Текстот е објавен на 14-ти ноември 2014-та во неделникот „Фокус“ во бројот 997

Неспорно е дека Чавков е цел живот на служба во МВР, но, исто така, факт е и дека најголем напредок во хиерархијата на полицијата прави токму во последните неколку години, кога, патем, се зголеми имотот на неговото семејство главно поради работењето на двете градежни компании на неговиот син, кои истовремено се концесионери на државата

Пишувал
Влатко СТОЈАНОВСКИ

Изборот на Митко Чавков за прв човек на униформираната полиција минатата година одекна посилно во Министерството за внатрешни работи, поради неизвесноста какви нови кадровски промени ќе повлече ова решение, отколку во пошироката јавност. Но, новиот шеф на јавната безбедност набргу ги привлече и погледите кон себе по објавувањето на имотот на неговото семејство, кој се зголемувал за време на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ, кога впрочем тој прави најголем напредок во кариерата.

– Согласно законските обврски кои ги имам, во целост го имам пријавено имотот со кој јас располагам, како и имотот на блиските со кои живеам во семејна заедница. Како и досега, така и во иднина подготвен сум да одговарам на сите барања кои произлегуваат како обврска од важечките закони на РМ. Моето професионално работење и реализацијата на сите професионални обврски секогаш имале приоритет во мојата досегашна кариера – тврди Чавков, нагласувајќи дека при реализација на професионалните обврски, секогаш го почитувал законот и никогаш не дозволил никакво влијание.
Согласно законот, Чавков беше избран за директор на Бирото за јавна безбедност од страна на владата по предлог на министерот за внатрешни работи. Тој ги исполнува формалните услови да има завршено соодветно високо образование и да поседува работно искуство од најмалку 10 години, со потврдени резултати во полицијата, правосудството или во обвинителството.

Имено, во неговата официјална биографија стои дека полициската кариера ја почнал веднаш по дипломирањето на Факултетот за безбедност во Скопје во 1986 година. Чавков вршел значајни должности во СВР – Струмица и во СВР – Гевгелија, ама најголем исчекор прави по последната промена на власта во 2006 година.

Таа година од главен инспектор станува прв човек на Одделот за организиран криминал, денес преименуван во Центар за сузбивање на организиран и сериозен криминал, каде што останува сѐ до 2012 година. Оттогаш до 2013 година е прв човек на Централните полициски сили, по што е избран за шеф на јавната безбедност.

Треба да се има предвид дека оваа функција е највисоката инстанца во униформираната полиција и воопшто една од трите највисоки функции во МВР, покрај министерската и директорската фотелја во Управата за безбедност и контраразузнавање. Во поткрепа на тоа одат битните надлежности што Бирото ги има за одржување на јавниот ред и мир.

Пред Чавков да ја преземе оваа должност, значи додека бил прв човек на Централните полициски сили и на Центарот за сузбивање организиран криминал, се спроведоа многу акции, меѓу кои имаше и од меѓународен карактер. Меѓутоа, еден од случаите кој предизвика голем интерес кај домашната јавност во овој период е апсењето на сегашниот лидер на опозицискиот СДСМ Зоран Заев во 2008 година, заедно со петмина негови соработници. Причината беше злоупотреба на службената положба како градоначалник на Струмица при изградбата на трговскиот центар „Глобал“.

Целиот случај формално го оконча тогашниот претседател Бранко Црвенковски, кој ги аболираше сите уапсени. Арно ама, до ден денес не престануваат препукувањата меѓу двете најголеми политички партии за овој случај. Додека ВМРО-ДПМНЕ го ословува Заев како аболиран криминалец, СДСМ се брани дека управната судска постапка покажала оти изградбата на „Глобал“, во форма на јавно-приватно партнерство, е легална, додека процесот бил политички испровоциран и монтиран.

СУДСКИ ПРОЦЕС И РЕВИЗОРСКИ ЗАБЕЛЕШКИ

Настрана тоа, она што го поврзува Чавков со најголемата владејачка партија е извештајот на ВМРО-ДПМНЕ за донации за локалните избори во 2013 година, доставен до неколку државни институции. Во него, Чавков е наведен како донатор, кој донирал 30.000 денари во предизборната кампања на партијата.

Исто така, тој беше дел и од листата делегати на конвенцијата на ВМРО-ДПМНЕ, во пресрет на последните претседателски избори годинава. На конвенцијата, Ѓорге Иванов доби поддршка да биде по вторпат партиски кандидат за шеф на државата.

Неговиот брат, Кирил Чавков, пак, е член на Советот на ветерани на ВМРО-ДПМНЕ при Општинскиот комитет во Струмица. Како кандидат на истата партија, тој бил избран за градоначалник на Општина Ново Село во 2000 година.
Низ интернет-архивите на медиумите сѐ уште можат да се најдат стари текстови, според кои, во 2003 година полицијата поднела кривична пријава против него за злоупотреба на службената положба и нанесена штета на државната каса. Тоа се однесувало за 2001 година, кога тој објавил тендер за веќе купен и дониран камион.

Ексградоначалникот Чавков тогаш јавно оцени дека станува збор за политичко-полициска хајка врз неговото семејство. Тој денес работи во струката, има стоматолошка ординација во родното Ново Село, членува во телата на Стоматолошката комора и истовремено е регистриран земјоделец во Управата за јавни приходи.

Од Основниот суд – Струмица велат дека врз основа на пријавата бил изготвен обвинителен акт и бил покренат судски процес против него. Како што објаснуваат од таму, независно што судскиот процес е завршен, тие не може да обелоденат дали овој процес се окончал со ослободителна или осудителна пресуда за Кирил Чавков.

– Ниту ние можеме да ви кажеме, ниту вие смеете да објавите, бидејќи случајот е одамна затворен и роковите се истечени – изјавија од Судот, повикувајќи се на делот од кривичниот законик, кој предвидува оти по извесно време се брише пресудата од судската евиденција, или, пак, вакви податоци може да добијат други државни органи, како и правни или физички лица само доколку постојат правни последици или интерес заснован на закон, кој очигледно го нема во оваа ситуација.

Понатаму, градоначалникот Чавков се споменува и во ревизорски извештај објавен во 2007 година, во врска со буџетот на струмичката Општина Ново Село за календарската 2005 година. Споменатата година Кирил Чавков бил градоначалник до март, па затоа изнесените наводи само делумно се однесуваат на него.

Државниот завод за ревизија во овој извештај констатирал три спорни состојби. Прво, несоодветно евидентирање на надоместокот за уредување градежно земјиште и отсуство на склучени договори и на издадени фактури. Второ, неевидентирани ненаплатени побарувања по основа на данок на имот. И трето, нерегуларност при побарувањата и обврските преку цесии.

Мора да се има на ум дека наводите од ревизорските забелешки не значат дека обвинителството автоматски треба да покрене постапка пред судот, туку само ако во овие индиции или сомнежи види докази вредни за дополнителна проверка кај соодветни институции. Најчесто, ревизорските извештаи не резултираат со обвиненија!

КРАТЕЊЕ НА ИМОТНИОТ ЛИСТ

Извесен период подоцна, како тукушто именуван јавен функционер, Митко Чавков имаше обврска да поднесе анкетен лист до Антикорупциската комисија, кој откри листа на личен и семеен имот, стекнат во последните неколку години. Сепак, една година по неговото именување на оваа функција во средината на 2013 година, тој пријавил промени во имотната состојба, па сега во имотното досие има помалку недвижности, но и долгови и побарувања.

Конкретно, Чавков и неговата сопруга поседуваат стан со гаража од 2009 година во вредност од 4.368.000 денари. Освен тоа, директорот на БЈБ од 2001 година, врз основа на купопродажен договор, поседува плац во Кочани од 300 квадратни метри вреден 30.000 денари. А, во 2008 и во 2010 година добил земјоделско земјиште во родното Ново Село, преку договор за подарок.

Дополнително, тој пријавил и четири парцели земјоделско земјиште во Василево, сопственост на неговите деца. Станува збор за имот стекнат во 2012 година од над 75.000 квадратни метри, во вредност од преку 7 милиони денари.
Што се однесува до имотот, пред да бидат внесени промените во средината на 2014 година, стоеше оти неговите деца од 2013 година поседуваат градежно земјиште во Струмица од 10.000 квадратни метри, кое чини 700.000 денари.
Како имот на децата, Чавков пријавил половина од земјиште во Куманово од 190.000 квадратни метри, половина од градежно земјиште во Општина Петровец, од над 35.000 квадратни метри, како и вештачка акумулација и машина за сепарација – сите стекнати во 2012 година.

Во претходниот анкетен лист беа наведени и повеќе долгови отколку сега, односно долговите на неговите деца по основ на земени заеми изнесувале 12.000.000 денари, чиј рок на враќање беше 2015/2016. Сега, во 2014 година, пак, фигурираат само два кредита во вкупна вредност од 105.000 денари, што е голема разлика.

Прво беа пријавени и побарувања од дадени заеми од преку милион денари, кои ги нема во тековниот анкетен лист.
Инаку, секој јавен функционер има обврска да поднесе анкетен лист 30 дена по стапувањето на функцијата и во рамките на истиот рок мора да ги пријави промените во имотното досие. Оттука, отпишувањето на дел од имотот на неговите деца, Чавков би можел да го стори како резултат на тоа што тие евентуално ги продале недвижностите што недостигаат во актуелниот, а беа пријавени во првиот анкетен лист, така што веќе не полагаат сопственичко право над нив. Потоа, тоа подразбира долговите да се вратени, а побарувањата наплатени.

Теоретски, возможна е и друга опција. Освен својот, секој функционер мора да го пријави имотот на членовите на неговото семејство, кое е дефинирано како заедница на родители, деца и други роднини што живеат во исто домаќинство. Тоа дава можност Чавков да го отпишал имотот на децата доколку некое од нив веќе не живее во заедничкото домаќинство со него.
Сепак, врз основа на тоа што и во тековниот анкетен лист е набројан имот на неговите деца, постои варијанта дека овој имот припаѓа на едно од неговите деца со кое сѐ уште живее заедно, додека оној имот што недостига во актуелниот анкетен лист му припаѓа на друго дете, кое во меѓувреме отстапило од семејната заедница.

Од Антикорупциската комисија велат дека последна промена на имотната состојба директорот на Бирото за јавна безбедност пријавил во август 2014 година.

– ДКСК ги има евидентирано промените на имотната состојба на наведеното лице и истите се објавени на веб-страницата на Комисијата – информираат од Комисијата.

КОНЦЕСИОНЕРИ НА ДРЖАВАТА

Кога веќе се говори за законската регулатива, таа им забранува на избраните и именуваните функционери и на службените лица да вршат друга функција, неспоива должност или дејност поврзана со остварување профит. За да не се случи судир на јавниот со приватниот интерес, меѓу другото, функционерите не можат да бидат управители на приватни фирми, туку единствено сопственици.

Чавков не е во приватниот бизнис, но таму е едно од неговите две деца. Неговиот 24-годишен син Иван Чавков, во бизнисот со градежништвото, дејствува преку две фирми.

Една од компаниите е „ПОРТЛАНД-ОПЦ“, чиј единствен сопственик, според потврда од Централен регистар, е Иван Чавков. Тој е и управител на ова друштво со основна дејност „трговија на големо со дрва, градежен материјал и санитарна опрема“, формирано во 2010 година.

Оваа компанија има седиште во Струмица, на домашната адреса на Иван Чавков. Според Катастарот на недвижности, пак, станува збор за стан во сопственост на Митко Чавков и неговата сопруга, со иста квадратура како станот на директорот на БЈБ и неговата сопруга наведен во неговиот анкетен лист.

Две години по основањето на оваа компанија, односно во 2012 година, кога Митко Чавков од шеф на Одделот за организиран криминал станува прв човек на Централните полициски сили, каде што се задржува една година и е именуван за директор во Бирото за јавна безбедност, е основана компанијата „ИН-МАК БЕТОН“.

Иван Чавков е основач на оваа компанија за производство на готова бетонска смеса, заедно со извесен Неџати Бакиу од Гостивар, во партнерски сооднос. Чавков е управител на ова друштво, кое од пред неколку месеци има и подружница за сепарација на песок во Струмица, поточно во индустриската зона Сачево.

Податоците од тековната состојба покажуваат дека и таа моментално има седиште во Струмица, и тоа на третиот кат во веќе споменатиот трговски центар „Глобал“. Во тој контекст, официјалната документација потврдува дека до скоро фирмата имала седиште во Скопје, кое тогаш било на домашната адреса на Иван Чавков. Но, тој скоро ја променил и адресата на живеење од Скопје во Струмица, а истовремено и „ИН-МАК БЕТОН“ таму го преместила своето седиште.
Така, живеалиштето на Иван Чавков и седиштето на „ИН-МАК БЕТОН“ во центарот на Скопје, како што открива Катастарот, е во сопственост на Република Македонија.

Како и да е, двете споменати градежни фирми не склучиле договор со државна институција за одредена јавна набавка, ниту, пак, за закуп на државно земјоделско земјиште. Арно ама, тие од неодамна се концесионери на државата.

Од Министерството за економија информираат дека оваа година склучиле договори со „ПОРТЛАНД-ОПЦ“ за детални геолошки истражувања на песок и чакал на два локалитети: „Гечерлиски рид 1“ – Босилово и „Врпчовки“, село Добришанци – Василево. Според јавниот повик за доделување концесија од втората половина на 2013 година, периодот за геолошки истражувања е две години, по што би можело да следува фаза на експлоатација.

Министерството посочува дека во 2013 година склучило договор со „ИН-МАК БЕТОН“ за експлоатација на варовник на локалитетот „Бел Камен“ – Куманово, за период од 30 години, откако претходно завршиле истражните работи врз основа на договор за геолошки истражувања од 2012 година.

Упатените објаснуваат дека суровините што ги експлоатираат или тоа ќе го сторат по завршување на геолошките истражувања, како песок, чакал и варовник, се употребуваат како градежен материјал, пред сѐ, за објекти.

ПРОМЕНЛИВО РАБОТЕЊЕ

Од Министерството не одговорија колкав е надоместокот кој двата концесионери ќе го плаќаат на државата за истражување на локалитетите и потоа за експлоатација на минералните суровини.

– Тоа го знае само Комисијата, ние може да потврдиме само дека на аукција понудиле најголема сума – изјавија од таму.
Во секој случај, некои од сумите ги открива анкетниот лист што Митко Чавков го поднел веднаш по стапувањето на функцијата. На пример, кај земјиштето во Куманово стои сума од 6.000.000 денари. Токму поради тоа што концесионерот „ИН-МАК БЕТОН“ има двајца сопственици, Чавков навел дека неговите деца поседуваат половина од овој имот.

Истото се однесува и на градежното земјиште во Петровец. Општината организирала електронска аукција за продажба на десетици парцели државно градежно земјиште, а една од фирмите што купиле вакво земјиште е „ИН-МАК БЕТОН“. Анкетниот лист пред промените покажува дека станува збор за седум парцели, вредни 5.500.000 денари.

Од Општината се обидовме да дознаеме колку вакви неизградени градежни парцели се продадени, откако владата ја префрлила надлежноста врз државното земјиште на локалната самоуправа, како и дали се отпочнати инвестициско-градежни дејства? Од таму нѐ упатија кај одговорните за организирање на јавните наддавања, кои, патем, ниту успеавме да ги добиеме, ниту самите не побараа, иако оставивме порака и контакт.

Може да се заклучи дека во истиот период кога потпишале договори за концесија, се зголемил капацитетот на двете компании, соодветно со нивните обврски. На крајот на годините, кај нив е регистрирана и добивка и загуба.

Така, извештајот за финансиската состојба на „ПОРТЛАНД-ОПЦ“ покажува пораст на билансот на успех. Ако во 2012 година профитот изнесувал 38.179 денари, во последната, 2013 година, добивката е 270.386 денари. Ваквите резултати се должат само на работата со приватниот сектор, со оглед на тоа што дури оваа година компанијата потпиша договор со Владата за геолошки истражувања на два локалитети во Струмичко.

Од 2012 до 2013 година, се зголемила вкупната актива на компанијата и кај тековните таканаречени обртни средства (готовина, побарувања, резерви и сл.) и кај нетековните или фиксни средства, кои даваат ефект на подолг рок (машини, опрема, објекти итн.). Истовремено, пораснала и пасивата, или обврските на компанијата, која во 2012 година имала просечно еден, а во 2013 ниту еден вработен.

Компанијата „ИН-МАК БЕТОН“, која има десетина вработени, ја завршила 2013 година со загуба од 922.347 денари, ама во 2012 година остварила добивка од 8.274.359 денари. Овој период (2012-2013) временски коинцидира со договорот за експлоатација на варовник во Куманово и со откупот на градежно земјиште во Петровец.

Како што може да се види од извештајот, од едната до другата година се зголемиле и обртните средства на компанијата, но и нетековните долгорочни средства, кои заземаат поголем дел од структурата на активата. Од тоа произлегува претпоставка за влез на фирмата во инвестициски циклус, дотолку повеќе што пораснале обврските, па дури и се намалила главнината и резервите на претпријатието.

Без оглед на сѐ, барем како минимален заклучок кој може да се изведе од сето ова е дека и покрај тоа што Чавков цел живот е во МВР, факт е дека тој врвот го допре последните неколку години, кога се зголеми имотот на неговото семејство главно поради двете градежни компании на неговиот син, кои истовремено се концесионери на државата.

Иако образложението на Министерството е дека компаниите доставиле највисоки понуди на наддавањето, сепак, за да не останат никакви дилеми кои вообичаено се јавуваат во сите ситуации кога блиски роднини на високи функционери водат бизнис и стекнуваат имот, надлежните институции мора да проверат барем дали е сѐ во ред при спроведувањето на аукциите.

Во врска со ова, пак, од Антикорупциската комисија посочуваат оти не постапувале по имотниот лист на Митко Чавков, односно не ги проверувале податоците од промените во пријавениот имот на овој висок полициски и јавен функционер поради тоа што неговото семејство имало пристап до државни ресурси.

Чавков: МВР бележи историски резултати од 2006 година!

Од промената на раководството во 2006 година, МВР ги постигна најдобрите резултати во историјата, смета директорот на БЈБ, Митко Чавков.

– Исчекорот во работењето на Министерството за внатрешни работи и резултатите од политиката на „Нулта толеранција“ за организираниот криминал и корупција најубаво се огледуваат и во напредокот од 38 места на РМ на листата на Транспаренси интернешнел. Не помало признание претставува и напредокот на рангирањето на Стејт департментот во однос на борбата против трговијата со луѓе. Бројот на убиства е намален за преку 73 отсто и во моментов е на рекордно ниско ниво од периодот на СФРЈ (75 убиства во 2003 – 20 во 2013 година). Сепак, најголемо признание претставува зголемувањето на довербата на граѓаните во полицијата која според истражувањата на ОБСЕ пораснала за 50 отсто – посочува Чавков.

Различни мислења за директорот на БЈБ, сите неофицијални

Многу актуелни и поранешни службеници во Министерството за внатрешни работи не кријат дека се негативно настроени кон Митко Чавков поради изборот тој да биде на оваа позиција, како и кадровските промени што следуваа во полицијата.
Други што го познаваат, и приватно и професионално, пак, имаат позитивно мислење за него, оценувајќи го како мирен и скромен човек.

Заедничко и за едната и за другата група е дека никој не сака јавно да говори на оваа тема, со тоа што некои прво се согласија, па потоа се премислија.

Уште поинтересно е што уште повоздржано настапија и високи функционери од редовите на опозицијата кои потекнуваат и претежно работат во Струмица и околината, вклучително и претставниците од најголемата опозициска партија – СДСМ.

Истражувачката приказна е напишана во рамките на проектот „Поддршка на независни медиуми во РМ: Застапување и обуки за промовирање и почитување на најдобрите меѓународни практики“, поддржан од ЕУ, преку ЕИДХР, а спроведуван од Транспаренси интернешнел Македонија и Electoral Reform International Services (UK).
Единствена одговорност за содржината на сторијата ја сноси авторот и таа не може да се толкува како поглед на Европската унија, ТИМ или на ЕРИС.

Текстот е објавен на 25-ти април 2014-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 968

Кандидатот за претседател на ВМРО-ДПМНЕ, во првиот мандат се закитил со пет дипломи од универзитети, две членства во невладини организации (кои маркетинг-тимот на Ѓорге Иванов ги претставува како академии) и одликуван е со три ордени. Ваквите признанија ги користи во трката за втор претседателски мандат. Не е спорно дека на сите „дипломи“ му пишува дека е посветен, кооперативен и успешен, но спорно е дали таквите признанија ги зголемуваат вредноста, квалитетот и знаењата на кандидатот, професор од Правниот факултет, ако се суди според начинот на кој се доделуваат. Многупати не постојат критеруми за наградување, нема скала за вреднување на успехот, а како пресудни се наметнуваат претходни релации и пријателства!

Пишувал
Љубиша АРСИЌ

Три витешки крста, пет универзитетски признанија и две членувања во меѓународни организации – толкава е предноста на Ѓорге Иванов пред финалниот круг од претседателските избори, ако се мери според признанијата и ордените. Токму овие неколку признанија, стекнати за време на претседателскиот мандат, Иванов ги користи пред гласачите како аргумент дека е светски, европски, витешки, масонски човек и политичар-научник.

Не е спорно дека на сите „дипломи“ му пишува дека е посветен, кооперативен и успешен, но спорно е дали таквите признанија ги зголемуваат вредноста, квалитетот и знаењата на кандидатот Иванов, професор од Правниот факултет, ако се суди според начинот на кој се доделуваат. Многупати не постојат критеруми за наградување, нема скала за вреднување на успехот, а како пресудни се наметнуваат претходни релации и пријателства.

Наспроти европската практика, која почитува строги норми за успех и за врвен дострел во државните или светските текови, нашата политичка практика е автентична токму по моделот и методите, или инструментите, кои се користат за да се дефокусираат гласачите од вистинските аргументирања и од личните вредности на кандидатите.

Познато е дека секогаш полесно се манипулира со гласачкото тело со квантитет во настапите и квантитетот на изборното претставување. Така поедноставно се заматува перцепцијата на граѓаните. Во намерата кандидатот да ги прикаже личните позитивни карактеристики, наспроти обидот да ги сокрие негативните, кои не звучат пријатно за увото на гласачот, се користат сите оружја, колку и тие да се погрешни, непотребни и колку и да немаат никакво влијание врз знаењето и суштинските квалитети на кандидатот.

Според теоријата, „политичката кампања е организиран напор кој влијае врз процесот на донесување одлуки на одредена група“. Ако народот е групата, тогаш преку организираниот напор на власта мора да се изврши влијание врз тоа каква одлука ќе носат граѓаните. Уште, ако ги уверат дека се мултиталентирани и сестрани, а тоа е потврдено со парче хартија, чие име повеќе звучи отколку што вреди, тогаш се на вистинскиот пат. Професор Ѓорге Иванов, во отчетот за потрошениот претседателски мандат, им посветува цела глава на одликувањата и признанијата со кои се закитил во изминатите пет години. Иако, во суштина, тие се само со почесна вредност, но со никаква научна, тој ги користи како можност на граѓаните да им се претстави во поинакво светло!

НАГРАДЕНА ФУНКЦИЈАТА ПРЕТСЕДАТЕЛ, НЕ ПРОФЕСОРОТ ИВАНОВ

Во првиот дел од признанијата се вбројуваат петте дипломи од универзитети за почесен професор и почесен доктор. Најзвучен е рускиот „Ломоносов“. Другите се од Турција, Романија и од Кина. Изостануваат угледни западноевропски научни институции. Токму тоа е пресудно за познавачите да анализираат дека ваквите признанија, сепак, се стекнати преку политика, а не преку наука, особено преку релациите на конзервативните политички сили.

Први, по изборот за претседател, чест на Иванов му укажуваат Турците. Универзитетот за економија и технологија од Анкара во 2009-та го прогласува за почесен доктор на науки. Но, тоа е приватна школа што постои само 10 години. По две години друг, но овојпат реномиран универзитет од Истанбул, му ја доделува истата титула.

Истата 2011 година и Христијанскиот универзитет од Букурешт, Романија, приватна образовна установа (еден од основачите е обвинет за плагијаторство и за други скандали), го прогласува за почесен доктор на науки. Признанијата од овој вид, стекнати за време на мандатот, се заокружуваат со уште две дипломи кои го прават почесен професор на два универзитета. Во 2013 година, од угледен кинески универзитет за финансии и економија, а пред кампањата за овие избори и од универзитетот „Ломоносов“ од Москва, Русија.

