да ги третира актуелните моменти и случувања во државата. Би било некоректно од нас да не го „обработиме” тој можеби најдрастичен пример на кршење на демократијата од постоењето на плурална Македонија до денес.

Кај нас има едно правило, ние никогаш не мериме на кантар, даваме акцент на сѐ што е актуелно. А тоа што велите дека третираме провладини емисии или медиуми, искрено да ви кажам станува многу тешко да се даде таква квалификација – дали се провладини или не, бидејќи денеска тукуречи само такви има.

Така што јас воопшто не би размислувал дали се провладини или не. Сега вистинското прашање е зошто се тие такви. Или зошто одредени новинари или водители се провладино ориентирани. Или конечно, зошто новинари кои не држеле никаква страна, во последниве години „се закачиле” на некоја фреквенција.

Претпоставувам дека дел од тие луѓе, најчесто доброволци, сакаат на полесен начин да дојдат до заработувачка, а втората  категорија се оние што се уценети. Третите, пак, едноставно бараат спас за сопствениот опстанок во тоа што ќе се приклонат кон некоја политика.

Со оглед на тоа што денеска медиумите се тотално узурпирани од актуелната власт, како што е сѐ друго узурпирано во државата, нормално е, барајќи сопствена егзистенција, луѓето да се приклонат кон таа опција.

Има и храбри што не го прават тоа, меѓутоа тоа ќе им се одрази на професионален план , што, пак, ќе им генерира егзистенцијални проблеми. Прашање е кој колку може да издржи. Она што го рекле, дека секој човек има цена, за жал се покажува како точно. Само сега, прашањето не е само да се погоди вистинската цена, туку да се најде вистинската уцена!

СОСТОЈБАТА Е АЛАРМАНТНА

ФОКУС По последната серија во која беа третирани токму тие настани, пристигнаа ли некакви реакции до вас, било да се директни или суптилни?

КАРОВ Не. Нѐ предупредуваат пријатели.  Велат, „вие нормални ли сте, знаете ли во кое време живеете и дека ова што го правите ќе ви се одрази”. Ние знаеме во кое време живееме и дека тоа ќе ни се одрази. Всушност, веќе ни се одрази. Знаеме дека може само степенот на одразување да се зголеми, односно потенциометарот од шестка да оди на осмица. Но, како и да е, ние ќе останеме достојни на тоа да си ја тераме нашата политика.

За наша среќа луѓето многу нѐ поддржуваат, значи ништо не е сменето осумнаесет години. Има моменти и ситуации кои редовно се повторуваат во секој циклус, во сите осумнаесет години од кога постои К-15. Зависно од тоа на која телевизија ќе се емитува емисијата и дали таа телевизија е некако ориентирана, веднаш ти закачуваат етикета, дека сега припаѓаш на таа и таа опција.

Таков беше случајот и кога отидовме во МРТВ со намера да помогнеме таа да си го поврати стариот сјај, бидејќи врв во новинарството и престиж секаде во светот е да се работи во национален медиум. Кога го направивме тој потег, прво едната страна нѐ прогласи за предавници, а другата за јунаци. Потоа, кога МРТВ не си ги исполни финансиските обврски кон нас, и едните и другите нѐ прогласија за пљачкаши. Невидена дволичност. Тоа доаѓа од менталитетот.

ФОКУС Рековте дека се чека потенциометарот да се помести од шестка на осмица. Каква е состојбата на сегашната „шестка” во К-15 продукција?

КАРОВ Алармантна. Состојбата со самото вклучување на потенциометарот станува алармантна. Тоа е потенциометарот со кој полека се гасне К-15. Ако претпоставиме дека потенциометарот максимум може да оди до десетка, сега ситуацијата е веќе на осмица.

ФОКУС Што значи тоа?

КАРОВ Тоа значи дека друг потенциометар во моментов нема и дека само со тој еден потенциометар се манипулира нагоре и надолу. Тоа значи дека, ако продолжиме вака, едноставно нема да има К-15 од наредната сезона. Прашање е дали ќе постои можност да го издржиме и ова што сега го имаме договорено за два последователни циклуса!

СОФИСТИЦИРАНО ПРАЌАЊЕ ОПОМЕНИ

ФОКУС Зошто, во што е проблемот?

КАРОВ Проблем е што „нема проблем”. Значи, ние немаме притисоци, никој не ни се јавува по телефон да ни рече дека утре ќе нѐ убијат или дека ќе ни ја скршат ногата. Меѓутоа, постојат софистицирани начини како се прави тоа и како се дејствува за да ти испратат опомена, па да го кренат потенциометарот на „двојка”, па на „четворка” и да те проверуваат до колку можеш да издржиш. Ние до сега издржувавме, меѓутоа, знаете како вели народот – не  ја чепкај мечката…

Ако бидеш сојузник со неа, прашање на ден е кога ќе те изеде. Ако ја избркаш, прашање на ден е кога ќе се врати. И најважното: не смееш да ја убиеш, бидејќи е заштитена со закон. Несвојствено е да работиш против некого, барем за мене и за моите колеги. Мислам дека тоа треба да важи за секој човек. Ако Господ ни дал разум и говор, многу е глупаво тоа да го насочуваме во негативен контекст. Замислете, што живот ќе одживее некој човек, ако цел живот работи против нешто. А кај нас, ако сте забележале, откако постоиме, секогаш работиме против нешто. Ние дури и на гласање кога одиме, не гласаме за некого, туку против некого.

ФОКУС Како почнаа финансиските проблеми во продукцијата која е активна осумнаесет години, создава производ кој е уникатен на пазарот и по секоја економска логика треба да биде и платен, бидејќи кај нас е реткост?

КАРОВ Хуморот и сатирата во светот спаѓаат во многу платените категории, зашто се ретки и малку ги има. Нормално е да е така, нешто да е многу платено бидејќи  малку го има. Е, бидејќи кај нас сѐ е наопаку, и ова е наопаку. Прво, податокот што егзистираме осумнаесет години говори дека тука има некаков квалитет.

За мене најголемото признание е кога луѓето на улица ќе нѐ сопрат и ќе ни честитаат, а такви се многу. Тоа не само што годи, туку и на некој начин ти покажува каде си. Ние за десетгодишнината од постоењето на К-15, наместо да правиме прослава, направивме едно поголемо истражување за да видиме каде сме.

Искрено, мислевме дека нашиот рејтинг по десет години не може да биде ист каков што беше на почетокот. Меѓутоа, тоа истражување нѐ демантираше, и тоа дебело. Добивме податоци дека 83 проценти од испитаниците гледаат К-15. Од пасионираните гледачи на вести, односно од оние кои на телевизија гледаат само вести, дури 47 проценти го вртат каналот на К-15 во моментот кога почнува емисијата. Значи, се откажуваат од единствената емисија што ја гледаат на телевизија за да гледаат К-15.

ФОКУС Што покажува искуството на продукцијата, дали може да се живее од продажбата на производот кој очигледно наидува на почит и симпатии од гледачите?

КАРОВ Не може. Ние никогаш не сме живееле од производството на шоуто К-15, туку од продажбата на рекламниот простор во него. Ние нашиот примарен производ никогаш не сме го продале за пари . Јас би бил најсреќен кога не би морал да снимам реклами за да може К-15 да се емитува. Односно, кога би можела емисијата да се продаде на некоја телевизија, а тие потоа да одлучуваат дали ќе ставаат реклами внатре или не.

Ние, по сила на приликите, а не по наша желба, станавме маркетинг-менаџери. Моравме да нудиме рекламен простор. Тоа нѐ натера да отвориме маркетинг-агенција. Почнавме да пливаме во води кои не се наш фах, ниту, пак, предизвик. Еве процентуално ако направам некој сооднос, се случувало 30 отсто да се посветиме на емисијата, а 70 отсто на барање купувачи за рекламите и просторот за рекламирање!

САЛДОТО Е НУЛА, НОВИ РЕКЛАМИ – НЕМА!

ФОКУС Какво е расположението кај фирмите, сакаат ли да се рекламираат кај вас?

КАРОВ Сакаат и до ден-денес, меѓутоа, некои од нив имаат лоши искуства, а пресудно мислам дека е нестабилната бизнис-клима: сите се повлечени, не се експонираат и чекаат подобри времиња. Или, пак, тоа е само изговор, бидејќи сега рекламниот простор е поевтин од кога било. А можеби и ние сме во заблуда, можеби шоуто е толку лошо, што никој не сака да се рекламира. Неблагодарно е јас да зборувам во име на огласувачите. Ако се охрабри некој од нив, си земам за обврска да ви организираме едно интервју со нив.

ФОКУС Ако претпоставиме дека секој следен месец приходите ќе ви бидат исти како и минатиот месец, уште колку долго ќе издржите да работите?

КАРОВ Салдото е нула. Мене не ми е срам да го кажам ова, бидејќи сум убеден дека тоа не е резултат на неквалитетот на К-15, туку е резултат на нарушените пазарни норми и резултат на стравот што владее во сите сегменти на деловниот и индивидуалниот живот на луѓето. Во овој циклус на К-15, еве работиме веќе три месеци, нема влезено ниту еден денар. Сите реклами што ги гледате се договори од претходниот циклус.

Во овој циклус првпат се случува да нема ниедна реклама, па дури ни владина реклама. И уште еден многу интересен податок. Откако се започнати сите владини кампањи на оваа влада, во последните шест години, ниту еднаш ниту една реклама не е влезена во К-15. Јас сум сто проценти убеден дека не постои медиум во Македонија каде не се емитувале барем десет реклами.

ФОКУС Не знам дали биле десет, но, ни во Фокус ги нема кој-знае-колку…

КАРОВ Добредојдовте во друштвото. Во една ситуација, разговарајќи на други теми, ова му го споменавме на премиерот. Да не грешам душа, потоа се појави некоја агенција од некаде и имавме владини реклами цел месец, не во емисијата К-15, туку во телевизијата. К-15 како фирма, како продукција, покрај тоа што го произведува шоуто, имаше две телевизии и две други фреквенции кои не беа активни. Ниту во тие медиуми никаде не е емитувана државна реклама. А, К-15 учествувал во првите кампањи „Купувајте македонски производи”, „Пица буџет”, „Фискални каси” и претпоставувам дека придонел за да бидат успешни.

ФОКУС Зошто сега нема пари од реклами? Во што се променивте?

КАРОВ Ние не сме се промениле, промената е на друга страна. Знаете ли што е најголемиот доказ дека не сме се промениле? Сѐ додека има луѓе кои ќе те сретнат на улица и ќе ти речат – А, вие фативте лева страна, па по 20 метра ќе те сретне друг и ќе ти рече – А, вие ја фативте десната линија, тоа е најдобар доказ дека не сме фатиле страна.

ВРВНО МАЈСТОРСТВО ВО ГЛУМЕЊЕ ДЕМОКРАТИЈА

ФОКУС Во една пригода рековте дека ВМРО-ДПМНЕ заслужува оскар за глума. Зошто?

КАРОВ Ако вие велите дека сум рекол, тогаш сигурно сум рекол. Реков дека заслужуваат оскар за глума, зашто ова што се случува сега не само што е глума, туку е врвно мајсторство за тоа како се глуми демократија. Ние сме сведоци дека секој ден пропаѓаат фирми, дека секој ден луѓе остануваат без работа, а од друга страна ни се пласира информација дека живееме многу убаво, дека доаѓаат странски инвестиции, дека се отвораат фирми.

Ова го зборувам како граѓанин на оваа држава, а не како човек од К-15. Моето животно и професионално искуство ми даваат можност полесно да ги согледам манипулациите што медиумски и политички се прават и сакам да зборувам јавно за тоа. Инаку, вие забележете, во кафеаните луѓето почнуваат да шепотат. Јас не знам како тоа не ги загрижува луѓето што се на власт.

За мене би било навреда, ако некој што сака да каже нешто за мене, макар и лошо, треба да шепоти. Значи, тој е исплашен. Ако мојата појава или мојата работа придонесуваат кај луѓето да се раѓа страв, тогаш, не постои веќе оправданост за тоа што јас го работам. Јас би се срамел ако кој било се плаши да каже нешто за мене.

Самата помисла дека живееме во држава во која треба да се определиш чиј си, во која не е доволно само да си човек, туку треба да имаш и четири поднаслови под тоа „човек” е многу загрижувачка. Луѓето се веќе толку изморени од тоа, но не можат ништо да сменат, оти кај нив владее огромен страв. Навистина е голем грев да практикуваш власт и да менаџираш една држава со заплашување и стравот да ти биде инструмент што ќе те одржува на власт.

Ако луѓето што се на власт, почнувајќи од премиерот па натаму, не го знаат тоа, оти и тоа е можно, еве јас им го кажувам најпријателски, најдобронамерно и јавно. И знам дека и многу други луѓе го мислат и чувствуваат тоа.  Мислам дека е време да застанат пред огледало и да се замислат, што ни се случува, односно – што ним им се случува!

ФОКУС Некои ќе речат, Македонија е една од ретките земји во Европа во кои новинарите не одат во затвор за клевета, дека има плурализам, па и критички настроени медиуми. Како аргумент ќе го земат и тоа што во Македонија има многу медиуми.

КАРОВ Ситуацијата во медиумите не е производ на оваа власт, туку е наследена. Се направи огромна грешка, се овозможи да се отворат голем број медиуми на мал простор. Во времето кога се правеа медиумите, сигнализирав, па дури и индиректно учествував во програмското профилирање на некои медиуми, посебно на А1. И кога ќе споредам како ние ја градевме радио НОМА каде што бев еден од основачите, во таа „комуњарска” куќа Нова Македонија…

Ќе ви кажам дека тогаш 200 пати подемократски функционираа работите, отколку што сега функционираат во било која медиумска куќа. Претпоставувам дека Фондацијата Сорос со најдобра намера тргна во масовна поддршка на медиумите, но никако не ми влегува во глава, не можам да сфатам, зошто, кога веќе поддржуваа медиуми, не најдоа луѓе кои веќе се во професијата, да им овозможат ним  да направат медиуми.

Многу ретко поддржаа луѓе кои се од професијата. И, ако веќе мораше да биде така, тогаш требаше да направат тренинг центри, да може луѓето да се едуцираат. Па ние и денес имаме сопственици на медиуми кои немаат никаква допирна точка со медиумите.

ФОКУС Кои вести ги гледате Вие за да бидете информиран?

КАРОВ Најчесто не гледам вести. А, кога гледам – шарам по каналите. Од ниеден медиум не може да се информирате за вистината. Најмногу ѝ верувам на една телевизија и на два весника, но сега сакам да зборуваме за глобалната слика. Ова што го правиме со одредени емисии, или одредени ситуации, тоа што ги коментираме во К-15, тоа не е поради медиумот, туку е заради соговорникот или за темата која му е наметната на новинарот да ја работи.

Ги разбирам тие луѓе. Јас не знам како би се однесувал во таква ситуација. Да имам две малолетни деца што не можат сами да обезбедат своја егзистенција и кога би бил уценет да морам да работам една работа, од која ќе зависи егзистенцијата на фамилијата и да спроведувам нечија политика, претпоставувам дека и јас би потклекнал и барем на одредено време би си ја свиткал опашката. Меѓутоа, за тоа треба да се срами власта што креирала таков амбиент во медиумите и мислам дека ќе се срамат еден ден пред судот на јавноста!

СЕ БЛИЖИ ДЕНОТ КОГА НИЕДНА ТЕЛЕВИЗИЈА НЕМА ДА НЕ ЕМИТУВА

ФОКУС Кога бевте на Сител, Канал 5, А1 и кога ги споменувавте сопствениците на медиумите, ви реагираа ли?

КАРОВ Никогаш не сме имале реакции од тој тип. Кога одевме на А1, кога ја направивме песната „Дедо Мраз од Коњари” не ни знаевме дека сопственикот потекнува од некое слично село. И некој му рекол дека песната е направена за него. Единствено ни рече – А бе и мене ме чешлате таму. Немало никаква  реакции. И Ѕинго сме го ставале во скечови кога одевме на „Сител”, но директни реакции до нас немало никогаш. Нам секогаш некои други луѓе ќе ни дојават дека некој е лут.

ФОКУС Сменивте десетина телевизии на кои се емитуваше К-15. Каде ќе се емитувате ако некому му текне да ве симне од малите екрани како што се случуваше и со други емисии?

КАРОВ В година веќе ќе нема каде да одиме. Ова го размислувам последните пет-шест години. Јас лично, чувствував дека до вакво нешто може да дојде. И досегашното искуство за тоа како си одевме од телевизиите, ми даваше право да размислувам дека еден ден ќе нема телевизија кај што ќе може да се емитуваме. И еве тоа се реализира полека полека.

Ние конкретно никаде не сме имале расправија од идеолошки или од програмски карактер. Секогаш „раскинувањето” е под изговор дека сме паралелен маркетинг на телевизиите, дека тоа е причината што мора да се разделиме, дека им земаме дел од маркетиншкиот  колач!

Текстот е објавен на трети октомври 2014-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 991

Вистинско задоволство е да се разговара со Златко Ориѓански, врвен композитор и гуру на култната „Анастасија“. Со голема леснотија и без страв говори за времето-невреме што го живееме, понекогаш звучи дури и сурово, а понекогаш додава симпатична доза хумор, па така очигледно успева и да го зачини својот живот и да го обезбеди балансот потребен за преживување во овој затворен македонски систем.

Ориѓански е автор на музиката за филмот на Милчо Манчевски „Пред дождот“. Како музичар, автор и продуцент застана и зад „Македонски љубовни песни“ и „Ритмистика“ – изданијата на неповторливата Вања Лазарова, а најсвежа е неговата соработка со Слободан Унковски и со Бени Шаќири.

Ориѓански провоцира со неговата критичка и остра мисла, нешто што не може никого да остави рамнодушен.

Разговарала
Мери ЈОРДАНОВСКА

ФОКУС: Во ова македонско сивило Вие сте еден од ретките што успева да наметне критичка мисла во јавноста. Од каде ви е слободата да го правите тоа?

ОРИЃАНСКИ: Мислам дека во последниве години се наметна една чудна теза во Македонија, дека ако имаш став за она што е политика, она што е општествен живот, а не се занимаваш со тоа, дека тоа е некој грев. Јас сум жив човек и логично е да имам став и мислење за моментот и местото каде што живеам, независно со што се занимавам.

Од друга страна, мислам дека, сега да не звучам претенциозно, ама сум оставил нешто за оваа земја, коцка во еден ѕид, и тоа ми дава некое право да зборувам. Затоа што ако се вратиме наназад од оној период кога работев со „Анастасија“, јас бев човекот што ја работи таа музика, и еве од таму си го земам тоа право да кажам што не ми се допаѓа.

Не знам зошто би имал страв. Јас сум роден овде, имам позитивен став кон земјата во која живеам и, се разбира, исто толку критички ги гледам сите работи околу мене.

ФОКУС: Но, кај нас кога се критикува, веднаш се лепи и етикетата дека не се сака сопствената држава. Критиката се поистоветува со предавство и непатриотизам.

ОРИЃАНСКИ: Да, има еден збор што често го користат и вашите колеги, кога ќе искажам став, тие велат „леле, колку си гневен“. Тоа не е гнев, тоа е имање здрав резон, здрава мисла и отворен поглед кон работите што се случуваат, но тоа не е гнев. Според нивниот резон, гневни беа и Киш и Мирко Ковач и Чаплин и Дилан и Ленон и Форман.

Сите најголеми светски уметници биле против која и да е власт затоа што има една друга логика внатре. Ти како човек што се занимава со таа работа, а не е политика, ти мораш да го гледаш светот малку понапред од тоа што го гледа еден обичен човек или политичар затоа што ти патуваш низ едни други светови, кои ти даваат еден друг поглед на многу нешта. Во принцип, за мене нема добра власт, прашање е само колку таа ќе те тепа, малку или многу и колку ти можеш да поднесеш.

ФОКУС: А колку тепа оваа власт?

ОРИЃАНСКИ: Оваа власт е чуден феномен и мислам дека е една од најлошите власти што Македонија ги имала во последниве дваесет и кусур години. Се разбира, таа е производ на многу историски околности што нам ни се случуваат, и како нација, и како држава, и јас секогаш ги барам одговорите малку поназад затоа што се поставува прашањето: кој ги произведе како генерација?

Значи ние како нација вистинските работи не ги поставивме на вистинското место и цело време лутаме, лево-десно, без мерки за вредност, иако имаше и позитивни работи што се случија. И одеднаш се појави оваа генерација. Од друга страна, јас не сакам да правиме трагедија од сето ова. Тоа се некои историски процеси кои човек малку тешко може да ги оцени, сега, во моментов. Мора да се направи мала дистанца.

Ние по 2-3 години од сега ќе знаеме точно што се случуваше во овој период. Мислам дека многу нешта ќе излезат на виделина и од многу нешта вистински ќе се уплашиме кога ќе ги видиме од другата страна. Зошто мислам дека секоја власт, па и оваа, се како театар – ние не знаеме што се случува позади сцената.

Можеби артистите се тепаат меѓу себе, можеби се дрогираат пред да излезат на сцена, а ние ја гледаме само првата линија. Несреќата во целото ова е што ова се млади луѓе, кои ниту имаат доволно животно искуство, ниту, пак политичко, и имам чувство дека ова е преголем товар за нив, кој ќе го платиме сите заедно.

Што е она на што јас најмногу им забележувам и мислам дека имам потполно право на тоа? Тие во овие 8 години, не само што деформираа еден град, туку деформираа и една цела нација на еден вештачки начин, обидувајќи се од Македонецот да направат нешто што тој реално не е.

ФОКУС: Во тој процес на деформација, соучесници на еден начин беа и ваши колеги, уметници.

ОРИЃАНСКИ: Сега е некоја ера кога лесно можеме да видиме што се случуваше пред 5 години и кој што кажа во одредено интервју и каде беше тој човек во 2010, да речеме. Оваа власт ги поминува последните километри, иако не можеме да видиме која ќе биде нивната замена. Но, уште сега гледам, кога почнува тлото малку да се мрда по изјавите на американските амбасадори, кои мислам дека не се случајни. Веќе сретнувам луѓе кои беа жестоки кон мене кога нешто ќе искритикував, а сега почнуваат да ми пеат друга песна, дека не мислеле баш така.

НЕ ПАЃАМ НА ТРИКОВИТЕ НА ВЛАСТА

ФОКУС: Го чувствувате ли стравот кај луѓето?

ОРИЃАНСКИ: Морам да направам споредба од пред две години, бидејќи од тогаш имам забележано некое отворање кај луѓето, не е огромно, но го има. Од друга страна, ако ме прашувате зошто јас немам страв, тоа е затоа што јас немам ништо од нив, не барам ништо од нив, ниту од оваа власт, ниту од претходната сум барал. Јас кога ќе кажам некој став, останувам на тоа, еве да кажеме кога стана збор за националните пензии.

Се појави некој фолирант од оперски пејач, кој садеше дрвја и на крај доби национална пензија. Јас тоа не го зборувам затоа што и јас ја барам таа пензија, не ми треба. Јас имам од што да живеам. Јас го кажувам тоа поради тупавоста на луѓето.

Затоа што јас прашав на Фејсбук: дали знаете што правеше овој човек, дали знаете каде пееше? И 90 отсто од луѓето не знаеја. Значи луѓето ги земаат тие работи здраво за готово. Но, таа реченица многу често се користи кај нас – демек, овој работи тука кај нас и во светот.

Сега таа реченица „и во светот“ никој никогаш не ја објасни, каде е тоа, во Берлин, Амстердам или Рим. И кога ќе го кажеа тоа и во светот, овој прост народ се пали на тоа, не е тоа зезање. И јас искажувам став и во име на моите деца зашто не сакам никој да ги прави будали.

Направивме музеј кој носи име Музеј на македонската борба и жртвите од комунизмот. За сега да го тераат моето дете да стои од изутрина на химната. Јас во 1987 година не станав на химната на Воената академија во Белград и ќе завршев во затвор поради тоа. Од денешен агол, јас би требало да им побарам пензија само поради таа работа.

Но, никогаш не сум го спомнал тоа, никој не ни знае за тоа. Сто полицајци ме испитуваа зошто не сум стоел на химната и сега дочекувам период повторно да дојдеме во еднопартиски систем и моево дете да оди наутро и да стои на химната. Јас немам ништо против химната, но каде, кога и зошто се прави тоа?

ФОКУС: Па, најверојатно поради истиот факт поради кој се градат и спомениците, билдање на патриотизмот и националната свест.

ОРИЃАНСКИ: Патриотизам и држава се градат со дела што ќе зрачат кон надвор, а не кон внатре. Има 5-6 работи од Македонија кои се успешни и ни покажале дека тие даваат најдобар резултат, и во погледот на името и на знамето и на идентитетот. Но, кога внатре се обидуваш на твоите луѓе да им кажуваш што се, тоа за мене е страшно.

Прво, нема логика, затоа што поединци не можат да му кажуваат на народот што е тој. Тоа е апсурдно. Тоа е исто како да земеш да му објаснуваш на твојот татко колку ти е татко. Ти од тој народ си разбрал дека си Македонец, значи тоа е како да ве прашам – од кого го научивте јазикот? Не можеш како поединец да седнеш дома и да се занесеш со идејата – еве јас ќе направам јазик и ќе му го шитнам на својот народ.

Тие ја играат таа игра. Што е дилемата за мене? Дали е тоа смислена подвала однадвор, а овие се доволно неуки за да го изведат тоа или, пак, ова навистина е еден налудничав авантуризам од дваесетина луѓе што треба да го платиме сите заедно. Тоа сѐ уште не ми е јасно.

ФОКУС: Сметате дека потезите им се толку интелигентни, па народот паѓа на тоа?

ОРИЃАНСКИ: Јас сум сигурен дека потезите не ги смислил ниту еден од нив. Таму нема толку интелигентен човек што може да ги смисли потезите, од автобусите, до наводно бесплатните учебници, до наводно бесплатните униформи. Јас на своите деца им кажувам, овие униформи што ги добивте, тие не се бесплатни. Што има бесплатно на светов? Ништо. Нив ги добивте со пари од мене, од сите други родители што дале да се формира тој буџет.

ВО ОВАА ДРЖАВА НЕ СЕ ЧУВСТВУВАМ КАКО СЛОБОДЕН ЧОВЕК

ФОКУС: Токму сега обработуваме една тема каде што наидовме на примери во учебниците каде што често се провлекува национализмот – државата над сѐ, власта над сѐ. Како во овие случаи ги воспитувате своите деца, едно да учат на училиште, а друго дома?

ОРИЃАНСКИ: Јас доста често седнувам да видам што има во нивните учебници и скоро имаше еден пример, не знам по кој предмет и пишуваше дека Грција излегува на Јадранско Море. Им велам, почекајте ќе отвориме атлас – не излегува на Јадранско Море. Го земам пенкалото и го чкртам тоа и пишувам дека не излегува. Честопати децата ги ставам и во непријатна положба.

Имав една случка, имам млад пријател, кој ми го работеше спотот за последната песна со Бени, Харис Багашов, многу талентирано момче од Тетово, и неговите родители во знак на благодарност ме повикаа кај него дома. Кога се вратив дома, првото прашање што ме праша ќерка ми, беше „а како е кај нив дома“?

Ја прашувам „како мислиш како е кај нив дома“. Па, вика, „како е наместено“? Ѝ велам, петпати подобро отколку кај тебе дома! А чекај, зошто ме прашуваш ова? И ми вика, па нели тие се Албанци? Викам, па сме зборувале за ова, тие се луѓе. И ми вели, па знаеш, во училиште ни кажувале дека Албанците се не знам какви…

Јас моиве деца не ги возам на тој воз, кај мене дома отсекогаш доаѓале разни луѓе, зборувале различни јазици, сум ги носел децата на разни места, да јадат бајрамска баклава и не знам што, доволно сум отворен за да сфатам дека нациите се само средство за манипулација на власта. Ништо друго. Сега работиме на една нова претстава со Унко, која се вика „Солун, градот на духовите“, по една книга на Марк Мазовер.

И таму има еден интересен податок, дека Солун бил космополитски град и некаде до 1910 година пред доаѓањето на Грците во Солун ретко кој се искажувал по националност. Сите по вера. Таму голем дел од населението биле Евреи од Шпанија пребегани во Солун и луѓето си функционирале без никаков проблем.

Така што, јас сум растоварен од тоа, тотално не ме интересира. И кога го гледам тоа сега, кај нас, како се храни една нетрпеливост, многу ме разочарува. Ако вака продолжи ова, има едно година-две како барам место каде би можел да живеам, а да не е Македонија. Сѐ има смисла до одреден момент.

Јас сум во години кога немам уште 500 илјади шанси, туку сакам да гледам во годиниве што ми се преостанати да си ги поминам раат, да не се занимавам си будалштини. А и утре да се промени власта, ќе ни требаат уште 20 години да се вратиме на нивото на 1994 година. Тоа е трагедијата. Нека грешам, но јас така го чувствувам тоа.

ФОКУС: А што би барале од друго место, какво треба да биде тоа место?

ОРИЃАНСКИ: Работата е само дали се чувствуваш слободен или не. Јас за првпат во Македонија не се чувствувам како слободен човек. Тоа не е мала работа. За мене зборувам, можеби некој се чувствува фантастично, не знам. Значи главната забелешка ми е дека не сум слободен.

ФОКУС: Што ве задушува?

ОРИЃАНСКИ: Еве, како за пример, судовите. Јас, надвор од музиката, имам свој живот. И одам на суд. Сум имал процес што трае 12 години. Сега го немам бројот на предметот, но, еве, би сакал министерот за правда да го земе предметот и ако не го мрзи нека седне 10 минути да го прегледа. Тоа што го видов на суд, тоа е надвор од паметот.

Не знам ни дали во Авганистан така се функционира. Што е страшното? Таму можете да видите што е врвот на некултурата, немањето образование, не ми е јасно кој ги примил тие луѓе на работа? И почнав да гледам, викам кој е судијата? Кога дошол на работа, кој го примил? Судијката е примена од претходните власти. Ние, всушност, сега ги живееме последиците од тоа неорганизирано живеење во изминативе 20 години. И сега е врвот на сето тоа.

СТАНАВМЕ ПРОВИНЦИЈАЛНА ПАЛАНКА

ФОКУС: Имате ли чувство како да се загубија стандардите? Како водечка филозофија да стана онаа познатата „наведната глава сабја не ја сече“.

ОРИЃАНСКИ: Еден генерален проблем е тоа што ние сме несозреана нација, недооформена, во сите правци. Ако гледаме цивилизациски, ние сме 150 години поназад од она што е европска мисла, култура, образование. Тоа мора да го признаеме дека е така.

Имав ситуација, возам велосипед и еден почна да вика по мене, ти си предавник. Е, кого предадов јас, што предадов?! Овие што ве искрадоа не се предавници, ама затоа јас сум предавник.

ФОКУС: Значи и вие влегувате во таа клапа на предавници и непатриоти.

ОРИЃАНСКИ: Е, ама има една работа, тие не можат да го негираат тоа што го правам јас. Затоа што не можат да го работат тоа. Тие толку сакаат да го можат тоа, ама не можат, зашто забораваат една друга работа. Луѓе-квалитети во која било област не се произведуваат туку-така, зашто тебе така ти текнало. Чешка не го произведе Форман зашто ѝ треба сега во моментов. Тој треба да се случи. Но, ако сте забележале, не постои човек од овде што дал нешто добро, а на крајот да не е исплукан.

Еве да тргнеме од еден Мисирков, Блаже Конески, Манчевски, па да завршиме со фудбалерите Пандев, Панчев. На крајот, сите. Зошто Пандев си отиде од репрезентацијата? Тоа беа луѓе што  дадоа нешто за земјава. Ние во суштина сме мала провинцијална паланка каде што луѓето како топчиња се судираат и тешко се дише.

А кога ќе го кажеш тој термин, на луѓето што се широки во мислата и шетале низ светов не им е проблем кога ќе кажеш дека сме провинцијална паланка. Јас на пример ако прочитам дека Македонија е провинцијална паланка, мене тоа не ме дрма. Ама овие другиве кога ќе ја прочитаат таа реченица, се препознаваат во тоа и беснеат.

ФОКУС: Колку критиката во уметноста во вакви услови може да опстојува? Чувството е дека уметниците творат единствено дела што ги задоволуваат критериумите на власта.

ОРИЃАНСКИ: Што е главниот проблем? Немаме резултат. Еве да го земеме за пример последниот филм на Столе Попов, „До балчак“. Го кандидираат за Оскар. Дај боже да добие, не сум го гледал, но капа ќе му симнам ако добие. Но, има еден момент што никој не го забележува, а тоа е од незнаење. Пред Оскарот се сите други фестивали, берлинскиот, Кан…

Мислите дека не ги пријавуваат филмовите таму? Ги пријавуваат, ама не им ги примаат. Мислите дека не ги примаат зашто некој нѐ мрази? Не, туку затоа што не се добри. Сакам да ви кажам дека немаме резултат од ниту една работа. Тие можат тука локално да зборуваат, со големи најави дека ќе се случуваат чуда, но нема резултат, не само кај филмовите, еве тргнете и од музиката. Каква музика, тука нема музика, мртва е.

НИКОЈ НЕ НÈ ПОКАНИ НА „БРАЌА МАНАКИ“

ФОКУС: Бевте ли на „Браќа Манаки“?

ОРИЃАНСКИ: На „Браќа Манаки“ беше 20 години од „Пред дождот“, но никој не нѐ покани.

ФОКУС: Ве погоди тоа? Очекувавте да ве викнат?

ОРИЃАНСКИ: Не, веќе не. Рамнодушен сум. Кога беше премиерата на „Пред дождот“, не беше ВМРО-ДПМНЕ на власт, тогаш беа другите. Јас седев позади на скалите, немаше место. И кога нѐ прочитаа дека треба да излеземе на сцена, не можев да поминам од луѓето. Така што, ова е само едно финале. Што им останува сега? Можат да земат да нѐ избришат од филмот, дека не сме работеле, можат да ја тргнат музиката од рекламата „Купувајте македонски производи“. Тоа се работи од кои Македонија немала ништо подобро, ако имала, дајте да ги видиме. Но, за овие работи никој не реагира. Сите гледаат во некоја комисија да се пикнат, да земат некои ситни парички, нешто на кратки патеки.

ФОКУС: На „Браќа Манаки“ имавме можност да го видиме и недоразбирањето меѓу Лабина Митевска и Столе Попов.

ОРИЃАНСКИ: Не беше тоа нешто што не сме ние. Никој не зборуваше за филмот, немаше осврт. Можеби Столе е во право, дај боже да му е добар филмот, сѐ друго ќе се заборави, тоа е нешто што ќе остане. Е сега, дали им платиле на глумците или не, баш му напишав една порака на Марјан Ѓорѓиевски, зошто ми е симпатичен дечкото, и му реков, научи ја таа работа, пари на рака, Мара за рака. Нема тука ќе ми платите по два месеца.

ФОКУС: Во една пригода имате изјавено дека имаме државни уметници?

ОРИЃАНСКИ: Да. Ако погледате во нивните кариери, сите беа трета лига во претходното време. И сега тие се една група од полуспособни луѓе кои грчевито ќе се држат што е можно подолго.

ФОКУС: Во времето на Тито, барем режимските, оние таканаречените дворски, беа добри уметници, ако го земеме еден Крлежа.

ОРИЃАНСКИ: Видете, Тито беше фраер во таа смисла дека на чуден начин таа претходна буржоазија тој ја остави и ја внесе во системот.

А кај нас, веќе последнава фаза што ја живееме заличува на една мала лудница, каде што се изгуби што е реалност, а што фикција. Јас со мојава работа сум на дистанца од тоа, само се прашувам како човек да остане нормален и здрав во сето ова.

ОВАА ЧАУРА ЕДЕН ДЕН ЌЕ ПУКНЕ

ФОКУС: И, кој е рецептот за човек да остане нормален и здрав во ова општество?

ОРИЃАНСКИ: Јас гледам за себе, гледам да си ги уживам најбаналните работи од животот. Имам некоја способност брзо да заборавам. Во најдобар случај ќе бидам жив уште 20 години, мое е да оставам нешто добро, нова музика, да го поминам животот со луѓе што не ми носат тежина, да уживам во пиење ракија, возење велосипед.

Кај мене во зграда поради сите околности во кои живееме, луѓето си направија во подрум нешто како мал клуб. Почнаа да носат масичка, столчиња и на крај испадна една андерграунд атмосфера. И секоја вечер мажите се собираат да играат карти, па дури и за Нова година беа долу.

И пред некој ден, еден ми вика и што, кога ќе нѐ прашаат, што правевте вие за време на преродбата, додека овие правеа милиони? Игравме карти! И мислам дека кога ќе се случи отворањето на оваа чаура, која ќе пукне еден ден, тогаш ќе видиме каде се наоѓаме, и затоа сега во некои сегменти се воздржувам да давам одговори, иако ги чувствувам.

Можно е сето ова да заврши крваво зашто, пред сѐ, судирот меѓу Македонците и Македонците е голем, а да не зборуваме за Македонците и Албанците. Така што опасно е времето, но не значи дека не треба да се работи нешто, треба да се биде жив.

СЕКОЈА ВЛАСТ НЕКОГАШ ЌЕ БИДЕ ИЗНЕНАДЕНА

ФОКУС: Сметаш дека со сета оваа пропаганда постои некаква можност за промени на подобро и за раѓање нова интелектуална свест?

ОРИЃАНСКИ: Секоја власт се занесува со идејата дека ќе биде вечна и дека сѐ што прави е вечно. Тоа не е вистина. Ќе дојде момент, затоа што има нешто власта што не знае, а може и подобро да не ѝ го кажувам (се смее). Таа не знае дека има една нова генерација, не оваа мојата или вашата. Има нова генерација, која има 20 години и многу бурно следи што кажувам и што правам.

И ѝ се допаѓа и тоа што го правам и тоа што го кажувам. И таа полека ќе се групира и ќе се направи едно клопче од енергија, која во еден момент ќе ги изненади. Секоја власт некогаш ќе биде изненадена. И во Романија кога паѓаше Чаушеску претходно изгледаше дека тоа нема никогаш да се случи.

А и кај власта се гледа еден замор, верглање, повторување. Веќе многу луѓе среќавам што викаат: а бе јас не гледам телевизија, тоа не се гледа. Да излезеш во овој момент и да кажеш дека Македонија има поголем економски развој од Германија, каде што само „Мерцедес“ прави повеќе приход од цела Македонија, треба стварно да си убеден дека пред себе имаш исклучително глупаво население. И да ти поверуваат. И мислам дека такви трикови сè помалку и помалку ќе поминуваат.

НАРОДОТ ШТО ЌЕ ЈА ИЗГУБИ СМИСЛАТА ЗА ХУМОР ОДИ КОН СМРТ

ФОКУС: Какво ти е чувството кога го гледаш градот?

ОРИЃАНСКИ: Лошо. Јас често возам велосипед и тоа ме релаксира. Но, ова повеќе не е мој град. Ова не го кажувам дека јас сум оптоварен со спомени или со што било во минатото. Ме интересира моментот во кој живеам. Немам никаков проблем со градењето, имам проблем дека тоа е лошо и неубаво направено. Ако зборуваме идеолошки, има петстотини илјади проблеми внатре и елементарни непознавања на суштински работи.

Ова лесно може да заврши крваво на крајот. Не знам како власта не гледа дека целата атмосфера и енергија во Македонија е агресивна. Гледам по песниве што ги работам. Ќе им дадам песна што е помеланхолична и веднаш се лепат за неа. А ако им ја дадам втората, „Генерале“, е тоа малку потешко. А народот што ќе ја загуби смислата за хумор, значи оди кон смрт.

ПЕСНАТА „ГЕНЕРАЛЕ“ ИНСПИРИРАНА ОД ЛИК НА ФЕЈСБУК

ФОКУС: Што можеме да очекуваме од тебе во наредниов период?

ОРИЃАНСКИ: До Нова година ќе излезат две видеа, „Генерале“ и уште едно, „Е ова да го пиеш лепотице“, стихови од Дарко Лешоски. Ако забележувате, ви кажав 2-3 нови лика, Ханис, Дарко, Влатко. Ете тоа е една нова струја што мене ме интересира, нови по дух и по идеја. Мене ми е ќеф што водата не ме исфрли, бидејќи од мојата генерација имаше и други музичари што не преживеаја, зашто не се менуваа. Тие некои ликчиња се новиот зрак што ми докажува дека не е сѐ умрено.

А за песната „Генерале“ сите мислеа дека се однесува на Стојанче Ангелов (се смее), а јас со него до скоро не се ни познавав. Песната ми падна напамет кога некој полициски службеник на Фејсбук ме пцуеше, кој си ти, што си ти… Некој ми рече, оди прочитај таму, те навредуваат, а јас во принцип не читам такви нешта, кога ме пцујат. Си велам, кој го шиша, и прашав како му е името, а ми велат некој генерал му е потписот на Фејсбук. Веќе ја имав почнато музиката да ја работам и си реков, ова би било добро за песна. И така си играв, почнувајќи од тезата дека нема ништо толку сериозно на светов.

Текстот е објавен на 16-ти август 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 932

Отец Пимен е владика на Европската епархија веќе осум години. Тој е роден во Ресен, а седиштето на неговата епархија е во Малме, Шведска. Важи за еден од посмирените и постабилни владици на МПЦ, кој не влече „опашки“ од минатото.

Во последните неколку месеци станa доста популарен во јавноста истакнувајќи се како единствен митрополит кој јавно критички зборува за проблемите во земјава. Речиси сите свои ставови тој ги објавува на фејсбук-страницата на Европската епархија.

Владиката Пимен, во интервју за „Фокус“, го коментира сечењето на дрвјата кај „Бристол“, манипулирањето со народот да излезе на протести пред Општина Центар, како и за средби со членови на владејачката партија!

Разговарала
Ирена МУЛАЧКА

ФОКУС Во последниов период сте доста активни, постојано коментирате за политичките случувања во земјава, кои не ви се допаѓаат, што не е својствено за македонските владици. Која е причината за тоа?

ПИМЕН Не давам коментари само за политичките случувања во земјава. Честопати сум активен за работи за кои сметам дека не се како што треба. Тоа нема врска само со политиката бидејќи јас немам намера да се активирам политички.

Мојата цел на коментирањето е дека народот мора да се освести и да почне да размислува со своја глава. Не можеме сѐ да гледаме низ призмата на политиката. Гледаме дека стана многу црно-бела ситуацијата кај нас, па ако критикуваш некое политичко случување веднаш добиваш боја на одредена партија, а во меѓувреме ги придобиваш симпатиите на другата партија.

Или, обратно, ако критикуваш одредена партија, веднаш таа, истата те отпишува и те прави свој непријател. Црквата е со 21-вековно постоење и таа не може да биде дел од една политичка партија. Верниците треба да нѐ доживуваат како критичари на власта и на општеството, ако работите не се како што треба.

КАКО ВЛАДИЦИ БЕВМЕ ИЗМАНИПУЛИРАНИ

ФОКУС За разлика од Вас, вашите постари колеги постојано се ставаат во одбрана на власта. Најактивен е повардарскиот владика Агатангел. Тој пред неколку дена излезе со став дека не треба да се менува вековното име на државата, а пред два месеца ги поддржа и протестите на „Веритас“ пред Општина Центар. Што значи, сепак, се мешаат во политиката?

ПИМЕН Не е работата само да се критикува. Ако има нешто за фалење, тогаш треба да се пофали. Еве, на пример, црквата важи за еден од столбовите на демократијата. Црквата никогаш не се ставала во улога на ширење на некои идеи. Од таму произлегува дека моите колеги се мешаат во некои од јавно презентираните ставови, како на пример дека не смееме да отстапиме од нашето вековно име.

На тој начин и со тој став се поклопува впечатокот дека владиците работат за владата, која подолг период се труди да го убеди народот дека не треба да отстапиме од нашето име. Автоматски со таквите ставови се добива впечаток дека ние сме ангажирани од некоја политичка партија, во оваа ситуација ВМРО-ДПМНЕ, да ја шириме нивната пропаганда или да ги промовираме нивните активности.

ФОКУС Пред неколку месеци, група „верници“ протестираа и кршеа во бараката на Општина Центар со цел да не се урива црквата „Св. Константин и Елена“. На Фејсбук напишавте „Вака ли го сведочиме мирот Христов верен народе? Уриваме општина во обид да спречиме уривање на црква? Може ли ваш коментар за случувањата пред општината?

ПИМЕН Моите ставови јасно ги искажав преку фејсбук-страницата на Европската епархија. Кога отидов на протестот, јас лично добив впечаток дека овој народ не е спонтано собран, туку дека зад тие протести стои некоја организација или партија. Целта беше да се изведе народот на улица против градоначалникот Андреј Жерновски, кој е од друга партија.

Црквата во овој случај беше злоупотребена со пласирање една неточна информација, дека веќе е одржана таа седница на која е одлучено да се урива црквата. Меѓутоа, кога отидов на самото место, ништо не изгледаше како што беше пласирано. Тоа го предизвика револтот кај мене за да ги напишам тие работи што ги напишав бидејќи некој злоупотребува народ да извади на улица поради политички цели. Кога работите излегоа од контрола, кога „верниците“ почнаа да кршат прозорци и да уриваат низ општината, моја должност беше да реагирам и да кажам дека на овој начин не го промовираме христијанството и не ја браниме црквата.

Тоа не е христијански.

ФОКУС Владиката Агатангел беше таму и даде изјава дека со благослов на дедо Стефан го спречува уривањето на црквата?

ПИМЕН Ние како владици бевме изманипулирани. Тоа беше едно наше наивно влегување во целата приказна. Во првиот момент сите реагиравме емотивно. Моето прво појавување таму беше од емотивна причина, дека ме боли ако некој донел одлука да урива веќе готов објект. Ме понесе да отидам и да ја одбранам црквата од уривање. Но, се доби друга насока кога видовме дека никој нема намера да ја урива црквата и дека и ние и народот бевме злоупотребени во таа ситуација од страна на власта.

ФОКУС Владиката Агатангел на ваша адреса упати тешки критики дека на протестот сте дошле во патики и без ранец за да не ве препознаат. Дали потоа се имате сретнато и какви се вашите односи со него?

ПИМЕН Седнавме и во пријателска атмосфера се доразбравме дека ниту јас лично некогаш сум имал нешто против него, ниту тој имал нешто против мене. Таквата реакција беше збунувачка и за нас самите. Но, кога седнавме со пооладени глави и откако помина одреден период од тие случувања, видовме дека медиумите некако го продлабочија тој јаз. А ние во меѓувреме не стигнавме да продискутираме, да го надминеме тоа. Но, сега сето тоа е зад нас.