Може лесно да се заклучи дека сите пет признанија се дадени поради функцијата што Иванов ја извршувал ‒ претседател на држава, но не и затоа што постигнал некаков научен дострел. Од петте универзитети, на три, при примањето на дипломите, одржал говор. Во контекст на ова, професорот Ненад Новковски коментира:

„Сите почести се добиени како претседател, не му се дадени претежно според заслуги во правната наука, што признанијата би ги направило повредни, туку му се доделени според државната функција и општествената активност. Претходно не знам дали имал вакви признанија, но очигледно е, според пропагандниот материјал за кампањата, дека сите му се доделени за време на мандатот, што ја намалува нивната вредност“.

Оттаму и дилемата колку ваквите признанија ги вреднувале квалитетите и знаењата на Иванов или нивното доделување е само формално, односно можност за украсување на витрината и полнење на биографијата, но и шанса да се претстави пред гласачите како нешто  поголемо од реалното!?

ЧЛЕНУВА ВО ОРГАНИЗАЦИИ, НЕ ВО АКАДЕМИИ

Друг дел од признанијата во „отчетот“ се однесува на членствата на Иванов во непрофитни, невладини организации. Нејасно е од кога таквите членства се сметаат за достигнување за да се потенцираат во кампања, односно да се нудат како аргумент за меѓународното значење на Иванов! За овие две членства се добива впечаток дека се нотирани во „отчетот“ како пандан на универзитетските признанија од Исток. Да помисли народот дека и Европа го признава.

Мудроста или манипулацијата на маркетинг-тимот пронашла начин како да ја набилда вредноста на две членства, едното во Светската академија на науки и уметности, другото во Европската академија на науки и уметности. Иако двете организации во имињата го имаат зборот „академија“, сепак се само невладини организации, без научни унапредувања на членовите и без исполнување некакви критеруми за членство или за повисока позиција во хиерархијата.

Имено, насловот во пропагандниот материјал гласи „членства во академии“ за да се добие впечаток дека двете невладини организации се академии. Потоа, преку игра на зборови се постигнува сосема поинакво значење на сертификатите за членство. Во програмата на Иванов е напишано дека членува во „Светската академија за науки и уметности“, иако би требало да стои здружение „Светска академија за науки и уметности“.

Разликата е што официјалната организација (TWAS) дејствува под закрила на УНЕСКО, во неа се напредува според заслуги и достигнувања (merit-based) и таа функционира според програма и конкретни научни проекти. Другата (WAAS), чиј сертификат го има Иванов, е организација со адреса на работното место на професор Иво Шлаус во Загреб. Така налагаат правилата на организацијата. Токму тоа е човекот што му го врачи сертификатот за членство на Иванов, а фигурира како претседател.

Ваквите членства, како и претходните признанија, многу повеќе личи дека се добиваат врз основа на пријателство, познанство, политички релации, но не и врз основа на научно остварување. На истата адреса на Шлаус е сместена и хрватската подружница на втората невладина организација. Од неа Иванов има сертификат за почесен протектор. Покрај неговото, во редицата протектори се запишани имињата на уште 11 државници. Меѓу нив се регионалните: Мило Ѓукановиќ, Иво Јосиповиќ, Борис Пахор и Каролос Папуљас.

На официјалната интернет-локација стои дека последниот годишен извештај на организацијата е од 2010 година, Иванов станува член во 2012 година. Седиштето ѝ е во Салцбург, Австрија. И за двете „академии“ важи дека се неформални здруженија на научници. Многупати зачленуваат политички лидери, повеќе од престиж, отколку како научно признание.

ПРЕКРСТИ СЕ ТРИПАТИ ‒ ЗА ПОБЕДА

За крај на отчетот се набројани одликувањата, трите ордени од неформални организации. Сите во форма на крст. Преку ордените, кои не се многу популарни за македонската јавност, Иванов демонстрира „масонска“ припадност, витешка храброст и хабсбуршка наклонетост. Орденот од Малтешкиот ред на „Свети Лазарус“ од Ерусалим го примил при отворањето храм (ложа) во Македонија. Главниот мајстор Дон Карлос де Гереда де Борбон му го врачил Крстот за заслуги, со објаснување дека Иванов постојано го поддржувал Редот. А тој, пак, го правел тоа, како што изјави, затоа што Македонија е античка држава, посветена на Бога!

Вториот крст на Иванов е од Европското винско витештво од Ајзенштат, Австрија. Таа организација има седиште и во Скопје. Во неа членуваат главно стопанственици и сопственици на винарии, со главна цел да промовираат вина и да организираат дегустации.

Редот на Свети Ѓорѓи од Куќата на Хабсбург – Лотринген е третиот крст на Иванов. Оваа организација е посветена на почитувањето на Свети Ѓорѓи како светец-заштитник на витезите, витештвото и на одржувањето витешки став кон животот. Чесноста, должноста, храброста и остроумноста може да се вбројат како главни карактеристики на витезите. Сигурно барем една од овие одлики пронашле витезите кај Иванов кога одлучиле да му доделат орден!

Според настаните кои ги организираат овие три организации и според фотографиите што ги објавуваат, очигледна е иконографија на т.н. братства, познати како масонски друштва од различен ранг. Карактеристика за сите е што промовираат религиски вредности, а некои се гледаат како дел од конзервативна Европа. Факт е дека ни овие признанија немаат врска со конкретни успеси или достигнувања на полето на науката или, пак, во меѓународната политика.

Обично, светската практика покажала дека ваквите организации се силни лоби-групи, кои наградуваат високи државници, за потоа преку нив да ги промовираат своите интереси, многупати и да остварат одредени цели.

„Никаде Иванов не покажал забележителен научен опус или, пак, видно достигнување во меѓународната политика. Во ваквите случаи на наградување, изборот е врз основа на пријателство или претходна комуникација. На крајот секако дека е можно да се помисли дека некој сака да протне интерес преку претседателот, со тоа што му доделува некакво признание“ ‒ заклучува Новковски.

Дури понекогаш се знае дека поголема е честа за организација да одликува некој државник, за потоа полесно да спроведува стратешки цели, отколку што е честа за примателот на наградата. Но, очигледно е дека, во согласност со искуството од последните изборни циклуси, пред вториот круг на изборите за претседател, ниту Иванов ќе поентира со медалите, ниту Пендаровски ќе изгуби затоа што решил да биде поскромен со признанијата.

КОГА ЗБОРУВА ЗА МЕДАЛИТЕ, НА ИВАНОВ МУ ТЕКНУВА НА ГРУЕВСКИ

На еден од предизборните митинзи, во родното Валандово, кандидатот Иванов зборуваше токму за наградите и признанијата. Тој смета дека граѓаните го почувствувале значењето на ордените и на витешките крстови.

„Додека тие омаловажуваат, напаѓаат, клеветат, мене чест во светот ми укажуваат. Па, еве, да се пофалам пред валандовчани, досега никогаш не сум се фалел ‒ почесен професор сум на врвните светски универзитети, почесен доктор на светски универзитети, член и на Европската академија на науки и уметности, член на Светската академија на науките и уметностите. Голем број признанија од меѓународни институции, ордени, медали. Тоа го почувствуваа луѓето во Македонија, но и надвор од неа. Така е кога се работи сложно и тимски. Е, тоа е новиот лик на Македонија, кога млади луѓе, на чело со Никола Груевски, решија да ја менуваат Македонија. Затоа и ги поддржувам, затоа и секоја нивна реформска мерка ја поддржувам“ ‒ говорел Иванов.

„СВЕТСКА АКАДЕМИЈА“ ЗАЧЛЕНУВА ЛИДЕРИ ЗА СВОИ ИНТЕРЕСИ?

„Ако им се верува на теориите на заговор, според кои со светот управуваат мали групи, клубови и организации, тогаш јас, како претседател на ’Светска академија на науки и уметности‘, сум еден од владетелите на светот“ ‒ оваа изјава на Иво Шлаус останала во меморијата на хрватскиот печат кога објавувал за изборот на хрватскиот професор на првата позиција на организацијата.

Со тоа Шлаус сакал да ја опише моќта и влијанието што го има академијата. Нагласил дека 30 од членовите во организацијата се дел од првите 300 светски моќници. Ова може да се смета за доволна индикација дека „Светска академија на науки и уметности“ е силна лоби-група, која зачленува високопозиционирани лидери.

ПОТПИСНИЧКА НА ДИПЛОМА НА ИВАНОВ Е ПЛАГИЈАТОР!

Корина Адријана Димитреску, ректорка и еден од основачите на Христијанскиот универзитет од Букурешт, Романија, му доделува почесен докторат на претседателот Иванов. Таа остана несудена министерка за образование во владата на Виктор Понта, откако медиумите открија низа скандали во кои била вмешана, како што е обвинението дека заедно со сопругот се виновни за плагијат на научен труд или, пак, „фризирањето“ на нејзината лична биографија, во која лажно било наведено дека студирала на Стенфорд.

Христијанскиот универзитет бил оценет од Европската асоцијација на универзитети на најниската скала, со што го изгубил правото да организира постдипломски и докторски студии.

Текстот е објавен на 18-ти ноември 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 855

Секогаш кога нешто е проткаено со таинственост, сомнежите стануваат негов придружен елемент. Таквата мистичност пак, се претвора во царство на шпекулациите. Една од најспектакуларните полициски акции, изведена неполни 12 часа после еуфоричната прослава на изборната победа на вмровците на скопскиот плоштад – приведувањето на лидерот на опозициската Обединети за Македонија, власта максимално се труди да ја држи „под лед“. Освен апсењето, што беше најтранспарентното, се друго е прогласено како недостапно за јавноста, небаре сме недостојни за вакви „пикантерии“.

А деталите за Посебните истражни мерки ( ПИМ ) што биле применети кон Љубе Бошкоски во текот на целата предизборна кампања би биле предизвик за било која демократски настроена јавност, во било која демократска држава. Оти, многу е просто, тука се крие одговорот за можна и евентуална злоупотреба на полициските алатки  од страна на власта против своите политички опоненти, и тоа токму во предизборие.

Една од дилемите, што Фокус во неколку наврати ги загатнуваше, беше:  Ако телефоните на Љубе биле прислушувани, што вообичено влегува во ПИМ мерките, тогаш безмалку целата опозиција била под аудио надзор на Гордана Јанкуловска, секако, во улога на министер за внатрешни работи. Арно ама, не заборавајте дека истата особа беше и носител на изборна листа на владеачката партија. Логично е, нели, да се претпостави дека Бошкоски имал телефонски контакт со колегите од другите опозициски партии. Тито Петковски тоа и јавно го призна. Во таков случај, „Кампања“ прераснува во „Кампањагејт“.

Втората дилема изразена во ептен сериозен сомнеж гласи: Дали долгогодишниот пријател на Љубе, како што е назначен во обвинението, а кој што наводно му дава кеш пари, е загрозен сведок или, можеби, инструиран од полицијата- т.н. агент провокатор?!

ЗАГРОЗЕН ОД ГРУЕВСКИ ИЛИ ОД БОШКОСКИ?!

Изминаа 5 и пол месеци од ТВ апсот. Доколку Македонија не функционираше како демократура, тогаш ќе беше најнормално да стапат на сцена контролните механизми кон било која аздисана владејачка гарнитура. Пред се судството како трета власт, пратениците како контролори на извршната власт, и, се разбира, јавноста како некаква четврта власт. А што добивме ние овде?

Судскиот процес е при крај, но, процедурално се води пасент по мерка на полицијата. Дури и адвокатите на Бошкоски не успеаја да добијат копија од наредбите за примена на ПИМ мерки. На најинспиративните делови што треба да разјаснат дали полицијата ги злоупотребила своите овластувања, судот ја исклучи јавноста од судскиот процес.

Собраниската комисија пак, побара одговор на неколку суштински прашања од МВР. Но, повторно, од режисерите на Кампања не добивме како објаснување ништо повеќе. Тито Петковски како претседател на надлежната собраниска комисија, со задоцнување доби ѓоа одговори, што тој тврди дека всушност ништо не разјаснува. А во стилот „ем вмровчиња, ем мангупчиња“, Јанкуловска на оваа една страничка и удри печат на „строго доверливо“.

Ете колку собранието и судот, другите два сегменти од власта, која, џанам, многу ни е подделена во Македонијава, ја контролираат извршната власт! Секако, останува да сочекаме дали пратеничката тројка што треба да замине во контролна мисија во МВР, ќе успее да ја декодира Кампања.

Инаку, според експертите за кривично-процесно право, ваквиот третман на судот на ПИМ мерките не е во согласност со словото на Законот.

,,Исклучувањето на јавноста кај секој случај каде е применета посебна истражна мерка ( ПИМ ), наводно заради заштита на класифицирани информации, е изигрување на контролата на јавноста во овие процеси кај кои реално постои голем ризик дека се монтирани. Идентитетот на лицата кои ги преземале навистина треба да се заштити, но со презентирањето на доказите на судската расправа се претпоставува дека тие се декласифицирани- коментира  професорот по Кривична постапка и претседател на Хелсиншкиот комитет, Гордан Калајџиев.

Според сознанија на Фокус, доказите од ПИМ мерките во Кампања се декласифицирани, но, ете, судијката ги означува само за судска употреба, па дури ни копии не им дава на адвокатите.

Оттаму, заради исклучителен интерес од демократски аспект, ќе се обидам да наметнам повеќе дилеми, кои заради ваквата затвореност на системот на Груевски, ќе бидат искажани во вид на сомнежи. Тие пак, се засновани на низа релевантни извори. Поради ваквиот маѓепсан круг, толку се може од новинарски аспект.

Нашите извори тврдат дека во наредбата за ПИМ спрема Љубе, е содржана и наредба за прислушување , но, сепак, во доказниот материјал не се доставени снимки или стенограмни од прислушувани телефонски разговори. Тоа што Министерката негираше дека биле прислушувани телефоните на Љубе, воопшто не го направи случајот чист ѓоа „бебенце“. Напротив, не прешалта на втората дилема.

Ако МВР не ги прислушувала телефоните на Бошкоски, како што тврди Јанкуловска, нека биде и така, тогаш сите патишта водат кон знакот дека пријателот на Љубе во сценариото за „Кампања“ имал улога на актер доделена од МВР за спектакуларна местенка на лидерот на Обединети за Македонија. Статусот на загрозен сведок, кој пријателот го добива дури после апсењето на Љубе, звучи цинично оти после онаква душманска акција на приведување, секој човек може да се почувствува загрозен единствено од власта на Груевски.

АПСОЛУТНО РОМАНТИЧЕН „ПРИЈАТЕЛ-СОРАБОТНИК“

Ќе за задржам сега на тезата дека загрозениот сведок по многу елементи, поточно информации до кои кои дојде Фокус, повеќе наликува на соработник на полицијата. Лице кое за сето време додека се води „Кампања“, по се изгледа е во координација со ресорот на носителката на листата на ВМРО-ДПМНЕ во Втората ИЕ, Гордана Јанкуловска- внатрешни работи.

Прво, долгогодишниот пријател на Љубе, странски државјанин- така се води и во обвинението, од 12 април до 6 јуни не е ниту загрозен, ниту е мета на акција на МВР, дури ни кога се апси Бошкоски. Тој дури потоа добива статус на загрозен сведок. Љубе од Шутка го загрозува?! Ма ви се молам, шегобијци!Ем Љубе знае кој е, ем цела партија негова, ем цела Македонија.

При фештата на приведувањето на Љубе, без двојби, се виде, ова лице не беше од интерес на полицијата. Е па, драги читатели, не берете гајле – слободно раздавајте по 100 илјади евра по кафеани, особено во Воденица, и тоа нема да се третира како нешто недозволено, уште помалку како кривично дело. „Кешарица“, бре, може да игра 24/7, без казни особено за странци! Ептен загрозен сведок!

Второ, чии се овие евра? На странецов или на МВР?! Не слушам дека загрозениот се жали! Можеби МВР, како чесен наоѓач, му ги вратиле- со ДДВ или без, сеедно. Оти парите ги нема меѓу доказите, таква информација барем имаме. Освен некакво вештачење од МВР. Ако му ги заплениле, тогаш ме изненадува што власта не се пофали со ваков „мрсен улов“. Или, да не се случајно зелениве банкноти – цело брдо ги видовме на снимка, можеби полицајски, па, сега, во духот на „ни лук јал, ни лук мирисал“ сите си молчат оти се во позитивна нула. Апсолутно бре загрозен сведоков!

Трето, иницијалната наредба за посебни истражни мерки на 12 април е дадена усно, и тоа на половина час пред Љубе и сведокот да се најдат во неговиот дом во една скопска населба, а потоа дури е покриена на хартија.

Уште повеќе, според нашите извори, потоа адресата што ја одбрува истражниот судија не е истата со онаа во извештајот. Е се надевам дека овие податоци, кои немаме шанси да ги провериме оти тоа е забранета ствар, не ја уриваат државната безбедност па да добијат третман на тежок вербален криминал против безбедноста или идентитетот.

Понатаму, според некои сериозни извори, од начинот на кој е срочена наредбата- фино се гледало дека лицето треба да предава некакви средства на Љубе. А пошто телефоните на Љубе не ги слушале, тогаш нешто или некого мора да слушале за да знаат кое лице што ќе му предава. И пак ми доаѓа помислата да не човекот си соработувал со МВР? Апсолутно како да не е загрозен!

Четврто, од извори блиски на изворот загрозен, апсолутно дознаваме дека во некој од извештаите од МВР им се испуштило дека 10.000 евра што, наводно, ги земал Љубе кога му бил сефте на гости на пријателчето, биле претходно технички обработени. Му дал на пријателот пари што полицијата претходно ги регистрирала?! Ова е загрозен сведок или полициски соработник, да не речам „пријател-соработник“. Апсолутно романтично!

ГО НАВЕДУВА НА НЕГОВА  „ВОДЕНИЦА“

Петто, според моите информации, што заради одлуката на судијката Радица Василевска да ја исклучи јавноста од доказната постапка, не можам да ги потврдам или отфрлам, на првата средба снимена од МВР на 12 април 2011 година, во домот на сведокот ама уште како незагрозен, Љубе бил повикан од него. А не обратно – Љубе да го бара, за да го моли за пари. Да го рекетира, што би рекле некои патриоти, не ми пасува како израз. Оти, мили мои, да рекетира може некој што има власт или моќ и сила.

И сега, нели МВР не го прислушува Бошкоски, ама, ете, знае што се крчка. Како бре само продреа во мислите на загрозениот дека планира да му нуди пари?! И чист погодок. А од извори блиски на изворот дознаваме дека пријателчево- странец со куќа во една убава скопска населба, го провоцира и наведува Љубе на разговор околу изборите.

Велат дека Љубе не му бара пари, туку тој, сеуше со статус на незагрозан сето време ја наведува работата на таа воденица. И на крајот го наседнува во Воденица! Што според називот на кафеаната звучи апсолутно како загрозена врста!

Шесто, според сознанијата на Фокус, за првата средба на Љубе со дотичниот пријател, претходно лобирало лице кое некогаш работело како дел од обезбедувањето на висок функционер на ВМРО-ДПМНЕ. А штом работел некогаш таква работа, тешко дека е надвор од контактите со структури на МВР.

Како уште еден показател дека во „Кампања одработувал де факто полициски соработник а не загрозен сведок, говорат сведоштвата и на луѓе од раководството на Обединети за Македонија. Имено, тие биле присутни кога Бошкоски околу пладне на 6 јуни бил повикан телефонски од пријателот на средба во Воденица. Набргу Љубе заминал таму, а не минало многу време откако им јавиле во чија мрежа влетал нивниот лидер.

Ако не му ги слушале телефоните, тогаш логично е да се претпостави дека сведокот или и јавил на полицијата што планира. Или, уште поверојатно, дека добил налог од сценаристите и режисерите на „Кампања“ да стапи во финалната акција. Дали со ваквиот тајминг, можеби не се сакало да потисне во втор план непланираната вест дека е убиено едно момче при победничката прослава на плоштадот?! Нели и мајката на убиениот Мартин Нешковски сведочеше пред камерите на А1 ТВ дека доаѓале од партијата да ги убедуваат да не креваат вревеа во јавноста?!

„КАМПАЊА“ ПОДГОТВЕНА 9 МЕСЕЦИ ПОРАНО!

И да сумирам, ако не биле прислушувани телефоните на Бошкоски, тогаш како полицијата прецизно знаела кога Љубе ќе оди кај сведокот дома, а дека овој пак уште ќе му даде пари? Згора на тоа, сите три налози за ПИМ мерки се за трите фатални средби, од кои две се во кафеани- Стара куќа и Воденица. Освен, се разбира, доколку самиот сведок не бил всушност дел од сценариото на МВР. Ако го следеле само со „људство“ тогаш ме интересира дали се регистрирани и некои други средби на Бошкоски со други фаци?

На пример, со Љубе во текот додека траела „Кампања“ заедно со колегата Владо Апостолов се сретнавме во еден кафуле во близина на „Воденица“. Дали и оваа средба е покриена полициски? Дали постои аудио-видео снимка? Или, можеби ние не бевме третирани како пријатели кои даваат пари, па овие дешавки не беа од интерес за истрагата, за дадат налог за снимање?

Дали цели два месеци, (така на 6 јуни изјави Иво Котевски), Бошкоски бил покриен само за да се начека со сведокот дародавач? Или, повторно полицијата секогаш била уредно информирана од сведокот кога и како ќе се среќаваат? Дали камерата во домот на информаторот ја инсталира  МВР, а за тоа има кусо време, или, најверојатно, со дозвола на сведокот се снима средбата?

А сега ќе го вратам филмот малку поназад. „Кампања“ против Бошкоски се поведе многу пред официјалната полициска. Колегата Влатко Стојановски, уште во септември 2010 година, во сега веќе упокоениот Шпиц ќе објави дека во вмровската кујна се готват планови за второ полувреме од кампањата (н.з.) против лидерот на опозициската Обединети за Македонија (ОМ) Љубе Бошкоски. Првата, да потсетам се засноваше на предавничката приказна дека наводно брат Љубе во Хаг го предал Јохан Тарчуловски за да ја спаси својата глава.

„Ако има вистина во овие гласини кои допреа до Шпиц, втората рунда напади врз Бошкоски, чиј акцент овој пат ќе биде врз сомнителните извори на финансирање на неговата партија, поранешниот министер за внатрешни работи од редовите на ВМРО-ДПМНЕ треба да го очекува непосредно пред парламентарните избори, или, пак, во текот на предизборната кампања (н.з).“- напиша Стојановски брифиран од лица од ВМРО-ДПМНЕ, внимавајте- во септември 2010!

ВЛАТКО ЃОРЧЕВ КАКО ЈАСНОВИДЕЦ

И кога ги имате на тацна овие прецизни прогнози, што, глеј чудо, беа совршено точно „Остварени“, сосе фактот дека Бошкоски баш така финишираше во „второто полувреме“, тогаш прозвучува сосема нормално прашањето што Влатко Ѓорчев му го упати на Љубе од предизборниот митинг во Струмица, внимавајте уште еднаш на датумот- 22 мај 2010- Од кои црни фондови се финансира?

-Кој му даде пари за адвокати, кој му даваше пари за храна и за авионски билети? Сега, тој што немаше пари кога беше во Хаг, има пари за плакати, билборди, кампања – ќе скреса Ѓорчев, убаво откривајќи дека во неговата ментална матрица Партијата и Државата се едно те исто, но, не откривајќи на пример, зошто не му било сомнително од каде, претседател на СДПМ, инаку директор на Управата за боречки прашања при Министерството за труд, Бранко Јаневски има пари за плакати и билборди.

И сега доаѓам до една ептен системска фалинка, доколку ваквиот третман на Кампња од МВР, потоа мине без сериозно чешлање од судството, Собранието, антикорупциската и јавноста, тогаш како и секој преседан и вкавата Кампања ќе стане правило. Ете, во полицијата ги имаш Јанкуловска- носител на листа и ептен доверлива фаца на Груевски, ем братучедот негов како шеф на ДБК, Сашо Мијалков.