НИКОГАШ НЕ СУМ БАРАЛ СРЕДБА СО ПРЕМИЕРОТ ГРУЕВСКИ!

ФОКУС Вие бевте на средба со директорот на Центарот за комуникации на ВМРО-ДПМНЕ, Илија Димовски. Како дојде до таа средба и што разговаравте?

ПИМЕН Тоа не беше организирана средба, туку случајна средба на улицата Македонија. Нашиот разговор траеше многу кратко, односно тоа беше размена на една до две реченици. Димовски јасно ми нагласи дека не му се допаѓале некои мои ставови, на што јас возвратив дека и јас не сум воодушевен од неговите ставови. Не стануваше збор за договорена средба за да ми се закани некој мене, туку се сретнавме сосема случајно. Со Димовски се знаеме веќе подолго време и сигурно затоа ја имаше таа слобода да ми се обрати така.

ФОКУС Пред еден месец, во интервју за новинската агенција „Нетпрес“, премиерот Никола Груевски лично ве нападна, јавно ве искара и ве понижи дека не личите на владика. Зарем ова досега не е невиден скандал во односите на Црквата и државата!?

ПИМЕН Подолго време размислував дали да одговорам на тие напади кои ги добив од страна на премиерот. Обвинувањата беа дека не сум личел на владика, па се обидов да му одговорам во тој дух. Токму како еден православен владика. Животното искуство и мудроста стекната низ него нѐ учи да одговориме на сѐ, посебно на нападите, но Христос нѐ учи да простиме, да го завртиме и другиот образ.

Како што напишав на тој пост на Фејсбук, ја препуштам победата на тие што треба да ја носат. Коментарите на луѓето доволно кажаа за нападот на премиерот кон мене. Дел од нив се пристрасни за партијата на власт и беа задоволни од неговиот напад кон мене. Но, дел реагираа дека не му личи на еден премиер да се однесува така.

ФОКУС Премиерот во интервјуто уште истакна дека сте барале средба со него, но дека тој немал средби со несериозни владици, кои своите ставови ги пишуваат на Фејсбук. Инсистиравте да се сретнете со него?

ПИМЕН Не. Јас никогаш немам побарано средба со премиерот Груевски. Не сум имал потреба за средба.

ФОКУС Синодот е една затворена институција, која нема никаков контакт со верниците. Тие отчет не даваат никому, освен пред очите и ушите на Бога. Може ли да ни кажете какви се односите меѓу владиците и постои ли некоја поделеност внатре?

ПИМЕН Владиката Тимотеј официјално е поставен за портпарол на Синодот и сите информации од таму треба да произлезат од него. Ние договараме што треба да излезе јавно од синодските седници. Не станува збор за којзнае каква поделеност меѓу владиците, како што се остава впечаток во јавноста, дека има некои две струи кои постојано се во некоја спротивставеност.

Најчесто имаме разидување околу ставовите за тоа дали треба да се задржи затвореноста на Синодот или треба да бидеме поотворени кон нашите верници. Помладата генерација владици смета дека треба да бидеме потранспарентни, во смисла на ПР-стратегија која ѝ недостасува на нашата црква, за да може да ја стекнеме довербата на граѓаните.

Од друга страна се постарите владици, кои сметаат дека не треба да бидеме отворени и активни. Кај нив се јавува голем отпор кон Фејсбукот. Тие имаат затвореност кон интернетот.

ФОКУС  По последните случувања и по вашите „пресметки“ со актуелната власт, ве караат ли поглаварот и другите владици за вашите искажани ставови?

ПИМЕН Фејсбук-страницата на Европската епархија ја користам за коментирање и за изнесување мои лични ставови. Во една пригода поглаварот ми рече дека не треба да бидам толку активен и за сѐ што мислам, да пишувам таму. Но, јас така не размислувам.

Mожат да ми кажат дека тоа не им се допаѓа, но не може да ми забранат да коментирам. Тоа е мој личен профил и таму ќе ги пишувам своите ставови. Никој ја нема таа власт да ти каже да престанеш да го правиш тоа. Кога Бог ни дозволува да ги користиме социјалните мрежи, зошто тогаш би се нашол некој да нѐ цензурира во тоа или да ни каже дека не смееме да го правиме тоа.

ЈА ЗЛОУПОТРЕБИЈА СЛИКАТА СО ПОРШЕТО, ЗА ДА МЕ ПОНИЖАТ!

ФОКУС Синодот живее на „висока нога“. Владиците тераат луксузен живот, имаат раскошни резиденции и возат луксузни џипови и автомобили. Која е причината што се луксузираат владиците?

ПИМЕН Тоа е едно клише што се создаде дека владиката е дел од една богата каста која располага со големо богатство. На лично име не се води ништо. И во тој дел меѓу нас се разидуваат ставовите дека тоа е наша потреба да имаме полуксузно возило што можеме да си го дозволиме, нели?

Но, некогаш тие наши сфаќања за потребите за луксузирање соодејствуваат со реалните потреби на терен. Од една страна може да се дозволи, од друга страна има и потреба. Меѓутоа, сметам дека некогаш ги преминуваме тие наши граници и навлегуваме во тој раскош и се возиме во луксузни автомобили.

ФОКУС За разлика од Вас, за вашиот колега, починатиот патријарх Максим, се зборуваше дека има месечна пензија од 340 долари и ја дели во софискиот Дом за хендикепирани деца?

ПИМЕН Сето тоа се дозна по неговата смрт. Откако се направи попис на неговата оставина излегоа на виделина информациите дека дел од платата задржувал за себе, а поголемиот дел го давал во хуманитарни цели. Може и по нашата смрт ќе излезат тие информации, дека некој од нас давал во хуманитарни организации. Но, не сакал јавно да го каже тоа. Го криел својот подвиг.

ФОКУС Дали вие возите луксузен автомобил?

ПИМЕН Јас ќе кажам кој автомобил го користам, па граѓаните нека оценат дали е тоа луксузен автомобил или не. Епархискиот автомобил е „ауди А4“ произведен во 2000 година. Тоа возило, ако во моментот се донесе одлука да се продава, би чинело 3.500–4.000 евра максимум. Е сега, ако тоа е луксузен автомобил, тогаш имам луксузен автомобил, ако не е, немам.

ФОКУС На провладините медиуми се појави ваша фотографија на која сте сликани во црно „порше“? Ваш ли е автомобилот?

ПИМЕН Тоа „порше“ е на еден мој пријател и активист во црковните општини низ епархијата. При една наша средба ја направивме таа фотографија и тој ја објавил на својот фејсбук-профил. Сликата беше една обична шега, да се види дека ми прилега таков автомобил. Но, отиде дотаму да се злоупотребува во некои цели за понижување на мојата личност и врзување на моето име со луксуз. Јас би бил пресреќен да имам можност да имам еден таков автомобил, кој ако се продаде, би им помогнал на многу луѓе, кои секогаш имаат потреба од нашата помош.

ФОКУС Колкави се платите на владиците, а колкава на поглаварот?

ПИМЕН Платата на владиците е 44.441 денар. Посебно добиваме хонорари и дневници за патување. Сите митрополити сме на таа сума пријавени. Поглаварот има повисока плата од нас. Тој зема една само како митрополит на Скопска епархија и дополнување на хонорари за неговиот архиепископски чин. Но, не би знаел точно да кажам колкава е неговата плата.

ФОКУС Ве прашавме Вас, зошто нема кој друг да ни каже за платата на поглаварот?

ПИМЕН Ни мене не ми кажуваат.

НАШИТЕ ДОНАТОРИ ТРЕБА ДА ИМ ДАВААТ ПОВЕЌЕ НА РАБОТНИЦИТЕ

ФОКУС Верниците немаат доверба во црквите, свештениците и во владиците. Зошто?

ПИМЕН За жал, изградени се стереотипи. Според тие стереотипи, ние сме богатите, ние сме изолираните, ние сме една издвоена каста што не допира до народот. Затоа и меѓу народот честопати се користи „Верувам во Бога, верувам во народот, ама во свештеници и во владици не верувам“. Сета таа недоверба произлегува од таа наша отуѓеност од народот и од нашиот несекојдневен контакт. Ако не дојде човек до личен контакт со нас, секогаш верува во она што му е кажано. Но, по остварувањето на личните контакти или го потврдуваме или го разбиваме ова сфаќање.

ФОКУС Сѐ почесто граѓаните коментираат дека вие сте единствениот владика што им ја враќа довербата?

ПИМЕН Дај боже, да е тоа така. Не е пишано правило дека десноориентираните партии или демохристијанските треба да бидат поблиски со црквата. Која било да е партија, ако прави нешто што не треба, тогаш тоа јавно треба да се каже. Еве, да го земеме примерот со Јужна Америка. Таму Католичката црква е секогаш поблиска со социјалистичките партии, кои се борат и го поддржуваат народот. Примерот за тоа е и изборот на овој папа.

Ние често знаеме да направиме грешка и да бидеме поблиски со побогатите луѓе кои се сопственици на фирми. Тие својот вишок од заработувачката го даваат како помош, односно како донација на црквата. На тој начин ние се зближуваме со нив, ги каниме на наши прослави и тие ги заземаат почесните места. Каков впечаток остава сето тоа за нас кај еден работник што работи кај тој газда и е обесправен? Црквата го добива тоа што реално треба да си го заработи.

Можеби тоа ја создава таа одбивност на обичниот народ кон црквата затоа што смета дека не може да се доближи до нас, ако ги нема тие средства да биде еден од поголемите донатори. За тоа треба сериозно да се размисли. Црквата дури треба да се ангажира, кај сите тие наши поголеми донатори, да се намалат донациите за црквата и да им даде повеќе на своите вработени.

ФОКУС  Дали сте политички определен?

ПИМЕН Во младоста сум бил политички определен. Тоа е една јавна тајна. Бев член на актуелната владејачка партија, ВМРО-ДПМНЕ. Со моето запишување на Теолошкиот факултет и со моето заминување во манастир, сето тоа се пасивизира. Повеќе не може да се каже дека сум припадник на некоја партија или изразен симпатизер на некоја партија.

Во принцип сакам да бидам независен и да размислувам со своја глава. Сакам да ја имам својата слобода и не сакам да бидам ничија марионета. Сакам да бидам човек кој ќе има слобода да критикува или да пофали и во едната и во другата доминантна партија.

ФОКУС Како на пример, сечењето на дрвјата кај „Бристол“?

ПИМЕН Тоа мора да се искритикува. Ако мислиме дека на тоа место ќе изградиме зграда во која ќе се сместат луѓе и ќе се спасиме од плаќањето кирии, од друга страна ја уништуваме природата, дрвјата и протокот на воздух. Сето тоа што ќе го заштедиме на кирии, потоа ќе го дадеме на лекување и на спасување на нашето здравје.

ФОКУС Дали МПЦ ја поддржува актуелната власт?

ПИМЕН Нели е очигледно? Добро сега не станува збор за некоја безрезервна поддршка. Имаме и некои митрополити кои се во многу добри односи со актуелната власт и можат да ја дадат таа безрезервна поддршка. Сепак, јас и владиката Тимотеј, кој се спротивстави за земјиштето во Охрид и кој рече дека нема да се отстапи ни педа, не ѝ даваме некоја безрезервна поддршка на власта. И мислам дека ако се посегне по имотот на црквата, таа поддршка кон партијата на власт значително ќе ослабне.

И СУМ И НЕ СУМ ЗАИНТЕРЕСИРАН ЗА КУМАНОВСКО-ПОЛОШКАТА ЕПАРХИЈА

ФОКУС По смртта на владиката Кирил, кој ќе застане на чело на Кумановско-полошката епархија?

ПИМЕН Кумановско-полошката епархија на последната седница е поделена на две епархии. Едната е тетовско-гостиварска, со седиште во Тетово, а другата ќе биде кумановско–осоговска во иднина. Тоа треба да се официјализира на Црковно–народниот собир, кој ќе се одржи на крајот на септември. Во меѓувреме, во септември имаме закажано пленарна седница за пополнување на овие две празни места.

ФОКУС Има ли заинтересирани владици?

ПИМЕН Отприлика изјаснувањето оди од најстариот по чин владика кон најмладиот и дали е некој заинтересиран за промена на епархија. Со оглед на тоа што постарите владици кои имаат епархии во Македонија не се заинтересирани, тогаш редот доаѓа на нас помладите од дијаспората.

ФОКУС Вие сте заинтересиран за оваа епархија?

ПИМЕН И сум и не сум. Емотивно сум врзан за својата епархија и сите оние години наназад, седум-осум колку што сум митрополит на епархијата, сѐ што е направено сега доаѓа до израз. Во октомври имаме осветување на црквата во Малме, потоа на црквата во Мајнц. Не знам дали би можел да се одделам толку лесно од мојата епархија. Се крши тоа во мене и може би им оставил на тие помладите од мене што се епископи, но можат преку ноќ да станат митрополити.

ЌЕ ПОБАРАМЕ ПОМОШ ОД „ВЕРИТАС“ ЗА ЉУБАНИШТЕ!

ФОКУС Црквата не го дава земјиштето во Љубаништа на Субрата Рој, каде што голем имот има Дебарско–кичевската епархија?

ПИМЕН Ние сѐ уште не знаеме за кое земјиште точно станува збор. Но, голем дел од она што е вратено со денационализацијата на манастирот „Св.Наум“ во Охрид е земјиште, кое најверојатно е предвидено да влезе во овој проект на Владата и Субрата Рој.

Ако ние пред неколку години го добивме назад тоа земјиште, сега повторно некој го бара назад за да се стави во улога на државата. Сметам дека нема да биде баш лесно тоа преземање на земјиштето бидејќи со Закон е предвидено ако се објекти од јавен интерес дека државата може да го национализира сето тоа, меѓутоа тука не станува збор за објект од јавен интерес и процедурата ќе биде малку покомплицирана.

Во таков случај, ако државата по секоја цена посегне по тој имот, ќе ги викнеме „Веритас“, тие се големи верници, па нека го одбранат земјиштето!

ОБЕДИНУВА ИДЕЈАТА ЗА СЛОБОДНО ОПШТЕСТВО!

ФОКУС Откако јавно почнавте да критикувате некои проекти на владата, станавте цел на напад на речиси сите провладини медиуми. Дали по ваквите напади се покајавте за вашите јавни ставови?

ПИМЕН Не. Никогаш не се покајав за тоа што го направив и стојам на ставот дека секогаш ќе го правам тоа, ако има потреба. Да не оставам впечаток на некој храбар, борец или револуционер кој по секоја цена сака да го урива овој систем. Ниту еден, ако си го каже своето размислување, не треба да му се лепат етикети и да се става на нечија страна. Секој мора да почне да размислува со своја глава. Сепак, позитивно е тоа што се гледа дека одредени луѓе ги обединува таа идеја за слободно општество, без притисоци.

Текстот е објавен на 18-ти јануари 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 916

Џевдет Хајредини, поранешен министер за финансии, е еден од најжестоките критичари на владата на Груевски. Во интервју за „Фокус” зборува за легитимитетот на буџетот, економските политики, улогата на ДУИ и за целите на ВМРО. Хајредини смета дека актуелната гарнитура работи само во полза на сопствениот рејтинг и дека таквата ситуација на долг рок не е одржлива!

ФОКУС Во континуитет не ги штедите од критики економските политики што ги практикува власта, а неодамна изјавивте и дека работата е толку црна, што го повикавте министерот за финансии да си поднесе оставка. Зошто?

ХАЈРЕДИНИ За барањето за оставка зборував во контекст на барањето на опозицијата. Дали е битна во предизборната кампања личноста на министерот за финансии? Во нормална држава не е многу важно кој е министер, но ситуацијата е таква, што тука во Македонија е најважно прашање кој е министерот за финансии. Важно е за текот на работите, затоа што тука имаме една ситуација, што ја нема никаде во Европа.

ФОКУС Во која смисла?

ХАЈРЕДИНИ Политички и економски, а, пред сѐ, политички. Оваа влада ги доби изборите пред 6 години, врз база на најавена голема битка за пресврт во економскиот развој, идеја што широко беше прифатена од јавноста зашто претходната влада на СДСМ, 2002-2006 не направи многу за економијата.

Но, естаблишментот на ВМРО-ДПМНЕ, во текот на нивното владеење, побитно им беше да се докаже континуитетот со некои историски фази на ВМРО меѓу двете војни, кога не можело да стане збор за економија, дури да се поврзат со тие челници на ВМРО, кои во Европа биле познати по убиства и тероризам. Оваа гарнитура на ВМРО-ДПМНЕ е импресионирана со врховистичкото крило на историското ВМРО, кое никогаш не се залагало за независна Македонија, туку за приклучување на Бугарија.

ФОКУС Сите партии имаат некаква идеологија, но сугерирате дека тие на тој начин се грижат само како да ги добијат изборите?

ХАЈРЕДИНИ Ова е важно затоа што граѓаните, по најавите дека ќе се занимаваат со економија, со право ги прифатија, сметајќи на суштински промени во економијата. Но, тие не формулираа никаква економска долгорочна стратегија, за да може да се валоризираат нашите компаративни предности. Тие се занимаваат со тековна економска политика и со инструменти во функција на задржување на власта. Од друга страна, економските резултати во суштина се никакви.

Господата Зоран Ставрески и Никола Груевски инсистираат на тоа дека Македонија станала поволна локација за странски инвестиции. Еве, под претпоставка тие да презеле сѐ да ја направат Македонија таква, сега не ни кажуваат зошто немаме инвестиции? Се фалат дека тоа го кажала некоја рејтинг-агенција, а ние немаме инвестиции. Тоа е апсурд.

ФОКУС Ако погледнеме, имаше и објективни причини за намалувањето на инвестициите, светската криза?

ХАЈРЕДИНИ Тоа е само изговор. Самиот Груевски рече дека нема што да се секираме за влијанието на кризата, бидејќи тој и Ставрески биле  економисти. Второ, интересно мислење изнесе економскиот аналитичар Владимир Глигоров од Виенскиот институт, со кое и јас се согласувам. Не е вистина дека економската криза многу влијае кај малите економии. Знаете, неизрасната трева ниедна бура не ја бранува. Ова е мала земја, мала економија, нема присуство на големи мултинационални компании овде или, пак, на наши фирми надвор.

ФОКУС Но, реално извозот паѓа, нема нарачки од странство?

ХАЈРЕДИНИ Да паѓа, ама тоа се случува затоа што не сме во можност буџетот да го ставиме во функција на бизнисот, на економијата, на компаниите кои овде работат. Гледајте го проблемот со субвенциите. Тие се фалат со милионски суми евра за субвенции, а се случува потоп. Ќе цитирам еден селанец од Сиричино, од кај Југохром. Таму, Вардар се излеа пред една година или повеќе, и дојдоа Коњановски од Одбрана и Димовски од Земјоделство да ги посетат земјоделците.

Селанецот, многу паметно им забележа, господа не ни требаат 100-200 евра субвенции, туку ни треба да го регулирате Вардар и да не губиме по 1000 евра за два дена, сѐ што произведуваме. Нема приоритети, односно наопаку се поставени. Друго, јас го гледав Груевски на една ТВ-емисија, вели нашиот трговски дефицит бил позитивен. Кога гледам колку ги познава странските изрази, па не знае ли дека зборот дефицит, сам по себе значи негативен.

Освен тоа има различни аршини. За трговскиот дефицитот во 2004 година кој беше околу 500 милиони евра, Груевски велеше дека е катастрофа, а дефицит од 2,5 милијарди евра сега бил позитивен. Што да очекуваме од  премиер, кој се обидува да нѐ убеди дека нашиот дефицит не бил проблем!

ЗА ЕКОНОМИЈАТА ДЕБАТИРААТ САМО СО ДЕЦА

ФАКТОР Како ги оценувате буџетските политики – Опозицијата обвинува дека е мегаломански, власта тврди дека е развоен?

ХАЈРЕДИНИ Владите во пазарни економии се многу јасни по ова прашање. Не е како што нѐ убедува оваа влада, дека се во животот на луѓето и компаниите зависи од владата. Владата дава, владата распоредува, владата доделува, владата наоѓа, владата донира, таков систем како кај нас, за жал, не се памети од времето на етатизмот. Кај нас, ги убедуваат граѓаните дека така е добро. Што е улога на владата? Обезбедување спокојна макроекономска состојба и квалитетно менаџирање на буџетот. Ни едно, ни друго не е заслуга на оваа влада.

Оваа релативна макроекономска стабилност е создадена во 93-та и во 94-та година и со исклучок на 97-та ние имаме стабилен девизен курс. Но, и тоа не би помогнало да ги немаме приливите на приватните трансфери што Груевски и Ставрески не ги споменуваат. Во 2011 година дошле 1,5 милијарда евра од нашите луѓе од странство. Но, тоа не е за радување. Главен сигнал за економијата се странските инвестиции.

Ние уште малку годинава ќе имаме одлив на инвестиции. Замислете што би било да ги немаме дознаките? Затоа сега се задолжуваат со гаранција од државата, со гаранција од Светска банка. Но, да не се лажеме, секоја држава може да се задолжи. И да не е оваа влада и да не е оваа држава, обврските остануваат. Ќе ги преземе некој друг. Македонија на пример уште плаќа стари обврски од СФРЈ, до 2014-2015, кога тие ќе се платат. Тоа не е за фалење.

ФОКУС За годинава проектираа раст од 2 отсто, може ли да се оствари?

ХАЈРЕДИНИ Во никој случај, ние од релевантни институции знаеме дека на статистиката на Македонија, Албанија и на Косово не треба да се верува. Видовте претседателот вели, оваа влада по два квартала минус ја извлекла Македонија со 0,2 отсто раст. Па, 0,2 отсто може кој било служебник да ви извади. Ќе биде лошо, а ќе нѐ убедуваат дека е арно. Една третина имаме невработени, а велат најдобра економска политика.

Во САД невработеноста падна од 8 отсто на 7,3 отсто, и за тоа се дебатира. Најголем проблем на оваа влада е што не сака да дебатира за ништо. Нека седне Груевски со кој сака, не мора со Бранко Црвенковски. Наместо тоа, Груевски оди во дом за дечиња без родители и им кажува дека бил донесен буџетот.

ФОКУС Загрижува задолжувањето, опозицијата предвидува дури и банкрот, а владата, пак, вели дека не сме високо задолжена земја?

ХАЈРЕДИНИ Не е важно колку е задолжувањето како процент од БДП, всушност не е најважно. Точно е дека кај не е високо ако се гледа така. Знаете дека долгот на Јапонија е 212 отсто од БДП, но ним сите им даваат кредити. Затоа што се сигурни дека ќе им ги враќаат. Овде е друго, даваат кредити зашто кога-тогаш државата ќе врати. Ама што се случува, ние земаме кредити и камати, а немаме раст, тоа е одлив на девизи, се задолжуваат идните генерации, некој тоа ќе го плати, само нема да бидат Груевски и Ставрески.

ФОКУС Зошто задолжувањето не продуцира раст?

ХАЈРЕДИНИ Па, поради начинот на кој се водат јавните финансии, за кои намени се трошат тие пари. Одат за непродуктивни цели. Не ги трошат, на пример, за земјоделците да направат производ со додадена вредност за извоз. Тоа е нашата предност, а не ја користиме.

ФОКУС Но, се поделија субвенции, а тие не дадоа резултат?

ХАЈРЕДИНИ Апсолутно не дадоа, расте увозот, а паѓа извозот на нашите земјоделски производи. Ние тука можевме, но не успеваме. Тие пари се даваат како поткуп за избирачите. Позициите на буџетот се фокусирани кон само една цел, како да се најдат повеќе гласачи, еве сега со пензионерите, студентите, земјоделците и со јавната администрација.

ФОКУС Велите дека се врши партизација?

ХАЈРЕДИНИ Сѐ е во функција на партизација. Кога би имал можност, би го прашал еврокомесарот Филе, дали забележува дека партизацијата е при крај. Во јавната администрација, судството… И сега, која е целта на владата? Медиумите се затворени, со исклучок на интернет. Што треба уште да направиме за да види Филе дека партизацијата е завршена и обезбедени се столбови кои треба да ги понесат изборите на оваа влада?

ДУИ Е ДЕКОР ВО ВЛАСТА, ПОТРЕБЕН ЗА ОДРЖУВАЊЕ НА МИРОТ

ФОКУС Постојано зборувате за Груевски и Ставрески, каде е тука улогата на Ахмети?

ХАЈРЕДИНИ Имаше еден коментар во „Њујорк тајмс”, загрижени беа за тоталитаризмот. Го ставија Груевски на слика со Ким Јонг Ун и некој диктатор од Свазиленд. Ние мислиме тоа било случајно и тоа не се спомнува. Во една млада држава за која 90 отсто од луѓето во Америка не знаат каде се наоѓа, се создава диктатура.

Груевски ја промовираше својата програма и им рече: кој ја прифаќа оваа програма може да коалицира со мене. Тој не ги повика ДУИ за да се вгради нивната програма во програмата на Владата, за да може да се зборува за интересот на Албанците. Значи Ахмети точно се согласил што ќе направи. ДУИ се согласиле да влезат во таа Влада, со тие услови диктирани од ВМРО-ДПМНЕ.

ФОКУС Улогата на ДУИ е да бидат бекап поддршка на ВМРО-ДПМНЕ?

ХАЈРЕДИНИ Албанците во Македонија се демографски значаен фактор. Прво се една третина од население и второ се распоредени во регионално мнозинство. Тешко е да се одржат редот и мирот доколку се предизвика помасовен протест на Албанците. Тука се води сметка за државата, затоа што во тој случај македонските безбедносни сили не би можеле да се справат со такви немири. Замислете 10 илјади студенти од Штулов универзитет или од тетовскиот да излезат и да му постават услови на Груевски.

Дојди да се разбереш со нас или ние не си одиме. Ќе биде лошо. Кога беа битпазарските настани во 90-тите, Фрчковски велеше, ПДП ги организира. Од ПДП му рекоа: да ги организиравме ние, тогаш ќе беа во сите градови и во Струга и во Тетово и во Куманово, и со тоа никој не може да се справи. Оваа ситуација што сега е во Македонија, коалицијата само постои за да се држи мирот, а по нешто се дава, наваму натаму, вработувања.

ФОКУС Но, со рамковните вработувања сега имаме ситуација луѓето да седат дома и да земаат плата.

ХАЈРЕДИНИ Требаше подолгорочна програма да се направи, па со природен одлив на Македонците што одат во пензија, да се примаат Албанци и ќе беше безболно, и таа полувековна неправда ќе се исправеше. Така и квалитетот ќе се запазеше. Но, тоа не може да се очекува од Никола Груевски да го прави.

ФОКУС Мислите ли дека Груевски и Ахмети добија верификација на своите политики. ЕК не ја отстрани препораката за датум за преговори. Дали е тоа политички консензус или навистина работите не се така црни како што ги претставувате?

ХАЈРЕДИНИ Очигледно дека Европа и Америка имаа свои интереси, а тие се и наши. Да не дојде до конфликт. Но, чувствителна е демографската карта, на крстопатот на двата коридори сме. Работите се комплицираат. Овде доаѓаат Србите, слават, не можете да ги спречите и Бугарите, тука доаѓаат во Скопје, и тие слават. Ова е премногу ранлива територија во регионалниот контекст, и затоа во име на некоја идна демократија тие не сакаат да брзаат. Демократијата може да чека. Мои претпоставки се дека за Филе е значајно да се држи тука состојбата мирна, и да се добие простор за помирно да се работи на решавање на други проблеми како името. Нема друго, никого не загрозуваме, но ние сме само темпирана бомба и тоа се нивните мерки. Тоа им е ним важно.

АКО ДОБИЈАТ ЗАКОН, БРАНИТЕЛИТЕ ТРЕБА ДА МУ БИДАТ БЛАГОДАРНИ НА БЕСИМИ

ФОКУС Академик Беџети неодамна најави дека 2013 година ќе биде кризна за банките, бидејќи постои опасност кризата од реалниот сектор да се префрли таму?

ХАЈРЕДИНИ Тоа би било почеток на голема криза, ако стаса до банките, тогаш не ни гине грчко сценарио, знаете таму се штедните влогови, пари на граѓаните.

ФОКУС Но, банките велат дека имаат ресурси да се справат со кризата.

ХАЈРЕДИНИ Тие се наследниците на една голема катастрофа од 90-тите и се претпазливи, и тоа е добро, зашто, ако таму пробие кризата, последиците би биле критични кон Македонија.

ФОКУС Имате ли оптимизам, може ли земјава некако да тргне напред?

ХАЈРЕДИНИ Секогаш предвидувањата се базираат на досегашното искуство. Онака како досега, апсолутно не може да се очекува пресврт. Груевски е човекот кој својата политика ја базира како отпор кон притисоци, во функција на повеќе гласачи. Не попушта ни кон Грција ни кон Албанците, ни кон ЕУ, ни кон САД, ни кон опозицијата. Тој се држи кон тоа, и нема да може да се коригира, затоа што мисли дека ќе му падне рејтингот. Но, така нема раст за економија. Видете со какви нелогични потези се обидуваат да направат нешто. Собираат инвеститори од Кина, Индија, земји кои не можат ни на мапа да нѐ пронајдат.

ФОКУС Но тоа не значи дека не треба странски инвеститори да се привлекуваат.

ХАЈРЕДИНИ А, каде се инвеститорите? Не дојдоа. Во што е нашата атрактивност, зошто за Кина би била Македонија поважна од Србија, Грција, Албанија и од Косово?

ФОКУС Можеби во стабилноста на даночната политика?

ХАЈРЕДИНИ Така ли? Па кога се воведе рамниот данок, дали некој мисли дека немањето инвестиции е поради високи даночни стапки. Даночните системи се препишуваат, тоа не е филозофија, со рамниот данок не  е откриена Америка.

ФОКУС Сакате да кажете дека од политичката стабилност зависат инвеститорите?

ХАЈРЕДИНИ Апсолутно, нема врска со стапката на данок. Политичка клима, плус администрација која е нефункционална. Зарем малку забелешки имавме од ЕК. Кога беше Мексиканецот Слим, додека беше тука, Ставрески ни кажува што рекол Слим, ја пофалил економија. Зошто Чадиковски, Вие не отидовте со камера да го прашате Слим што мисли? Со секакви финти се убедува и се манипулираат различни слоеви на населението.

Тоталитарните режими се специјалисти за манипулирање. Зборот преродба исто така е голем проблем, својствен на режими. Тој го нема во развиените земји. Или, кажете ми во која европска држава шефот на тајните служби е братучед на премиерот!? Нели му рекоа странските фактори дека тоа не е добро. Но, нему тој му треба за утре, да му ги прекрие злоделата.

ФОКУС Сакале или не, се префрливме на политика.

ХАЈРЕДИНИ Па, со овие политички методи и цели невозможна е рационална економска политика.

ФОКУС Опозицијата е надвор од парламентот. Постојат ли шанси со бојкот и со улична демократија да ги остварат своите цели?

ХАЈРЕДИНИ Според мое мислење – не. Не е погоден моментумот. Сѐ уште е рано со оглед на тоа што доаѓа време за решавање на проблемот со името. Ќе се жртвува сѐ за името.

ФОКУС Што им порачувате, да се вратат во парламентот?

ХАЈРЕДИНИ Јас ги немам сите информации, но имам друго убедување. Дека Груевски нема да попушти за името, и тоа веројатно го знае опозицијата. Меѓутоа, дојден е момент кога ќе мора да се изјасни пред светот, пред релевантните фактори дали ќе го држи името. Ако попушти -губи, ако не – странците ќе ја сменат перцепцијата кон него, и мислам дека е близок крајот – или ќе биде Македонија, или ќе биде ВМРО. На долг рок не можат да опстојат и независна Македонија и ВМРО.

ФОКУС Сакате да кажете дека ВМРО-ДПМНЕ ја губи државата со играње на патриотската карта?

ХАЈРЕДИНИ Тоа е обратна филозофија од онаа на Љубчо Георгиевски. Тој велеше  да го решиме побрзо проблемот, зашто ако трае подолго, ќе изгубиме повеќе. Тие сакаат со пролонгирање да добијат повеќе. Но, тоа не оди така. Тоа се вика инает-политика. Гледате со законот за бранители. Бесими отиде во Слупчане и ВМРО-ДПМНЕ предложи закон за бранители, а 6 години не ги споменува бранителите. Ако се изгласа законот, кому тие бранители ќе му бидат благодарни: на Груевски или на Бесими?

ГИ УЦЕНИЈА БИЗНИСМЕНИТЕ ДА НОСАТ ЛУЃЕ НА ГЛАСАЊЕ

ФОКУС Дали сметате дека буџетот на начинот на кој беше изгласан е легитимен?

ХАЈРЕДИНИ Во никој случај, овој буџет и тој ден ќе влезат во историјата, а најмногу за министерот за финансии. Тој да влезе на седница и да командува на специјалците да ги исфрлат опозициските пратеници, 24 декември и министерот за финансии ќе влезат во учебници. Таква дрскост, не е видена. Зошто? Веројатно тие најдобро знаеја каква им е состојбата со буџетот. Биле во голема мака штом на овој начин го донесоа. Имаме незаконски и неморален пристап.

ФОКУС Бизнисмените, од друга страна, повикуваа да се изгласа буџетот?

ХАЈРЕДИНИ Можно ли е во една држава премиерот да ги собере бизнисмените и тие да бидат воодушевени, затоа што им ветил дека долговите ќе им ги исплати одложено. Кои долгови? Повратот на ДДВ е регулиран со закон, треба да се примени законот. За договорните обврски за Скопје 2014, треба да се почитуваат договорите. Ако не, има судска постапка и камата треба да се плати. Но, бизнисмените, уплашени од целиот државен инструментариум , легален или не, му аплаудираа што ќе ги плати долговите.

Неколку дена потоа, премиерот, во интервју за „Дневник”, вели, паметни биле извлекле нешто, а можеле да останат и без тоа. Па, кај го има тоа! Не се извршуваат законски и обврски кон набавувачи! Ако е врвот тој што ги крши сите закони и морални норми, дали може другиот дел од државата да функционира нормално?!

ФОКУС 2013 е пред нас, целосно треба да се исплатат долговите кон фирмите. Ќе има ли економијата сили да издржи?

ХАЈРЕДИНИ Кој има увид во оваа држава каква е фактичката состојба? Има ли одговор премиерот зошто 5 години не одговара на пратенички прашања колкав е долгот? Замислете дрскост, тоа било тековна состојба, не може да знаеме. Па, добро, дајте денес кажете колку е тековната состојба. Сега рече дека 68 милиони евра должеле за ДДВ, а за другото?

ФОКУС Очекувате ли дека сега пред избори владата ќе ги врати тие пари?

ХАЈРЕДИНИ Тоа е ефикасен инструмент и за уцена и за ветување. Ќе гласате за нас, ќе организирате колективно гласање, а по изборите ќе ги добиете парите. Сите субјекти во општеството се зависни од плаќањата на владата, во оваа неликвидност, фирмите утре не можат да платат кредит, кон други фирми. Од страв дека може да потонат, тие ќе гласаат. Таа состојба, сите да молчат – не е нормална.

ФОКУС Може ли да опстои таква состојба?

ХАЈРЕДИНИ На подолг рок никако, затоа што на повидок нема генератор за покренување на економскиот подем. Дури и сѐ што е најпотребно да се преземе во економијата нема да оди брзо!

СТАВРЕСКИ ТРЕБА ВЕДНАШ ДА СИ ДАДЕ ОСТАВКА

ФОКУС Дали оваа економска политика која продуцира сѐ поголеми трошења, може да донесе развој, во услови кога државата е најголем работодавец?

ХАЈРЕДИНИ Ние сме имале систем каде што сѐ било во раце на државата во социјализмот и во фашизмот. Тие пари, тој приход, било подобро да се земе од граѓаните, да помине низ надлежностите на владата, половина да се искраде, наместо да се остави на стопанството. Тоа не е развој. Каде е логиката, дека тие се најпаметни? А, што прават со тие пари, еве ќе ви цитирам три извештаи на ЕК за Македонија.

Тие напишаа дека за 2010 година квалитетот на јавните финансии се влоши, 2011 не се подобри значително во однос на 2010, која била полоша од 2009, а во 2012 буџетското планирање, квалитет на јавните расходи значително се влошува, каква друга оценка треба да се даде по овие три оценки дадени за време додека Ставрески е министер? Ланскиот, велат, бил најдобар извештај! Всушност за министерот е катастрофален и тој треба сам да рече – „благодарам премиере, не успеав јас, обидете се со некој друг”!

Текстот е објавен на 11 –ти март 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 819

Мимоза Ристова е редовен професор на ПМФ-УКИМ. Во моментов е Шеф на Институтот за физика. Била и продекан за научна и апликативна дејност на ПМФ. Автор/коавтор  е на петнаесеттина научни публикации во списанија со импакт  фактор, повеќе меѓународни публикации, еден универзитетски учебник, 5 учебници за средно и еден учебник по физика за основно образование, уредник на повеќе практикуми и прирачници по предметот Истрага на место на настан (СЦИ)  и форензика. 

На РМ и донесе грант од Европската комисија во висина од 300.000 евра за финансирање на проект за развивање на систем од форензичко образование.  Три години од својот професионален век поминала на усовршување на универзитети во Австралија, САД и Швајцарија. Во пошироката јавност е позната како колумнист во Утрински Весник и Дневник. Не членува во политички партии.  Автор е на три романи, од кои два се напишани под псевдонимот Ава Мирис. Косценарист е на еден краток филм за серискиот убиец од Кичево. 

Неодамна јавноста ја виде како член на Иницијативниот одбор за организирање на мирниот академски протест на професорите од УКИМ во јануари 2011, а сега веќе и како член на Издавачкиот одбор на Воџ Ацадемица – месечниот гласник на академската заедница.

Разговарал
Никола МЛАДЕНОВ

ФОКУС Дали помните, после колку години слушаме глас од академската заедница против власта? На што се должи тој молк?

РИСТОВА Да, молчаливи сме некои 15-16 години. На што се должи тоа? Веројатно на фактот дека луѓето се премногу зафатени со голата егзистенција, со обезбедување на финансиските потреби за личен опстанок на планетава Земја. Научниците и професорите се занимаваа со голите животи сиве овие години, ама, мислам дека во овој момент дојде „нож до коска“. Мислам дека најголемите понижувања во историјата на независна Македонија ни дојдоа токму сега, со оваа влада. Најголемите лаги дојдоа сега, а гледаме дека не е исто, кога го лажете интелектуалниот кадар или кога лажете тутунари и сточари од Сведмилк. Очигледно, академскиот кадар трпи многу повеќе. Да, и од сточарите, и од тутунарите..!

ФОКУС Зар е можно, егзистенцијалните проблеми да се одговор за безмалку дводецениското молчење?! Во тој период се случи хаос во земјава, а допрва гледаме дека во Македонија има и академска заедница!?

РИСТОВА За жал, кај нас нема традиција на изострен критички однос кон стварноста. Веројатно затоа што ние сме држава со најмлад државен универзитет во регионот. Од државните универзитети во сите главни градови на бивша Југославија, понови се само во Подгорица и Приштина. Бидејќи тие сѐ уште не се дигнале ниту еднаш, мислам дека тоа си оди со староста, со зрелоста на универзитетот. Зошто, на пример, отпорот не се јави на Штипскиот, туку, еве, се јави на Универзитетот Кирил и Методиј? Очигледно, зрелоста на академската заедница е најважниот фактор што го детерминира освестувањето на академскиот кадар.ТИЕ СЕ МАЈСТОРИ ЗА ИЗМАМИ!

ФОКУС Значи, власта имаше добра проценка, дека ќе им помине и овој упад во универзитетската автономија. Меѓутоа, сепак, промените не им минаа мазно?

РИСТОВА Да, тоа е можеби резултат на таложењето на проблемите. Се случи премногу насилство во единица време. Како прво, кај нас на ПМФ бевме сведоци на своевидното насилство со дисперзираните студии во Крива Паланка, кои ние, професорите на Природно-математичкиот факултет (ПМФ) ги одбивме. Имаме и одлука дека сме против дисперзираните студии. Исто така – против, се изјаснил и Институтот за информатика. Значи, ние, како академска заедница не молчевме и тогаш. Меѓутоа, работата пропадна во триаголникот: ректор- уценети професори – министер, при што се случиле договори, кои очигледно завршиле со потпис на тројца професори по информатика за спорните дисперзирани студии во Крива Паланка!

ФОКУС Какво е искуството од тие студии?

РИСТОВА После година и пол дена, останува забележано дека на информатика во Крива Паланка се запишале 60 студенти, а мислам дека само двајца поминале во втората година. Нормално, експериментот пропадна, меѓутоа, никој не сака веќе да зборува за него, па се заташкува на секаков можен начин. Таму веќе нема настава, оти ги нема минимум 5-те студенти, но, прашање е сега, кој ќе ги сноси последиците од инаетливото однесување на власта? Ние бевме против, меѓутоа, спротивно и на елементарната логика, на ПМФ му се наметнаа дисперзирани студии, со што факултетот беше изложен на екстра трошоци. Мораше да се плаќаат професорите, да им се подмират дневници, патни трошоци… Таа играчка на власта, само ПМФ го чини 18.500 евра. Факултетот ги плати парите, за тие да може да се гордеат со нивните „преродени“ успеси!? Преродба?! Ве молам, откако побаравме да ни ги платат тие 18.500 евра, ни уплатија едвај 500-тини, кои сакавме со индигнација да ги вратиме, оти ние таква сума воопшто не сме побарале. Ама, не најдовме начин, оти немало модус, како да се направи тоа. Да, нам не ни текна на каса-прими моделчето, кое го смисли министерката Канчевска!

ФОКУС Како тоа, при толку професори и декани, ректорската управа да нема елементарна интелектуална одважност, да тресне на маса и да го отфрли предлогот и за дисперзираните студии, кои очигледно се дел од машинеријата за штанцање дипломи, која допрва скапо ќе не чини? 

РИСТОВА Се согласувам со стравувањето дека наскоро нема да има кој да смени и обична гумичка во чешмите, но, уште потрагично, со овој памет нема да имаме ниту лекари, кои доволно стручно ќе нѐ лекуваат и од елементарни болести. Ама, тоа е тоа. Академската заедница е дел од општиот амбиент. И во неа многу работи се одвиваат според грдото сценарио што важи во политиката. Се толерираат работи што не се законски, за тие некогаш да послужат како идеално средство за уцена, при што професорот ја трампа интелектуалната чесност за грст евра и спас од правен прогон. Јас знам многу конкретен пример, такви професори да ставаат потпис за одлуките на власта со кои не се согласуваат, меѓутоа, за жал, не можам да спомнувам имиња. Човекот што ги уценил, дури и ми се пофали со тоа негово големо постигнување, меѓутоа, погодувате, сето тоа се случи во четири очи. Едноставно, судовите судат како што судат, а луѓето станаа толку нечесни што човек не знае, каква гадост можат утре да измислат за да го негираат и она што пред камери го кажале, а камоли во четири очи!

ФОКУС Со кои други облици на насилство над вашата академска слобода се соочувавте во последниве години?

РИСТОВА Измислија едно чудо перфидни облици на насилство кон академскиот кадар. Мора да им се симне капа и да им се поклони човек за креативноста во смислените облици на измама. На пример, парите од веќе доделените научно-истражувачки проекти од претходната влада не ни ги префрлаа преку цела фискална година. И потоа наеднаш ги префрлаа пред крајот на фискалната година кога беше невозможно да се потрошат по законски пат. Дури и да се најдеше некоја профактура за да се купи нешто ситно, банките ги одбиваа налозите со празен изговор дека НЕ ПОМИНА НАЛОГОТ. И потоа трезорот си ги јадеше непотрошените парички назад од нашата сметка. Толку генијален начин на измама, кој мене ми нанесе толку многу меѓународен срам во соработката со хрватскиот партнер.

А да не ви елаборирам за перфидноста на измамата со преводите на странската литература. Навистина успеаја да им фрлат по некоја коска на издавачките куќи, ама нам ни ги поматија умовите. Недоумицата околу неупотребливите купишта книги. Најголемиот дел од преводите од странски автори во тврд повез се за на ОТПАД за стара хартија. Насилно ни ги транспортираат пред влез, а потоа ние се мачиме да ги пренесуваме до подрумите за да причекаат погоден момент за да бидат употребени како огрев. Има стотици копии и на албански јазик, кој не е во употреба на нашиот факултет. Сакаме да им ги фрлиме пред Владата, но тие едвај не чекаат да го прекршиме законот за да нѐ „средат“. Измамата им кулминираше со повиците за научни лаборатории. Објавуваа такви смислени услови во меѓународни тендери на кои не се јавува ниту еден економски оператор. Објавуваа тендери за да не успеат. Истовремено, научниците се држеа во постојана тензија дека за нивниот истражувачки порив оваа влада се грижи од петни жили, но, ете, нешто не успева, и тоа не по нивна вина.НАУКАТА НЕ ИМ Е ПОТРЕБНА

ФОКУС Нема излез од тој маѓепсан круг?

РИСТОВА Како може да има било каква шанса за такво нешто, кога, еве, ниту елементарните работи не се формираат, а не, пак, да функционираат како што треба. Замислете, ние немаме Совет за финансирање!? И, што ни се случува нам, на факултетот, без советот за финансирање на УКИМ? Без пари за трошоците на факултетот, ние, на пример, сега сме одговорни за трошоците што претходно ги покриваше владата. Значи, на владата порано сме ѝ ги праќале фактурите за парно, струја, вода… А, сега, во еден момент дознавам дека министерот одбива да ја плати фактурата за парно греење!? Потоа одбива да плати уште една, па, нормално, доаѓаат да ни го исклучат парното. Министерот му вели на деканот, да ја плати сметката. Тој, пак, нема пари, па бара ректорот да ја плати. Но, и ректорот нема пари, па нас нѐ исклучуваат, а, за повторно да нѐ вклучат, ние прифаќаме намален број на калории, т.е. помала топлина, за некако да се справиме со помали трошоци. Така, сега имаме 19 степени, наместо 21, па постојано сме болни. Гледате, и најобичната сметка за парно греење, може да се употреби како средство за уцена во даден момент. Успеаја да нѐ понижат и како биолошки битија, да не уценуваат преку здравјето. Бавејќи се со сопственото здравје, немаме ни време ни пари да се занимаваме со глупостите што секојдневно ги СУПЕРПРОДУЦИРААТ од државниот буџет!