Утре и некогаш во блиска или далечна иднина, може да биде Стевче Јакимовски како прв полицаец и едикојси Бранков безбедњак. Два месеца во изборна кампања ќе си го следиш пикираниот политички душман, му наоѓаш некој (не)пријател, кој има некоја мака или борч кон власта, па тој стегнат за „таквото“ им учинуе со три срца.

Судството вообичаено ќе си ги аминува таквите хирови, војчевци и мирјани ќе бидат надлежни да одвлекуваат внимание кон уште поголемиот душман, а ти си арчиш, батка, милиони евра, за кои барем за три немаш ни официјален рапорт и извор. Специјалците од медиумската сфера ќе гуслаат дека оној што се сомнева во полицијата го брани криминалот, а хористите ќе ѕенѕаат нешто за одбрана на име, знаме, Александар Македонски и други национални обележја.

И конечно, кој се знаел во овие два месеци дека лидерот на опозициската партија е под полициска присмотра во текот на предизборната кампања? Дали Јанкуловска особено активна на митинзите, согласно Уставот и законот, го криела овој податок од Груевски? Дури и ако Јанкуловска влегла во еден ваков филм- премиера нели, тогаш одговорноста за забошотување на евентуалните  злоупотреби на полициските алатки за сотрување на конкурентите, уште повеќе паѓа врз грбот на судството и пратениците. Оти секој ќе може да се најде во една валкана кампања, а тоа веќе ќе се восприема како нормално и пожелно од демократски аспект!

Патриотски, нема што!

Гордан КАЛАЈЏИЕВ, претседател на Хелсиншки комитет
ПРИКРИЕН АГЕНТ НЕ СМЕЕ ДА ПОТТИКНУВА НА КРИВИЧНО ДЕЛО

ФОКУС Дали агент-провокатор може да добие статус на загрозен сведок?

КАЛАЈЏИЕВ За еден сведок да стане заштитен мора прво да му се утврди дека неговата или безбедноста на неговото семејство е навистина сериозно загрозена. Се работи за сериозни закани од мафијашки организации и сл. Ова е важно за да може да се оправда ограничувањето на правата на одбраната со сите сведоци кои ги товарат да се соочат лице в лице за да може да се тестира нивниот исказ. Се работи за една од основните гаранции за фер судење.

ФОКУС Доколку парите што некој ги прима незаконски претходно биле технички обработени од полицијата, зарем тоа не оди во прилог на тезата дека донаторот соработувал со полицијата?

КАЛАЈЏИЕВ Во таков случај важно е за одбраната да се утврди улогата на лицето во настанот. Може да се работи за прикриен истражител (т.н. „прикриен агент“) кој може, но не мора да биде полициски службеник, туку може да биде и полициски „информатор“ кој не смее да поттикнува на кривично дело, бидејќи тоа не е дозволено според нашиот закон и Европската конвенција за човековите права – т.н. „агент провокатор“.

Имено, во овој случај прикриените истражители треба да имаат пасивна улога, што значи дека криминалната воља на сторителот треба да е веќе оформена. Токму затоа многу внимателно треба да се разгледува начинот на спроведување на мерката од страна на прикриените истражители бидејќи мерката може да се злоупотреби така што преку активни дејствија на агентот да поттикне лицето да го стори кривичното дело што инаку не би го сторило.

ФОКУС Какви се европските норми, кога се работи за прикриен агент или информатор?

КАЛАЈЏИЕВ Кога се работи за прикриен агент, нашиот закон и практиката на Европскиот суд  во Стразбур се јасни – дека тој многу порестриктивно треба да се заштитува за разлика од обичен сведок, бидејќи се работи за лица кај кои ризикот е дел од работните задачи, но и заради тоа што треба да се види дали тие во случајот не се евентуално провокатори на дело кое осомничениот без нив никогаш не би го презел. Посебна категорија е т.н. „соработник на правдата“, кој и самиот е учесник во кривичното дело.

Во случајот Бошковски може да се работи за било која од овие варијанти, поради што е важно да се утврди улогата на заштитениот сведок во целиот настан.

Текстот е објавен на 15-ти јули 2011-та година во неделникот „Фокус“ во бројот 837

Александар Нешковски е брат на момчето кое од припадникот на полициската единица Тигри, ноќта на 5-ти јуни, после изборите, беше претепано до смрт на скопскиот плоштад. Тоа беше настан, кој полицијата се обидуваше да го прикрие. Исто како и неговиот починат брат, и тој е член на ВМРО-ДПМНЕ, со што се гордее. Александар сѐ уште има верба во Никола Груевски, дека ќе помогне да се реши случајот.

Вечерта, кога се случи спонтаниот собир на младите организирани преку Фејсбук и Твитер, учествуваше и Александар, иако во тој момент не знаел дека убиеното момче е токму неговиот брат. Затоа што, нели, првично се шпекулираше дека убиениот е извесен Даниел. Ниту на сон не можел да претпостави дека убиеното момче е токму неговиот Мартин!

Денес Александар има сериозни индиции, дека после сѐ што до сега се случуваше, всушност, се прави обид да се заштити важен човек од обезбедувањето на Груевски, кој е инволвиран во убиството на Мартин.

Дури и апсењето на Љубе е „избрзано“ за да се забошоти злосторството!

Во разговорот за Фокус, Нешковски открива дека Мартин бил и киднапиран!

Разговарала
Славица ДУЉАНОВА

ФОКУС Неколку пати се обидувавме да направиме разговор, но Вие одбивавте. Зошто толкава недоверба кон медиумите?

НЕШКОВСКИ Известувањето на Сител Телевизија навистина не погоди. Тие го претставија Мартин како деликвент. Некое дете вечерта кога е убиен Мартин крадело пива, а тие кражбата му ја натовараа на брат ми!? Но, подоцна се утврди и идентитетот на детето кое крадело. Татко ми целиот обеле за неколку дена. Тие намерно сакаа да го извалкаат Мартин, кој е чист како солза!

ФОКУС Мартин нема досие, како што објавија некои медиуми и како што тврдеше портпаролот на МВР, Иво Котевски, во изјава за Дневник?

НЕШКОВСКИ Нема!

ФОКУС Дали некогаш учествувал во тепачки?

НЕШКОВСКИ Никогаш. Како може човек од  педесеттина кила да биде тепач?! Тој беше уметник, а не хулиган…. Се занимаваше и со резба.

ФОКУС Може ли од почеток да ми раскажете, кога излезе Мартин од дома и кои се твоите сознанија за кобната вечер?

НЕШКОВСКИ Дента, на 5-ти јуни, ѝ беше роденден на ќерка ми. Прославата беше во игротека. Нормално, и Мартин беше присутен. Роденденот завршуваше околу 17 часот. Подоцна, околу 23 часот, со шише вино Мартин повторно излегува, за последен пат од дома. Тој сакаше да ги почести другарите за роденденот на внука му, а и да ја прослават победата на ВМРО-ДПМНЕ. Според кажувањата на сведоците, тој сакал да се пробие до бината, за да се поздрави со Премиерот. Но, притоа бил забележан од припадникот на тигрите Игор Спасов, кој веднаш почнал да го брка!

МАРТИН БИЛ КИДНАПИРАН

ФОКУС Зошто го бркал, дали постои некаква претходна историја меѓу нив двајцата?

НЕШКОВСКИ Да, постои. Кога и да го сретнел, Спасов му се заканувал на брат ми. Мартин живееше под голем стрес, сон немаше. Покрај заканите од Спасов, беше и киднапиран од други луѓе, дури се води и судска постапка за киднапирањето. Мартин се плашеше дека нешто ќе му се случи, и, навистина, неговите претчувства се остварија!

ФОКУС Дали луѓето кои го киднапирале имаат врска со полицијата?

НЕШКОВСКИ Едниот од нив бил син на висок функционер во полицијата!

ФОКУС Од каде се знаеше Мартин со припадникот на единицата Тигри?

НЕШКОВСКИ Вака било тоа. Без никаква причина, Алфите претепуваат невин човек, пред неговата жена и детето, а Мартин во тој момент поминувал и го гледал злосторството. Случајот на крајот завршил со пресуда за тепаниот, додека полицајците ќе испаднат жртвите. Жената на тепаниот човек го замоли Мартин да биде сведок. Ете така почнуваат маките на брат ми. Од тогаш Спасов му се заканува на Мартин!

ФОКУС Полицаецот Спасов учествува во таа тепачка?

НЕШКОВСКИ Не, но полицајците секогаш се штитат меѓу себе. Тие се солидарни во сѐ, работат заедно. Не смеам да ви кажам ниту кој е истепаниот човек, за да не му направам дополнителни проблеми, бидејќи два пати е тепан без причина. За случајот знае и народниот правобранител.

ФОКУС Кога го известија Вашето семејство за смртта на Мартин?

НЕШКОВСКИ После цели два дена од неговата смрт, на седми јуни, на мојот роденден, дојдоа луѓе од МВР, кои ништо не ми кажаа, туку само ме викнаа да појдам со нив. Нормално, појдов. Ми рекоа да го видам телото, за да го препознаам. Доживеав шок. Тоа беше Мартин, целиот „масакриран“ – главата, нозете, рацете… немаше место, каде немаше набиеница и црвенило, кожа откорната на лицето… Страшна глетка беше тоа!!!

ФОКУС Две ноќи Мартин не се вратил дома. Вие го побаравте или и друг пат отсуствувал од дома, па не ви беше ништо сомнително?

НЕШКОВСКИ Сите се прашуваа, зошто не сме го побарале. Мартин има големо друштво. Некогаш се случувало, негов другар кај нас да спие и по цела недела, или обратно, Мартин да биде на гости кај негов пријател. Затоа никој од домашните не се посомнева дека нешто му се случило!

ФОКУС Кога се вративте од судска медицина, дали Ве посетија од партијата, мислам на ВМРО- ДПМНЕ? Што ви беше кажано?

НЕШКОВСКИ Уште Мартин не беше донесен дома, а веќе дојдоа тројца од мојата партија. Двајцата ги знам, а третиот што ни се обрати – не го знам. Тие не замолија да не се даваат изјави. Следниот ден, на осми јули, беше погребот на брат ми. Не дојде чест да му направи ниту Премиерот, иако на неговата прослава го убија нашиот Мартин. Требаше сите вмровци да дојдат, да изразат сочувство, оти ние сме вмровско семејство. Брат ми умре со вмровска алка на раката!

ПРОТЕСТИРАВ И ЗА ДАНИЕЛ

ФОКУС Веднаш по убиството на Мартин се случи спонтан собир, кој и наредните денови продолжи преку протести организирани од социјалните мрежи. Кога одлучи да им се приклучиш?

НЕШКОВСКИ Не, јас излегов да протестирам за другото момче, оти, нели, првично се мислеше дека убиеното момче е некој Даниел, па дури потоа се утврди дека тој е жив. Ниту на крај на умот не ми текнало дека убиениот е брат ми. Со овие млади луѓе излеговме да бараме правда, и, секако, измени во законот за полиција. Не треба народот да се плаши од полицијата, безбедносните сили треба да нѐ штитат, а не да нѐ малтретираат. Па, видете, челни луѓе од полицијата – министерката Јанкуловска и портпаролот Котевски даваа лажни изјави. Слушнав дека дури и апсењето на Љубе Бошкоски било убрзано, само за да се замати убиството на Мартин. Бошкоски требало да го апсат после еден месец. Во секој случај, власта треба да го расчисти случајот за да не се валка името на Премиерот!

ФОКУС Ваш коментар за другата група демонстранти, најверојатно Ваши сопартијци, кои протестираа пред седиштето на СДСМ?

НЕШКОВСКИ Јас се прашувам, дали тие луѓе имаат чувство на вина, кога знаат за што излегуваат? Совеста на ниту еден вмровец не треба да биде чиста после случајот со Мартин!

ФОКУС Што е следното, кое ќе го направите? И натаму ќе има протести или, сега за сега, ги ставивте во мирување, па, ако треба повторно ќе се активирате?

НЕШКОВСКИ На 15-ти јули ќе му правиме помен на Мартин, 40 дена. Тогаш планираме повторно да одиме на протест. Го каниме и господинот Груевски, Мартин беше убиен на неговата прослава, редно е и тој да дојде. А вечерта, кај споменикот на Мајка Тереза во 19 часот ќе има мирен протест на кој ги повикувам сите граѓани да ни се приклучат. На 16-ти август, Мартин требаше да полни 22 години, и тогаш планираме протест. За жал, наместо да чекаме снаа и внуци од него, тој заврши на гробишта!

ФОКУС До каде е судската постапка? Се прошири ли истрагата?

НЕШКОВСКИ Истрагата мора да се прошири за целосно да се расчисти случајот. Вака како што сега се одвива, како да оди во погрешен правец. Според одредени наши сознанија, сериозно се сомневаме дека важен човек од обезбедувањето на Груевски е вмешан во убиството на Мартин. Во моментов, нашиот адвокат од МВР ги побара снимките од камерите на плоштадот. Меѓутоа, еве, ние не знаеме зошто сѐ уште не му ги даваат!

Текстот е објавен на 24-ти јуни 2011-та во неделникот „Фокус“ број 834

Пишува
Саше ДИМОВСКИ

Дали д-р Лидија Кацуловска, лекар од Брзата помош, која ноќта на 5 спрема 6 јуни излегла на лице место 40 минути по полноќ, за да констатира смрт кај младиот Мартин Нешковски, во извештајот напишала дека смртта не е насилна или само констатирала смрт, а понатаму процедурата им ја препуштила на полицајците кои биле пред МЕПСО во близина на градскиот плоштад во Скопје?

Ова е едно од важните прашања кои 20 дена по трагичниот настан останаа без одговор. Прашањето е многу важно, оти ќе фрли комплетно нова светлина врз случајот, кој, после обидот на МВР да го забошоти, ги изнесе младите на улица. За жал, 15 дена по првиот протест, и ги подели на клапа протестанти и контрапротестанти, т.е. на групи блиски до ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ!

МВР тврдеше дека екипата на Брза помош не констатирала траги на насилство кај момчето кое било најдено починато кај МЕПСО. Извештајот, пак, на судска медицина, покажал дека смртта настапила насилно, поради крвавење како резултат на удари во пределот на главата и лицето. Нормално, во услови на тотален информативен хаос, во кој дел од медиумите буквално го открија случајот, а МВР се трудеше да глуми дека таков настан не е евидентиран, па дури и делеше деманти во поблиските им медиуми, секој се трудеше да пласира своја вистина. Плус, да ја зачини со такви детали, кои, место да откриваат, ги покриваа работите!

ПИШИ-ДОПИШИ ВО СВР СКОПЈЕ!?

Неделава тргнавме чекор по чекор, за да откриеме што сѐ се случувало вечерта на Градскиот плоштад. Дојдовме до службената белешка или дневниот преглед на СВР Скопје, каде што е заведено делото и е даден опис на настанот. Во тој првичен извештај, составен на 6 јуни, но менуван и дополнуван дури три пати, помеѓу 4 часот и 13 минути и 6 часот и 18 минути, извесен дежурен полицаец во СВР Скопје, Велибор Лазаревски, напишал, дополнил и променил ваков текст:

„На 6.6.2011 година во 00,40 часот на плоштадот Македонија, поточно пред МЕПСО, од за сега непознати причини починало НН лице на возраст од 23 до 25 години, високо околу 170 см, слабо развиено, облечено во маица со кратки ракави со напис „Јаг Јеанс“ кратки панталони хавајки, а на нозете чорапи и спортски обувки „најк“. Сега покојното НН машко лице на споменатото место било донесено од страна на 4-5 лица од Градскиот плоштад каде се одржува „Баскер Фест“ со цел да му укажат помош, бидејќи на истото му се слошило. Во меѓувреме, за настанот била известена екипа на Брза помош, каде што од страна на д-р Лидија Кацуловска е констатирана смрт. На лице место излегле Живко С. и Исмани С. од Крвни деликти на МВР, известени се дежурниот истражен судија Марјан Колишевски, јавниот обвинител Владимир Милошевски кои не излегоа на лице место, а увидот го препуштија на увидна екипа. Телото по наредба на истражниот судија Марјан Колишевски и обвинителот Владимир Милошевски е пренесено во Институтот за судска медицина. Од страна на ОКТ при СВР Скопје е вршен увид“.

После проучувањето на овој извештај, констатиравме дека истиот е дополнуван и менуван три пати во текот на ноќта. И тоа во 4 часот 13 минути и 18 секунди, па во 05.57.16 и во 06.18.37. Во извештајот не е наведено, дали текстот е дополнуван во зависност од тоа кога е примена пријавата, па кога се известени судијата и обвинителот, кога е однесено телото на судска медицина или кога почнал и завршил увидот!?

Или, можеби корекциите се правени во „шминкање“ на фактите, меѓу кои и податокот дека момчето било донесено во близина на МЕПСО од 4-5 лица? Никаде не е заведено – кои се тие лица? Според изјавите на очевидците, дознавме дека тоа биле полицајци, најмалку двајца во униформа кои останале да ја чекаат Брзата помош, Тигарот Игор Спасов и некои негови колеги! Дали случајно 5-те полицајци наеднаш стануваат 4-5 луѓе само за да не се влезе во трагата на оние што биле или се можни соучесници во убиството или барем во прикривање на смртта на момчето?

Да видиме што се случило кога дошла Брзата помош, која по правило за неколку минути интервенира на лице место. Тргнувајќи од полицискиот извештај, се јавивме во Брза помош и ја побараме докторката која била на интервенции. На бројот 194, разговорот одеше вака:

Фокус: Ве молам, како можам да ја добијам д-р Кацуловска?

Оператор на бројот 194: Никако! На одмор е!

По ова следува нашиот обид, да видиме што вели началничката на Брза помош, каква интервенција имале вечерта и што констатирале. Меѓутоа, и покрај прифатениот разговор од страна на шефицата во Брза помош, ништо од посакуваните одговори на многуте прашања. Сѐ било тајна, тоа го регулирал Законот за заштита на личните податоци!

Началничката на Брзата помош тврди дека не може да даде ниту еден податок околу интервенцијата ноќта на 6 јуни, бидејќи сѐ што е наведено во извештајот на екипата е доверливо, според Законот за заштита на личните податоци. Тој може да им биде достапен само на судот и на семејството. Бидејќи ние не влегуваме во овие категории, се обидуваме барем да откриеме, кој го пријавил случајот? Дали е тоа полицијата, случајни минувачи, баскерфестовците, тие кои ја славеа победата на ВМРО-ДПМНЕ на плоштадот? Но, во Брза помош не откриваат ниту кој го пријавил случајот? И тоа бил таен податок, па не потврдуваат дали екипата на Брза помош била викната од полицајците на терен, од другари на момчето или од случајни минувачи од плоштадот?

ПОМОШТА Е БРЗА, СЀ ДРУГО Е ТАЈНО?!

Тоа што искамчивме од Брзата помош е само дека, кога дошла на лице место во близината на плоштадот, нивната екипа се обидела да го реанимира момчето, но за тоа веќе било доцна и констатирале смрт. Не сакаат да откријат, ниту кој го однел телото на починатото момче на Судска медицина, дали нивното возило или дошла друга кола.

Началничката на Брза помош, во разговорот за Фокус тврдеше дека нивните ингеренции завршиле тука. Демек, излегле на лице место, се обиделе да извршат реанимација, и, откако констатирале смрт, случајот го препуштиле на другите органи, првично на полицијата која е надлежна да постапува понатаму и да го известува судијата.

Шефицата на Брзата помош вели дека во извештајот на Брза помош би можело да пишува и дали смртта настапила насилно или не, бидејќи има таква графа, а се пишувало и описно што видел лекарот на лице место, но повторно поради заштита на податоците – останува тајна, дали лекарката Кацуловска констатирала дека има траги на насилство што понатаму било основ СВР Скопје да им пренесе на судијата и на обвинителот дека смртта не е насилна и овие да одлучат да не излегуваат на лице место, а увидот да им го препуштат на полицајците!

Во секој случај, кога е регистриран било каков случај, за кој треба да се извести судија и обвинител, полицијата постапува на следниов начин: Прво го известува дежурниот јавен обвинител на кого му ги соопштува првичните информации и од него бара мислење или предлог, дали увидна екипа ќе излезе на лице место.

Обвинителите велат дека штом добијат повик, ги упатуваат полицајците да го известат дежурниот истражен судија, со тоа што ќе му кажат дека обвинителот предложил да се изврши увид. Можна е и комуникација помеѓу обвинителот и судијата, кој тоа му го соопштува усно, телефонски на судијата и бара да се излезе на лице место. Одлуката, дали ќе се врши увид на лице место ја носи судијата, бидејќи тој раководи со увидот, тој дава наредби за вештачење на траги од крв, прибира докази, дава налози за обдукција, или со еден збор, се што треба да се собере како доказ, да се преземе како дејствие за комплетно расветлување на конкретниот кривично правен настан!

Во пракса се случувало, судијата да одлучи да не излегува на терен или тоа да го стори изутрината, ако повикот е среде ноќ, но претходно и наложувал на полицијата да го обезбеди местото. Ова се правело во поспецифични случаи, доколку станува збор за убиство или друг вид потешки кривични дела во потешко достапни предели или каде што нема струја, па потешко би одел увидот и собирањето докази во ноќни услови.

Најчесто копјата се кршеле околу тоа, дали судиите ќе излезат на терен кај сообраќајни несреќи со тешки телесни повреди кои потоа завршуваат и со смрт, па мора да се утврдат причините за несреќата, а во такви случаи увидот им го препуштале на полицајците. Тоа го правеле и кога полиција ќе им соопштела дека има самоубиство или смрт кај луѓе кои биле регистрирани нарко-зависници, па претпоставка е дека починале од предозираност. Иако зад сите вакви случаи може да се крие и насилна смрт, подетални акции се преземале дури откако обдукцијата ќе покажела дека причината за смрт не е тоа што било како првична претпоставка!

КАКО ПОЛИЦАЈЦИТЕ СТАНАА 4-5 ЛУЃЕ?

Во такви неразјаснети околности, некој сакал да го затвори и овој случај, случајно или не, не спомнувајќи дека момчето го носеле полицајци, кои претходно, откако бил претепан, се обиделе да му помогнат, па и тоа дека настанот влечел конци од прославата на ВМРО-ДПМНЕ, која била на другиот дел од Плоштадот, а не е момчето од Баскер фестот, па до тоа, што виделе двајцата инспектори по крвни деликти кои биле на лице место, како и другата екипа од полицијата која вршела увид?

Ако сите тие биле на лице место, добиле налог од судијата сами да извршат увид, можеле ли тоа да го сокријат од сите претпоставени во СВР Скопје, за настанот да остане непознат за полицискиот портпарол и неговата шефица, министерката за внатрешни работи?! Никој не може да ме убеди дека судијата туку-така одлучил да не излегува на лице место!

Не сум убеден дека тоа го сторил затоа што го известиле во 3 часот изутрината или дека му било далеку да дојде од Сарај до плоштадот каде што бил настанот? Секако, овде е многу важно, каков предлог дал и обвинителот Милошевски, ама, како што веќе споменав, сите овие прашања додека трае истрагата не се одговараат!

За случај во Тетово, каде што се „самоудави“ притворениот Владо Танески, разрешен беше истражниот судија оти не излегол на лице место. И нему полицијата тогаш првична му пренела дека се работи за самоубиство. Подоцна излезе дека не може да се тврди што се случило оти немало увид, а можните траги што требало да се соберат биле исчистени!

Сега сите глумат лудило и се вадат на тоа дека поднеле пријава за случајот против тигарот Спасов, обезбедувач на славеничката фешта, кој сам по 2 дена се пријави дека тепал, ама не знаел дека убил. Но, каков ефект има самопризнанието на Спасов, штом нема материјални докази и траги од лице место?! Вербалниот исказ, самопризнанието на Спасов не е доказ во судската постапка. Како сам и изолиран, доколку, нели, не е поткрепен со материјални докази. А, овде докази нема, затоа што телото било преместено, местото не било обезбедено и трагите се уништени!

Што ќе се случи сега, ако обвинетиот, кој наводно зборувал во полицијата, а молчел пред истражниот судија, излезе дека не е тој или дека нема доволно докази? Или, едноставно, што ако Спасов сакал да заштити некого и се пријавил за да се затскрие случајот, за потоа да биде ослободен во судска постапка поради недостаток на докази?

Колку и да изгледаат овие тези како научна фантастика, низ судските ходници сепак поминале многу случаи, и ова апсолутно не е невозможно. Или случајот ќе му се припише на некој подобен со дијагноза која веќе се заговара како поствоен стрес, а сите други инволвирани ќе останат настрана.