ФОКУС Сепак, универзитетската заедница безмалку консензуално застана и зад кандидатурата на Ѓорге Иванов, што е неспорна поддршка на политиките на актуелната гарнитура…

РИСТОВА Бог да чува. Мислам дека кај нас не се случи тоа. Знаете, јас тогаш за првпат дознав дека Иванов – тогаш претседателскиот кандидат- живеел во мојата зграда. Разговарајќи со повеќе соседи, дознав дека практично никој не го знаел, додека не стана претседател на државата. Мнозина беа изненадени дека постоел, дека бил тука, затоа што всушност бил невидлив човек!

ФОКУС Како го толкувате фактот, дека стотина магистри, доктори на науки, професори, академици, застанаа зад неговата кандидатура?

РИСТОВА Очигледно, тие си создаваа простор за да се „огребат“ во наредниов мандат, да добијат некои погодности…

ФОКУС Дали имате чувство дека луѓето од универзитетот постојано се со едната или другата власт, па затоа отсуствува критичка дистанца кон нив? 

РИСТОВА Не, бидејќи и самата не сум се приближила кон ниту една партија, па сиве овие години се држам во критичка кондиција кон секоја власт. Меѓутоа, колку и да бев критички настроена и кон претходната власт, морам да кажам дека тие сепак ме третираа како човек и професор. Истражував, работев, добивав проекти…

ФОКУС Лично или мислите на институтот, односно на факултетот?

РИСТОВА Лично, оти, кога човек конкурира за научно-истражувачки проект, тој конкурира како професор со своето си-ви. За разлика од тогаш, денес имам барем три пати подобро си-ви, но, сега моите предлози-проекти завршуваат неславно. Еден од нив е проектот за истражување на природната радиоактивност на РМ, кој ќе ја мапираше Македонија, за да се знае каква е во однос на природната радиоактивност, па, евентуално, ако дојде до вештачко загадување од било какви надворешни извори, ќе се откриеше евентуалниот криминал со радиоактивен отпад, депониран на територијата на РМ. Меѓутоа, тој проект не им требаше, му најдоа некоја маана, некоја точка, запирка… И го вратија дека не ги задоволувал конкурсните услови. Истото се случи и со проектот за државна лабораторија, кој беше образложен на 40 страници, но, никогаш не добив покана да одам на интервју за да направат финално оценување. А барав да направам единствена државна лабораторија за Електронска микроскопија, која ќе ја опслужува сета научноистражувачка и апликативна клиентела во РМ, а ќе работеше за Министерството за правда за форензички цели. Инаку, јас сум во моментов раководител на единствената лабораторија за електронска микроскопија во РМ што функционира. Електронскиот микроскоп го купивме на старо од Темпус проектот од Европската Комисија, и тој одлично работи, но има ограничувања. Пред некој ден видов во тендерската документација дека Владата на РМ набавува 3 електронски микроскопи, наместо еден. И ниту еден не е за мојата лабораторија. Најверојатно трите одат во рацете на некои многу позаслужни електронски микроскопичари!

ФОКУС Вината ја гледате во министерството?

РИСТОВА Министерството определи двајца-тројца фиљан-професори, од чија дискрециона одлука зависеше финансирањето на проектите. Тука сакам да кажам дека нема да има успех во финансирањето на лабораториите воопшто, затоа што тоа е уште една тешка фарса. До сега не видов ниту една лабораторија. Очигледно, тие само си ги мамат и своите луѓе, но, за среќа, од авион веќе се гледа, барем кај нас на ПМФ, дека веќе и не им останаа кој-знае-колку многу „нивни“ луѓе!

ФОКУС Сега проектите сѐ уште ги добиваат „нивните“ луѓе?

РИСТОВА Всушност, не ни имаше конкурси. Или, кога ги имаше, тие пропаѓаа заради разни причини. Дознав дека многу малку луѓе добиле некакви проекти. Затоа што проекти – нема. Дури кон крајот на 2010 за прв пат почна финансирањето на проекти, а владава е веќе 5 години. Едноставно, средствата за наука се сведени на нула. Од буџетот се издвојуваат промили , за разлика од Хрватска, на пример, која издвојува 10 пати повеќе средства од нејзиниот многу поголем државен буџет. Да не зборуваме за ЕУ стандардот, кој мислам дека до 2020-та проектира 8 проценти издвојување. Конечно, и извештајот на европската комисија за прогресот на РМ укажува на недоволното вложување во науката!МИНИСТЕРОТ НЕ Е СПОСОБЕН ЗА ДЕБАТА

ФОКУС Како го толкувате тој расчекор, од една страна нон-стоп да се труби за потребата од образование, а, истовремено, за науката да не се даваат ни пет пари?

РИСТОВА Неспорно, за нив науката е мала целна група. Тие владеат популистички и не се „замараат“ со 200-300 научници. Зошто да финансираат во 200 гласови на следните избори!? Што да мислам друго, кога кај нив се е условено од бројот на гласовите, иако, еве, не исклучувам дека има елементи и на одмазда од лошите ученици кон одличните, оние што секојдневно ги фрустрирале!

ФОКУС Како ја доживеавте анкетата на министерот Тодоров за промените во законот за високо образование, кои чиниш со воодушевеност се прифатени од народот?

РИСТОВА Како жив циркус. Тоа е исто, како сега да анкетираме народ, дали  НАСА добро ја извела последната мисија во Вселената!? Бесмислица!!!

ФОКУС Зошто министерот не дојде да се соочи со вас на универзитетскиот сенат?

РИСТОВА Тоа е неговата ароганција, до даска. Меѓутоа, министерот не ни може да дебатира. За жал, тој нема ниту интелектуален капацитет, ниту, пак, како што се вели, доволна километража, затоа што Тодоров е премногу млад. Може да има улична итрина колку што сака, но, тој не се разбира од  образование, од наука, нема никакво искуство, оти, најголем дел од својот кус професионален живот поминал во катастарот. Како може тој да дебатира со професори? Мислам дека самиот ќе се понижи, ќе се самоповреди ако дебатира со нас. А, кој би сакал, впрочем, самиот себеси да си се дигне на клоци?

ФОКУС Мислите дека промениве се негов автентичен проект, или, пак, навистина е можно, некој да му го подментува сево ова на министерот?

РИСТОВА Не, не, мислам дека тој работи по строги, директни инструкции од владетелот Груевски. Само што не знам, зошто тој го прави сево ова, оти, тешко може да се протолкуваат целите на апсолутистичките владетели. За тоа треба да се направат научни проекти, помогнати со длабоки психоанализи, за да се види, што всушност некој сака да постигне со вакви дејствија – уништување на целиот прв ред интелектуалци во земјава!

ФОКУС Во вашиот весник, кој само што го отпечативте по повод овој спор, велите дека сте измамени од ректорот, кој пред шест Ваши колеги изјавил дека го поддржува вашиот јавен протест?

РИСТОВА Не беше баш така. Не беше експлицитен во поддршката. Имено, тој кажа дека ќе оди на пат и дека нема да ни се придружи. Демек, човекот мисли на нас, па, ако не со телото, тогаш со нас ќе биде со душата. Цело време зборуваше во наш прилог. Велеше дека не може да се разбере со министерот, оти не разговараат на исто ниво, па сите нивни разговори завршуваат со плодовите на министерската ароганција. Оттаму, ние разбравме дека целосно е на наша страна. На заминување, дури кажа дека ќе го пријави собирот во полиција, за да не ни се случи нешто!

ФОКУС Како го објаснувате антипротестот на студентите? Што се студентите денес, во однос на она што биле пред 15-20 години, иако и тогаш не ги красела некоја бунтовност?

РИСТОВА Точно, на тој план немаме некои светли примери и во подалечното минато. За жал, ситуацијата станува се полоша. Веќе е тешко да се дефинираат нашиве студенти, без, притоа, некој од нив да не се навреди. Постојат студенти кои се толку сиромашни, толку многу „продадени“ заради лебот што го јадат и сместувањето што го имаат во домовите, па можат буквално сѐ да направат, само за да не се вратат во нивните неразвиени средини. Тоа се луѓе кои на некој начин се уценети. Водачот, пак, на студентите, не е уценет, туку е врзан за некаква кауза, за некои политички поени што треба да ги добие, за потоа да добие и некаква функција. Во иднина, кога ќе дипломира, да го пречека некаков благ наслон во некоја кожна фотелја. Затоа сака да се покаже толку силно лојален уште сега, на време, затоа што тие се регрутираат веднаш после школувањето и стануваат министри!

ФОКУС Значи, какви студенти – такви професори, и обратно?

РИСТОВА Да, тоа се пресликува, се репродуцира, тоа е маѓепсан циклус во кој учителите си ги учат учениците. За разлика од белградскиот универзитет, на пример, кој искуствено ни е близок, каде што има револуционерни професори, кои критички ги воспитуват студентите, кај нас, еве, допрва се појавува нашата група на професори, кои можат да ги покренат луѓето. Оттаму, мислам дека ние 9-мина направивме успех со тоа што покренавме над  200 колеги на протест. Тоа е голем успех! Студентите не ги повикавме зашто мотото ни беше да му покажеме не министерот Тодоров, дека не сме двајца -тројца професори од опозицијата.ШКАРИЌ ЈА ЗЛОУПОТРЕБИ ДЕБАТАТА

ФОКУС Тоа се тие луѓе што беа и на неодамнешната јавна дебата, запомнета по „полемиката“ меѓу професорите Шкариќ и Фрчкоски? Се доби впечаток дека не сте единствени во желбата да го оспорите законот пред уставниот суд!

РИСТОВА Не, мислам дека констатацијата за повредите на автономијата не е воопшто спорна, само што некои колеги мислат дека, ете, жалбата за преиспитување на уставноста на Законот треба убаво да се напише од колегите на Правниот факултет при УКИМ. Впрочем, го имаме дури и потписот и на професор Шкариќ врз согласноста за иницијативата пред уставниот суд! Или, можеби, си помислил дека се потпишува за присуство, па несакајќи го удрил својот потпис врз иницијативата?

ФОКУС На каква реакција наиде тоа негово истапување во салата? Зошто не реагиравте веднаш?

РИСТОВА Знаете, конкретните податоци за Фридрих Први или Втори, ние навистина не можеме да ги знаеме, тоа го знаат професорите кои ја предаваат таа материја. Точно, имаше и други од областа, кои не го оспорија Шкариќ, но, во секој случај, Фрчковски требаше да си остане, да ја дослуша дебатата и да одговори на погрешните, клеветнички, лажни контра-аргументи од страна на Шкариќ. Јас мислам дека Фрчковски треба да тужи за навреда-клевета!

ФОКУС Зарем нема и премногу тужби за клевети и навреди, наместо јавни дебати? Конечно, довербата и во судовите е катастрофална, па не знам каква сатисфакција се и нивните одлуки. Вам лично, нели Ви недостасува дебата?

РИСТОВА Да, но, очигледно, се злоупотребува и дебатата, за да се фрли кал врз професионалниот и политички непријател, на било кој начин. Имам чувство дека тоа ја убива желбата за дебата кај луѓето. Можеби затоа и му одмолчаа на Шкариќ. Како да не сакаа да се расправаат, затоа што едвај чекаа тој да си оди од говорницата, за да се вратиме на вистинската тема, поради која и бевме собрани. Веројатно немаше човек, кој сака да обрне внимание на фрустациите кои Шкариќ ги изрече таму!

ФОКУС Толку е тој неомилен  во таа средина?

РИСТОВА Очигледно.

ФОКУС На што се должи тоа?

РИСТОВА Не знам, но, бездруго си има некоја предисторија, долгогодишна,  со останатите професори. Правниот факултет е познат како, легло на комуњарски министри, а Шкариќ е бивша „комуњара“ прешалтана во Преродба. Тоа, пак, некако не оди едно со друго. Трансформерсите послабо  виреат меѓу академскиот кадар!

ФОКУС Пред 5-6 месеци, и Вие бевте во фокусот на јавноста при изборот на ракописи за учебници. Најавивте тужба, стигнавте ли на суд?

РИСТОВА Да, неколку предмети веќе има на суд, меѓу кои е и мојот. Јас ги тужам двајца од тројцата рецензенти за клевета и еден од членовите на Националната комисија, која исто така се дрзнала да го исфрли во етерот волшебниот збор ПЛАГИЈАТ. Мојот заеднички ракопис со коавторката беше второрангиран, зад прворангираниот, кој е еден од оние што никогаш не смееја да се појават како учебници, но, се испечатија и веќе се учи физика од нив во осмите класови. Истовремено, нема алтернатива за него. Нашиот учебник, воопшто не е понуден за печатење, а го тргнаа и од вебот.

ФОКУС Тогаш беше обезбедена рецензија од институтот за физика, кој најде едно чудо забелешки  на одбраниот учебник, но, сето тоа не наиде на  никаков прием кај министерството, да преземе некакви мерки за корекции барем во некое идно издание на учебникот?

РИСТОВА Не, не, ние не дадовме забелешки, туку, поради обемноста на забелешките ние кажавме дека учебникот мора да се повлече. Едноставно, тој беше непоправлив, па не смееше да се коригира, затоа што секое поправање ќе создаваше нови грешки, бидејќи авторите очигледно не знаат доволно физика. Истовремено, рецензентите тврдеа дека нашиот ракопис  бил напишан на високо ниво, плус, тврдат дека бил плагијат. Тоа е страшно. Тоа е најголемата повреда што сум ја доживеала на професионален план. Тоа ми ја разниша самодовербата. После тоа се прашував, дали јас сум навистина тоа што мислам дека сум, па поради тоа решив да ги тужам за клевета. Замислете, клеветниците кажале дека една слика е украдена од учебникот од седмо одделение!?САМ СВОЈ ПЛАГИЈАТОР!?

ФОКУС Каква слика?

РИСТОВА Наводно, во нашиот учебник за осмо одделение била украдена фотографија од учебник за седмо одделение. Еве ја, инаку, приказната за тој учебник од седмо одделение. На наводно спорната фотографија има два балони, кои се снимени во мојот стан. Тие се во рацете на мојата ќерка, која ги држи балоните, електростатски набиени и истриени од коса, за двата балони да се одбијат еден од друг. Значи, ние не сме направиле плагијат. Сликата е наша и ја има во тогашните учебници од Табернакул за седмо и осмо. Имено, истовремено додека бев поканет автор од Табернакул да пишувам учебник по Физика за осмо,  јас бев поканет рецензент на тој учебник за седмо одделение. Напишав негативна рецензија, затоа што тој учебник немаше ниту една оригинална фотографија. Поточно, немаше ниту една фотографија воопшто. Но, авторот на учебникот беше многу повозрасен колега од основно училиште, длабоко во пензија, па не можел да одговори на моите забелешки за да оформам позитивна рецензија. На одговорните во Табернакул им кажав дека не можам да напишам позитивна рецензија за таков учебник, со стар начин на презентирање на содржините во оваа дигитална ера. Тие ме замолија за помош. Тоа беше во времето кога издавачите конкурираа сами за печатење на учебниците, во 2002 година. Ме замолија да го средам учебникот, па јас помогнав со мои 16 оригинални фотографии и многу цртежи, кои ги отстапив, за што добив и благодарница!

ФОКУС Значи, и божем спорната фотографија е Ваша?

РИСТОВА Точно така. Јас имам документ во кој пишува дека ми се заблагодаруваат за подарените фотографии!

ФОКУС Има некој друг пример за наводен плагијат?

РИСТОВА Не, во усна расправија само ги посочиле фамозните балони!

ФОКУС Стигнавте, ли, конечно на суд?

РИСТОВА Да, меѓутоа, само еднаш се појавија, и тоа во нецелосен состав. Сега едвај го чекам моментот кога ќе треба да се соочат со злото што го нанесоа, со болеста што и ја дадоа на Македонија во основното образование. Ученици, поради нив нема да ја знаат физиката, најсериозно ќе ја замразат, затоа што за нејасните реченици, за нејасните закони, тие ќе побараат помош од родителите, кои бездруго ќе шизнат, па ќе побараат помош од платен професор дома, да им објасни на децата и најпосле ќе го искористат нашиот стар учебник, за да можат да си помогнат!

ФОКУС Како може да се разрешат сите овие проблеми, почнувајќи од учебниците, преку потценувачкиот однос кон науката, завршувајќи со спорот околу автономијата на универзитетот?

РИСТОВА Многу лесно. Треба да си одат сите оние што не знаат како да работат, затоа што образованието е најсложениот ресор во секоја држава. Овие луѓе не знаат како да сработат ниту еден сегмент од ресорот – ниту просвета, ниту наука, ниту високо образование… затоа што ниту самите имаат капацитет, ниту, пак, имаат доволно добри советници да ги посоветуваат!

ФОКУС Како се однесуваат кон Вас лично, како дел од јадрото на отпорот?  Дали имате некои притисоци, закани..?

РИСТОВА Да, има притисоци, но, какви и да се, јас ги игнорирам и не ги чувствувам. Едноставно, сметам дека нас професорите, тие нѐ третираат како натприроден феномен, оти веројатно сме толку многу недостижни за нив, па тие не ни сакаат да се занимаваат со нас. Поради тоа, не тргаат на страна.

Врти-заврти, се враќаме на бројките. Мислат дека сме малку на број, дека сме некоја безначајна група на луѓе во нивната гласачка машинерија!

ФОКУС Зар мислите дека не се свесни за вашето големо влијание врз студентите, врз јавноста воопшто, со вашите изјави, анализи и колумни низ медиумите?

РИСТОВА Веројатно тие така мислат, во нивниот есап тоа е така, ние сме им неважна бројка. Едноставно, 4-5 години да игнорираш цела една фела на луѓе од највисок ранг по образованост во својата држава… Веројатно не ја сфаќаат нашата важност!МОЖЕБИ САКААТ ДА СИ ЗАМИНЕМЕ

ФОКУС На прес-конференцијата, по повод весникот, изјавивте дека имало закани до деканот на ПМФ поради Вашите јавни настапи. На што конкретно мислевте?

РИСТОВА Видете, нашиот декан доби барање од ректорот, да си поднесе оставка од, за нас, непознати причини. Дојде на наша седница на Деканатската управа, но со ниту една реченица не ни ја разгатна мистеријата околу таквото чудно барање. Меѓутоа, иако не се разгатна, јас имам длабоко чувство дека тоа беше заради мене!

ФОКУС Зошто би било така?

РИСТОВА Затоа што не најдов ниту една друга причина, поради која деканот би требало да си оди од факултетот. Едноставно, мислам дека тоа беше заради неговата немоќ да ме „дисциплинира”  и да ме стави во „подносливи“ рамки, туку напротив, останува мој драг колега и близок соработник. Во два претходни наврати, ректорот имаше пораки до мене, испратени на два различни начини, но, со иста цел – да престанам да пишувам критички колумни во однос на власта во Дневник и Утрински весник!

ФОКУС Не се плашите дека ќе Ве обвинат за придавање преголема важност на самата себе? Знаете какви се кога сакаат некого да омаловажат. Па, која е таа, што се умислува, зошто се занесува?!

РИСТОВА Не верувам дека мислат оти сум толку неважна. Конечно, јас сум еден од ретките женски колумнисти од универзитетот. Нема толку многу колумнистки, мислам дека сум им важна, дека им „рушам“ еден цел ресор со своите изјави, со своите настапи, а, од друга страна, не подлегнувам на притисоци. Јас сум од оние кои не се виткаат лесно, заедно со екипата од 9 колеги од Вокс Академика, кои не подлегнуваме на никакви притисоци, не заради тоа што сме толку многу храбри, туку заради тоа што немаме црни дамки во кариерата. Немам јас финансиски импликации, не се пазариме со нашиот интелектуален труд, ние немаме фабрики, нема каде да не рекетираат. Може само да нѐ фалат или да нѐ дисквалификуваат со евтини етикети. Демек, ние сме од опозицијата. Еднаш самиот министер кажа дека „тоа се два-тројца професори кои се инструирани од опозицијата“. Па после излеговме над 200 професори, само да му ја демантираме бројката, а не имаше во севозможно шаренило од партии, вероисповеди, агностици и атеисти, зелени, сдсмовци и вмровци. Министерот немаше толку многу етикети во кусите му ракави!

ФОКУС Веќе сте „тешки комуњари“?

РИСТОВА Да, баш така. Сега, дури и Милчин да ни понуди пари од Сорос, ние ќе ги одбиеме, затоа што веќе не сакаме да се бавиме со сите тие етикети. Но, затоа деновиве ризикуваме да ни ја налепат новата етикета ПРЕДАВНИЦИ, заради барањето финансиска помош од Рикер и американската влада, за печатењето на Вокс Академика. Имаме право да бараме финансирање, затоа што од вкупно девет, пет професори од нас биле стипендисти на американската влада во својата професионална кариера.

ФОКУС Што ќе се случи, доколку уставниот суд потклекне на притисоците и каже дека промените се супер, законот е фантастичен?

РИСТОВА Мислам дека тоа нема да се случи…

ФОКУС Толку сте уверени дека уставниот суд ќе ја сочува кичмата?

РИСТОВА Точно, верувам дека тие луѓе сеуште имаат интегритет. Барем повеќето од нив!

ФОКУС Но, еве, во една претпоставена, не дај Боже ситуација, законот да стапи на сила, дали ќе можете да работите во таква поставеност на универзитетот?

РИСТОВА Па, можеби повеќе нема да може да се работи. На крајот на краиштата, можеби тоа е и целта – луѓето да престанат да работат и самите  да си заминат!

Текстот е објавен на 15-ти февруари 2013-та година во недeлникот „Фокус“ во бројот 920

Златко Арсовски, алијас „Бреза”,од велешкото село Ореше, јасно и гласно кажа дека цело време додека бил заштитен сведок лажел по налог на инспектори од ДБК. Морал да прифати бидејќи неколку месеци го малтретирала полицијата во затворот во „Шуто Оризари” и му напишала што да каже. Скандалот со овој заштитен сведок ги доведува под сомневање сите пресуди, за кои се тврдеше дека се монтирани со учество на заштитени сведоци. Ако има доблест, јавниот обвинител на Македонија треба да побара Врховниот суд да ги поништи сите одлуки каде што имало заштитен сведок. Сѐ друго ќе биде скандал од невидени размери!    

Пишувал
Саше ДИМОВСКИ

Македонскиот судски систем е пред слободен пад кон дното, откако еден од заштитените сведоци, толку користената (или злоупотребувана) алатка во, по слободна проценка, над триесетина случаи, реши да ја симне маската и да признае дека за цело време додека бил заштитен сведок, лажел! Наместо заштитен сведок, како што вели досегашниот „Бреза”, станал жртва на системот.

Го принудиле да лаже, му напишале изјава што тој морал да ја научи и да ја кажува на суд овие неколку години, но тие, по чиј налог лажно сведочат за да решат еден предмет, не исполниле ништо од привилегиите кои му ги ветувале: вработување и пристојна живеачка. И затоа сведокот, сега со цело име и презиме, Златко Арсовски, решил да ја смени својата изјава за убиството во Ореше.

Сега нему му се заканува кривично гонење за давање лажен исказ, но прашањето е етичко ама и правно: ако некој одлучи да го гони досегашниот „Бреза”, ќе останат ли нечепнати инспекторите на тогашната ДБК, сега УБК, кои без проблем влегувале во затвор со трети лица и го малтретирале заканувајќи му се дека лошо ќе помине ако не ја прифати нивната понуда. Посетите во Истражниот затвор во Шуто Оризари за негово врбување траеле шест месеци, додека издржувал мерка притвор за разбојништво.

МВР, сега, по обелоденувањето на овој мега скандал во македонско правосудство, вели дека Златко Арсовски треба да докаже дека лажел по налог на полициски инспектори или дека тие го принудиле и му донеле изјава во затвор како што посочува, во присуство на роднина на сега убиениот, сведок во случајов, кој никако не смеел и не можел според закон да влезе во истражниот затвор и да има контакт со него!

ЕДНА „БРЕЗА” ГО СОГОЛЕ ЦЕЛИОТ СИСТЕМ

Значи, како што стојат сега работите, Златко, кој бил жртва на системот, сега треба да се соочи и сам да се бори против тој систем, за да докаже дека бил натеран да го стори тоа. Ајде уште од сега да се обложиме дека освен вербални, тој нема да има материјални докази! Тој директор на Шутка, кој ќе потврди дека дозволил полицајци и други лица да вршат притисок врз притвореник, треба веднаш да заврши во првата слободна ќелија на истиот тој затвор!

Но, приказната на Златко за посети на луѓе во притворот има потврда уште на неговото прво сослушување кога го добива псевдонимот „Бреза”, на 5 ноември 2008 година. Во записникот, со негов исказ, кој беше обелоденет тогаш во јавноста, а кој беше еден од аргументите дека се открил неговиот идентитет (иако на тој записник нема никакви генералии, освен псевдонимот) „Бреза” тогаш навел: Уште кога ми беше определен притвор (за разбојништво) и бев упатен во затворот во Шутка, само што ме внесоа внатре, дојде еден од стражарите, Себастијан, и ми рече дека се јавил Љупчо (обвинет за извршување на убиството. м.з.) и побарал да ме смести во поубава соба.

Веќе наредниот ден од Љупчо добив кутија цигари. Некаде откако бев два месеци во притвор, после полноќ ми ѕвонеше мобилниот телефон и ми се јави Ѓоре од Америка (Петровски, обвинет дека го нарачал и платил убиството на старецот, м.з.) и почна да ме прашува како мене ме наместиле во затвор, а главната цел му беше да ми каже дека другите работи кои ги знам да не ги кажувам, најверојатно и за убиството, па ако треба и да умрам! Пред извесно време, додека сѐ уште сум во затвор, на посета ми дојде едно лице од селото со кое јас разговарав.

Веднаш кога се вратив во собата дојде полицаецот Себастијан, кој ми се обрати и ми рече: „што бе, си станал шпиунче” пред сите во собата. Почнав да се сомневам дека сакаат преку него да предизвикаат инцидент, бидејќи пред извесно време, еден затвореник Газменд, физички ме нападна без никаков повод и ми рече дека бил осуден на три години затвор, но ќе лежел 5 ама морал да убие некого со вилушка!  Мислам дека тоа е се организирано од Ѓоре и неговите ортаци преку полицаецот Себастијан, да ми наштетат или, не дај боже, да ме убијат” – пишува во записникот за сослушување на „Бреза” кој бара судот да го заштити.

Од тука, независно кој и како му вршел притисоци, признанието на записник, за се што се случувало во Истражниот затвор во Шутка, дадено на записник пред истражен судија, не смеело да остане покриено и неиспитано. Во изјава дадена подоцна од Златко Арсовски, но и од директорот на Штипскиот затвор Трајче Димков, каде што е префрлен, од кога го добил псевдонимот, јасно се гледа дека „Бреза” бара телефон, кој и го добил од страна на директорот но подоцна му бил одземен! Сите овие работи, од полициската работата на МВР во затворот со Арсовски,  до добивање на привилегии на сведокот, се правеле без знаење на истражниот судија во предметот „Ореше”, но и без знаење на судијата кој го судел предметот за разбојништвото, бидејќи сето ова се правело додека Арсовски е во притвор, пред правосилност на пресудата.

ЗВРЛЕВСКИ ТРЕБА ИТНО ДА БАРА ОДГОВОРНОСТ

Признанието на Арсовски и најавата на еден од браќата Ѓорѓиевски, обвинети дека се извршители на убиството, дека на денешното судење во Велес ќе ги открие имињата на полициските инспектори, двајца од Велес и четворица од Скопје, доволно говори на колку гнили основи бил поставен законот за заштита на сведоци и како, еве со еден потег, слободно може да се тврди дека во сите случаи каде што има заштитен сведок се работело на ист начин. Сите тврдења досега за политички монтирани процеси, сега добија печат на реалност!

Но, да видиме, дали судството ќе го положи тестот, а новиот јавен обвинител на Македонија Марко Зврлевски, наместо да оди по балови, ќе застане на браникот на заштита на слободите и правата на граѓаните, кои се прекршени на овој начин. Во „Ореше” факт е дека старецот е убиен со два куршуми, но на лице место, увидната екипа нашла траги од еден човек, па нејасно е од каде има двајца обвинети како извршители. Но, сега, колку и да се виновни обвинетите, со такво контаминирање на доказите и сведоците, не може да се води постапка понатаму. Да не споменувам американски случаи каде што познати личности беа ослободени од обвиненија за убиство, поради контаминирање докази.

Овде, прво што треба да направи јавниот обвинител, а не велешкото обвинителство, е да бара истрага која ќе ги опфати инспекторите на ДБК и лицата кои му ја донеле лажната изјава на сведокот, Јавниот обвинител од Велес Ивица Ефремов, кој не можел осум години колку што поминаа од настанот и пет години од почнување на процесот, да не знае дека пред себе има лажен сведок, кој само треба да ги поткрепи материјалните докази.

Зврлевски треба итно да бара да се префрли комплетната надлежност за овој предмет во скопското обвинителство и во судот, а претходно да се задоволи барањето на одбраната за изземање на судијата бидејќи имал средба со сведокот пред да го промени исказот. Што и да разговарал судијата Илија Танев со сведокот сега е ирелевантно! Доволна е средбата, надвор од судот, во кафе бар!

Тука веќе се губи секаква непристрасност. Дополнителен услов за изземање, но и за санкционирање на јавниот обвинител Ефремов, е и податокот што досегашниот втор судија во овој предмет Бојчо Весов е во кумовски врски со овој обвинител а обвинителот продолжил да го застапува предметот. Таму на два пати беше донесена пресуда со која беа изречени затворски казни од по 12 години затвор за извршителите, но апелација го укинуваше и го враќаше на повторно судење.

Сега, кога го немаат клучниот доказ, заштитениот сведок, на чиј исказ се темели обвинението, на потег треба да е обвинителот кој сериозно мора да образложи, зошто ќе води постапка ако реши да продолжи да ја води, но само под услов, со комплетно нов тим и по спроведена истрага за злоупотреба на сите кои учествувале во ваков наместен процес со лажен сведок!

Независно дали на денешното судење ќе има услови да продолжи постапката или не, очекувам претседателот на велешкиот суд Јордан Лазаров сам да побара делегирање на друг суд, за да ги спаси од понатамошна бламажа сите судии, кои наседнале (намерно или ненамерно) на полициската местенка и на такви докази носеле пресуди!

ЛАЖЕЛ САМО БРЕЗА?

Законот предвидува дека заштитен сведок, е лице кое поседува информации значајни за кривичната постапка, чиј живот, здравје, слобода и имот се изложени на опасност и кое е вклучено во програмата за заштита на сведоци. Оваа програмата: чување во тајност на идентитетот на сведокот, обезбедување на лична заштита, промена на живеалиштето, промена на идентитетот. За да има еден сведок третман на „заштитен”, судот мора да закаже одделен судски процес за да ги утврди фактите зошто сведокот заслужува да биде специјално третиран.

Ова е законското решение кое се применува кај нас речиси осма година, а интензивно последниве пет години, кога власта процесуираше триесетина случаи во кои користи вакви сведоци. Тоа се луѓе, односно, треба да бидат луѓе кои знаат за кривичното дело, но обвинетите не смеат да дознаат кој се ниту да наслутат. Заштитен сведок се наоѓа само во ситуација кога доказите со кои располага полицијата и обвинителот не може да се потврдат поинаку. Но, во ниту еден случај, пресуда не може и не смее да се заснова само врз основа на заштитен сведок! Така барем пишува во законите, во  меѓународните конвенции и во одлуките на Европскиот суд за човекови права.

Стразбур дури предвидува дека судот не може да го прогласи сведокот за заштитен ако во утврдувањето на ситуацијата не учествуваат и адвокатите на обвинетиот за да се запознаат со евентуалните закани и загрозеноста што ја има сведокот.

Но, во досегашните постапки во Македонија не се прашува никој, се прифаќа предлогот на обвинителот, а жалбите на адвокатите на обвинетите поднесени на оваа околност секогаш се одбиваат. Судот, во македонски услови, во решенијата секогаш констатира  дека „сѐ уште постои опасност по животот, здравјето и физичкиот интегритет на сведокот и дека е неопходна негова заштита”, но вообичаено нема информации кој и како му се заканувал. И дали полицијата го обезбедувала сведокот поради добиените закани.

Дилемите кои се наметнуваа по секој предмет во кој е вклучен заштитен сведок се: дека тој не може да има таков статус бидејќи нема индиции за закани, речиси сите учесници го знаат неговиот идентитет или дека сведокот дава целосно лажен исказ, а судот не дозволува прашања од каде што ќе се види дека тој лаже. Сите овие дубиози добија свој епилог преку случајот „Ореше”, каде што заштитен сведок посочува кој е нарачател и кој се извршители на платеното убиство на старецот Лазо Милошевски од ова планинско село, во велешкиот регион.

Барањето на Златко Арсовски, алијас „Бреза”, досегашниот заштитен сведок, кој сам побара да му се укине статусот за да каже дека се што тврдел до сега лажел по налог на ДБК, може да има бумеранг ефект, па да се охрабрат и други заштитени сведоци да прозборат и да кажат: по чиј налог постапувале и дали тоа што го тврделе е така или не!

Законот за заштита на сведоци е донесен пред 8 години, во 2008 година се направени измени и дополнување на процесниот закон, каде што, меѓудругото, е разработен начинот и постапката за сослушување на заштитениот сведок. Тој може да биде сослушан во друга просторија во судот или надвор од неа, преку монитор на кои ќе биде изменет гласот и сликата, со посебна забрана да има други луѓе кои би му суфлирале додека тој зборува. Но, една од сериозните забелешки на бранителите и обвинетите е токму дека сведоците не се сами, го читаат исказот или некој им суфлира што да кажат.

Велешкото признание на сведокот од Ореше е аларм Јавниот обвинител да побара заштита на законитост пред Врховниот суд во сите предмети каде што се користел ваков сведок и да бара укинување на пресудите, вели адвокатот Владимир Ракочевиќ, кој застапувал обвинети во неколку предмети каде што имало заштитени сведоци. Тој тврди дека законот не се почитувал (види рамка), а повисоките судови воопшто не се осврнувале на нивните наводи во жалбите, исто како да немало никакви повреди.

Реакцијата на адвокатот Ракочевиќ е најголема во делот на сослушувањето, на одбиените барања да му се поставуваат одредени прашања, на необразложени причини за евентуалните закани, но и она што е најспорно, заштитениот сведок речиси во сите постапки го знаат сите, а законот предвидува дека заштитениот сведок ќе биде лице за кое обвинетите не ќе знаат кој е!

Но, македонската судска пракса покажа толку комични ситуации кои се однесуваа на заштитените сведоци, па нивните искази беа пречекувани со потсмев. Во предметот „Метастаза”, каде што беа обвинети лекари за делење лажни инвалидски пензии, како заштитен сведок се појави една обвинета од претходниот предмет поврзан со Фондот за ПИОМ. Првообвинетиот во тој случај рече дека многу добро знае кој е сведокот, посочи дури и иницијали, а како што рече, ја знае бидејќи само една до сега во  животот му се обратила со „САШЕНКА”.

Кај случајот со злоупотребите на пари од патарините, во последниот предмет познат како „Калдрма”, обвинети од првиот предмет „Змиско око” се појавуваат како заштитени сведоци. Во акцијата „Бумеранг” каде што беа апсени полицајци од граничните премини, заштитени сведоци се дел од вработените, кои сите ги знаат, посебно што нив им била дадена камера, па тие ги правеле снимките, а потоа се појавиле и како заштитени сведоци. Од кого се заштитени, ако сите знаат кој им недостасува во групата, па измислуваа прекари и вицеви на сметка на заштитениот сведок! Во „Монструм” еден сведок се откажа од заштитата па беше обвинет.

КОЈ ЌЕ БИДЕ СЛЕДНИОТ ШТО ЌЕ ПРИЗНАЕ?

Врховниот суд во малку случаи се осврнува на сведоците, нема никаков начелен правен став или судска пракса за ова прашање, па низ неговите одлуки можат да се најдат малку примери каде што се коментира начинот на сослушување на доказите и користењето на нивните изјави.

Во еден предмет, каде што имало тројца заштитени сведоци, одбраната тврдела дека сведокот со псевдоним „Вардар”, е криминогена личност и не било потврдено со ниту еден доказ дека тој под притисок го изменил својот исказ на главниот претрес. Покрај тоа што бранителот ја оспорувал вистинитоста на наводите на прикриените сведоци, понатаму навел дека и исказите на прикриените сведоци не се земени согласно законот, поради што и не можело пресудата да се темели на ваквите искази

„Врховниот суд на Република Македонија, констатира дека ваквото однесување на овој сведок покажува токму дека тој е загрозен бидејќи е алката за причинско последичната врска во овој настан, за да биде планиран и извршен со сите последици што произлегле, само заради тоа што останатите оштетени се нашле во погрешно време и на погрешно место. Оттука, неосновани се жалбените наводи на обвинетите преку нивните бранители дека пресудата се заснива исклучиво на исказите на сведоците под псевдоним „Водно”, „Кораб” и „Вардар”, како и дека судот осудителната пресуда ја засновал само врз основа на искази на заштитени сведоци, што е спротивно на член 339 од ЗКП”, заклучуваат врховните судии во пресуда од септември 2009 година.

Два карактеристични предмети за кои се тврди дека се политички монтирани се предметите „Кампања” и „Ровер” во кои му се суди на поранешниот министер за внатрешни работи Љубе Бошкоски. И покрај сите жалби, пресудата против Бошкоски е правосилна. Анализирајќи го предметот „Кампања” професорот Гордан Калајџиев вели: „општ е впечатокот дека сведокот не бил сериозно загрозен за воопшто да биде заштитен во постапката, а особено е проблематичен начинот на заштита со непотребно „анонимизирање” на сведокот, кој инаку неспорно му бил познат на обвинетиот, но и неговото испитување. Со ова е оневозможено одбраната да ја оспорува неговата веродостојност и неговата  улога во случајот.

Ова особено заради веројатноста истиот да постапувал како полициски информатор, прикриен агент, т.н. соработник на правдата или „агент провокатор”. Имено, доколку се покаже дека акцијата на полицијата имала ефект на поттикнување на обвинетиот да го стори делото за коешто е осуден, се оди преку допуштеното пасивно истражување на определена криминална активност. За жал, судот ваквите наводи не ги испитал на задоволителен начин, ниту пак и овозможил на одбраната да го стори истото.

Посебна категорија е т.н. „соработник на правдата”, кој е и самиот учесник во кривичното дело, но законот го привилегира заради фаќање и осуда како во случаите на Љубе Бошкоски, „Пајажина”. Во случајот на Бошковски може да се работи за која било од овие варијанти, поради што е важно да се утврди улогата на заштитениот сведок во целиот настан.Пред сè, судството и обвинителството не само што не успеаја да се докажат како контролори над полицијата и службите за безбедност, во смисла на гаранти на законитоста и човековите права на осомничените, туку напротив оставаат впечаток на безлични алки во бирократизираниот систем што не покажува голем респект

кон човековите права. Обвинителството е сведено на своевидна адвокатска канцеларија на полицијата, неспособно самото да раководи со кривичните истраги” – заклучува професорот Калајџиев.

Меѓу прашањата кои се поставуваат во сите случаи е дали исклучувањето на јавноста кога се сослушувал заштитениот сведок не значи повреда на постапките. За повредите во постапките, Апелациониот и Врховниот суд речиси и не коментираат, каков што е случајот со „Кампања” во која судот морал да се изјасни: дали исклучувањето на јавноста е повреда на постапката. Друго е прашањето, дали тоа исклучување е од влијание за поинакво одлучување. На тој начин судот ќе ја решел дилемата дали треба или не да се исклучи јавноста и на тој начин ќе се создаде судска пракса.

Во предметот „Ровер”, обвинителот се пазарел претходно со  еден обвинет, па откако не прифатил тој, нашле втор, но никој не може да знае дали и колку тој може да каже, бидејќи неговото сведочење е дека тој не видел, ниту чул лично туку му кажало трето лице.

„Во случајот  Кампања „заштитениот” сведок можел да биде и т.н. „агент провокатор”, кој како метод на полициска клопка е незаконит според домашното и правото на Европската конвенција за човековите права. Случајот на Љубе Бошкоски укажува на можни злоупотреби на посебните истражни техники и заштитата на сведоците за справување со политичките противници”-вели професорот Гордан Калајџиев.

Затоа, „Ореше” ја отвори пандорината кутија од која прво излезе лошиот дух на злоупотребите, но затоа, време е итно да се седне и да се преиспита целиот концепт и злоупотребата на институтот заштитен сведок, надевајќи се дека во кутијата, останала надежта која ако не може да смени нешто, барем да ја поправи ситуацијата! Оти, што би рекол професорот Љубомир Фрчкоски, зад секој од нас се крие по еден заштитен сведок! Само прашање на време е кога тој ќе биде (зло)употребен против нас!

Валентин ЗАФИРОВ, кој водеше истрага за „Ореше”: СУДСКИОТ СОВЕТ МЕ РАЗРЕШИ ПО „НАЛОГ” НА МВР!

Со откажувањето на сведокот Златко Арсовски–Бреза, од неговото својството на заштитен сведок, само се потврди мојата констатација, јавно изречена уште во 2008 година, дека македонското судство го допре дното, со одземањето на предметот „Ореше” спротивно на законот и судскиот деловник, по што, јас експресно бев разрешен. Се вршеше притисок над ОЈО Велес да бараат мое изземање  од предметот, но тогашниот обвинител во Велес Ѓорѓи Јаковлевски и обвинителот што постапува во предметот го издржаа притисокот.

Сепак, по „налог” од МВР пред Судски совет се поведе постапка за мое разрешување, каде што не се докажа ниту еден од наводите во „налогот ” и во барањето за разрешување. Јас бев разрешен, иако инсистирав барем да се прибави податок дали сведокот „Бреза” е заштитен сведок или загрозен, но тогашниот Судски совет не го стори тоа, така што и не знам за кое дејствие бев  разрешен.

Сведокот Бреза сега самиот ми пристапи и ми даде изјава заверена пред Нотар во која објаснува што се случувало во периодот пред да постапувам како истражен судија во предметот, додека постапував, но и дека го добил својството на заштитен сведок во 2010 година, две години по моето суспендирање. После овие негови наводи сметам дека има услови поради постоење на нов доказ да се повтори постапката за моето разрешување и правилно да се утврди конкретната одговорност. Искрено, посакувам не поради мене, туку поради враќањето на довербата во македонското судство!

Владимир РАКОЧЕВИЌ, адвокат: СЕ ЗЛОУПОТРЕБУВА ЗАШТИТЕНИОТ СВЕДОК

Во мојата пракса, за сите предмети со заштитени сведоци немаше никакви законски услови за да бидат сослушани како заштитени сведоци. Такви се предметите „Кампања”, „Ровер”, „Бумеранг”, „Метастаза’’. Законот е многу рестриктивен и тој предвидува да се користи заштитен сведок ако нема друг начин да се докажат тие тврдења. Мора да се докаже основаноста за неговите закани, да се сослушува како што е предвидено и каде што ќе се знае дали тој е сам во просторијата или некој му суфлира.

Имаше случај во „Бумеранг” каде што заштитениот сведок кажа се од збор до збор, како што пишуваше во решението за истрага, по што беше јасно дека читал иако по закон сведоците не смеат да имаат никакви потсетници пред нив. Со давањето статус на заштитен сведок без да се исполнети законските услови флагрантно се крши ЗКП.

Во предметот „Кампања” имавме ситуација каде што заштитениот кажуваше едно, а на снимките се гледаше друго. Затоа, мора да се укинат или изменат законите кои ја регулираат оваа област, бидејќи јасно е дека тие се злоупотребуваат од органите на прогонот, а тоа се покажа во сите предмети каде што има заштитени сведоци.

Интервјуто со селекторот на македонската репрезентација Ивица Обрван е направено во јули минатата година, во рамки на специјалниот прилог на Фокус за релациите меѓу Македонија и Хрватска. Тогаш се уште не се знаеше дека Македонија и Хрватска ќе играат во иста група во Катар.

Откако ја презеде селекторската палка на македонската селекторска репрезентација, Обрван се пресели во Скопје, а сега заедно со семејството летниот одмор го минуваат покрај Јадранско Море. Во интервју за „Фокус“, тој говори за идните планови и цели на ракометниот национален тим, посакува најмалку влез меѓу осумте најдобри на претстојното Светско првенство во Катар. A, кога ќе ја постигнат оваа цел, вели тој, сѐ е можно, па дури и борба за медал!

ФОКУС Веќе втора година сте во Македонија и се чини дека нашите сограѓани ве прифатија како „свој“. Како денеска би ја оцениле вашата работа овде?

ОБРВАН Отприлика, година и пол сум во Македонија и од првиот ден се чувствувам многу добро, многу убаво сум прифатен од граѓаните на Скопје и на Македонија. Живеам во Скопје и дел сум од секојдневниот живот на градот.

Откако ја презедов репрезентацијата, на повик на претседателот Мукаетов, остварени се поставените цели. Имам целосен увид во македонскиот ракомет и точно знам во кој правец треба да се движи за да продолжи континуитетот што репрезентацијата го има во последните години. Тоа, пред сѐ, е приклучување на неколку млади играчи во селекцијата, но за тоа мора да добијат минутажа преку игра во своите клубови.

ФОКУС Колку сте задоволни од поддршката од јавноста? Ракометните фанови добро ја познаваат вашата работа, но не верувам дека тоа се однесува на поширокиот дел од јавноста, бидејќи не сте многу присутен во медиумите?

ОБРВАН Поддршката од јавноста е специфична работа во спортот и таа многу зависи од резултатите. Во мојата работа и во односите со медиумите, и со целокупната јавност, се обидувам да бидам објективен и директен, без изјави кои се завиени во целофан. Таков однос сакам да имам и со играчите.

Поддршката од јавноста ја оценувам како добра, особено од ракометниот дел, а зошто не сум присутен повеќе во медиумите – не знам! Можеби тоа е поврзано со резултатите на двата водечки клуба, Металург и Вардар, кои секојдневно се во фокусот, па луѓето сакаат да знаат што кажуваат Самсоненко, Червар, Раул, Мојсовски, Лазаров… Јас сум личност која медиумите ги доживува како дел од нашиот живот и стојам на располагање за сѐ што треба.

ФОКУС Дали мислите дека репрезентацијата можеше и подобро, посебно на последното Европско првенство?