Ако го споредиме случајот со полицискиот упад во А1, Анета Станчевска која ја води внатрешната контрола, толку експресно и на  неколку страници утврди дека нема вина кај полицајците, но сега ги нема нешто да соопштат!? На пример, каква била улогата на другите полицајци во случајот, кој го носел момчето, кој му помагал претходно, кои се овие 4-5 луѓе и дали истите се казнети..? МВР како да го заборава и законот за јавни собири, кој предвидува одговорност и казни за организаторот на славењето на победата на ВМРО -ДПМНЕ во случајов. Тие биле должни да обезбедат редарска служба, која не треба да убива, туку да го одржува редот и мирот на собирот!

КОЈ ЌЕ СНОСИ ОДГОВОРНОСТ?

Но, кого да казнат: Лидерот Груевски, генералниот секретар Протогер или министерката Јанкуловска, која, славејќи како носител во изборна единица, не презела мерки за ангажирањето на полицајците – кој каде и во која мерка?

Дополнителен хаос требаше да внесе и изјавата дека тигарот бил со усна наредба ангажиран за обезбедувањето на партиската прослава, и тоа само до 24 часот. Некој, кој барем малку се разбира во функционирањето на системот на безбедност, сигурно ќе се скине од смеење на тврдењето дека специјалецот бил на задача до одредено време. Што ако токму во 24 часот на плоштадот имало поголеми инциденти?

Дали тигарот, кој според Јанкуловска бил ангажиран само до полноќ, ќе се спакувал и ќе си отидел само затоа што, ете, му отчукале 8-те часа ангажман?! Како тогаш Јанкуловска ќе оправда до колку ги ангажира нејзините телохранители и придружбата со кои одеше по партиските митинзи, до кога им даваше нив налог – до 24 часот или седеа до кога не завршеа сите ноќни партиски седенки, некогаш и до рано изутрина?

Другиот елемент на кој никој не се потруди да даде одговор е и податокот, дали камерите поставени на плоштадот снимиле нешто од трагичниот настан, дали некој знае – кој за кого и што снима, и дали се побарани и обезбедени тие снимки? Но, повторно доаѓаме до истиот одговор, додека трае истрагата не смее да се изнесуваат детали. И оваа истрага, како по правило, место да открива, се труди да ги покрие работите. И, навистина, можеби ќе беа покриени, доколку не беа социјалните мрежи на кои беше обелоденет случајот!

После толку неодговорени прашања, повеќе од јасно е колку е важна истрагата и дека ако тука се утне, целата постапка ќе биде утната до крај. Никој не може да спроведе законита и правилна судска постапка и да изрече казни, доколку во истрагата биле пропуштени низа дејствија, доколку се уништиле траги!

Паралелно со убиството на Мартин Нешковски, одекна и веста за апсењето на лидерот на Обединети за Македонија, Љубе Бошкоски, кое се случи десетина часови подоцна, и, како што тврдат многумина, била избрзана само за да се покрие претходниов настан. И во тој случај, повторно во фокусот е истиот судија Марјан Колишевски, шеф на истрагата во скопска единица, кој му определи притвор на Бошковски, обвинет за две дела за кои му се заканува затвор од 8 години. Во овој случај, фрапантен е податокот дека го нема човекот кој се јавува како оштетен, човекот кој ги дава 100-те илјади евра, наводно за нелегално финансирање на политичката кампања!?

Најблиските соработници на Бошкоски тврдат дека апсолутно не е така, како што прикажува МВР. Според нив, до партијата биле доставени неколку гласачки ливчиња од Тетово на кои се гледал фалсификатот што го правела владејачката ДПМНЕ. На спорниот ден, после изборите, Бошковски требало да добие уште доказни материјали за тој случај!

КОЈ МУ ГИ ДАДЕ ПАРИТЕ НА БОШКОСКИ?

Сопартијците му, тврдат дека добил повик да дојде во скопскиот ресторан Воденица за да ги земе доказите. Бошкоски на луѓето со кои седел им рекол дека ќе се врати за 10 минути. Отишол пред ресторанот, влегол во него, но, кога видел дека внатре нема човек кој требало да го чека, се вратил на паркингот каде што му биле телефоните на совозачкото седиште за да се јави на бројот и да види каде е човекот со материјалите. Но, наместо гостинот, тој забележал дузина полицајци кои лесно ги препознал.

Кога видел како ѕиркаат келнерите од ресторанот, јасно му било дека планираат да го апсат. Дури им рекол дека, доколку навистина дошле по него, би можел да ги почести и кафе, оти нема потреба да прават скандали. Наводно, во тој момент во ресторанот лично бил и директорот на ДБК, Сашо Мијалков, кој во живо го следел апсењето, а за кого Бошковски во текот на кампањата изнесе низа обвинувања и секогаш го ословуваше како „Саша“!

Бошковски и неговиот возач биле изненадени кога подоцна ја виделе кесата со пари покрај автомобилот, како и телефоните фрлени покрај неа, кои биле земени од предното седиште. Во текот на истрагата, до сега се презентирани само потврдите за одземени предмети, а нема трага ниту глас од парите и од човекот кој наводно бил рекетиран!?

Двата случаи имаат ист именител – истражниот судија кој ги работел, Марјан Колишевски. Во истрагата за Бошкоски не се сослушани никакви сведоци, па останува енигма: Врз основа на што му е определен притворот?

На барање на партијата, на неговата сопруга, после дознавањето од медиумите дека бил малтретиран при апсењето, при што имал и повреди, како и тоа дека бил малтретиран од чуварите во затворот, екипа на Народниот правобранител го посетила во затворот, но, сѐ уште се чека на одредени детали, по што ќе биде познат наодот на правобранителот!

Основното прашање, кое се поставува во случајот со Бошкоски, гласи: Кој ги дал парите, кого се рекетирал Љубе или од кого ги побарал парите за финансирање на кампањата? Меѓутоа, и на тоа нема кој да даде одговор. МВР мудро молчи, наспроти широката транспарентност во други случаи. А, глеј чудо, дури и провладините медиуми кои секогаш изобилуваат со детали за сите полициски спектакли, овојпат нема што да додадат!?

Инаку, ова што се случува со Љубе Бошкоски ме потсети на случајот со апсењето на Дејан Докиќ, поранешниот директор на Клиниката за Пулмологија. Докиќ беше апсен максимално „транспарентно“ пред камерата на А1, му ставаа лисици, наоѓаа пари… Докиќ одлежа 15 дена во притвор, по што излезе на слобода, но, важниот дел следуваше токму тогаш.

Наводно оштетените граѓани кои му ги дале парите на Докиќ, двајца браќа од Струга, сопственици на осигурителна компанија, наеднаш станаа „недостапни“ за полицијата!? По неколку барања од страна на судот, да дојдат за сведоци, тие ем не идеа, ем полицијата не можеше да ги најде – падна пресуда, парична казна во прв степен, колку да се рече дека е утврдена вина!

Замислете, како наеднаш храбрите момци кои соработувале со полицијата, кои се согласиле да се обележат парите, наеднаш ги снема и не сакаат да сведочат, ниту пак да се појават како оштетени за судот да им ги врати парите!? Во тој случај, апла се гледаше дека полицијата си тера мајтап со обвинетиот, а подоцна и со судот, додека обвинителот од петни сили се трудеше да го оправда обвинението во кое го немаше клучниот доказ – оштетените кои пријавиле дека докторот им бара пари по што го пријавиле случајот. Можеби споредбата е несоодветна, ама тоа е речиси исто како да ве обвинат за убиство, а нема ни трага од телото на наводно убиениот!

МОНИТОРИНГ ОД АМНЕСТИ И КРИЗНАТА ГРУПА

Основниот постулат во правото вели: Нема доказ – нема вина, меѓутоа, во ситуација кога и „магарето лета“ прво ве стрпуваат во затвор, а потоа прашуваат дали има докази. Или, ако имате среќа, нив ќе ви ги дадат кога ќе ве однесат на судење. Иако, според законот, осомничениот или обвинетиот треба веднаш да ги види доказите, уште кога ќе биде изведен пред истражен судија, за да може да даде своја одбрана, да знае за што го обвинуваат, но, тоа во практиката речиси никогаш не е така.

Судиите се одлучуваат веднаш за притвор, а обвинетите молчат, затоа што така ги советуваат и нивните адвокати: Не зборувај додека не видиме со какви докази располага обвинителот. И, така, додека ги добијат доказите, поминала годината, а обвинетиот седи зад решетки!

Би било изненадување ако некогаш Кривичниот совет уважи некој приговор и предметот го врати повторно во истрага или ја запре постапката. Во тој Кривичен суд има тројца редовни судии кои треба да бидат првата брана за тоа, дали добро е спроведена истрагата и дали има елементи на дело или не, за да не оди се на судење, а таму со месеци да не може да почне судењето, оти не се отстранети еден куп повреди на кои притворените се жалат пред тој совет.

Но, во тој Кривичен совет работите се сведени на „копи-пејст“ па само се препишува решението на истек на секои 30 дена, се повторуваат истите работи за кои не критикува и Судот во Стразбур, дека се штанцаат решенија во кои само се препишува законот, и никому ништо!

Ваквите повреди и пропусти, констатирани преку овие два случаи за функционирање на истрагата, на големо го отвораат и прашањето: Што ќе се случи за една година, кога наместо судијата, истрагата треба да ја води обвинителот? Која ќе биде гаранцијата за почитување на основните човекови права, за утврдување на вистината преку водење на непристрасна постапка?

Дали, ако судот сега нема капацитет за водење истрага, независна од желбите и намерите на МВР да пласира тоа што сака и како сака, ќе може тоа да го прави само обвинителот без судија, кој ќе биде надлежен само за прашањата околу притворот?

Патем, за двата случаи веќе се заинтересирале Амнести интернешенал и Меѓународната кризна група. Во нивните извештаи, овие случаи ќе бидат заведени како тест за функционирање на правната ни држава!

Д-р Мирјана НАЈЧЕВСКА, активист за човекови права
ЈАНКУЛОВСКА МОРА ДА ПОДНЕСЕ ОСТАВКА

ФОКУС Дали МВР се обиде да го скрие убиството на Мартин Нешковски?

НАЈЧЕВСКА Според сите информации со кои располагам произлегува токму тој заклучок. Случајот во голема мера наликува на случајот на Трајан Бекиров зад кој застана Хелсиншкиот комитет. На многу сличен начин беа инволвирани специјалните единици на МВР, министерството не изрази никаква подготвеност да спроведе соодветна истрага и сите фактори на контрола, јавен обвинител, судија и народен правобранител потфрлија во исполнувањето на своите обврски. И во двата случаи како соучесници на делото се појавуваат лекари.

Разликата е во арогантната нескриеност на убиството на Мартин, направено пред сведоци, и секако најголемата разлика е во сосема неочекуваната реакција на младите и нивниот организиран настап. Длабоко сум уверена дека единствено оваа реакција доведе до елементарно идентификување на криминалниот чин и до минимална реакција на органите на прогонот!

ФОКУС Дали Јанкуловска треба да поднесе оставка?

НАЈЧЕВСКА Да, министерката мора да поднесе оставка. И, има не само политичка, туку и командна одговорност. Доколку случајот биде препознаен како случај на тортура, што според мене треба да се направи, тогаш кривичната одговорност ги опфаќа сите вмешани во случајот, по хоризонтална и вертикална линија.

ФОКУС Може ли МВР да кажува дека убиеното момче поминува низ полициската евиденција?

НАЈЧЕВСКА Тоа е стара практика на МВР во секој случај кога ќе се побара одговорност од некој вработен во министерството да се обелоденува евентуалното досие на тој човек. Со тоа не само што се прекршуваат одредбите на Законот за полиција и Законот за внатрешни работи поврзани со начинот на постапување со лични податоци, туку се покажува и елементарно незнаење на полицијата за тоа дека тортурата не може да биде оправдана со ништо, па ни со најстрашно криминално досие на жртвата.

ФОКУС На што друго МВР не одговори во овој период?

НАЈЧЕВСКА Основното прашање е поврзано со способноста на МВР да се справи со големите прекршувања на човековите права кои секојдневно се случуваат од страна на вработени во МВР преку делувањето на потполно зависната и нефункционална внатрешна контрола. Сметам дека е крајно време сериозно да се преиспита положбата на оваа структура и да се постави повторно на дневен ред можноста за формирање на полициски омбудсман со мандат кој дозволува вршење на истраги и изведување на осомничените пред суд. Во секој случај, полицијата претрпе стравотен удар со процесот на партизација и во моментов се наоѓа во организациски хаос во кој и добрите кадри кои ги има не се искористени или со намера се поттурнати настрана.

ХРОНОЛОГИЈА НА НАСТАНИТЕ

00:40, 06 јуни 2011 Припадник на Тигрите го претепал Мартин Нешковски на скопскиот централен плоштад, по што се обиделе да го освестат, па го пренеле телото пред МЕПСО каде интервенирала Брзата помош. Судија и обвинител не излегле на лице место!

13:00 Обдукцијата завршила на Судска медицина и полицијата била известена дека смртта настапила насилно.

16:00 За настанот прв пат јавуваат Нетпрес, Макфакс и А1. МВР тврди дека на момчето му се слошило. Кои се сведоците кои на МВР му тврделе дека му се слошило?

Од 16 до 19 часот На Твитер, Нетпрес и А1 се јавуваат очевидци со сведочење дека убиецот е полицаец!

7 јуни 2011 МВР признава дека добиле наод од судска медицина, младите протестираат за смртта на ,Даниел од Ѓорче Петров,. Конечно се утврдува идентитетот на Мартин, мајката пред камерите на А1 вели: Го убија, тие го убија, државата ми го уби детето и уште да кријам, како да кријам, дојдоа од ВМРО да го убедат маж ми да не кажува, да не дава изјави дека државата го уби!

8 јуни 2011 Министерката Јанкуловска соопштува детали за тигарот Спасов кој самиот се предава, дека бил со усна наредба ангажиран за обезбедување на партиската прослава само до 24 часот, а дента ја поминал на обезбедување во Куманово. Премиерот Груевски дава изјава дека осомничениот ,не бил во тој момент на должност, како што му пренела министерката Јанкуловска.

9 јуни 2011 Весниците објавуваат фотографии дека Спасов е дел од обезбедувањето на Груевски и оди близу до него кога премиерот се движи по улицата Македонија!

Протести се одржуваат секој ден по скопските улици, младите бараат оставка од министерката Гордана Јанкуловска. Одреден е притвор за тигарот, кој во полицијата признал се, ама пред истражниот судија се бранел со молчење!

19 јуни 2011 Секојдневни протестни маршови на младите низ скопските улици. Мала група најавува дека ќе протестира пред седиштето на СДСМ, оти од таа партија им нуделе свирчиња и ги организирале да излезат на неделниот протест!!!

20 јуни 2011 Протест пред куќата на Мајка Тереза и контрапротест на улицата Бихаќка близу седиштето на СДСМ!

21 јуни 2011 Братот на убиениот Мартин моли Сител да не ја злоупотребува болеста на неговиот татко и да манипулира со младите и со семејството кое е скршено од болка. Братот на Мартин е дел од протестниот марш кој бара оставка од Јанкуловска!

Текстот е објавен на осми мај 2015 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1022

Моника Јовановска е новинарката која прва ја објави веста за убиството на Мартин Нешкоски, но што е уште поважно таа беше сведок на неговата погибија. Во интервју за „Фокус“ зборува за тоа низ што минала тие неколку дена по објавата на веста и за отказот што го добила во „Нетпрес“. Јовановска открива дека има уште најмалку двајца полицајци кои точно знаеле што се случило, но за нивната одговорност никој не зборува.

Разговарала
Јадранка КОСТОВА

ФОКУС: Беше сведок на убиството Мартин ама беше и новинар кој прв ја објави веста дека на на плоштадот во Скопје брутално беше претепано младо момче? Што виде тогаш?

ЈОВАНОВСКА: Да, се случи на некои 5 метри од мене, убаво видов како трчаше Мартин, а Игор Спасов го брка. Детето се сопна…

ФОКУС: Од каде трчаа?

ЈОВАНОВСКА: Видов како трчаат, веројатно од правецот на бината, јас не знам што се случувало на бината, но видов дека Спасов го бркаше….

Имаше еден кабел, детето се сопна, падна на двете раце, се сврте накај Спасов и му викаше „те молам, не ме тепај“… Спасов му дојде во непосредна близина, почна да го удира со нога во пределот на главата, па во слабината и детето изгуби свест. Можеби не сакаше да го убие, нормално, меѓутоа сакаше да го заплаши и изгледа употреби премногу сила…

Кога виде дека детето веќе нема свест, го зеде и го седна на клупа. Некои луѓе од „Баскер фест“ беа во близина и сакаа да помогнат… Но, двајца неуниформирани ликови , кои, кога ги кренаа рацете видов дека носат значки, не дозволија никој да пристапи.

Спасов, како што реков, го крена Мартин на клупа, го седна и се обиде да го освестува со вода од штандот на „Форнети“, но детето не даваше знаци на живот.

ФОКУС: Имаше тројца полицајци во тој момент, значи…

ЈОВАНОВСКА: Да, да, еден од нив кој беше со проседа коса му даде знак на Спасов да го тргне настрана Мартин. Тогаш еден полицаец го фати за едната рака, друг за другата, еден за ногата, и едната нога му се влечеше, брутално го влечеа.

НЕ ХРАБРОСТ , ТУКУ ЧОВЕЧНОСТ

ФОКУС: Што направи следно?

ЈОВАНОВСКА: Утредента се јавив на работа во „Нетпрес“, ме пратија во МВР да земам изјава од Јанкулоска како минале изборите. Пред тоа на Фејсбук напишав статус дека „срамота, на плоштадот во Скопје брутално беше претепано младо момче“.

Заврши пресот, јас прашав дали имаат информација дека е претепано младо момче. Јанкулоска рече , „а од каде тие дезинформации“? Јас реков дека тоа не се дезинформации, дека јас самата видов што се случи, на што Јанкулоска ми рече, „може да дадеш изјава, да го пријавиш случајот“.

Се вратив во редакцијата и на Фејсбук видов дека едно девојче искоментирало „детето што го тепаа е мртво“.

ФОКУС: Како ја прими таа вест?

ЈОВАНОВСКА: Не може на тоа да останеш рамнодушен. Тоа не е храброст, тоа е човечност. Јас не бев ни свесна можеби, колку е тоа опасно. Видовте што му се случи на Кежаровски кој истражуваше за смртта на Младенов. Можеби имав среќа што не ме познаваат, и самите во разговорите велат која е таа првпат ја гледам, всушност јас сум „талентот“ за кој зборуваат.

ФОКУС: Немаше проблем од уредникот да се објави веста?

ЈОВАНОВСКА: Не, му реков дека јас бев сведок на тоа. „Нетпрес“ во тоа време важеше за независен медиум, но работите се сменија. Уредникот Дејан Николовски беше заинтересиран за веста, рејтингот на „Нетпрес“ се крена со објавувањето на таа вест. Беше професионално направена, имав сведоци, немаше потреба јас да сведочам, уредникот ми рече дека не е добро за медиумот јас да бидам и автор на веста и сведок. Ја објавивме веста. Прво велевме дека станува збор за Даниел од Ѓорче, се повикувавме на една девојка што го тврдеше тоа.

ФОКУС: Само една вест?

ЈОВАНОВСКА: Не, не, станува збор за неколку вести. Подоцна беа тргнати од страната на „Нетпрес“, но јас имав направено принт скрин каде што се гледа дел од веста.

Објавивме дека Спасов е дел од специјалната единица „Тигри“, а објавив и текст дека треба и други лица да одговараат за убиството затоа што тие двајцата полицајци во цивил спречија пружање помош.

Потоа одев на пресовите на Котевски, а тој ме игнорираше, одговараше дека сум немала поим од новинарство, тој бил новинар, дека сум морала да се консултирам со МВР.

УБИЕНА ЖЕЛБА ЗА НОВИНАРСТВО

ФОКУС: По колку време доби отказ од „Нетпрес“?

ЈОВАНОВСКА: По една недела. Јас работев за 8.000 денари по цели денови, не бев ни пријавена, останував од утро до вечер, известував за протестите, се враќав во редакцијата и на крајот ме избркаа, се чувствував дека светот ми се срушил.

ФОКУС: Со кое образложение?

ЈОВАНОВСКА: Дека се расипала бравата на вратата, смешно. Јас се враќав од протестите за Мартин и сакав во редакција да ги објавам вестите, дома немав интернет, и дојдов… Кога си заминував се обидував да отворам, но никако не можев. Се чудев што е работата. Во тој момент на вратата се појавија Дејан и директорката, јас се израдував, велам јас сум, вратата е заглавена. Тие рекоа дека комшиите пријавиле дека имало крадци. Во рок од две минути отворија, ја одглавија вратата, рекоа дека ова што се случило е непростливо, дека вака не смее. Останав зачудена, велам зошто? Тоа беше нелогично објаснување.

Утредента пак се видов со уредникот, ми рече, „тоа е тоа“. Ми останаа и должни 3.000 денари, само 5.000 ми платија, бев изиритирана и на Фејсбук им напишав дали планираат да ми ги вратат парите, а Дејан во приватна порака ми напиша дека ќе се потрудел во ниту еден медиум да не најдам работа. Не дека тој се потруди, но јас повеќе немав желба за новинарство, иако толку многу го сакав.

ФОКУС: Ти ја убија желбата за новинарство?

ЈОВАНОВСКА: Да, сега работам нешто што нема допирна точка со новинарство.

ФОКУС: Те потресе тоа што го слушна во бомбите?

ЈОВАНОВСКА: Прво ме навреди, затоа што така високи државни функционери не смеат да навредат личност што сакала да обелодени убиство. Треба да се благодарни за тоа. Имаше и уште една случка. Главен инспектор за крвни деликти почна да ми се јавува во непристојно време, ме викаше на вечера, да ми се заблагодарел за соработката со МВР. А јас ги носев сведоците до полициската станица Беко, ги чекав, ги враќав.

ФОКУС: Во нормална демократска држава, веројатно ќе беше наградена за твојата новинарска упорност за истражување на смртта на Мартин.

ЈОВАНОВСКА: Така е, ама јас во Македонија добив отказ.

Текстот е објавен на 21 ноември 2014 година во неделникот „Фокус“ во бројот 998

Ако Ставрески во 2006 година беше човекот задолжен за добрите вести од економијата и од „Дуинг бизнис“, по осум години во кабинетот на Груевски тој се доживува како министерот кој „дере“ за да се пополни буџетот. Вицепремиерот не е политичар кој пораснал во партијата и токму затоа тој ја црпи моќта директно од кумството со Груевски иако скопската чаршија знае да каже дека не е во најголема слога со пошироката Фамилија на власт

Пишувал
Владо АПОСТОЛОВ

Грујо го излизга Ставре. Ова е чаршискиот муабет кој може да се чуе по фамозното соопштение на ВМРО-ДПМНЕ, кое партијата го срочи откако стана јасно дека отиде уџум најавената инвестиција на Субрата Рој во овчеполска Џумајлија. Партијата вели дека ниту Груевски, ниту, пак, владата не рекле оти индискиот тајкун ќе ги истури милионите во Македонија, ниту, пак, кажале дека тоа нема да се случи.

Кусо пребарување на интернет ќе покаже дека Груевски навистина никогаш не се истрчал за проектите на Субрата, иако срдечните фотосесии со симпатичниот мустаклија покажуваат оти премиерот очекувал Индиецот да кешира во огромна фарма со 20.000 крави и во мини Дубаи крај Охридско Езеро.

Затоа, пак, лесно се доаѓа до изјавата на министерот за финансии Зоран Ставрески, кој во февруари 2013, непосредно пред апсењето на Рој, „главом и брадом“ пред камера изјави дека инвестициите на Субрата во Македонија непречено ќе продолжат.

Еве, поради ова, чаршијата гладна за скандали смета дека ВМРО-ДПМНЕ, односно Груевски го излизга Ставрески, оставајќи му го Субрата како личен пропаднат проект на вицепремиерот, кој прв во својата прегратка го дочека Индиецот на скопскиот аеродром.