ОБРВАН Репрезентацијата ја презедов во квалификациите за Европското првенство во Данска по непријатниот пораз од Португалија, кога се искомплицира можниот пласман. Оваа работа им била предложена и на некои други тренери, кои ја одбија зашто не беа сигурни во пласманот на ЕП. Кога мене ми беше понудено да ја водам македонската репрезентација, тоа за мене беше чест. Не се плашев за резултатот, верував во играчите, во раководството на федерацијата, во себе и успеавме да отидеме во Данска. Имавме многу проблеми со повредите на играчите, но успеавме во првата цел да се пласираме во вториот круг. Секогаш сакам подобро и жал ми се за натпреварот со Исланд, поради тоа што со евентуална победа ќе бевме осми на првенството, што во тој момент би претставувало максимум. Со освојувањето на 10-то место бевме во поволна позиција за ждрепката за Светското првенство во Катар, која ни ја донесе Грција.

ФОКУС Македонската репрезентација е полна со ѕвезди од светски ранг, па успевате ли да се носите со нашите величини, или, пак, понекогаш ќе избие по некоја искра?

ОБРВАН Секој тренер што вели дека нема или немал проблеми во работата со играчите не ја говори вистината. Такви ситуации секогаш постојат, ама важно е да постои еден нормален пристап низ кој таквите појави ќе се доведат во ред, без нарушување на потребниот однос меѓу тренерот и играчот. Играчите секогаш мислат дека се во право, такви сме сите додека играме. Во оној момент кога ќе ни заврши играчката кариера и евентуално ќе станеме тренери, сфаќаме дека тоа не е баш така.

Во македонската репрезентација има доста играчи кои се достојни за внимание и сигурно понекогаш добиваат одредена отстапка. Исто така, тренерот мора да оди во чекор со времето во кое живее и работи, имајќи ги предвид сите информатички помагала и технолошки иновации кои младите луѓе денес ги интересираат, а тоа некогаш не беше случај.

ФОКУС По Грција, на ред доаѓа СП во Катар, а Македонија одамна не претставува аутсајдер, така што голема одговорност паѓа врз Вас и врз играчите. Што би бил добар резултат на првенството, ако знаеме дека Македонците потајно посакуваат и медал?

ОБРВАН Јас во спортот постојано сакам повеќе и од тоа се водев во досегашната кариера. Никаде досега каде што работев не ми беше сѐ средено уште во почетокот, туку со својата работа се изборив за тоа, било тоа да се работело во Метковиќ во конкуренција во недопирливите Загреб, Горење, доминантниот Цеље… Не чувствувам притисок што го носи Светското првенство во Катар, туку си поставувам цели. Сакам комплетна и здрава екипа и влез меѓу осумте најдобри, што би било одличен резултат кој нуди квалификации за влез на олимписките игри во Рио. А, кога ќе влезете меѓу осумте најдобри екипи, сѐ е можно, па дури и борба за медал.

ФОКУС Ако ги споредите Хрватска и Македонија во ракометна смисла, што би навеле како предности или недостатоци на двете држави?

ОБРВАН Хрватска е ракометна велесила, која е двоен олимписки победник, светски првак и освојувач на многу медали. Земја која од 2003 година само двапати не била меѓу четирите најдобри екипи на некое големо натпреварување. Исфрлува многу млади играчи, кои поради големата конкуренција на одредени места во репрезентацијата некогаш не добиваат можност да заиграат во неа. Клупскиот ракомет го мачат финансиски проблеми, кои се главен проблем зошто во последните години нема подобри резултати.

Што се однесува до Македонија, во репрезентативниот дел, во последните години недостигаат повеќе млади квалитетни играчи кои би го надополниле постоечкиот играчки кадар. Тие треба да играат и да собираат искуство. Македонскиот клупски ракомет е во предност поради големите финансиски вложувања во Металург и во Вардар, кои носат квалитет, интерес кај публиката и резултати. Она што би го нагласил како нешто фантастично во Македонија се навивачите, без разлика дали станува збор за клупски или за репрезентативен ракомет.

ФОКУС Наскоро ќе се одржи извлекувањето на групите за СП. Како би се чувствувале доколку во иста група бидат Македонија и Хрватска? Дали такво соочување сакате да избегнете?

ОБРВАН Соочувањето меѓу Македонија и Хрватска не би сакал да го избегнам, ниту за тоа посебно размислувам. Доколку со воља на ждрепката тоа се случи, би направил се мојата репрезентација да победи на тој натпревар и во таква ситуација би бил посебно среќен и горд.

ФОКУС Македонскиот ракомет сега е во подем, а и другите земји од поранешна СФРЈ се ракометни сили. Која од овие држави моментално игра најдобар ракомет?

ОБРВАН Ракометот во регионот е многу успешен и квалитетен спорт. На последното ЕП играа Хрватска, Црна Гора, Србија, Македонија, додека на СП се пласираа и Словенија и БИХ. Хрватска сигурно има квалитет, самодоверба и резултати кои ги сместуваат на чело. Словенија и Србија се многу добри репрезентации. Македонија на последното ЕП постигна најдобар резултат веднаш по Хрватска, и воопшто, со својот континуитет и присуство во последно време на големите натпреварувања ја сместува зад Хрватска во блокот со Србија и со Словенија.

ФОКУС Моментално сте во својата куќа во Метковиќ. Дали таму најубаво се чувствувате кога сакате да побегнете од големите обврски?

ОБРВАН Да, се наоѓам во својата куќа покрај море, ја обожавам и тука се чувствувам многу добро. Со обѕир на тоа дека долго време сум одвоен од семејството, постојано со торби и во пакување, не сакам и времето за одмор да го поминам во патување, туку да бидам стациониран во својата куќа. Сакам да приготвувам риба и да се напијам чаша вино со пријателите. Се уверив и во квалитетите на македонските вина: „бовин“, „сковин“, „стоби“, „дудин“, „камник“, од кои понесов дома и во Хрватска.

ФОКУС Какви се вашите идни планови?

ОБРВАН Моите планови исклучиво се поврзани со репрезентацијата на Македонија, иако постоеше идеја истовремено да тренирам и некој клуб. Во моето си-ви има доста работи што сугерираат дека сум тренер-работник и можам да кажам дека во сите клубови каде што сум работел оставив средена ситуација зад себе, со јасен правец на движење.

Околу плановите за еден ден по Македонија, сепак, Хрватска не е извесна опција, што се однесува до клупскиот ракомет, а во однос на репрезентацијата, којзнае што носи времето? Да ја водам својата земја како селектор би било посебна чест. Животот на професионалниот тренер е непредвидлив, морате да бидете подготвени за сѐ, ама, пред сѐ, најбитен е чесниот пристап во работата, за да можете без проблем да се погледнете во огледало.

Текстот е објавен на 26-ти септември 2014-та во неделникот „Фокус“ во бројот 990

Јаким Неделков веќе четири години е претседател на СОНК. За два дена тие ќе почнат со генерален штрајк на кој се очекува присуство на целото членство. Тој на лидерската позиција дојде во 2010 година како кандидат на огранокот од Кисела Вода. Неделков објаснува со какви проблеми се соочуваат просветните работници во последните неколку години, за бркањето на професорите од Штипскиот универзитет, какви притисоци им се вршат, дали очекуваат контраштрајкувачи.

ФОКУС: Вие сте лидер на СОНК веќе четири години. Во последните неколку години во образованието се случија многу реформи, екстерно тестирање, казни и награди за наставниците и професорите… Се подобри ли состојбата барем малку?

НЕДЕЛКОВ: Во основното и во средното образование овие четири години постојано се занимаваме со реформи, внесување на електронски дневник, имплементација на законски решенија во делот на екстерното тестирање со сите недостатоци, потоа имплементација на законот во делот на казнување и наградување на наставниците и професорите. За овие крупни прашања СОНК постојано имаше средби со сите министри.

ФОКУС: Во образованието се сменија најмногу министри досега?

НЕДЕЛКОВ: Додека јас сум претседател се сменија четири министри: Тодоров, Кралев, Ристовски и на крај Адеми. За овие четири години најмногу министри поминаа во ова Министерство и секој министер e со своја визија за реализирање и водење на образованието во Македонија. Меѓутоа, што ако се менуваа министрите, кога проблемите остануваа исти.

ФОКУС: Кои се тие проблеми што не ги реши ниту еден од нив?

НЕДЕЛКОВ: Наставниците се преоптоварени во делот на водење на педагошката администрација. Исто така, преоптоварени се од проекти, кои им се наметнуваат од Министерството за образование или од локалната самоуправа. А да не зборуваме за честите посети на просветните инспектори, кои од нив бараат многу работи, кои, за жал, се регулирани со закон. Просветните работници беа и сѐ уште се изложени на многу високи казни во однос на тоа ако педагошката или административната евиденција не е регулирана онака како што предвидува законот.

ФОКУС: Нели постојано кружат муабети дека СОНК им дава целосна поддршка на реформите во образованието?

НЕДЕЛКОВ: Постојат такви муабети. Но, јас слободно можам да кажам дека ниту за едно законско решение СОНК ниту бил прашан, ниту консултиран. Посебно во овој дел, каде што директно се работи за социјалниот статус на вработените, за социјалната сигурност, за сигурноста на работното место. Со новиот закон, сега и градинките имаат оценување на нивната работа. И тоа, по некои критериуми кои за нас, исто така, не се прифатливи. По две негативни оценки, работникот се наоѓа на улица. Тоа не е ниту дозволиво, ниту прифатливо. Критериумите за оценување на работата, во согласност со колективниот договор, треба да ги сработат заедно синдикатот и ресорното Министерство. ЗА ЉУБОВ СЕ ПОТРЕБНИ ДВАЈЦА

ФОКУС: За 29 септември е најавен генерален штрајк во образованието и културата. На тој начин вашето членство ќе го искаже своето незадоволство од досегашните реформи. Што ја прелеа чашата, па се одлучивте на ваков радикален чекор?

НЕДЕЛКОВ: Долго време се полнеше чашата. СОНК досега секогаш по пат на социјален дијалог ги решаваше проблемите. Ние имавме јалов социјален дијалог со министерствата, имавме разговори и преговори, меѓутоа немаме никакви резултати. На секоја средба со нашето членство, ние бевме жестоко критикувани поради неактивноста. Ние им тврдевме дека работиме, но тие не го прифаќаа тоа како аргумент. Одлука за генерален штрајк донесовме по претходна консултација со членството, на кое, верувајте, му е дојдено преку глава. Таа одлука е донесена пред шест месеци.

ФОКУС: Може за тоа пресудно беше бркањето од работа на тројцата професори од штипскиот Универзитет?

НЕДЕЛКОВ: Всушност, тогаш сфативме дека за љубов се потребни двајца. За овој случај разговаравме со актуелниот министер Адеми и неговиот заменик Ристовски. Требаше да разговараме за сите проблеми во образованието, посебно за случувањата во универзитетот „Гоце Делчев“, каде што колегите штрајкуваа со глад речиси 17 дена.

ФОКУС: Во штрајкот со глад, што се случи за првпат во историјата на државата, им се приклучивте вие и уште 50 професори и наставници?

НЕДЕЛКОВ: Да. Во знак на солидарност се приклучивме на штрајкот со глад. Министерството за образование и министерот се прогласија за ненадлежни во овој случај во името на автономијата на универзитетот. Тие не сакаа воопшто да се мешаат во случувањата во Штип. За нас беше апсолутно неприфатливо да дозволиме наши членови 17 дена да штрајкуваат со глад, а државата воопшто да не обрне внимание кои се причините и зошто тие луѓе се во штрајк. Како сето тоа да е нормална работа. Но, сепак, тоа не ја прелеа чашата. Тоа беше наше мало освестување. Оттогаш до денес немаме никаков пристап ниту во Министерството за образование, ниту во Министерството за труд и социјала.

ФОКУС: Што планирате да преземете за да им помогнете на професорите кои останаа без работа?

НЕДЕЛКОВ: Штрајкот со глад не беше за џабе. Ништо во животот не е за џабе. Ние сме длабоко уверени дека професорите тоа го правеа многу чесно и искрено во согласност со законите во Македонија, со цел вистината да излезе на виделина. Не е точно дека тие дефинитивно останаа без работа, бидејќи дури сега имаат можност правно да се жалат за донесената одлука.

ФОКУС: Но, се губи време. Барањето правда по судски пат трае со години?

НЕДЕЛКОВ: Да, тоа ќе трае. Меѓутоа, имаат правна поука и правни механизми каде да се жалат, за разлика од тоа што цело лето беа измачувани. Наставничкиот совет не им даде никакво решение во кое пишува дека тие не можат да напредуваат во повисоки звања. Дури им изгласаа недоверба и во звањата, кои досега ги имаа, како доценти.

ФОКУС: Не мислите ли дека постои некоја друга заднина за ваквото гласање?

НЕДЕЛКОВ: Во одлуката нема никакво образложение зошто не се избрани. Последната одлука што ја прочитав беше дека предизвикувале немири на Наставно-научниот совет на последната седница. На професорот Костадиновски тогаш му се слоши. Никому око не му трепна. Веднаш го однесоа со Брза помош и се констатираше тахикардија и покачен крвен притисок. За жал, еснафот, нивните доскорешни колеги по случката си продолжиле со работа и си изгласале недоверба. Дури деканот се пожали дека бил физички нападнат. РАБОТОДАВЕЦОТ МОЖЕ ДА БИДЕ ОСУДЕН НА ЗАТВОРСКА КАЗНА АКО ПОПРЕЧУВА ШТРАЈК

ФОКУС: Генералниот штрајк го најавивте пред неколку недели.  Се соочувате ли со некакви притисоци и закани што ќе ве натераат да се откажете?

НЕДЕЛКОВ: Постојано имаме притисоци и тоа од секаков вид. За некои од нив дури на памет нема да ви падне. Ако го вратиме филмот наназад, уште кога го закажавме протестот на 1 август, според кажувањата на претседателите на регионалните одбори, требаше да има околу 6.000 до 7.000 присутни. За жал, на 60 до 70 автобуси им беше наредено да ја откажат услугата да вршат превоз за СОНК. Но, не беше само тоа. Потоа полицијата ги легитимираше нашите членови. За да се изврти работата, почнаа да се пуштаат приказни дека ние вршиме притисок врз нашето членство и ги подмитуваме со сендвичи и сокови. Не ми е јасно како може некој врз свое членство да врши притисок.

ФОКУС: Па, таква практика власта има за своите митинзи?

НЕДЕЛКОВ: Да. Така функционира власта со години. Преку своите контролирани медиуми пласираат секакви невистини и на некој начин сакаат да ја збунат јавноста. Меѓутоа, јавноста, за цела среќа, знае да гледа и да процени дека не е така.

ФОКУС: Кој вид притисоци најчесто се вршат врз вашето членство?

НЕДЕЛКОВ: Сега имаме многу поперфидни притисоци. Индивидуално се повикуваат членовите на СОНК на разговор кај директорите, наводно за службена потреба. Меѓутоа, им кажуваат да стојат настрана, да не си играат и да не го поддржуваат штрајкот, бидејќи тоа може само да им наштети. Тоа континуирано се случува десетина дена откако ја донесовме одлуката за штрајк.

ФОКУС: Но, тие се плашат дека можат да бидат избркани од работа?

НЕДЕЛКОВ: Нема потреба да се плашат. СОНК цврсто стои зад своето членство. По никоја основа, поради синдикално делување не можат да бидат избркани. Сакам да подвлечам дека и со меѓународни конвенции, и со Устав, и со закони, правото на штрајк е загарантирано и работодавецот не смее да го попречува. Во согласност со Кривичниот законик, ако работодавецот го прави тоа, може да биде осуден на затворска казна. Ние тоа постојано им го укажуваме на директорите и на некои моќници на локално ниво, да не учествуваат во вакви активности бидејќи можат да се најдат во сериозен проблем со законот.

ФОКУС: Но, дали законот се почитува? Тодоров успеа по судски пат да им го забрани штрајкот на лекарите, им се вршеа разни притисоци и, на крај, по 50 дена успеаја да ги скршат.

НЕДЕЛКОВ: Дали се почитува Законот или не, јас во тој дел нема да навлегувам. Јас сум убеден дека во Македонија сѐ уште има правна држава и дека судските одлуки се независни. Сигурен сум дека измените и дополнувањата на Законот за основно и средно образование беа донесени специјално откако власта слушна дека се подготвува генерален штрајк. Факт е дека тој закон е донесен наменски, за да го исплашат членството дека на нивно место ќе бидат донесени нови луѓе и дека можат да останат без работа. Јас сакам да го охрабрам членството да не се плаши, дека никој нивното работно место не може да го заземе. Посебно, за време на штрајк, работниците се исклучително заштитени. Повторувам, и со Устав и со меѓународни конвенции е строго забрането вработување на нови работници за време на штрајк.

ФОКУС: Како наставниците и професорите да бидат сигурни во тоа?

НЕДЕЛКОВ: Тоа го потврдува и Законот за привремени вработувања, каде што децидно се наведува дека Агенцијата за вработувања не смее да вработува нови луѓе за време на штрајк, иако реално кај нас никогаш не се знае. ЗАКОНОТ Е СРАМЕН, НЕДЕМОКРАТСКИ И НЕУСТАВЕН

ФОКУС: Колку време планирате да трае генералниот штрајк?

НЕДЕЛКОВ: Ние со штрајк ќе почнеме да 29 септември, а колку ќе трае, тоа не зависи од нас. Тоа дефинитивно зависи од некој друг.

ФОКУС: По изгласувањето на Законот во Собранието има ли реакции од наставниците и професорите. Се плашат ли да штрајкуваат?

НЕДЕЛКОВ: Не. Но, има реакции на одредена група луѓе кои намерно сакаат да внесат забуна и да го уплашат членството дека може да останат без работа, односно да внесат немир и раздор во Синдикатот. Нивната цел е да создадат атмосфера дека во вакви услови е навистина преопасно да се влегува во штрајк заради сигурноста на работното место. Јас сум убеден дека намерно се пласираат вакви невистини. Од друга страна, во период кога се носи ваков закон, кај огромен број од членството тоа влијае стимулативно. На повеќето тоа им дава енергија да издржат до крај и да се изборат за своите права. Тие се свесни дека секој ова го прави за доброто и иднината на себе и на своето семејство.

ФОКУС: Кој е вашиот став за донесувањето на новите измени во Законот за основно и за средно образование?

НЕДЕЛКОВ: Овој закон е срамен, недемократски и неуставен. Законот е срамен, затоа што во период кога организираме генерален штрајк се носи еден таков закон, каде што, условно кажано, се спречува правото на штрајк. Недемократски е затоа што не е донесен по демократска процедура. Не смее да се донесе таков закон без расправа и во собраниските комисии и надвор од нив. И, на крајот на краиштата, е неуставен, затоа што Уставот нешто друго кажува, а тоа е спротивно на она што се носи.

ФОКУС: Колку очекувате да биде масовен штрајкот?

НЕДЕЛКОВ: Ние очекуваме одлуката на Советот на СОНК да ја испочитува целото наше членство, а тоа се над 30.000 члена. Таа одлука е донесена на база на изјаснување на членовите во синдикалните организации на национално ниво. Значи, имаме записници и докази дека дури 87 отсто од нашето членство ги поддржува барањата за организирање на генерален штрајк. Одлуката е конечна и извршна. Има и такви што се изјасниле дека не го поддржуваат штрајкот поради нивно лично мислење. Но, сепак, тие се должни како членство да ја почитуваат одлуката и да влезат во штрајк.

ФОКУС: А на кој начин ќе се одвива штрајкот?

НЕДЕЛКОВ: Штрајк значи прекинување на работниот процес на работното место. Тоа значи дека вработените во детската заштита, градинките, основното, средното образование и културата ќе бидат на своите работни места. Односно, тие ќе бидат во одредена просторија, која заеднички ќе ја договорат со директорите, и таму ќе седат. Нема да извршуваат никакви воспитно-образовни функции. Детските градинки првите три дена ќе ги згрижуваат и дечињата, нормално згрижување и храна, без воспитно-образовен процес. Што значи, настава ќе нема.

ФОКУС: Што ако од надлежните институции продолжат да ве игнорираат?

НЕДЕЛКОВ: Доколу за три дена Министерството не изреагира, нема социјален дијалог, нема отворање на прашањата, тогаш наредните денови ќе биде класичен штрајк, каде што ќе се затворат вратите на училиштата и нема да се примаат децата. Тоа важи и за културните установи. Ќе нема ниту театарски претстави, ниту филмски, ниту други манифестации… Истото се однесува и за музеите и за библиотеките. И тие нема да работат.

ФОКУС: Нели сметате дека штрајкот е задоцнета реакција?

НЕДЕЛКОВ: Па, не би рекол дека е така, иако и во нашето членство има такви мислења. Јас сметам дека не е задоцнета реакцијата, бидејќи претходно имавме социјален дијалог, за кој се испостави дека е едностран и јалов. Ние бевме длабоко убедени дека сите проблеми што ги ставаме на маса во министерствата, дека наоѓаат на разбирање од актуелната власт. И дека чекор по чекор проблемите ќе се решаваат. Смешно е и жално, потпишан колективен договор, од 2011 до септември 2014 година да нема никаква имплементација. Цврсто стоиме на ставот дека екстерното тестирање не е единствениот начин за вреднување на трудот на наставниците и професорите. Тоа мора да се исфрли. Во културата, морам да напоменам дека дури девет години преговараме за тој фамозен колективен договор, каде што имаме хаос по работни места, хаос по плати, хаос во коефициенти. НЕМА ДА СЕ ИЗНЕНАДИМЕ ДА ИЗВАДАТ И КОНТРАШТРАЈКУВАЧИ

ФОКУС: Пред повеќе од една недела, премиерот Никола Груевски излезе со став за генералниот штрајк. Тој нагласи дека сте го организирале штрајкот поради реизборот во СОНК и за да го задржите претседателското столче?

НЕДЕЛКОВ: Изборите во Синдикатот се дури по една година. Се бориме за да ги заштитиме интересите и барањата на нашите членови, а не за фотелјите. Многу поважно е што во моментов мисли членството, а не Премиерот. Енергично демантирам дека тоа е причината, бидејќи воопшто не е важно кој тогаш ќе се кандидира за лидерското место во СОНК. Значи, членството очекува од сегашното раководство овие важни прашања, од сигурноста на работното место и висината на платите, сега да се решат. И ние тоа ќе го направиме. Тоа прашање сѐ уште не е отворено, бидејќи е прерано.

ФОКУС: Лекарите штрајкуваа повеќе од 50 дена. Според досегашната практика гледаме како завршуваат синдикалните лидери кои се борат за правата на работниците. Нели се плашите дека може да ве снајде слична судбина?

НЕДЕЛКОВ: Не би сакал да ги поврзувам вака работите, дека е претседател на СОНК, па му се случило нешто поради тоа. Меѓутоа, да претпоставиме дека и тоа не е исклучено. Јас воопшто не би се нафатил да извршувам ваква функција во овие лоши времиња, ако би се плашел. Ова не го кажувам, за да се покажам колку сум храбар и силен, но навистина не можете да бидете синдикално ориентиран ако во себе чувствувате страв. Тогаш тоа би било огромно лицемерие спрема сите наши членови кои од сопствениот џеб и од своите деца издвојуваат денар за членарина. Тие веруваат во мене и во целото раководство на СОНК. Па, зар јас треба да ги изневерам поради мојата неодлучност и страв.Тоа во мене не го барајте и не го гледајте. Дури и по цена на сопствени ризици, кои ги има во животот.