Меѓутоа, треба да се има на ум дека соработката, пред сѐ, другарството меѓу премиерот и неговиот венчален кум имаат поцврсти корења, кои не се поткопуваат со трач-муабетите од скопските кафулиња, ниту, пак, со повремените внатрепартиски цунамија.

Подемот на кумот

Оние што ги помнат политичките случувања пред триумфот на Груевски во 2006 година, ќе се присетат дека Ставрески го немаше во првите опозициски редови кога партијата ги водеше клучните битки против продажбата на ЕСМ и против територијалната организација. Тогаш стратегијата на ВМРО-ДПМНЕ наликуваше многу на онаа што денес ја спроведува СДСМ. Имаше секојдневни пресови на Трајко Славески и на Трајко Велјаноски, Зоран Трајчевски и на Атанаско Тунески, меѓутоа Ставрески го немаше бидејќи во тој период беше ангажиран во Светска банка. Неговото назначување за вицепремиер за економски прашања, сепак, не беше големо изненадување ако се знае дека во периодот од 2000 до 2001 година, тој го советуваше Груевски во Министерството за финансии кога со Владата управуваше Љубчо Георгиевски.

Првите неколку години на Илинденска, Ставрески беше владиниот „Мистер гуд-њус“, човекот кој заедно со премиерот ги соопштуваше добрите вести. Само оние што беа на прес-конференцијата, некаде во јуни 2006 година може да се сетат на озареното лице на вицепремиерот, кога тој гордо, со трема во гласот соопшти дека македонската економија од јануари до мај 2007 пораснала за фрапантни седум проценти во споредба со претходните 12 месеци. Веста ја претстави како историска победа над сиромаштијата!

Првата сериозна задача за Ставрески беше Регулаторната гилотина, со која владата планираше да ги отстрани сите двојни, тројни или непотребни процедури во бизнисот за да го олесни работењето на фирмите.

Затоа и „Дуинг бизнис“ на Светска банка почна ревносно да нѐ фали до ден денес. Вицепремиерот беше човекот задолжен на долги прес-конференции, од точка до запирка да раскажува која процедура е укината, која е поедноставена, за колку време ќе се отвора фирма и колку ќе трае еден стечај. Тоа беа првите денови на преродбата кога Ставрески заглавуваше на работа до полноќ и кога само светлото во кабинетот на премиерот остануваше запалено!

Во тој период Ставрески ги имаше и своите белетристички „проблесоци“ како колумнист во „Дневник“, меѓутоа за разлика од Груевски тој на ова поле не се снајде. Доволно е само да потсетиме на дел од насловите на неговите текстови, како „Инфраструктурни проекти“, „Условени социјални трансфери“ и „Гранични премини“, за да сфатите дека Илија Димовски е Борис Дежуловиќ за Ставрески, кога станува збор за пишувањето колумни.

Како тазе министер, Ставрески беше далеку подостапен за новинарите и можеше да се добие со едноставно вртење на фиксниот телефон во неговиот кабинет, нешто што сега, барем за редакцијата на „Фокус“ е научна фантастика.

Тогаш имаше време, смирено и нималку претенциозно да ги ислуша новинарските дилеми и да одговара на прашањата. Тој е истиот Ставрески што го познаваат и вработените во Народна банка кога седел на соседното биро од поранешниот потпретседател на СДСМ, Зоран Јовановски.

Таа негова продуховена страна провејува и на Фејсбук, каде што меѓу информациите за субвенции по грло овца, овес и за тутун, знае да постира и животни мудрости на кои може еден мудрец како Паоло Коељо да им позавиди!

– Со пари можеш да купиш кревет, но не и сон. Книги, но не и ум. Друштво, но не и пријатели. Икона, но не и вера – се истакнал министерот на Фејсбук во јуни годинава.

Од ТЕЦ Неготино до ЊЕТ Неготино!

Првите проблеми за десната рака на Груевски почнаа есента 2007 година, кога експлодира скандалот со неуспешната приватизација на термоелектраната „Неготино“. Сѐ уште на Викиликс може да се прочита информативната белешка што ја подготвила тогашната американска амбасадорка во Македонија, Џилиен Миловановиќ.

Како што информираше Викиликс, Миловановиќ побарала средба со Ставрески за да дознае зошто конзорциумот, во кој водечката е фирма од САД, го изгубил тендерот за ТЕЦ „Неготино“ иако имал највисока понуда. Амбасадорката во дописот до Вашингтон вели дека американската компанија не победила на тендерот поради „необјасниви причини“.

Интересно околу овој тендер е тоа што на еден од јавните настапи Ставрески си зеде за право да одговори на прашање, кое ѝ беше поставено на тогашната министерка за економија Вера Рафајловска од НСДП. Скандалот со ТЕЦ „Неготино“ важи за пресвртна точка по која Тито Петковски решава да му ја откаже љубовта на Груевски.

Меѓутоа, и Ставрески и владата го преживеаја ТЕЦ „Неготино“ и по следните избори излегоа уште посилни. Тогаш власта немаше потреба да притиска по медиумите бидејќи двоецот Груевски – Ставрески сѐ уште беше омилен кај уредниците, дури и во дел од медиумите на Велија Рамковски.

Иако Ставрески не можел да не знае како работи Рамковски и колку данок плаќа, тоа не му пречеше во периодот пред 2009 година и буквално и метафорички да сади краставици со целата земјоделска редакција на А1 телевизија, сѐ додека Велија не им го сврте грбот на преродбениците.

Истото лето кога се расипа калимерата меѓу Рамковски и Груевски, Ставрески го достигна врвот во својата политичка кариера од каде што дрма до ден-денес. Откако пратениците му дадоа шут-карта на Трајко Славески, единствениот министер кој не си даде оставка во 2009 година, Ставрески удобно се смести во неговиот кабинет притоа задржувајќи си ја вицепремиерската титула. Злобните јазици знаат да прераскажуваат дека отстранувањето на Славески од владиниот кабинет може да се гледа како триумф на Ставрески во битката меѓу експертските „тајкуни“ во ВМРО-ДПМНЕ.

Осилен со новата функција оттогаш имаме поинаков Ставрески, кој покрај тоа што решаваше финансиски проблеми се впушти и во други предизвици.

На една саботна прес-конференција во октомври 2010, лежерно и без „кравата“ околу вратот од говорницата на ВМРО-ДПМНЕ тој обвини дека стратегијата „Надеж“ на Бранко Црвенковски е заговор за насилно уривање на избраните институции и дека токму во неа се поставени темелите на неформалната група интелектуалци Граѓани за европска Македонија (ГЕМ) (Владимир Милчин, Бранко Героски, Роберто Беличанец и други).

Силен од говорница, отсутен од судница

Поради ова, ГЕМ го тужеше министерот, меѓутоа поштарот со години не можеше да ја најде адресата на Ставрески и да му ја врачи судската покана.  Конечно, по декриминализацијата на клеветата, откако овој процес се обнови во граѓанскиот суд, адвокатот на Груевски, Никола Додевски, го одбрани вицепремиерот од обвинението за клевета, меѓутоа Ставрески не се појави на ниту едно рочиште за да се соочи со оние што ги прозиваше од говорницата. Обично не доаѓаше со изговор дека има неодложни обврски – собраниска комисија која почнува дури два часа по закажаното рочиште или итна посета на егзотичната руска република Татарстан.

Неговиот однос кон новинарите еволуираше до границата на ароганција, кога колегите од економските редакции, пред сѐ, на А1 и на Алфа ТВ, се обидуваа од Ставрески да искамчат колкав е државниот долг кон стопанството. Одговорот секогаш беше дека станува збор за „оперативен податок кој се менува од ден за ден“. Најсмешно беше кога ги демантираше бројките на А1, меѓутоа не кажа кои се вистинските цифри. Ќе биде запаметен и по некоректниот однос кон дописничката на „Телма“, кога ја обвини новинарката дека не ја разбира темата за која прашува, притоа заборавајќи дека кога станува збор функционери – нема глупави прашања, ами само глупави одговори.

Министерот за финансии беше активен учесник и во таканаречениот Црн понеделник на 24 декември 2012 година, кога полицијата ги исфрли новинарите и опозициските пратеници од Собранието.

На Јутјуб го има видеото од моментот кога собраниското обезбедување ги отстранува пратениците на опозицијата, и во таа мешаница од првите клупи во собраниската сала Ставрески мавта со левата рака бодрејќи ги „избацивачите“.

Човекот со добрите вести стана министерот што „дере“

Освен ТЕЦ „Неготино“ со Ставрески не може да се поврзе некој мегаскандал, меѓутоа во минатото сме пишувале за тендери кои се интересни за поширокото семејство на вицепремиерот.

Неделникот „Фокус“ уште пред неколку години објави дека фирмата на првиот братучед на Ставрески, Сашо Ефтимоски добила тендер од Министерството за информатика во 2009 година. Станува збор за компанијата „Интервеј“, која зделката вредна околу 800.000 евра ја добила заедно со уште три фирми, меѓу кои и компанијата „Виста груп“, која се поврзува со фамозната НПК на Груевски.

Понатаму, „Фокус“ пишуваше и дека Ставрески не платил 409 долари данок за станот што го поседува во Вашингтон, па во согласност со тамошните правила бил објавен на листата на даночни неплаќачи, исто како што УЈП под негова ингеренција тоа го прави во Македонија.

Под негова палка се спроведува и договорот за рускиот гас од „Јужен тек“ поради кој остро реагираше Европската унија, иако по некоја логика проектите од енергетиката треба да ги спроведува Министерството за економија.

Реакциите за работата на Ставрески главно се насочени кон задолжувањата за кои експертите предупредуваат дека галопираат кон должничко сценарио како она во Грција. Во таа насока оди и последната промена на законите со која од јавниот долг се минусираа борчовите без државна гаранција на јавните претпријатија и на државните трговски друштва.

Најголем гнев министерот навлече на себе со последната „реформа“, според која, сите, и вработени и невработени, од в година треба да плаќаат здравствено и пензиско осигурување доколку добијат хонорар поголем од 9.500 денари во текот на еден месец. Мерка, која според анализата на БИРН, во наредниот буџет ќе вбризга дополнителни 68 милиони евра.

Оваа новина опозицијата и дел од аналитичарите ја окарактеризираа како очајнички потег да се соберат пари во годината кога Македонија треба да врати повеќе од половина милијарда евра на име на рати и на камати од потрошените кредити. Со други зборови, таа јасно покажува дека на кумот Ставре конечно му изгоре ќесето!

Иако Ставрески никогаш не се одважи за овие теми да излезе на дуел со својот пријател од младоста, Зоран Јовановски од СДСМ, за него дуелите никогаш не биле посебен проблем. Тој за разлика од сувата арогантност на Јанкулоска, збунетоста на Јанакиески и тремата во говорот на Груевски, сосема добро се држел во дуелите со Шекеринска или со другите пратеници од опозицијата. Впрочем, ако не се лажеме, тој е еден од последните министри кои гостуваа на А1, на дуел со тогашниот лут противник Стевчо Јакимовски, со кого неодамна најдругарски и коалициски промовираа плоштад во Карпош.

Затоа зачудува што досега не сме го виделе Ставрески во медиумски ринг со Петар Гошев, бидејќи ексгувернерот неколкупати му фрли ракавица преку острите критики за задолжувањето.

Моќта ја црпи директно од Груевски

ВМРО-ДПМНЕ е херметички затворена партија за јавноста и затоа оттаму тешко излегуваат информации за односите на челниците внатре во структурите, меѓутоа од она што излегло како полуинформација, може да се заклучи дека Зоран Ставрески својата политичка моќ ја црпи директно од Груевски. Тој не е израснат во партијата и нема поддршка од базата, како еден Влатко Ѓорчев, напротив често му се лепи етикетата дека е човек од вториот ешалон на Бранковото СДСМ во 1990-тите, иако никој не излегол со конкретен доказ за тоа.

Веројатно, ваквата перцепција на раниот политички ангажман на Ставрески се должи на неговото работење во Народна банка, кога таму прв човек беше неговиот „земјак“ од Охридско, Љубе Трпески.

Покрај Груевски, тој во партијата важи близок и со министерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска, со која, пак, ги делел училишните клупи во основното училиште „Глигор Прличев“ во скопска Железара, каде што предавала мајката на вицепремиерот.

И двајцата беа присутни кога се фрлаа првите лопати на новиот објект за ова училиште. Ако дружбата со Груевски и со Јанкулоска не му е проблем на Ставрески, според истата онаа чаршија гладна за скандали, тој секогаш не е во најдобри односи со она што се препознава како поширок дел од Фамилијата на власт.

Тривија
Страстен навивач на холандската репрезентација

Министерот Ставрески е страстен фудбалски фан и веќе малите деца знаат оти омилена репрезентација му е холандската. Од неговиот фејсбук-профил се гледа дека за време на големите фудбалски турнири, тој и колегите министри знаат да излезат и во некое кафуле да проследат натпревар на популарните „лалиња“.

Текстот е објавен на 25-ти март 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 821

Пишувал
Стојан АНДОВ

Поради оваа зовриена, но и крајно заморна политичка атмосфера во земјата, можеме да останеме заслепени пред некои важни појави кои можат да имаат долгорочно дејство на нашата иднина. Една од тие појави која од време на време се појавува, а и овие деновиве тоа се случува, е  антиамериканизмот кај нас. Понекогаш тој избива „спонтано“ а овој пат неговата појава има непосредна врска со нашата власт, поради фактот што изјавите потекнаа од амбасадорот Ристо Никовски.

Антиамериканизмот е штетна појава, бидејќи тој е во спротивност со искуствата на нашиот народ во кои нема основа за тој да се закорени. Има многу факти кои се присутни во историското памтење на Македонците, кои јасно ја илустрираат долгорочната американска политика на помош и поддршка на нашата земја и на нашиот народ.

Како потврда на тоа ќе наведам некои мои и сеопшти искуства на Македонците, кои го илустрираат посебниот однос на Американците и на САД како држава, кон Македонскиот народ и нашата држава. Ќе се задржам само на оние факти од минатото, кои на многу конкретен начин допреле до многу граѓани во нашата земја и за нив претставуваат лично доживување на непосредната и обемна американска помош и поддршка.

За оние кои припаѓаат на постарите генерации и не е потребно да ги наведувам тие факти, но, за генерациите што на овој свет дошле многу подоцна, неопходно е сепак да ги спомнам, за тие луѓе од бројните повоени генерации да добијат појасна слика за непосредното минато на нашиот народ и нашата земја.

КОГА НЀ НАПАДНАА ВОШКИТЕ

Во нашата историска литература добро е обработена фазата кога  Американците и Англичаните воспоставуваат односи со Народноослободителната антифашистичка војска на Македонија и со партизанските единици кои и претходеа. Исто така, обработен е и односот на Американците кон државотворната активност на АСНОМ и формирањето на органите на власта.

Но, тие сознанија се од научен карактер и не се доволно присутни во пошироката општествена свест. Затоа може да се рече дека кај широките слоеви во нашето општество нема доволно сознание за значењето на позитивниот однос на САД кон процесот на настанување на Република Македонија во 1944 година. За разлика од тоа, многу пошироко е сознанието за материјалната помош што веќе во почетокот од основањето на нашата држава почна да доаѓа од Америка. Бидејќи припаѓам на генерациите кои уште како деца, го паметат тоа време, ќе потсетам на неколку важни примери.

Пролетта 1945 година, кога бев на десет годишна возраст, ние децата во училиштата во Кавадарци ги делевме зградите со војниците на армијата, чии единици се враќаа од завршните борби против остатоци од фашизмот. Ние децата, пак, само неколку месеци пред тоа, бевме распрснати по селата во планинските предели околу Кавадарци, бидејќи пред тоа градот беше гранатиран од германската артилерија од патот Дреново-Градско, а исто така и од железничката пруга Демир Капија-Градско.

Кој знае дали ние од селата ги донесовме, или, пак, војниците од краиштата каде што војуваа, како и да било, така помешани и војниците и ние учениците, набрзо зовревме од вошки. За десетина-петнаесет дена сите без исклучок добивме вошки и тоа можеше да се забележи не само по непрестаното наше чешање, туку и по нашиот загрижен изглед.

Ние, децата, почнавме да слабееме, а кај некои се јави и бледило. Бидејќи вошките се преносници на опасната болест пегав тифус, и старо и мало беше зафатено од страв да не се повторат некои стари времиња и масовно не се појави таа страшна болест. Така тоа траеше можеби месец, месец и пол, кога во нашето училиште дојде еден офицер, а потоа учителките ни кажаа дека за неколку дена вошките ќе бидат уништени и сите ќе се ослободиме од нив.

Во понормални времиња, дури и за време на војната, а особено пред неа, во Кавадарци преставуваше срам, ако некој или некое семејство имаат вошки. Но овој пат нашата радост за ослободувањето од вошките, не беше поради срамот, туку најмногу поради стравот од можната заразна болест.

И навистина, за неколку дена во училиштето дојде една група војници со знаци на црвен крст на раката и брзо ни издадоа неколку наредби. Сите машки деца нѐ истрижија, нѐ соблекоа и, одвоено алиштата, одвоено нас, нѐ посипаа со бел прашок кој интензивно и непријатно мирисаше. Тоа го повторија неколку пати и потоа ни дозволија да се облечеме и да си одиме дома. Истата постапка ја направија и во домовите на нашите семејства. Тогаш навистина се случи чудо: вошките ги снема од нас и од нашите алишта. Учителките тогаш ни кажаа дека целата програма на уништување на вошките, хемиските средства и обуката на луѓето е помош од Америка.

ЈАДЕВМЕ ТРУМАНОВИ ЈАЈЦА

Од вошките се ослободивме, но таа пролет и раното лето во 1945 година, за последен пат населението и ние децата доживеавме уште едно здравствено малтретирање и измачување. Американскиот прашок нѐ ослободи од вошките, но, речиси до јуни месец, масовно нѐ тресеше треска од маларија. Таа, маларијата, секоја пролет и секоја есен неизоставно го напаѓаше населението.

Од неа некои деца, што тешко ја поднесуваа, добиваа и други болести, а немалку од нив добиваа трајни оштетувања на црниот дроб или некои други органи. Само тој што не прележал маларија, не знае каква застрашувачка и исцрпувачка е таа болест, особено за децата. А за старите и изнемоштени луѓе таа често преставуваше и смртна опасност.

Реков дека пролетта 1945 година беше последен пат кога маларијата масовно нѐ нападна. Таа нападна и есента истата година, но со многу помала сила. Маларијата не се пренесува од човек на човек. Неа ја пренесуваат комарците. При крајот на септември 1945 година, во Кавадарци дојде една група луѓе, мислам дека ја водеше Никола Бадев, кој подоцна стана еден од најдобрите пејачи на народни песни во Македонија.

Тие луѓе им објаснија на граѓаните дека ќе одат и ќе прскаат со некои хемиски средства по сите бари и барички околу градот и по селата и дека тоа не е опасно за здравјето на луѓето и добитокот, ама е многу корисно, бидејќи ќе бидат уништени комарците, а со нив ќе исчезне и маларијата. Таа година, маларијата не исчезна сосема, ама беше десетина пати послаба од претходните години.

Во истата 1945 година, уште еднаш слушнавме за Американците. Разбравме дека и програмата за уништување на комарците, а со тоа и уништувањето на маларијата, е помош од Америка. Но населението и ние децата не патевме само од вошки и од маларија.

Многу проширена појава беше недоволната исхранетост и неквалитетната храна, поради што слабееше организмот особено кај децата и беше намалена отпорноста на некои опасни и тешки болести. Особено беше опасна туберкулозата, која зафаќаше цели семејства и ретко кој од нив можеше да преживее. И во борбата против туберкулозата најмногу ни помогнаа Американците.

Од Америка дојдоа, како помош, нови лекови кои дотогаш ги немаше кај нас, а оттаму дојдоа, и големи количества храна. Преку специјализирана агенција на ОН овде кај нас пристигнуваа големи количества на  разни прехранбени производи: млеко во прав, јајца во прав, шеќер, повеќе врсти жолто сирење, путер, месо, риби, грав и многу производи во конзерви, сѐ до бисквити и чоколади.

По тие две основи, снабдувањето со лекови и храна, американскиот придонес за истребување на туберкулозата во Македонија е најзначаен. Ниту една држава ни приближно толку по обем не ни помогнала. Подоцна, кога бевме во средните училишта и на факултетите, продолжи американската помош.

Во интернатските и во студентските мензи исхраната главно доаѓаше од Америка. За доручек редовно имавме млеко, путер, џем или пржени јајца, се од Америка. Слично беше и за ручекот и за вечерата, кога добивавме различно конзервирано месо и риби. Ние тогаш си правевме шеги, како јадиме Труманови јајца, но јајцата во прав, млекото во прав, шеќерот, путерот, конзервираната храна, гравот и сѐ друго што доаѓаше од Америка, на младите генерации во тогашна Југославија, вклучувајќи ја и Македонија, им овозможија, ако ништо друго, да ги избегнат традиционално опасните болести и правилно да растат и физички да се развиваат.

МАСЛИНКАТА И ЃУМОТ МАСЛО

Кога во почетокот на 1948 година, почна да се зборува за Маршаловиот план, кој беше инструмент за обемна економска помош од Америка на Европските земји разорени од војната, тогашната власт во Македонија, која и дотогаш главно ја премолчуваше улогата на американската помош со храна, се соочи со потребата барем овде-онде, да објаснува зошто за нас нема помош  од Маршаловиот план.

Тогаш немаше телевизија, а малку кој имаше и радио апарат. Весниците, главно Нова Македонија и Борба, излегуваа на мал број страници и со редуцирани информации. Како начин на информирање, во селата и во маалата во градовите се држеа чести состаноци на кои граѓаните доаѓаа да слушнат некои новости до кои инаку немаше како да се дојде. Покрај возрасните, често на тие средби доаѓавме и децата. Седевме и слушавме таму ако не нѐ избркаа поради тоа што некој од нас станал немирен.

Се сеќавам на една таква средба на граѓаните во Четвртиот реон на Кавадарци. Имав тогаш тринаесет години. На почетокот рекоа дека главен говорник ќе биде еден кавадарчанец тогашен член на Републичката власт. Кога дојдоа на ред прашањата еден од граѓаните, чичко Ило Гогов, рече дека слушнал како Грците добивале голема помош од Американците преку Маршаловиот план, и праша зошто ние во Македонија не добиваме таква помош. Наоѓајќи се во тесно, републичкиот раководител му одговори, потпирајќи се на тезата за експлоатацијата. Заврши, велејќи го следното:

„Остави ги Грците, нека ги гнетат. Тие и така ќе пропаднат. А ти Ило, знаш ли што значи Маршаловиот план? Еве вака, да ти кажам: Американецот ќе го фати Гркот за гуша, ќе му стави една маслинка во устата, и така силно ќе го притиска, притиска, притиска, гмечи, за од него да исцеди еден цел ѓум масло!“

Овој случај  денеска изгледа како анегдота. Но, тој има „некоја тајна врска“ со нашата денешна ситуација, во која пак се изнедруваат појави на антиамериканизам.

Случајот од моите детски години, кажува многу нешто за нашиот однос кон Америка. Објективните луѓе, без да ги потсетуваме, го држат во свое паметење и фактот дека во тешките и глади години, како што беше особено онаа 1952 година, поради различни околности, се закануваше глад со опасни размери во тогашна Југославија, вклучувајќи ја и Македонија.

Но до глад не дојде, поради значителните  количества на пченица што на поклон ни ја испрати Америка. Со години Америка испраќаше пченица на поклон на тогашна Југославија и Македонија за да не гладува народот. Дури негде 1958 година тогашното раководство на Југославија објави дека понатаму на земјата не ѝ треба пченица на поклон, бидејќи зајакнала и е способна потребните количини увозна пченица да ги плаќа!

АМЕРИКАНСКА ПОМОШ И ЗА НЕЗАВИСНА МАКЕДОНИЈА

За волја на вистината, во тоа време не беше лесно да се обезбедат готови пари за плаќање на увезената пченица. Затоа, да се совлада таа тешкотија, пак помогна Америка. Пченицата се увезуваше, а увозот го плаќавме со средствата од поволни кредити што ги одобруваше американската администрација. Тогаш постоеше во Америка системот на тнр. Си-Си-Си кредити за снабдување со храна и други производи од американскиот пазар за оние земји кои не можат да платат во готово.

И од осамостојувањето наваму, Америка води пријателска политика на поддршка и помош на нашата земја, а тоа го прави и денес. Без поддршка од Америка многу потешко ќе можевме да се зачлениме во ММФ, во Светската банка и во Светската трговска организација. Без нејзина поддршка тешко ќе беше да ги уредиме и нашите наследени долгови од поранешна Југославија. На безбедносен план Америка на нашата земја ѝ даде поддршка во исклучително тешки моменти, кога нам ни се закануваше сериозна опасност од надвор. Тоа го прави и денес, согласно сегашните околности.

Во Македонија никогаш не се случило широко и потполно граѓаните да бидат информирани за американската помош што ја добива земјата и нејзиното значење за нас. Тоа не е случај дури ни во овие дваесет години, откако Македонија стана независна држава. Особено недостасуваше потребен ниво на свеста кај истакнатите политичари. Кога во почетокот на деведесетите години, во рамките на силите на УНПРОФОР, дојдоа и сто педесет американски војници, имаше неразумни реакции од видни политичари кои тврдеа дека тоа е повреда на суверенитетот на нашата земја.

Недоволно јасно изразената политичка свест за вистинската поддршка и помош што Америка ѝ ја дава на нашата земја, е наше наследство од времето на блоковската поделба на Европа. Тоа наследство е основата од која и денес никнуваат појави на антиамериканизам кај нас, појави кои немаат друга аргументација освен онаа со „маслинката и ѓумот масло“,. Тие случаи, пак, создаваат акутна потреба кај политичарите да избегнуваат својот рејтинг да го градат потпирајќи се и на појавите на антиамериканизам кај нас. Тие појави, кога се има во вид целото досегашно искуство, се насочени директно против интересот на Македонците и против нашите државни интереси!

Текстот е објавен во Фокус број 1030 од 3 јули 2015 година

Можеби сите популисти не се исти, ама функционираат по иста шема. Тие ја окупираат државата, изедначувајќи ја со партијата, медиумите ги држат во силна прегратка оти насушна потреба им е да ја шират својата вистина. Од друга страна, секој полнокрвен популист ги прогонува критичарите, ги затвора и ги казнува опозиционерите и, безмалку, 24/7 штанца непријатели како на фабричка лента. Во сите овие описи и пописи на популистичките дострели, секако, го детектиравте Никола Груевски. Меѓутоа, фрапантно е колку слични или исти детали, реакции, фрази и потези ќе препознаете во владеењето на турскиот лидер Реџеп Таип Ердоган

Пишува: Јадранка КОСТОВА

Можеби сите популисти не се исти, ама функционираат по иста шема. Тие ја окупираат државата, изедначувајќи ја со партијата, медиумите ги држат во силна прегратка оти насушна потреба им е да ја шират својата вистина. Од друга страна, секој полнокрвен популист ги прогонува критичарите, ги затвора и ги казнува опозиционерите и, безмалку, 24/7 штанца непријатели како на фабричка лента. Режимот, нели, се потпира токму на опасноста од предавниците.

Инаку, својот поход кон власта авторитарните популисти го стартуваат со критика на корумпираните противници дека државните институции ги претвориле во партиски сервис. Но, потоа владеат токму според теркот што го критикувале. Кога ќе ја зграпчат власта, го прошируваат и го надградуваат сето она од што како опозиција се згрозувале. Ама, благодарение на гебелсовската пропагандна машинерија, подмачкана со многу пари, сето тоа сега се пласира како голема реформа, некаква дури и преродба.

Откако ќе се опијат од сета моќ во нивните раце, ја поништуваат поделбата на власта. Државните служби се поле што треба да го ораат партиски послушници во замена за лојалност. Политиката на популистите крајно го поларизира народот. Граѓанството го делат на патриоти, оние што ги поддржуваат, наспроти предавниците кои по правило се критичари на режимот. Секој што е против водачот е автоматски и против народот.

МАЧКА ВО ТРАФОСТАНИЦА

Во сите овие описи и пописи на популистичките дострели, секако, го детектиравте Никола Груевски. Меѓутоа, фрапантно е колку слични или исти детали, реакции, фрази и потези ќе препознаете во владеењето на турскиот лидер Реџеп Таип Ердоган. Авторитарните популистички режими вообичаено траат долго, па Ердоган е веќе 12 години на власт. Подолго како премиер, а од лани се префрли на претседателската функција. Груевски, пак, има 9 години премиерски стаж, ама и 4 години министерски, во владата на Љубчо Георгиевски.

Заедничко е и тоа што секоја победа, ама и „победа“ ги вознесува да освојат сѐ, да добијат уште повеќе. Откако лани Ердоган победи на претседателските избори со околу 52 отсто, само за неполна година, беше понесен со идејата Турција да ја претвори во претседателски систем, веројатно убеден дека без мака ќе освои двотретинско мнозинство, неопходно за промена на Уставот. Не успеа, дури за првпат го изгуби и мнозинството во парламентот, иако неговата партија освои најмногу гласови, 40 отсто.

Не треба многу објаснување како ДПМНЕ постојано реди колку победи во низа имале за колку години. Дури и во 2013 година, по локалните избори, кога само 4 општини им останаа неосвоени, од славеничкото обраќањето на плоштадот ветуваше дека и Центар ќе го освојат следниот пат. Иако потоа со апсењето на „Претседавачот“ успеа да ја пореметат опозицијата. Тука веќе волјата на народот не ја есапеа.

„Бомбите“ открија и каков сѐ изборен инженеринг од корупциски и криминални акции биле користени во последните неколку изборни циклуси. Критичарите на режимот на Ердоган, пак, се сомневаа во неговата висока победа на ланските избори, затоа што токму за време на броењето гласови снемало струја. Власта дала прозаично објаснување дека „мачка влегла во трафостаницата“.

Груевски победата во 2006 година ја извојува со имиџ на политичар посветен главно на економијата, потоа се посвети на антиката, барокот и на патриотските некакви мантри. Ердоган, пак, ја стекна популарноста на бранот на економскиот успех. Турската економија процвета, џи-ди-пи-то порасна за трипати во однос на она што беше пред една деценија, (но за споредба, кинескиот џи-ди-пи порасна за шестпати во истиот период).

Сепак, работите се сменија. Во последниве години, турската валута, лирата доживеа голем пад на вредноста. Растот на БДП паднал на само 3 отсто, а бројот на невработените се зголемил. Малите и средните претпријатија се преоптоварени поради големиот притисок на владата врз нив. Странскиот и домашниот капитал излегуваат од Турција.

Оттаму, звучеше пророчки прогнозата што неколку месеци пред јунскиве избори ја даде еден од критички настроените новинари:

„Ако економијата продолжи да паѓа, а ниту една мачка не влета во трафостаница, АКП во јуни би можел да изгуби или да има многу помалку гласови“.

Со други зборови, авторитарните режими се темелат на многу пари, масовен клиентелизам и на страв од одмазда. И при голема наезда на рецептури што нудат лесни решенија за демонтажа на популистичките лидери, сепак формулата е многу покомплексна, бара време, пари и трпение. Зашто, како што коментираше еден турски аналитичар за партијата на Ердоган, „доколку замине во опозиција, ѝ се заканува неизвесна судбина со непознати последици“. Ова особено траорно може да биде за лидерите зад кои како опашка се влечат низа корупциски скандали, карикатурално забошотувани од клиентелистите обвинители.

А еве сега дел од работите кои бајаги ги прават Ердоган и Груевски да наликуваат како авторитарни близнаци!

ЕРГЕНEКОН И ПУЧ

Во Турција од 2008 се водеше судски процес против 254 лица, наречен „Ергенекон“, за наводно поттикнување вооружена побуна против Ердоган и неговата Партија на правда и развој и за предизвикување политичко насилство. За опозицијата „Ергенекон“ беше монтиран политички судски процес за да се заплашат противниците на режимот:

„Во ова судење, главен обвинител е премиерот Ердоган. Сведоците се тајна. Доказите се фалсификувани“.

По 5 години беа осудени лидер на партија, пратеници, писатели, новинари, академици и адвокати.

Владеењето на Груевски, исто така, изобилува со политички мотивирани судски процеси. Еден лидер на партија е в затвор (Бошкоски), други се осудени за клевета (Петковски, Заев), а врв на правниот циркус е обвинението за „Пуч“ против лидерот на опозицијата за наводно насилство врз премиерот.

ТЕЛЕФОНСКИ ЗА МИТО

Пред изборите и во Турција лани одекнаа снимки од телефонски разговори во кои министри разговараат за мито. Автентичноста на снимките не беше оспорена. Министрите експресно поднесоа оставки. Но, се повикаа на пратенички имунитет, благодарение на парламентот нема кривично да одговараат.

Кај нас слушаме за провизии, за разни други злоупотреби, но кривичните лежат во обвинителските фиоки, што му доаѓа како да имаат имунитет. Оставки поднесоа Јанкулоска, Мијалков и Миле Јанакиевски, ама по многу „бомби“, особено по кумановската акција.

БЕЛИ ПАЛАТИ И МЕРЦЕДЕСИ

Лани на Денот на републиката, Ердоган како претседател се пресели во новата претседателска палата во близина на Анкара. Таа полуофицијално е позната како Ак Сарај (Белата палата), но опозицијата ја нарекува често Кач-Ак сарај (качак – незаконски, прошверцувано). Како што ние си имаме Бела палата, односно новата бела владина зграда на наш Грујо.

Палатата има 300.000 квадратни метри, т.е. 1.150 соби. Цената требаше да биде 615 милиони долари, но наводно (нема официјална бројка) е двојно повеќе платено. Како што градбите на Груевски се секогаш двојно или тројно поскапи.

Останува енигма дали палатата што требаше да никне на Водно, за која слушнавме од бомбите, била замислена да биде бела. Но, ѕидот што требаше да го заштити од народот барем беше во план.

А кога сме кај раскошот, и Ердоган има службен „мерцедес С-600 гард“, ист како на Груевски. Разликата е што турскиот претседател не го крие… ем не знаеме дали има масажер во неговиот!

СПРАВУВАЊЕ СО МЕДИУМСКИТЕ „НЕПРИЈАТЕЛИ“

Екрем Думанли, главен уредник на најтиражниот весник „Заман“, беше приведен од полицијата на 14 декември 2014 година. Интересно, но  „Заман“ долго време имал разбирачка за политиката на Ердоган. Откако се случи ескалација на протестите во паркот Гези, плус беше откриена голема корупција во АКП и, конечно, се разидоа Ердоган и Фетулах Гулен, „Заман“ стана најжестокиот критичар на политиките на Ердоган.

Се сеќавате дека Велија Рамковски и неговите медиуми прво сесрдно го поддржуваа Груевски. Откако уредувачките политики направија жесток пресврт, го уапсија, а потоа беа затворени сите негови медиуми.

АПСЕЊЕ НОВИНАР ЗА СТАРИ ТЕКСТОВИ

Интересно, но уредникот на „Заман“ е притворен во 2014 година за две колумни и за една вест објавени во 2009 година. Осомничен е за организација и за раководење со терористичка група. Со други зборови, тоа му доаѓа како терорист без оружје!? Во спорните текстови било пренесено предупредувањето на Гулен до неговите следбеници, да внимаваат терористички групи да не им подметнат оружје.

Со иста временска дистанца, Томислав Кежаровски беше уапсен во 2013 година, а потоа и осуден за откривање идентитет на заштитен сведок во текст објавен пред 5 години.

НАРОДОТ, ПА НАРОДОТ

Изборната кампања на Ердоган беше водена под мотото „народна волја, народна моќ“. И кога во 2014 година ја прифати кандидатурата за претседателски кандидат, коментираше: „Ние сме народ. Кои сте вие?“

Дури смета дека поддршката од народот го заштитува од квалификацијата диктатор. Така, кога светски познати интелектуалци, меѓу кои Шон Пен, Сузан Сарандон, Дејвид Линч, Венеса Редгрејв, во отворено писмо го обвинија дека се однесува како диктатор и го исмејуваа дека со контрамитинзи се обидува да ја докаже поддршката на народот, Ердоган реагираше дека не може да се нарече диктатор оној што е избран со преку 50 отсто поддршка од народот.

Не треба посебна елаборација како Груевски во истиот дух се затскрива зад народот. Како ја толкува секоја победа или „победа“, сеедно! Неодамна колегата Сашо Орданоски изброја дека во настапот при промоцијата на новата партиска палата, Груевски дури 39 пати изговорил народот! Зборот граѓанин изгледа им е предавнички!?

СОГЛАСНО ЗАКОНОТ

Директорот на турската телевизија Самањол е во притвор затоа што во една сапуница на телевизијата била спомената терористичка група! Но, „согласно законот“, а законите ги менуваш како сакаш, кога имаш послушно мнозинство, државата може да преземе медиум доколку челникот е поврзан со тероризам.

За да биде согласно законот, владејачкото мнозинство во Собранието, во 2011 година изгласа зголемување на членовите на Советот за радиодифузија од 9 на 15. И така, со мнозинството обезбедено со законска, а математичка операција, потоа „согласно законот“ можеше да згасне и ТВ А2.

ПОВИК ПРОТИВ МЕДИУМИ

Во кампањата за претседателските избори, Ердоган им порача на следбениците да не купуваат „Заман“. Им се заканувале на фирмите дека лошо ќе поминат ако се огласуваат во тој весник. Тоа што групацијата што го издава весникот „Хуриет“ им дала поддршка, потоа била опсипана со даночни казни.

Груевски во 2010 година јавно, од митинг, порача да не ѝ веруваат на А1 телевизија. МВР повика граѓаните да ја тужат. Потоа наеднаш почнаа да се откажуваат огласувачите на А1 телевизија.

БРОТЧЕ И СТАНЧЕ

Во 2011-та, непосредно пред изборите, опозицијата го обвини Ердоган дека неговиот 28-годишен син си купил товарен брод, долг 96 метри, вреден 2,1 милиони долари. Запрашан од каде му се пари на синот, кој наводно студирал на Универзитет со стипендија платена од бизнисмен близок на власта, Ердоган ноншалантно прво го намали значењето на зборот „брод“ и го нарече бротче. Или на турски не е „геми“, туку „гемиџик“. Ова е еквивалент на нашите преродбенички „стан со СКРОМНА квадратура“.

Потоа Ердоган ја искара опозицијата да не пуштаат такви афери, туку да се концентрираат на нивниот низок рејтинг. Еквивалент на преродбеничката логика „не е точно дека крадеме, а дури и да крадеме, за тоа нема лице да збори опозицијата, која нема поддршка кај народот“

ЛИНК СО МЕДИУМСКИТЕ „НАЧАЛНИЦИ“

И во турските „бомби“ има телефонски разговор како Ердоган му наредува на челникот на една приватна телевизија да исфрли прилог во кој се критикува владата. Тој не демантираше, ниту се вадеше со финтата „сечени, лепени, монтирани“, туку изјави дека е нормално да контактира со директори и со уредници. Дури 60 отсто од медиумите се под негова контрола.

Во нашите „бомби“ има повеќе разговори каде што се креираат содржините во вестите на Сител, Канал 5 и на останатите провладини медиумски куќи.

СЕЧИ, ПА ЗАСАДИ

Кога беа протестите во паркот Гези, против сечењето дрвја за да се гради на тоа место, т.е. да се обнови одамна урнат историски објект „Касарната Таксим“ (аналогија на обнова на Офицерски дом под Грујо), Ердоган изјави дека неговата влада, за десет години владеење, насадила ни помалку, ни повеќе туку 2,8 милијарди дрвца. Турција има околу 78 милиони жители, па тоа се 36 дрвца по жител. Веднаш потоа најави акција за садење 400.000 дрвца како израз на „национална волја“.

Гревски тука е шампион. Акциите од калибарот „Засади ја својата иднина“ останаа без одговор колку милиони дрвца се засадени, колку пуштиле корен, а колку пари се потрошени. Истовремено, само во Скопје се „заклаа“ едно чудо дрвја за градежните афинитети на пастирот.

ЕМ АНТИКА, ЕМ ПОРТОКАЛОВО

Антиката, освен на Грујо, омилена тема му е и на Ердоган. Толку многу што официјалната претседателска почесна гарда, облечена уште од времето на Ататурк во нормални, во западен стил војнички униформи, ја замени со 16 гардисти облечени секој во костими на војници на по едно од 16-те турски царства низ историјата.

Оваа гарда првично беше подложена на потсмев од страна на турската јавност, но кога деканот на медицинскиот факултет на универзитетот „Памуккале“ на Твитер праша „Која од турските империи ја претставува гардистот облечен во бањарка?“, беше принуден на оставка од функцијата, тврдејќи дека добил смртни закани.

А како што лидерството на Груевски во ДПМНЕ почна со бојадисување на партијата со портокалов имиџ, така и логото на партијата на Ердоган е портокалова светилка. Со портокалова боја се бојат оние изборни единици и делот од дијаграмот на изборите, кога се означува каде и колку добила партијата на Ердоган.

Текстот е објавен во Фокус број 1081 од 24 јуни 2016

НАСПРОТИ СУДСКИТЕ ОПСТРУКЦИИ СЈО ПРОДОЛЖУВА СО ИСТРАГИТЕ

Снимките за Скопје 2014 откриваат како однапред се договарале цените, и оние за материјалите користени при изведување на проектот, и оние за уметниците, но секако и за провизиите. Изворите на Фокус откриваат дека има снимки од кои станува јасно како споменик што вреди 100-тина илјади евра стигнувал до два милиона, па дури има и докази како се пренесувале парите. Она што е нишка на поврзување во повеќето прислушувани разговори, велат нашите извори, е дека во сите нив се јавува името на поранешниот премиер, што во овој момент го прави кандидат за првоосомничен во мега случајот Скопје 2014.

Пишува: Љубиша АРСИЌ

Никола Груевски не се плаши од опозицијата толку колку што стравува од Специјалното јавно обвинителство. Колку и Зоран Заев да му изгледа на лесен плен и слаб противник на изборите, оти и натаму има некаква предност во анкетите, Катица Јанева му ги предизвикува несониците. Првите кошмари ги почуствува со досието ТНТ, за објектот „Космос“ на Фијат Цановски. За прв пат Груевски се појави пред судија на претходна постапка, но сигурно однапред знаел дека нема да му биде одредена некоја мерка, пред се притвор, оти судот и натаму не сака да изрекува мерки за претпазливост за претставниците на власта, иако тоа многу едноставно и секогаш го применува во кривичните процеси на Јавното обвинителство.

Груевски во настапите, вклучително и во оној по испрашувањето кај судија на претходна постапка, несомнено дека се обидува да го престави СЈО како политички орган поврзан со опозицијата и дека главна мета на специјалните обвинители се само функционерите на власта, без да признае дека тоа обвинителство се формираше токму за да го лови нивниот криминал оти редовното обвинителство е толку исполитизирано што не смее да помисли, а камо ли да отвори некаква истрага против Груевистите.

Значи имаме ситуација во која обвинителството на Марко Зврлевски со месеци, а за некои случаи и со години, молчи за криминалот на власта и демонстрира наклонетост кон ВМРО ДПМНЕ, а тоа се преставува како професионализам и независност, а токму оние кои се обидуваат на законски и транаспарентен начин да го гонат криминалот, како што е СЈО, се етикетираат како платеници на опозицијата и на странците.

Но, ТНТ е само почетна експлозија за тоа што му претстои на Груевски. Ако се следи логиката на Ѓорге Иванов со тотално погрешната аболиција, тогаш јасно е дека експремиерот, кој нема да изненади ако одново се избере на таа позиција, има учествувано во најмалку пет кривични дела, а со оглед дека СЈО е се уште на стартот од делувањето очекувано е таа бројка да биде поголема.

СПОМЕНИЦИТЕ И ТЕНДЕРИТЕ ЗА СКОПЈЕ 2014 ДОПИРААТ ДО ГРУЕВСКИ

Ако во некои предмети, како ТНТ, Груевски се појавува како спореден актер, сепак, СЈО истражува случаи во кои тој се јавува како главен протагонист на сомнителни дејствија. Предистрага е веќе отворена за проектот Скопје 2014, кој за многумина е пералница на пари. Во овој проект според досега направените новинарски истражувања се потрошија околу  600 милиони евра. Иако содржината на аудио снимките не ни е позната, оти аудијата се во СЈО на преслушување, сепак првичните докази, велат нашите извори упатуваат на неколку слојна одговорност кај лидерот на ВМРО ДПМНЕ.

Прво, постојат докази како фирмите изведувачи конкурирале и како се местеле тендерите за нив, за изградба на некоја институција или споменик. Дури има снимки и материјали кои докажуваат како конкурентите кои не смееле да добијат тендер биле исфрлани од игра со цел парите да завршат кај некоја партиска фирма, партиски пријател или некој кој потоа ќе и се оддолжи на партијата.

Многу од снимките за Скопје 2014 го отвораат криминалот со спомениците, како тие се договорале, како се избирале кои „јунаци“ од историјата ќе завршат на коњ, а кои само на постамент, како со нив ќе се „купува“ патриотскиот глас на граѓаните. Интересно е што на некои снимки многумина од партиското раководство, па дури и првите соработници на Груевски, коментираат како нивниот лидер „забегал“ со спомениците. На една снимка, наводно, се слуша глас на партиски соработник на Груевски, во неможност цел ден да стапи во контакт со премиерот, како нервозно коментира, најверојатно на секретарката, дека наместо со државнички работи шефот се занимавал со споменици кои според соговорникот ги имало на секој чекор и веќе граѓаните се сопнувале на нив?!

Многу од снимките откриваат како однапред се договарале цените, и оние за материјалите користени при изведување на проектот, и оние за уметниците, но секако и за провизиите. Изворите на Фокус откриваат дека има снимки од кои станува јасно како споменик што вреди 100-тина илјади евра стигнувал до два милиона, па дури има и докази како се пренесувале парите?

СЈО објави дека има отворено предистрага за проектот и официјално ништо не соопштува додека не отвори истрага и не предложи мерки притвор. Освен Груевски, кој нашите извори во СЈО неофицијално го најавуваат како првоосомничен, на одговорност ќе бидат повикани уште многумина функционери на ВМРО ДПМНЕ, сопственици на фирми кои учествувале на тендерите, а не се исклучува да настрада и некој од „уметничките“ творци на проектот. Од снимките станува јасно дека целта била да се украдат пари и да се поделат провизии, а не да се направи Скопје модерен и функционален град како што го прикажува ВМРО ДПМНЕ.

ДАЛИ ПРЕТСЕДАТЕЛОТ ПАНЧЕВСКИ ЈАВА НА ВМРОВСКАТА АПОКАЛИПСА?

Јасно е одамна дека Груевски може да победи на изборите со уценета администрација, поткупени пензионери, исплашени граѓани кои нема да го гласаат затоа што тој знае и умее да ја води државата, туку затоа што едноставно не смеат да заокружат некој друг на гласачкото ливче, оти тоа може скапо да ги чини. Но, никако неговите гласови не смее да значат амнестија за криминалот. Дури и да победи Груевски на избори, постапките на СЈО не смее да запрат. Неговата политичка доминација преку недозволени методи не смее да биде посилна од правната аргументација на СЈО околу криминалот на власта.

Особено не ако има докази, како што се тврди дека има во случајот Скопје 2014. Поттикнати од аудио снимките специјалните обвинители веќе имаат извршено претреси и одземено значајна документација за проектот, иако се стравува дека голем дел од материјалите не постојат, затоа што се уништени или сокриени, но и за тоа ќе дојде време кога некој ќе одговара кривично.

Со оглед дека е јасно оти ВМРО ДПМНЕ не може да ја укине опозицијата и ќе мора да се соочи со неа на избори, откако ќе се обезбедат услови за фер и демократски, партијата ќе удри против специјалните обвинители за да се спречи Скопје 2104 и воопшто да се отвори.

Првите удари ги задава преку Кривичниот суд на Владимир Панчевски, претседателот кој наеднаш покажал голема заинтересираност за предметите на СЈО, па многумина коментираат дека се појавува во судот за време на распитите со цел да има контрола какви одлуки ќе се донесат за притворите, иако тоа немал пракса да го прави во сите предмети на Јавното обвинителство. Секако дека Панчевски ќе го понуди логичниот одговор дека секој судија постапува индивидуално и одлуките ги носи самостојно, но затоа бројките се тука да го демантираат.