ФОКУС: За време на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ стана тренд на секој штрајк да има контраштрајк. Очекувате ли и вие контраштрајкувачи?

НЕДЕЛКОВ: Очекуваме, само не знаеме од кого. Од членството не очекувам. Директорите во оваа ситуација навистина ги жалам, затоа што се оптоварени со такви решенија, што ги обврзуваат да го прават тоа што не смеат по закон да го прават. А, од друга страна, мораат да го прават. Па, се чудам кој им е мотивот во ваква лоша ситуација да останат  директори. Според мене, професорите се тие што  треба да застанат на страна на својата фела и да бидат филтри на отстранување на овие неправилности. Но, тие се присилени да работат по наредба и да го прават она што не го сакаат, бидејќи казните по нивниот грб се огромни.

ФОКУС: Очекувате ли да продолжат притисоците за да се скрши штрајкот на просветните работници?

НЕДЕЛКОВ: По тоа што досега имаме сознанија од училиштата и од културните установи, директорите бараат списоци колку членови и кои ќе штрајкуваат. Што значи, притисоци постојано има. Нема потреба од создавање такви тензии, плашења и притисоци. Како, дајте ми списоци, да видиме кои се тие што ќе се осмелат да штрајкуваат. Очекуваме да продолжат и тоа со уште позасилено темпо. Ама, тоа не може да остане скриено зад завеса. Ние енергично ќе реагираме и ќе го спречиме заплашувањето на членството.

ФОКУС: Како ќе успеете во тоа?

НЕДЕЛКОВ: Морам да напоменам дека тука ќе бидат и блиските пријатели на СОНК, а тоа се Синдикатот за образование на американските учители и репрезентативниот синдикат во Америка. Тие ќе ни дадат поддршка во ова што го правиме и ќе го заштитат нашето членство. Исто така, на денот на штрајкот ќе дојде и Претседателот на Синдикатите за образование на Европа, кој ќе се обиде да има разговор со ресорниот министер. Ние досега не успеавме да оствариме никакви контакти. Па, да видиме дали европските синдикални лидери ќе можат нешто повеќе да направат?

ФОКУС: Сметате ли дека зад сите притисоци и закани врз просветните работници стои владејачката партија?

НЕДЕЛКОВ: Тоа е логична последица на состојбите. Не може директор да презема никакви активности ако тоа некој не му го нареди. А, кој ќе му нареди, ако не тој што му е претпоставен? Дали е тоа локална власт, централна власт, партија. Јас не можам да детектирам точно со име и презиме. Сите знаеме кој стои зад сите притисоци и закани. Тоа е едно име.

ФОКУС: Да претпоставиме дека дел од членството може да се уплаши и постепено да почне да се откажува од генералниот штрајк. Што ќе преземете во таква ситуација?

НЕДЕЛКОВ: Јас сум убеден дека доколку до 29 септември нема искрен социјален дијалог, штрајкот ќе почне. Знаеме кога ќе почне, но не знаеме кога ќе заврши. ЛИЦЕМЕРИЕ Е ДА ПРОТЕСТИРАМЕ НА 1 МАЈ, А 364 ДЕНА НИШТО ДА НЕ ПРАВИМЕ

ФОКУС: Дел од синдикалните организации во Македонија се блиски до власта, а нивните лидери се членови на управни одбори?

НЕДЕЛКОВ: Тоа се функции што се спротивставени една на друга. Меѓутоа, за жал, има такви функции и членовите на тие синдикати не можат да очекуваат никаква помош од нив. Од една страна, може да помогне синдикатот да биде близок до таа организација кај што се одлучува и навремено би можело да спречува да се носат одлуки, штетни за работниците. Тоа е едната страна на приказната. Некој ќе ја купи таа приказна и ќе рече дека тоа е добро. Од друга страна е многу лошо синдикатот да биде во улога на носење одлуки на работодавецот, каде што ќе се сложува со сѐ и сешто. Дури и да не се сложува, ќе биде надгласан во управниот одбор каде што ќе мора да ги спроведува тие одлуки. Односно, се става во улога на работодавец.

ФОКУС: На 1 мај, Денот на трудот, во сите држави се протестира и се бараат работнички права, само во Македонија се оди на излет и се јаде скара?

НЕДЕЛКОВ: Да излеземе на 1 мај на некаков протест би била голема лага од страна на синдикатите. Лицемерие е, ако ние 364 дена во годината ништо не работиме, а ќе излеземе само еден ден да протестираме. Што ќе протестираме ако ништо не сме сработиле во текот на годината. И, навистина сум противник на такви театрални излегувања пред Собрание, пред Влада. Тоа е лично промовирање и маркетинг за целата синдикална организација. Со видливи резултати, со социјален дијалог, со протести и штрајкови во текот на целата година, тоа е вистинскиот начин на самопромовирање. Сето друго е маркетинг, кој брзо се чита и брзо се заборава.

ФОКУС: Ќе се кандидирате ли повторно за лидер на СОНК?

НЕДЕЛКОВ: Премногу е рано за таква работа и тоа не зависи од мене. Ќе зависи од членството

И ДВА ЧАСА ДА СТОЕВМЕ, ЌЕ БЕШЕ ЗА ЏАБЕ

ФОКУС: На 1 август излеговте на протест само десетина минути. Зошто протестот траеше толку кратко време?

НЕДЕЛКОВ: Тоа беше протестен марш или, може да се рече, протестна прошетка, каде што нашето членство јавно го искажа своето незадоволство. Ние ниту имавме барање, ниту имавме цел да оствариме средба со некој од министерствата. Намерата ни беше да им ја испорачаме пораката. Во јавноста имаше коментари дека кратко траело, но нас тоа ни беше намерата. Ништо повеќе. И два часа да стоевме, ќе беше за џабе. Немаше да има никаков ефект.

АКО ШТРАЈКОТ ПОТРАЕ, ЧАСОВИТЕ ЌЕ СЕ ОДРАБОТУВААТ

ФОКУС: Нели сметате дека учениците и децата ќе страдаат со губењето на наставата за време на штрајкот?

НЕДЕЛКОВ: Сметам дека нема да има никакви посериозни последици во следењето на наставата за време на генералниот штрајк, бидејќи СОНК може да штрајкува и со таканаречен бел штрајк. Тоа е кога наставниците ќе одат на работа, ама нема да работат со учениците. Секогаш кога СОНК досега штрајкувал, изгубените часови на крајот на учебната година се одработувале и се реализирала наставната програма онака како што било планирано со наставниот годишен план.

Текстот е објавен на 25-ти октомври 2013-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 942

Адвокатот Звонко Давидовиќ, на двапати успеа да ја докаже невиноста на браќата Ордан и Љупчо Ѓоргиевски, обвинети за платено убиство во случајот „Ореше“. Додека е исправен пред „трета мајка“, го застапува првообвинетиот во случајот „Фаланга 2“, а истовремено се јавува и како сведок во актуелниот случај „Ликвидација“!

ФОКУС Новинарот Томислав Кежаровски, со првостепена пресуда е осуден на казна затвор од 4 години и 6 месеци во случајот „Ликвидација“. Дали ве изненади оваа казна бидејќи, иако не сте вклучен во одбраната, сте запознаен со случајот во кој учествувавте како сведок?

ДАВИДОВИЌ Да, изненаден сум бидејќи искрено не очекував осудителна пресуда. Навистина нема докази за овој судски случај. Првично, шокот е од пресудата за новинарот Кежаровски. Тој не направил никакво кривично дело. Не го открил идентитетот на заштитениот сведок, кој кон крајот на 2008 година стана загрозен сведок, а дури во 2010 година стана заштитен сведок.

И сега се поставува прашањето: зошто го заштитувале неговиот идентитет и неговата сигурност и безбедност, ако, наводно, уште пред да стане заштитен, бил откриен!? Целава работа нема логика. Зошто се чекаше пет години, а не се покрена истрага против новинарот во мигот кога наводно го сторил кривичното дело?

Кежаровски ја доби казната зашто судството, па и Министерството за правда не знаеја како да постапуваат со заштитени сведоци. Не можете нешто што е тајно да го користите како доказ за еден куп луѓе, а и понатаму да остане во тајност. Судот побара документи кога заштитениот сведок станал заштитен, кога загрозен, а од Одделението за работа со заштитени сведоци кажаа дека нема да ги достават зашто станува збор за тајни документи! И тука сѐ се завршува експресно под превезот на голема тајност!

ФОКУС Дали е нормално или е вообичаена практика четврто и петтообвинетиот да добијат повисока казна од првообвинетиот, како што се случи во пресудата за „Ликвидација“?

ДАВИДОВИЌ Не, не е нормално, но заканувачките казни за оддавање идентитет на заштитен сведок се: минимум четири години ако настанат штети и последици; закана по неговиот живот и тело − најмалку осум; и ако настане смрт на заштитениот сведок, може да се изрече казна затвор од дури 15 години.

Па, затоа, најверојатно судот морал да се држи до рамките на казната што ги предвидува законот. Но, како што знаеме и гледаме, заштитениот сведок е жив и здрав, и никогаш не се пожалил дека текстот кој го напишал Кежаровски му нанел некаква штета или проблем. Па, оттука, се поставува прашањето: на што се заснова и поткрепува изречената казна!?

ФОКУС Дали е коинциденција или, пак, има некоја скриена намера, тоа што во ист ден и до минута се поклопи изрекувањето на пресудата за „Ликвидација“ и јавната расправа во Апелација за случајот „Ореше“, со која треба да се пресече дали ќе се потврдат ослободителните пресуди за браќата Ордан и Љупчо Ѓоргиевски или предметот по третпат ќе се врати на повторно одлучување?

ДАВИДОВИЌ Навистина не знам. Сепак, е многу чудно што во ист термин се поклопија двете судења. Ќе згрешат ако ги поврзат двата случаја и ако дозволат осудителните пресуди да имаат некакво влијание врз случајот „Ореше“ бидејќи ние на јавната седница, по третпат, им објаснивме една работа. Апсолутно не постојат никакви докази за вина на моите клиенти. На самото место на убиството се најдени две чаури, три животински влакна, едно догорче од цигара и четири траги.

Во текот на полициската постапката, во 2005 година, се утврди дека трагите се од Кољо Вељановски, сопственик на земјиштето, два пара траги одговараат на неговите чизми. Еден пар траги од неговиот син и еден пар траги од комшијата, кој му помагал да товари дрва. Догорчето е со женска крвна група, нулта, а моите клиенти имаат А позитив. И двете чаури се од оружје, кое можеби одговара на калашников.

Но, оружје не е најдено. Во мигот кога е случен настанот, триесет луѓе се приведени, меѓу другите и моите клиенти. Земена им е облеката и обувките и направена е парафинска ракавица. Нема никакви честички на облеката, барут. Нема никакви докази, а не, пак, трансакциска сметка по која би ги добиле парите од Америка за да го извршат наводното платено убиство.

Ова кривично дело е сериозна работа. Ние се лутевме кога судијата на двапати на браќата им изрече по дванаесет години затвор. Тоа е алиби-пресуда. За ова дело пресудата може да биде или ослободителна, или доживотна. Тоа е предмет во кој нема средина.ОБВИНЕНИЈАТА СЕ ПОДНЕСУВААТ СЕЛЕКТИВНО

ФОКУС Заштитениот сведок „Бреза“, кој подоцна самиот си го откри идентитетот и сведочеше како Златко Арсовски, обвини дека му бил вршен притисок лажно да сведочи против обвинетите браќа. Нели треба да се поведе истрага за неговото обвинување?

ДАВИДОВИЌ Постои едно писмо од американската амбасада, кое најмногу кажува за овој случај. Кога се бараше екстрадиција на Ѓоре Петревски, од амбасадата побараа да се достави белешка од комуникацијата на првообвинетиот и браќата, нешто што го нема. Потоа бараа да се достави доказ за протокот на пари бидејќи првото обвинение беше дека убиството е извршено за 50.000 долари, па потоа намалија на 20.000 долари.

Но, и таков доказ не постои. Третата работа беше да посочат листа на сведоци кои се сослушани, кои, пак, на свој трошок Американците ќе ги сослушаат, независно. И четвртото барање беше од заштитениот сведок да се обезбеди изјава во прво лице еднина. Односно, да каже што тој лично видел зашто во неговата изјава стоеше дека му кажале, дека му се јавиле. За на крајот да финишира дека инспектори го притискале, му се заканувале по неговото дете.

Исто така, кажа дека Вељо Арсовски, озвучен и со камера, влегол кај него во затвор, што не е дозволиво бидејќи не му е роднина. Дури и призна дека една недела, наместо во затвор, бил на одмор со неговото семејство во Охрид. Понатаму, земан е од затвор кога ќе им текнело на инспекторите, а судечкиот судија и истражниот судија, кои го ставиле во притвор, ништо не знаеле. И сега, наеднаш, немате одговорност ниту на инспекторите, ниту на директорите на затворите. Треба против нив да се покрене истрага.

Требаше да одговараат и овластените службени лица од Одделението за работа со заштитени сведоци, но ниту тие не одговараа. Чуден е целиот случај и можеби тука се прекршува целото наше судство бидејќи на едно место ги покажа сите слабости. Новинарот, наместо да е награден бидејќи ја открил целата местенка, е казнет. А, тој што го натерал сведокот лажно да сведочи е на слобода. Тоа не е во ред.

ФОКУС Вклучен сте во одбраната и на актуелниот судски случај „Фаланга 2“. Дали сметате дека на обвинителната клупа, покрај Паско Кузман и другите вработени во Управата за заштита на културното наследство, треба да седнат и одговорни од МВР и Бирото за јавна безбедност бидејќи, според изјавите на обвинетите, овие структури цело време знаеле дека се копа, дека се бара злато, и на увид ја имале целата документација. Дали тоа што не реагирале навреме ги прави сооучесници, доколку навистина постои криминал?

ДАВИДОВИЌ  Јас тоа и го кажав во една изјава. Ние за сведоци ќе повикаме и припадници од МВР. Но, по исказите на обвинетите очигледно е дека за секое копање знаеле од МВР и од Бирото за јавна безбедност, па дури и давале асистенција. Чудна работа е да доставите фактура за асистенцијата, која ви ја платиле, а по три години да кажете дека незаконски сте платиле. А, вие сте барале да ви се плати! Истата ситуација како во „Ликвидација“. Инспектори од МВР кои беа во Одделението за работа со заштита на сведоци не се на обвинителна клупа, истото е и овде. Потполно истото. Некако, како селективно да се спроведува целата работа.

ФОКУС Во јавноста се шпекулира дека, сепак,  во „борбата за златото“ ќе падне и една голема ѕверка, чие апсење е оставено за некој погоден термин. Дали се навестува проширување на истрагата?

ДАВИДОВИЌ И до мене допреле овие шпекулации, но официјално засега нема ништо. Во моментот сме во фаза на доказната постапка, при што сослушуваме сведоци.ЕРОЗИЈА НА СУДСТВОТО

ФОКУС На рочиштата на „Фаланга 2“ се доби впечаток дека приоритет на обвинителството и судот не е да се утврди  препродавање на артефакти, туку сите се интересираат за златото што се бараше во Делчевско и во Велешко?

ДАВИДОВИЌ Она што им беше одземено на моите клиенти во случајот „Фаланга“, веднаш им беше вратено. Зашто не станува збор за оригинали, за артефакти, туку за копии кои Музејот ги прави и ги продава. Не ги видовме ниту штитовите, ниту копјата, кои наводно ги препродавале, ниту, пак, златото, за кое на големо се зборува.

ФОКУС Дали се сомневате дека и зад овој случај постои некој скриен интерес или задна намера?

ДАВИДОВИЌ Често во јавноста се шпекулира, а и до нас стигнуваат тие гласини, дека зад одредени предмети се крие сосема нешто друго. Не знам, можеби. Честопати се зборува и за притисок врз судството. Многупати сум кажал дека не постои извршна власт која не сака да стави рака врз судството. Сите сакаат да имаат влијание врз судството. Но, судиите се тие што можат да го дозволат тоа, или не.

Во ситуација кога имате Судски совет составен од судии, кои самите ги избираат судиите − многу мал број предлагаат претседателот на државата и Собранието − и кога имаат траен мандат и свој буџет, зошто воопшто да подлегнат на притисок? Најголемата вина е кај судиите. Самите можат да одбијат и да пресудат според доказите и совеста. Аномалијата е тоа што Судскиот совет избрал судии што немаат кредибилитет. Кои немаат храброст. Има многу малку судски одлуки од кои можеме да учиме.

ФОКУС Според вашето долгогодишно искуство, како би ја опишале моменталната состојба во која се наоѓа судството?

ДАВИДОВИЌ Постои комплетна ерозија на судството, јас тоа упорно го кажувам. Судството е во една чудна ситуација. Сѐ што ќе предложи обвинителот, се уважува како по шаблон. Ќе предложи притвор, веднаш се носи решение за притвор. Сѐ што ќе се подигне како обвинение мора да има осудителна пресуда, па макар и условна казна.

Во судството треба да се направи голем рез, коренита промена, зашто судството ги изгуби сите атрибути на власт. И немаат повеќе кредибилитет затоа што секоја одлука што ја носат се оспорува и се коментира. Постои големо незадоволство. Некако обвинителството му наметна на судот обвинителски став, а тој го изгуби својот.

Се потрошија огромни средства за обуки, а ситуацијата не е променета. Судиите треба да сфатат дека не станува збор за премерување на кило сирење, дали било 900 грама или еден килограм, туку станува збор за човечки судбини.

ФОКУС Дали адвокатите се ставени во подредена положба бидејќи практиката покажува дека речиси секогаш се одбиваат вашите приговори, а збор добивате дури на завршните зборови?

ДАВИДОВИЌ Со сегашниот закон, обвинителот ги има сите докази, а одбраната нема ниту еден. Обвинителот предлага притвор и основано сомневање со куп докази, прислушувања и други документи. Во мигот кога обвинетиот го дава исказот, одбраната сѐ уште ги нема доказите, ниту ѝ се предочуваат. Се одредува притвор, а обвинетиот останува таму неколку месеци, а некогаш и година до две.

Почнува судењето. Се доставува обвинителен акт до судот. Судијата го добива обвинителниот акт со куп докази, а одбраната уште ги нема. Судијата ги гледа, ги чита. Тоа е притисок на обвинителството врз судот. Затоа што судијата е бомбардиран од информациите и доказите што ги има обвинителот, а одбраната не ја ни слуша. Почнува судењето со читање на обвинителен акт и исказ на обвинетиот.

Одбраната повторно мирува. Се изведуваат докази, како, на пример, телефонскиот број ѕвонел на друг телефонски број и толку. Обвинителот нема да објасни што значи тоа. Завршува доказната постапка и поминуваат месеци, по што судијата веќе е убеден во она што го тврди обвинителот. Следуваат завршни зборови кои судијата не ги ни слуша. ПИМ-МЕРКИТЕ СЕ ЗЛОУПОТРЕБУВААТ

ФОКУС Дали МВР ги злоупотребува посебните истражни мерки (ПИМ), врз кои најчесто, доколку на располагање се нема заштитен сведок, се кројат пресудите?

ДАВИДОВИЌ Честопати одбраната не ја гледа наредбата за ПИМ-мерките. Наредбата е покриена со „државна тајна“ или „строго доверливо“. Дел од адвокатите немаат сертификат за доверливи документи, па затоа судот и воопшто не ги покажува. Па, така, не може да се види дали наредбата е законска, дали во мигот кога е издадена постоело основано сомневање за таков чекор.

Според Законот за кривична постапка, ако за едно лице се водат ПИМ-мерки, тие може да траат седум месеци. Во мигот кога ќе завршат ПИМ-мерките, треба да се процени дали има кривично дело или нема. Ако нема кривично дело, обвинителот е должен сите документи да ги уништи, а не да ги чува со години. Ако ПИМ-мерките ги чуваш пет години е веќе опасно.

И самиот бев предмет на ПИМ-мерките во „Ликвидација“, кои биле прибавени пред неколку години. Недозволиво е такви ПИМ-мерки да се чуваат во фиока, со што се нарушува приватноста и интимата на кој било човек. И не знаете дека постојат, а тие може да ги употребат кога сакаат.

Тоа што е проблем кај овие мерки е тоа што честопати се работи само за видео, без тон. Гледате двајца или тројца од обвинетите како седат. Од каде знаете за што разговараат? Едноставно, на тој начин обвинителството врши влијание врз судот, убедувајќи го дека постои злосторничко здружување бидејќи обвинетите се среќавале.

ФОКУС Дали сметате дека МВР ја прекршува пресумпцијата на невиност на осомничените објавувајќи ги јавно нивните идентитети и апсења?

ДАВИДОВИЌ Судството и обвинителството ни забележуваат нам, адвокатите, кога јавно излегуваме и ги кажуваме работите, додека МВР и обвинителството, уште пред да почне постапката, во преткривична постапка, објавуваат снимки при претрес, кои се за интерна употреба, со што однапред те жигосуваат, што не е во ред.

МВР честопати излегува со соопштение дека се фатени убијците или, во случајот со „Ореше“, дека се пронајдени платените убијци, што е недозволиво. Штом имате снимка од спектакуларно апсење, како се врши претресот, веќе се влијае врз јавноста.

Во нормалните земји не е можно да видите такво видео и најчесто не се коментираат судските пресуди. Но, за жал, ние како одбрана сме принудени да го правиме тоа, затоа што во старт МВР прв ги покажува снимките. Судот е бомбардиран од МВР и од обвинителството, па затоа и мораме барем да направиме некаква рамнотежа.

Застрашувачки
РЕШЕНИЈАТА ЗА ПРИТВОР СЕ СПОРЕД ИСТ ТЕРК!

ФОКУС Дали со оглед на висината на казната за Кежаровски, од 4 години и 6 месеци, до правосилноста на пресудата можеше да му се дозволи да се брани од слобода или да му се изрече некоја од алтернативните мерки, наместо притвор?

ДАВИДОВИЌ Секако дека можеше да се пушти во домашен притвор, да му се одземе пасошот, па дури и да му се дозволи да се брани од слобода. Ништо немаше да биде спорно бидејќи членот од ЗКП, според кој притворот е задолжителен кај високите казни, е одамна укинат. Сега, за секој конкретен случај може да се реши дали ќе има притвор или не. Застрашувачки е тоа што решенијата за притвор се прават по еден терк. Ако земеш две различни решенија, нема шанси да погодиш на кој предмет се однесуваат. Подеднакво се исти, а тоа е недозволиво. Секој предмет е посебен. Мора да се процени индивидуално.

Монтирана приказна
ОБВИНЕНИЈАТА СЕ РЕКЛА-КАЖАЛА!

ФОКУС Во последно време, голем број од судските случаи се оценуваат како политички мотивирани. Дали оцената е оправдана?

ДАВИДОВИЌ Ако се суди врз основа на докази, нема да има такви сомнежи. Ако се симне превезот на тајност од некои работи, ако правилно се употребуваат ПИМ-мерките, а не да бидат исклучиво средство, ако се дадат и други докази, нема да се доаѓа во ваква ситуација. Трагедија е што луѓето одговараат и лежат во затвор, а за тоа нема докази. Нема правна сигурност, односно да бидеш сигурен дека ако те осудат, пресудата ќе биде заснована на докази. Обвиненијата се рекла-кажала. Едноставно кажано, се прави или се монтира приказна!