Пред формирањето на СЈО буквално во секој предмет на Зврлевски судот одредуваше притвор и тоа без многу мислење и аргументирање. Сега, кога Катица ја гони власта притворот стана недостижна мерка. Зошто? Зарем специјалните обвинители кои претходно биле во тимот на Зврлевски и успевале да го убедат судот да одреди мерка притвор во други процеси, сега од новата позиција не знаат да напишат барање за притвор? Не знаат да водат истрага? Како наеднаш тие обвинители станаа неподобни и непрофесионални, па уште и политички определени?

Не, туку кога нивните истраги биле насочени кон политичките неистомисленици на власта, тогаш тие обвинители биле професионални, сега кога од петни жили се обидуваат да ги неутрализираат криминалците во власта, наеднаш станале платеници на опозицијата, а за судот се претвориле во нестручни обвинители. Но, за тоа заслужен бил Панчевски? Јасно дека судијката на претходна постапка Александра Поп Стефанија како да е намерно избрана во одделот за организиран криминал во Кривичниот суд. Таа, пред само неколку месеци, откако стануваат актуелни процесите на СЈО против власта, од Судот за прекршоци,  кој работи под капата на Кривичниот суд, а била назначена од Судскиот совет, е преместена со намера да го прогласи СЈО за ненадлежно да постапува во досието „Тврдина“ за уништување на опремата за прислушување, онаа со која власта со години прислушувала и снимала. Таму главни протагонисти се Горан Грујевски од Петта управа и ексминистерката Гордана Јанкуловска. Тие, според СЈО, ја уништиле опремата преку сосема незаконска процедура за да ги сокријат трагите од прислушувањето и да ги спасат од одговорност претпоставените- Мијалков и Груевски.

Сосема е нелогично судијата на претходна постапка да побара како доказ да му се достави прислушувана снимка во врска со предметот „Тврдина“ за да може да постапува. Имено, не може Панчевски преку своите судии да го прогласува СЈО за ненадлежно затоа што примарната цел на специјалните обвинители е токму тоа- да утврдат кој прислушувал, а потоа според содржината на снимките да детектираат кривични дела. Ова во судот им е многу јасно, особено на Панчевски кој остава впечаток дека ја знае правната материја и сака да се наметне како неутрален судија.

Имено, јасно е според Законот за специјално обвиниелство дека се издвоени две категории на процесна надлежност, исклучиво на ова јавно обвинителство. Едната е кривичните дела да бидат поврзани со неовластено следење на комуникациите и втората е кривичните дела да произлегуваат од содржината на неовластеното следење на комуникациите. Затоа и законот носи назив Закон за обвинителство за гонење на кривични дела поврзани и кои произлегуваат од содржината на незаконското следење на комуникациите. Значи примарна цел се делата поврзани со нелегалното прислушување, каков што е случајот „Тврдина“ или како што е на пример „Пуч“. Како може за идентични случаи, кои се поврзани со прислушувањето, судот да постапува различно? Зошто и во случајот „Пуч“ судот не го прогласи СЈО за ненадлежно?

Наспроти примарната цел на СЈО, секундарна се кривичните дела кои произлегуваат од содржината на прислушуваните материјали. Поврзаноста на двата сегмента има многу поширок спектар и ги опфаќа сите криминални дејствија извршени во насока на злоупотреба на системите на следење на комуникациите, нивно уништување заради попречување на откривање на лицата кои го злоупотребиле системот.

За сите овие дејствија во „Тврдина“, па и во „Пуч“ судот не може да очекува дека  постои снимена комуникација. Напротив, тоа се дејствија со кои е овозможено незаконското следење на комуникациите и спречување на докажување за злоупотреба на таквите средства. Од тука, за СЈО е апсурдно тврдењето на судот дека е потребно кумулативно да постои и поврзаност со неовластено следење на комуникации и кривични дела кои што директно произлегуваат од содржината на незаконско следење на комуникациите.

ЕДНИ СУДИИ ВО АУТ, ДРУГИ НА СЦЕНАТА

Поп Стефанија пак најверојатно, во обид да го заштити Грујевски, оти ако падне тој, тогаш може целата вмровска кула да се сруши, одлуката дека СЈО е ненадлежно сака да ја поврзе со повреда на одредбите од кривичната постапка. Теоријата на Панчевски и на Поп Стефанија дека специјалниот обвинител е ненадлежен го поврзува со членот 415 од Законот за кривична постапка во кој се набројани повредите на постапката- па таму е наведено дека една од причините за тоа е дали постои обвинение од овластен тужител. Но, и СЈО смета дека судијката прекршила одредби од истиот член со што ја повредила постапката, пред се со нејасната и противречната одлука, како и со кршење на членови од Законот за кривична постапка.

Едноставно, Поп Стефанија се впуштила во оценка на надлежноста на СЈО, кое е јасно дека е целосно надлежно за случајот „Тврдина“, а при тоа ги игнорирала директните докази кои потврдуваат дека Грујевски влијае врз сведоци. Барем овој случај е кристално чист– опремата за прислушување е уништена, документацијата потврдува дека постапката била изведена незаконски, а сведоците учесници во криминалот потврдиле што навистина се случило. Сето ова не е доволно за судот, туку поважно беше да ја оспорува надлежноста, само за да купи време за владините функционери.

Дека судот нема интерес за процесите на СЈО, односно дека ќе настојува и во иднина да прави опструкции, се додека Груевски и Мијалков имаат контрола врз Панчевски, а тој врз две судијки кои последниот период си ги донесе во организиран криминал, покажува и однесувањето на Поп Стефанија. Откако се излета со надлежноста на СЈО, Советот на судот и го врати предметот на ново одлучување, таа два дена, до затворањето на текстот, немаше абер да закаже нов распит на Грујевски и да ги повика преставниците на СЈО и одново да се аргументира за притворот во „Тврдина“.

Дали Поп Стефанија ќе молчи цела седмица се додека Панчевски не се врати од одмор за да и „помогне“ во одлуката или ќе се соочи со реалноста дека предметот со оглед на барањето за притвор налага итност, но и со фактите кои недвосмилесно укажуваат дека Грујевски постојано влијае врз сведоци, а тоа е доволна основа за притвор.

Уште една судијка која работела на кривична материја, а сега е поставена за судија на претходна постапка со намера да го следи примерот на Поп Стефанија и да ја штити партијата е Елена Јосифовиќ, за која велат дека преку сопругот и деверот е блиска со Фамилијата.

Наспроти нивното позиционирање со цел да се спротивставуваат на предлог мерките на СЈО, од местото судија на претходна постапка од организиран во обичен криминал беше преместена судијката Весна Димишкова. Најверојатно Панчевски соочен со опасноста дека не може да има контрола врз искусните судии, за кои се зборува дека полека престануваат да изиграваат послушници, прави прераспределби. Иако тој има ингеренции врз годишните распореди за работа, сепак судии коментираат дека на ваквите интервенции на Панчевски им е очигледна намерата. Дури се споменува дека Димишкова се пожалила во Врховен суд за деградирањето по што било наложено да се врати на старата позиција, на која пак сега не и се доверуваат предмети од Специјалното јавно обвинителство.  Извори пренесуваат дека Димишкова ги потпишала налозите за претрес кај Грујевски дома и во просториите на УБК, па можеби затоа нема место за неа. Инаку, според наши информации тие два претреса практично ги потврдиле сомнежите на СЈО околу прислушувањето. Дополнително, откриле многу важни податоци за операцијата со опремата за прислушување и самиот процес на следење на комуникациите.

КОГА СЕ ПОЈАВИЛ СТРАВОТ КАЈ ПАНЧЕВСКИ И КАЈ ГРУЕВСКИ?

Сите непромислени потези се поврзуваат и со аболицијата на Иванов. Имено, извори од судот пренесуваат дека аболицијата следувала откако власта сфатила дека не може да има контрола врз сите судии, па така некој од нив ќе заврши во притвор. Во тој период е искористена и шансата да се назначат нови судии да одлучуваат за притворите, како Поп Стефанија и Јосифовиќ.

Сите овие несмасни и чудни одлуки на судот се причина опозицијата и странците, кои неколку пати го посетиле Панчевски за да проверат како делува судот, се причина СДСМ да го отвори прашањето за специјален оддел во судот кој ќе суди предмети од СЈО. Иако Груевски нема да попушта, сепак крајната цел на притисокот за специјален оддел може да биде смена на Панчевски. Свесни дека тешко ќе помине специјалниот суд, опозицијата и меѓународната заедница ќе играат на картата да се смени врвот на судот, да се постави неутрален искусен судија, а тој да избере судии кои ќе можат објективно и неутрално да одлучуваат и за приворите, а утре и за пресудите против власта.

УСТАВЕН НА ТРЕТИ АВГУСТ ЌЕ ГО УКИНЕ СЈО?

Во услови на намалена контрола врз судии во Кривичниот суд, Фокус од партиски извори во владејачката партија има информации дека во тимот на Груевски сериозно се крои стратегија како да се уништи тимот на Јанева. Се прави план како на 3-ти август, сред лето, во празнични денови, да се натераат судиите послушници во Уставен суд да го укинат Јавното обвинителство. Со оглед дека се покажа оти добар дел од судот е инструмент на режимот, Шарената револуција и опозицијата инсистираат судот итно да ја отстрани дилемата дали СЈО е уставно или не, за да не може во иднина власта да ја користи оваа опција како закана и да преземе дејствија во одреден момент кога ќе процени дека дошло време.

Факт е дека СЈО не преставува институционален паралелизам, туку само реорганизација на постоечкиот систем или начин да се отстранат силните политички влијанија на невидливата рака врз редовното јавно обвинителство. Аргументи кои може да ги користат судиите во правец на тоа дека СЈО е уставно се неговото времетраење и специфичноста на постапките што ги води. Со оглед дека на СЈО му е определен рок од 18 месеци за покренување обвинителни акти или запирање на постапката, но и дека се занимава исклучиво со кривични дела кои произлегуваат од прислушуваните снимки, што значи дејноста му се конкретизира, тоа не може да биде противуставно.

Неофицијално, петтемина уставни судии кои делуваат според политиката, а не според правото, при обидот да го дискредитираат СЈО ќе го користат зборот единствен кој се однесува на Јавното обвинителство. Имено, Уставот го дефинира Јавното обвинителство како единствен и самостоен орган кој ги гони сторители на кривични дела. “Специјалното обвинителство е самостоен орган, но не може да ја наруши единственоста на Јавното обвинителство“, токму овој џокер уставните судии би го искористиле, ако падне наредба СЈО да се прогласи за неуставно.

Ако ова се случи, ќе дојдеме до апсурд, од една страна судиите ќе толкуваат дека се напушта единственоста која со Устав ја има Јавното обвинителство, наспроти аргументите дека СЈО е формирано токму заради слабото функционирање на Јавното обвинителство.

Ако Уставен суд се реши да ја оценува уставноста на СЈО има три опции. Едната е да се отфрли иницијативата која е поднесена до судот и која стои во фиока и да не покрене постапка.

Втората можност е да се покрене постапка и да се укине законот. Тоа значи дека се што презело како активност СЈО ќе премине во основните обвинителства или во Обвинителството против организиран криминал и корупција. Сите преземени мерки на специјалните обвинители ќе бидат важечки, како испрашаните сведоци и обезбедените писмени докази така и направените вештачења, само ќе недостасува волјата на тие обвинители да продолжат да постапуваат против криминалот на власта, или нема да смеат тоа да го прават ако се знае под чија команда делува Марко Зврлевски?

И третата, најопасната варијанта е Уставен суд да го поништи законот и да се смета како тој воопшто да не постоел. Ова е најпосакуваната варијанта за Груевски и режимот затоа што така сите активности на СЈО потонуваат и се оди назад во првобитна состојба- кривичните постапки за криминалот на власта како никогаш да не биле отворени.

Текстот е објавен во Фокус број 947 од ноември 2013 година

Луксузниот белег на оваа власт, официјално вреден 207 милиони евра (неофицијално, двојно повеќе), всушност е белег на преплатеност, скандали, таинственост, спорни (не)јавни набавки и на огромни сомнежи за злоупотреба на буџетските пари, сето тоа направено и стокмено на перфиден и суптилен начин, што човек просто може да им позавиди. „Фокус“ во ова досие за барокните споменици, згради и фасади опфаќа само дел од она што со години ни се случува пред очи, а ниту една надлежна институција досега не се осмелила да рече: „Луѓе, некој тука ни го оштетува буџетот, и тоа дебело!“     

Пишувале: Мери ЈОРДАНОВСКА, Валентина СТОЈАНЧЕВСКА

Во 2008 година можевме само да претпоставуваме, но ни во најбурната фантазија немаше да замислиме, дека Скопје за четири години ќе изгледа вака како што изгледа сега. Па, дури и да ја тргнеме настрана естетиката, уште поголема фантазија ќе ни требаше за да замислиме што сѐ се крие зад секој споменик, секој постамент, секој договор, анекс, секоја нарачана завеса, секој монтиран прозорец на барокните згради, па дури и зад секоја светилка што ни го осветлува патот кон тоа да откриеме кои сме и што сме.

Проектот „Скопје 2014“ дефинитивно е белегот на оваа власт, која себеси се претставува како демократска, транспарентна и инвестициска. За ова последново симнуваме капа, ако под инвестиции ги подразбираме спомениците, но првите две се ставаат под знак прашалник. Не постои нешто потаинствено од белегот на оваа власт. Во пожари гореа документи од луксузниот проект, хонорарите на авторите останаа тајна, скандали се отвораа на сите страни, странските медиуми нѐ следеа со подбив, италијанските леарници веќе не мораат ништо да работат зашто заработија доволно и за потомците на секој вработен, а Општина Центар (со Тодоровиќ), Министерството за култура и премиерот Никола Груевски со гордост сечеа ленти и редеа споменици, згради и барокни фасади.

Накусо, луксузниот белег на оваа власт официјално вреден 207 милиони евра (неофицијално, двојно повеќе), всушност е белег на преплатеност, скандали, таинственост, спорни (не)јавни набавки и на огромни сомнежи за злоупотреба на буџетските пари, сето тоа направено и стокмено на перфиден и суптилен начин, што човек просто може да им позавиди.

ТАЈНАТА БАРОКНА ВРСКА МЕЃУ МАКЕДОНИЈА И ИТАЛИЈА

Тешко е да се навлезе во секоја пора на проектот „Скопје 2014“, особено ако се земе предвид неговата вредност и обемност, но не е толку тешко да се најдат финтите со кои „играле“ Општина Центар и Министерството за култура околу тендерите за избор на најдобриот понудувач.

Ако се тргне од јавните набавки за изработка на спомениците, според последната ревизија оваа „игра“ може да се подели на две поглавја – периодот од 2008 до 2010 година (кога немало електронска аукција) и периодот од 2010 до 2013 година, кога понудувачите се избираа преку електронска аукција, па постоеше можност цените во понудите да се намалуваат. Првиот период е можеби „најматниот“ период во оваа барокна приказна сплетена со народни пари.

Во овој период, главни играчи се неколку италијански фирми кои за енормно високи цени ги добиваат тендерите за лиење споменици. Едно лице ги поврзува двете главни фирми, „Фондериа Артистика Фердинандо Маринели“ и „Пјетро Базанти & Ф“. Станува збор за лицето Фердинандо Маринели, кое се крие зад двете италијански фирми.

Италијанската леарница „Фондериа Ф. Маринели“ била избрана да ги лие спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, Никола Карев, Воинот на коњ, четирите лава на мостот Гоце Делчев, Гемиџиите, споменикот на Првото заседание на АСНОМ и на основачите на МРО. Втората фирма, пак, „Пјетро Базанти & Ф“ била избрана да ги лие спомениците на Цар Самоил, Цар Јустинијан Први и на Методија Андонов – Ченто. Како што пишуваше „Фокус“ во 2009 година, уште пред италијанските фирми да ги добијат тендерите за лиење, се шпекулираше дека лиењето ќе се врши во Фиренца, а уметниците предупредуваа дека тоа ќе биде неколкупати поскапо отколку лиењето во Белград, Софија или во Загреб.

Наспроти ова, Општината се запна за Италијанците, па до 2010 година, секоја фирма, освен двете италијански леарници, била исклучувана од тендерите. Таков е случајот со фирмата РЖ Институт – Скопје, која секогаш давала пониска цена за лиење, но до 2010 година секогаш била исклучувана од непознати причини, иако имала целосна документација! Е, тука се доаѓа до податокот колку пари од буџетот ќе се заштеделе ако се изберела фирмата која од старт била исклучувана!

Па, така, за лиење на спомениците на Гоце Делчев и на Даме Груев, леарницата на Маринели дала понуда од 52,2 милиони денари (852 илјади евра), а РЖ Институт од 24,6 милиони денари (402 илјади евра), понуда која е за 112 отсто пониска! Освен тоа, понудата на Италијанците била напишана на англиски јазик, на италијански јазик и на очајно лош македонски јазик, по што реално се поставува прашањето: како воопшто комисијата ги разгледувала понудите!? И покрај сето ова, италијанската леарница победува на тендерот и лиењето почнува!

Потоа следува нова епизода, тендер за лиење на споменикот на Методија Андонов – Ченто. „Пјетро Базанти“ дава понуда од 47,8 милиони денари (779.885 евра), а „Пјеро Занела“ од 14,6 милиони денари (238.436 евра). Втората фирма веднаш се исклучува, иако е поевтина за дури 227 отсто од првата!

За споменикот на основачите на МРО, победува фирмата „Фондериа Ф. Маринели“, иако нејзината понуда е за 179 отсто поскапа од онаа на РЖ Институт. Слична е ситуацијата и со лиењето на споменикот на Првото заседание на АСНОМ, каде што РЖ Институт отпаѓа, иако има за 99 отсто поевтина понуда од Италијанците (48,4 милиони денари наспроти 96,3 милиони денари).

НАМЕСТО ЛЕАРНИЦА, ПОБЕДУВАЛА ФИРМА ШТО ТРГУВА СО СЛИКИ И СО СТАРИ ПАРИ!

Ако се соберат сите овие суми потрошени за лиење на спомениците до 2010 година, се доаѓа до фасцинантна сума од 8 милиони евра, која можела да биде заштедена од буџетот ако се прифателе поевтините понуди. А, тука зборуваме само за лиењето! Според последниот извештај од ревизијата за „Скопје 2014“, повеќе од евидентно е фаворизирањето на двете италијански фирми на Маринели наспроти сите други што конкурирале на тендерите за лиење на спомениците.

Па, така, според последните извештаи од ревизијата за „Скопје 2014“, се гледа дека понудите на двете италијански фирми им биле прифаќани, иако немале доставено банкарска гаранција за учество на тендерите. На овие понудувачи им било дозволувано банкарските гаранции да ги доставуваат со подоцнежен датум. Кој го прави и го дозволува тоа, ако не е сигурен однапред кој ќе биде победникот?!

Која и каква е релацијата на двете фирми со Македонија, останува неизвесно. Она што може да се види како податок од Централниот регистар на Италија е дека двете фирми, „Фондериа Ф. Маринели“ и „Пјетро Базанти“ се, всушност, сестрински фирми – првата е леарница, додека втората е регистрирана единствено за трговија со скулптури, трговија со антички слики, стари пари и предмети од ископини. Никаде во регистрацијата не е напишано дека „Пјетро Базанти“ се занимава со лиење, па оттаму отворено е прашањето како оваа фирма победувала на тендерите за лиење, а сите други понудувачи биле елиминирани во ситуација кога фирмата-победник не е регистрирана да ги врши работите содржани во тендерската документација?!

Ако се направи пресметка за тоа колку, всушност, италијанските фирми „ќариле“ од Македонија само за лиење, се доаѓа до бројка од 14,2 милиони евра! Оваа сума е за 487,9 милиони денари или околу 8 милиони евра повеќе од она што реално било понудено и што можело да се добие како цена од другите понудувачи. Толку можело да се заштеди од буџетот на општината, но зошто да се штеди кога станува збор за пари на граѓаните?!

ЗА ЛИЕЊЕ БАРАМЕ 732 ИЛЈАДИ ЕВРА, АМА МОЖЕМЕ И ЗА 275 ИЛЈАДИ

На овој начин течеле тендерите до 2010 година. Италијанците се јавуваат со понуда преведена на „Гугл транслејт“, сите други веднаш се елиминираат и од буџетот на Општина Центар си се одлеваат милиони евра народни пари. Зошто не биле земани предвид другите понуди, дали општината имала вишок пари што морала да ги троши или станува збор за нешто друго е прашање кое допрва треба да се испитува и да се разоткрива.

Но, она што несомнено паѓа в очи е начинот на кој двете италијански фирми во 2010 година, кога почнуваат електронските аукции, буквално „испаруваат“! Оттогаш, кога се јавуваат на тендерите и кога се во „битка“ со РЖ Институт Скопје или со леарницата „Јеремиќ“ (која првпат се појавува во 2010 година), како по правило губат. Потоа, тие не се јавуваат со понуди, ги снемува на тендерите, и тука завршува скапото лиење на Италијанците во Македонија.

Како и да гледате, италијанските компании си ќариле бајаги, па низ скопските кругови се врти шегата дека дефинитивно во Италија треба да биде поставен споменик на македонскиот премиер Никола Груевски.

Од 2010 до 2013 година, веднаш откако престанала практиката на елиминирање на понудите од другите учесници, односно кога се почнало со евалуација и на други фирми, на тендерите почнуваат да се јавуваат и други фирми.

Електронска аукција значи можност да се намалуваат цените, па ако се погледнат извештаите, ќе се види што прават конкуренцијата и вистинското пазарно општество. Па така, на јавната набавка за споменикот на паднатите херои имало пет учесници, а јавната набавка ја добива леарницата „Јеремиќ“ од Србија. Во првичната понуда Јеремиќ имал највисока цена од 44,9 милиони денари (732 илјади евра), но кога почнала електронската аукција, во негативното наддавање со другите учесници Јеремиќ ја симнал цената на 16,9 милиони денари (275 илјади евра). Замислете го само ќарот на леарницата „Јеремиќ“ ако немало електронска аукција и негативно наддавање – таа ќе си добиела тендер од над 700 илјади евра, иако сигурно има голем ќар и од добиените 275 илјади евра!

Доволно е само да се земе предвид фактот дека споменикот на Скендербег, кој, патем, исто така е излиен во бронза и има големина колку поголем дел од останатите споменици чинеше само околу 80.000 евра. Ако целокупната негова изработка чинеше толку, а, сепак, некој морал да има ќар, колку ли ќар имале леарниците од Италија и од Србија кои си начекале плодна почва во Македонија за садење споменици!

КИРИЈАТА ЗА ХАНГАРИТЕ СЕ ПЛАЌАЛА И 4 ПАТИ ПОСКАПО

Чувството дека спомениците од проектот „Скопје 2014“ се преплатени не се јавува само при анализирањето на победничките договори за лиењето. Ист е сомнежот и кога се „чешлаат“ авторските договори за изработка на макетите на спомениците, а кои, во четири очи, скулпторите ги склучувале со Општина Центар.

Доволно е да се фрли само еден поглед врз овие податоци, објавени  во владиниот отчет за проектот, за да се забележи дека на авторите дебело им биле исплаќани трошоци кои не се реални и докрај јасни. Парите за комуналии, материјали, простор, ангажирање на работници, авторски хонорари, ги добивале на купче, а никој не им барал сметка или објаснување за да докажат дека добиените пари ги потрошиле транспарентно. Работата излегува − еве ви пари, дајте некој споменик!

Па, така, без „домаќински усул“, поголемиот број од нив изнајмувале хангар, простор каде што ги изработувале макетите, за цена од 6 евра по квадратен метар, и тоа во ситуација кога пазарната цена за таков простор е од 1,5 до 2 евра за квадратен метар. Поточно, податоците покажуваат дека авторите плаќале месечна кирија од 333 евра, па сѐ до неверојатни 3.000 евра. По ова, останува нејасно зошто, кога најчесто во сите случаи станувало збор за петметарски споменици, се изнајмувале простории со енормни разлики во цените?

За хангарот кој бил најмен за споменикот на Никола Карев, за седум месеци се потрошени 15.000 евра, а за исто толкав период, киријата за Јустинијан Први била пониска за дури три илјади евра. За простор, за изработката на двата од четирите лава на мостот Гоце Делчев, авторите Дарко и Елена Дуковски, за седум месеци потрошиле 21.000 евра. За другите два лава, пак, авторот Константин Јанев изнајмил хангар за 18.000 евра, но без да се посочи за колкав временски период.

Дел од авторите, пак, со една заедничка сума, без проблем, ги оправдале трошоците за хали и за комуналии. Така, за изработка на макетите на спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, за осум месеци биле потрошени 30.000 евра за простор и сметки за струја и за вода. По петстотини евра месечна кирија плаќал авторот на споменикот на Гемиџиите, а во оваа цена била вклучена и глината за изработка.

Авторот Кирил Мукаетов, пак, работел најдомаќински. За изработка на неговото дело „Македонските бранители“, успеал да најде хала за 333 евра, а притоа во таа цена се вклучени и комуналиите. Значи, се можело!

Покрај огромните разлики во цените за изнајмување на халите, кои, според пазарната цена, треба да бидат речиси идентични, в очи паѓаат и идентичните трошоци за изработка на два различни споменика. Така, за Цар Самоил и за Методија Андонов-Ченто, до денар биле потрошени исти суми за кирија, струја, храна и за пијалаци. За деветмесечна кирија се издвоени 16.200 евра, за струја 2.250, а за храна и за пијалоци по 9.000 евра. За овие споменици е заедничко и тоа што ги изработувал ист автор, Димитар Филиповски.

ИЗРАБОТУВАЛЕ ПОМАЛИ РЕЛЈЕФИ, А НАПЛАТУВАЛЕ ПОСКАПО!

На „жими мајка“, без доставување сметки и без отчет, под ставката „ситни трошоци и услуги“, на авторите им се исплаќале и до 5.000 евра. Според најновите податоци на ревизорите, во пресметките за изработката на „Македонските бранители“, авторот Кирил Мукаетов навел дека потрошил 5.000 евра за „други ситни материјали и услуги“. Останува нејасно кои се тие други ситни материјали и услуги, кога во пресметката се наведени ставки за сите можни трошоци. Друг автор, пак, потрошил 17.000 евра за соработници и за други работници, без да наведе за колку лица станува збор и за колкав период биле ангажирани.

Експертите што ги ангажираше градоначалникот Андреј Жерновски се сомневаат и дека авторите, при изработката на релјефите за спомениците, наплаќале како да изработувале поголеми површини од реалните. За таков пример се посочува изработката на споменикот „Св. Кирил и Методиј“. На авторот му биле исплатени 3.500 евра за 2,5 квадратни метри релјеф, кој воопшто не бил изработен. Оваа фиктивна површина дополнително била наплатена и при лиењето на релјефите.

Нејасни се пресметките и за релјефите на споменикот на Александар Македонски бидејќи во пресметката на авторот стои дека релјефот има површина од вкупно 225 квадратни метри, а во тендерот за лиење се наведува дека треба да се излие површина од 137 квадратни метри. Кога нешто се намалува, по сите логики, треба да се намали и наплатената сума, бидејќи не е исто да купиш стан од 200 квадратни метри и стан од 100 квадратни метри, нели?

По сѐ изгледа, и другите автори, намерно или ненамерно, ја правеле истата грешка. Во пресметката на авторот Константин Јанев, покрај два лава, требало да изработи и 34 квадратни метри релјеф, но од записникот за примопредавање излегува дека изработил за 5,92 квадратни метри помала површина од договорената. Толкава површина недостасувала и кај релјефите на авторите Дарко и Елена Дуковски, кои биле задолжени за другите два лава.

„Ако се има предвид дека во нивните пресметки тие за релјефите побарале по 1.500 евра за еден квадратен метар, произлегува дека само по овој основ авторите неосновано наплатиле вкупно 17.760 евра“, констатираат антикорупционерите ангажирани за ревизија на проектот.

Од ова може да се заклучи дека во Општина Центар немало соодветна контрола за тоа дали авторите ги изработиле моделите според видот и количините кои однапред биле договорни, но и платени.

ФИЛИП ВТОРИ ИЗГРАДЕН НЕЗАКОНСКИ?

Со постојаното надградување и проширување на проектот „Скопје 2014“, постојано растеа и апетитите на неговите иновативци и реализатори. Па, така, без почитување на законските процедури, според државните ревизори, но и според експертите што ги ангажираше Општина Центар да извршат ревизија на проектот, биле зголемувани димензиите на спомениците, со што правопропорционално растеле и нивните цени.

Според првичната замисла, односно според конкурсот за идејно решение, споменикот на Филип Втори требало да биде претставен со монументална скулптура на воин со фонтана. На конкурсот победила авторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која понудила композиција од пирамидален тип, со централна позиција на фигурата и нејзино нагласено значење.

Меѓутоа, при преговарањето на авторката со Општината, доаѓа до драматично менување на проектот, па од првобитната замисла се оди многу подалеку и се заклучува да се изградат, не една, туку четири фонтани, а војсководецот Филип да биде придружуван со повеќе скулптури, коњи и лавови. Со новите збогатени содржини морал да се збогати и предвидениот буџет од 500.000 евра, па така, само за надоместок на авторката договорен е буџет од 1,5 милион евра. Ако на ова се додаде и цената на лиење на спомениците од речиси три милиони евра, се доаѓа до вкупна сума од 4,5 милиони евра, и тоа без цената за градежната изведба на фонтаните.

Ваквото менување на планот е незаконско бидејќи е во спротивност со член 106 од Законот за јавни набавки, според кој, учесниците на конкурсот однапред требало да бидат запознаени со сите информации, услови, правила или критериуми за изборот на идејното решение. Според експертите, овој конкурс морал да се поништи бидејќи не биле направени мали интервенции, туку целосно била сменета проектната програма. И според објаснувањето од Државниот ревизор, овој конкурс морал да се поништи, а постапката да биде повторена бидејќи откако не била доделена прва награда, било решено да се работи со второнаградениот конкурсен труд.

На сличен начин растела и цената на спомен-обележјето на Методија Андонов-Ченто. Општинарите предвиделе дека за оваа изведба ќе бидат доволни 65.000 евра, но според евиденцијата на Општина Центар, на авторот му биле исплатени 161.000 евра, а за изработка на скулптурата во мермер се потрошени над еден милион евра. Ова покажува дека вредноста на авторството за споменикот пораснала за неверојатни 150 проценти!

ЗОШТО АМИН НА СПОМЕНИЦИТЕ ДАВАШЕ ЦЕНТАР, А НЕ СОБРАНИЕТО?

Стотиците тони бронза и мермер, излеани во споменици, стојат на стаклена подлога и кога ќе се разгледа правната процедура, односно законитоста на нивното подигање.

За изградбата на грандиозниот споменик на Александар Македонски, како и за другите спомен-обележја подигнати во периодот од 2007 година, па сѐ до денес, требало да одлучува Собранието, а не Општина Центар. Ова за експертите, ангажирани од новиот градоначалник, Слаѓана Тасева и Драган Малиновски, е јасно како ден бидејќи одлука за подигање меморијални споменици може да донесе единствено Собранието на Македонија, согласно член 3 од Законот за меморијални споменици и спомен-обележја.

„Општините можат да дадат средства за меморијални споменици кои ги прави Собранието, но не и спротивно. Општината не може да подига спомен – обележје на трошок на Буџетот на Републиката“, децидна е ревизорската комисија.

Поради ова, Тасева и Малиновски сметаат дека на незаконски начин се потрошени 58 милиони евра за споменици, кои од централниот буџет беа префрлени на сметката на Општина Центар.

Но, наместо реакција од надлежните институции, кои ќе го запрат прекршувањето на законот, поставувањето на спомениците продолжи непречено и со засилено темпо. Па, така, неисцрпно течеа иницијативите од Министерството за култура, кои, наместо со одлука на Собранието, беа градени со одлука на Советот на Општина Центар. А, освен иницијативи, од Министерството течеа и пари. Уште на стартот на проектот, од буџетот на Министерството беа префрлени девет милиони евра на Општина Центар. А, овие и останатите средства кои Министерството ги вложи во проектот, пак, се излеваа под параванот на заштита на културното наследство?!

Правдајќи ја својата итроштина, од ВМРО-ДПМНЕ возвратија дека Центар не поставувала меморијални споменици, туку сите споменици биле од локално значење, со што неспретно му ја намалија грандиозноста на македонскиот војсководец Александар Македонски.

Власта и на друг начин, преку именувањето на спомениците во спомен-обележја (што значи бисти, скулптури, фонтани, кои одбележуваат настани и личност од локално значење), сакаше да ја покрие ујдурмата. Можеби затоа и долго време власта не признаваше дека ги поставува Александар Велики или Филип Втори, туку ги прекрстуваше во „Воин на коњ“ или само „Воин“. Но, факт е дека нивното прекрстување не ја менува суштината оти Општината поставувала меморијални споменици.

Тука неизбежно е да се постави прашањето зошто власта инсистираше Општина Центар да одлучува кои споменици ќе се постават, а не му го призна тоа право на Собранието? Одговорот се крие во гласањето „по Бадентер“, односно за да се постават овие стотина споменици, рака требало да кренат и пратениците од етничките заедници, што однапред било оценето како невозможна мисија, додека гласањето во Општина Центар одело како подмачкано.

Општина Центар, според комисијата, немала надлежност ниту да гради мостови бидејќи одржувањето и користењето на речните корита во урбанизираните делови на градот се под надлежност на Град Скопје. И покрај овие забелешки, Општина Центар изгради два моста: мостот „Око“, вреден 1,9 милиони евра и Мостот на уметноста, вреден 1,1 милион евра.

Додека Општина Центар, за време на градоначалникот Владимир Тодоровиќ, без приговор ја презема надлежноста за проектот, градоначалникот на град Скопје, Коце Трајановски, се чини како намерно да се дистанцираше од проектот. А, нели, според логиката на нештата, повеќе ќе му личеше на градот да го управува барокното кормило бидејќи, нели, и проектот е наречен „Скопје 2014“, а не „Центар 2014“. Дека Трајановски бега од проектот, како што вели народот, „како ѓавол од крст“, забележала и советничката Софија Куновска, која во интервју за „Фокус“ истакна дека градоначалникот се прогласил за ненадлежен, посочувајќи дека градот има минорно финансиско учество со околу 5 милиони евра.

– Јас би прашала: дали е нормално на градоначалникот Блумберг да му се случи менување на лицето на неговиот град, на Њујорк, а тој да проба да изјави дека не е надлежен за тоа?! Дали е можно, фасадата на зградата на ОН да се претвори во барокна и за таа приказна Блумберг да се прогласи за ненадлежен, а Советот на Град Њујорк да изгласа дека не го интересира што се случува со зградата и со градот?“, коментираше советничката Куновска.

АНЕКС-ПРОЕКТ „СКОПЈЕ 2014“

И по сето ова, невозможно е да не се вратиме назад во времето, кога почна да се крчка проектот „Скопје 2014“. Иако веќе Италијанците почнале да си „кешираат“ пари од проектот, во февруари 2010 година премиерот Груевски, мирно и со скрстени раце, пред пратениците си кажа дека целиот проект ќе чини 80 милиони евра!

– Проектот „Скопје 2014“ нема да чини двесте, туку 80 милиони евра. Реализацијата на проектот, ако се има во предвид дека ќе се спроведе во осум буџетски години, значи дека нема да бидат ангажирани големи средства – изјави Груевски на 25 февруари 2010 година.

Или некој го излажал, или самиот се лажел, бидејќи според досегашните пресметки, 80 милиони евра тежат само анексите на договорите за луксузниот проект.

По легендарната изјава на Груевски се направија многу ребаланси на Буџетот, се додадоа многу анекси на договорите, се појавија чудо непредвидени работи, а богами и непредвидени споменици и објекти го дополнија и надградија „Скопје 2014“. Па така, со темпо во манирот на „брзи и бесни“, осумдесетте милиони станаа и повеќе од двесте милиони евра во тврда градба (претежно барокна, нормално).

Посебен белег врз легендарниот проект оставија анексите на договорите. Проектот „Скопје 2014“ слободно можеме да го наречеме анекс-проект, бидејќи на тој перфиден начин од Буџетот беа исцрпени стотици милиони евра. Поимот „непредвиден трошок“ ги збуни сите градежници и сите граѓани кои си градеа куќи во овој период. Но, ова најверојатно е еден од најманипулативните, но законски, начини како да се добие на тендер. Се добива според најниската понудена цена, а потоа договорот се пумпа со анекси за непредвидени трошоци кои, ни повеќе, ни помалку, изнесуваат 29 отсто (од дозволените 30 отсто од основниот договор).

Колку за илустрација, на име на непредвидени трошоци, на пример се одлеаја 112.000 евра во фирмата „Бетон – Штип“ за „набавка, изработка, испорака, инсталација, монтажа, испитување и пуштање во работа на опремата и инсталациите предвидени во основните проекти за Стариот театар“.

Се поставува прашањето, како е можно како непредвидена работа да се третира набавката и пуштањето во работа на опремата?! Секој лаик, кој не знае да разликува гипс од бетон, сигурно ќе знае дека набавка и испорака на опрема и нејзино пуштање во употреба треба да биде составен дел од секој договор кога се гради објект.

Што завеса ќе беше од половина милион евра (па нека е и огноотпорна), таа за стариот театар, остана прашање кое сѐ уште нѐ чуди. Отворено остана и како е можно под „непредвидени трошоци“ да спаѓа и местењето прозорци на објектите?! И тоа, секогаш сумата беше иста – 29 отсто од законски предвидените 30 отсто од основниот договор. Лукаво, нема што!

ЈАНКУЛОСКА! НЕЛИ Е ОВА „ЗЛОУПОТРЕБЕН БУЏЕТ“?

Додека спомениците се лиеја во Италија, се склопуваа во најскапи хангари и се редеа анекс-договори, се изнагледавме едно чудо апсења, а министерката Гордана Јанкулоска гордо ги најавуваше своите достигнувања: „Лицето X беше приведено поради сомнеж дека го оштетило Буџетот за стотици илјади евра!“ Прашањето е зошто никогаш Јанкулоска не излезе да каже колку се оштетени буџетот на Македонија и буџетот на Општина Центар за „Скопје 2014“ преку недомаќинското трошење пари на општината, преку непазарните постапувања при јавните набавки, преку фаворизирањето на фирмите, кои понудите си ги преведувале на „Гугл транслејт“ и секогаш победувале, без разлика на цената?

Никогаш не слушнавме дека буџетот е оштетен, напротив, сѐ што слушнавме е дека проектот „Скопје 2014“ ќе ни донесе многу туристи, дека, ете, нешто се градело и дека треба да сме горди на својот идентитет. На моменти нѐ збунуваа бидејќи се прашувавме каков тоа идентитет ни градат Триумфалната порта или ангелите, коњите, лавовите и облечениот Прометеј, но нејсе, решивме за вкусовите и за идентитетот да не расправаме.

Но, можеме и мораме да расправаме за она што е наша должност, а тоа е да знаеме како се делеле тендерите, зошто се пумпале анексите, зошто се фаворизирале одредени фирми, зошто националните херои се спуштија на локално ниво и зошто никој не одговара за тоа? Нели е тоа „оштетување на буџетот“, како што знае гордо да најави министерката Јанкулоска кога ќе открие наводна злоупотреба?

За надлежните институции, како што се Јавното обвинителство и Антикорупциската комисија, проектот „Скопје 2014“ е чист како солза, па најверојатно и затоа не сакаат да го отворат, за случајно да не го заматат. За овие пет години, додека трае барокната окупација на центарот на Скопје, до нивна адреса беа упатени десетици апели, а неодамна, по смената на власта во Општина Центар, добија нова задача. Повторно да ѕирнат во проектот, кој официјално тежи 207 милиони евра, а неофицијално, двојно повеќе.

Градоначалникот Андреј Жерновски побара Обвинителството да ги разгледа документите, според кои, 1,5 милион евра биле потрошени за патувања во странство, а се разбира оваа „жртва“ била направена за реализација на проектот. Според документите, 57 лица на товар на Општината патувале во Фиренца, Верона и во Милано, а од авторите, само скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, патувала 25 пати. Покрај патувањата, од Општината се надеваат дека Обвинителството сериозно ќе ги прочешла и документите од извршената прва ревизија на проектот, од ревизорите Тасева и Малиновски.

На обвинувањата за криминал во барокниот проект, засега глуви останаа и од Антикорупциската комисија.

Единствено досега цехот го платија само тројца вработени во Министерството за култура, кои по обелоденувањето на аферата „Патриотска метла“, односно откако исчезна дел од тендерската документација за дел од градбите, заработија кривични пријави. Министерката Елизабета Канческа – Милевска едноставно се огради од скандалот, кој на почетокот упорно го негираше!

Како и да е, проектот „Скопје 2014“ не е завршен, по ниту една основа. Допрва ќе гледаме сечење ленти на објекти, допрва ќе гледаме илјадници светилки како го красат луксузниот проект, допрва ќе зјапаме во фонтани и во бездомници кои питачат пред нив. Но, „Скопје 2014“, без сомнеж, не е завршен ниту по основа на сите незаконски активности. И факт е дека еден ден ќе се дознае до најситен детаљ што сѐ се правело и кој сѐ е „заслужен“ за Скопје да добие нов лик, за повеќе да не го препознаеме и да се прашуваме што стана со нашиот град.

Колку и да е лукаво осмислен, очигледно, во сите тие закони и во сето изнаоѓање начини како да се скрие трошењето на буџетските пари, некои детали, како дел од погоре наведените, малку им забегале од контрола. А, за тоа некогаш мора да се дознае и некој да се санкционира.#

„ФОКУС“ ПРВ ГО ОТВОРИ ДОСИЕТО „СКОПЈЕ 2014“

„Владата планира грандиозно античко светилиште во центарот на Скопје. Огромна скулптура на Александар Македонски ќе го јавне скопскиот плоштад!“

Вака неделникот „Фокус“, во јануари 2009 година, прв ги откри деталите од барокниот проект, кој во тоа време се чуваше како најголема државна тајна. Министерството за култура и Општина Центар, кои уште тогаш ја зедоа надлежноста во свои раце, во голема анонимност го чуваа изгледот на спомениците, нивниот број, но, и она најважното, нивната цена. И покрај превезот на тајност, сепак „Фокус“ преку монтажа, се обиде да го претпостави новиот изглед на централното градско подрачје. Па, така Александар Македонски и уште десетина споменици се вивнаа кон небото на скопскиот плоштад, ама тогаш не претпоставивме дека ќе бидат уште повисоки, качени на коњи. Едноставно не помисливме дека Македонија има толкав мерак по коњите.

Интересно е да се спомене дека и во овој текст се поставува прашањето зошто градот Скопје е исклучен од проектот?

Тогашниот градоначалник Трифун Костовски тврдеше дека промената на ликот на главниот град се врши зад негов грб и без негова дозвола, иако таа била неопходна. Костовски, во тогашниот текст за „Фокус“, откри многу важен детаљ, кој од денешен аспект уште еднаш ја докажува незаконитоста на проектот. Истакна дека Град Скопје на Општина Центар ѝ дал негативно мислење за ДУП „Мал Ринг“, односно за проектот, но советниците на Центар не ја испочитувале таа одлука, иако биле обврзани со закон!

СЕКОЈ ВТОР СПОМЕНИК ИМА ГРЕШКА!?

„Овие споменици не ги удостојуваат историските личности во чие име се подигнати“, се вели во документарецот направен во дел на проектот „СК Ретровизор“ на Хералд Шенкер, кој детално ги обработува грешките што се направени при изработката на спомениците како на лента. Но, кој брза, тој и греши.

Споменикот на Методија Андонов – Ченто, првиот претседател на Македонија доби трета нога. Поради лоша пресметка на статиката, неговото палто мораше да се потпре на трупче, обоено во бела боја, за да кореспондира со бојата на споменикот.

Колку зраци има сонцето од Вергина, е друго прашање, што Шенкер го поставува во својот документарен филм. Според еден од војниците кој го чува Александар, сонцето од Вергина има 8 зраци. Ако го забележите штитот на другиот воин, ќе видите 14 зраци. На облеката на воините, сонцето има 15 зраци, некаде седум, а некаде шест.

На еден од лавовите на мостот Гоце Делчев, на постаментот може да се види релјеф, од кои на еден е извајан Аристотел како го подучува младиот Александар. Тој во раката држи книга на која пишува:

„Демократијата е основа на слободата“ (сето ова е напишано со смеса од грчко писмо, кирилица и латиница). Но, Шенкер, по триминутно барање по интернет, ја наоѓа вистинската реплика на Аристотел: ОСНОВАТА НА ЕДНА ДЕМОКРАТСКА ДРЖАВА Е СЛОБОДАТА!

Очигледно, авторот на лавовите си создал своја интерпретација, па цитатот на Аристотел си го свртел наопаку. Демократија или слобода − е, добро де, толку ли е важно?!

И за крај, на фасадата на зградата на Министерството за надворешни работи може да се забележи годината на изградбата – 2009 година. И тоа е сосема во ред, но сите знаеме дека на тоа место во 2009 година немаше ништо друго, освен една ливада!

ЛИЈ ЕДНАШ, НАПЛАТИ ТРИПАТИ!

Сомнежот за можните финансиски малверзации преку проектот „Скопје 2014“ се засили кога, уште во 2009 година, новинарката Милка Смилевска објави прилог, во кој сопственикот на леарницата „Арте Бронзо“ од Верона, изјави дека наместо за 8,5 милиони евра дадени за лиење на неколку споменици, тој ќе ги изработел за 2,7 милиони евра. Новинарката Смилевска во јавноста неколку пати потсети дека скулпторот Андреа Пизани бил шокиран од висината на сумата што Општина Центар ѝ ја плаќа на леарницата „Фернандо Маринели“ од  Фиренца. Во телефонскиот разговор, скулпторот Пизани истакнал дека неговите колеги добиле неверојатна сума, повисока за трипати од реалната.

– Не знам како властите од Скопје ги платиле овие пари. По ова, слободно можат да ја затворат леарницата, коментираше италијанскиот леар во прилогот на новинарката Смилевска.

Тогаш, новинарката случајот го пријави кај тогашната прва антикорупционерка, Мирјана Димовска, но таа воопшто не се посомнева во транспарентноста на проектот и не отвори постапка!

ФИЛИП ГО ЛИЕЈА ГРАТИС, АМА ОД ОЛИМПИЈА НАПЛАТИЈА ДЕБЕЛО

И по т.н. владин отчет за проектот „Скопје 2014“, остана нејасно со колкав точно хонорар се офајдија скулпторите кои беа задолжени за моделирање на спомениците. Пред јавноста беа презентирани само дел од хонорарите, а дел беа скриени. Вистинското прашање е − зошто?

Но, како и да е, според јавно објавените податоци, може да се забележи дека хонорарите се движеле од неколку десетици, па сѐ до неколку стотици илјади евра.

Кога ќе се спомене авторски хонорар, невозможно е, а да не се помисли на скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која дефинитивно остави белег врз проектот, моделирајќи ги најголемите скулптури на Александар Македонски и Филип Втори, но и земајќи ги најголемите хонорари. Авторката, барем според податоците од отчетот, била половично транспарентна. Па, така, во своите пресметки не сакала да го открие хонорарот кој го зела за моделирањето на Александар Македонски бидејќи во истата финансиска ставка, од 694.000 евра, оправдала уште десетина трошоци.

Но, за хонорарот, кој го зела за Филип Втори, постапила сосема спротивно. Се пофалила дека моделирањето на Филип го направила гратис, но, затоа, за другите скулптури, кои се дел од ова спомен-обележје, добила хонорар од 338.650 евра.

Скулпторот Дарко Башевски, за неколку споменици добил вкупен хонорар од 113.000 евра, а неговиот колега Томе Серафимовски добил 120.000 евра хонорар. Моделирањето на спомен-обележјето на АСНОМ, пак, авторот Слободан Милошевски го наплатил со 280.000 евра.

ЈЕРЕМИЌ ЈА СТРЕСЕ СРБИЈА, НО НЕ И МАКЕДОНИЈА

Пред шест месеци, Србија ја стресе корупциска афера „Галеника“, тешка 12 милиони евра, во која беше уапсен сопственикот на леарницата „Јеремиќ“, Миодраг Јеремиќ.

Во Македонија оваа вест помина речиси незабележително, иако истата леарница излеа десетина споменици за проектот „Скопје 2014“, а обвинувањата се дека леарницата лиела споменици во Белград за суми кои реалната цена ја надминувале дури и за 20 пати.

Јавното обвинителство во Македонија, по обелоденувањето на аферата во соседството, експресно истакна дека нема да покрене постапка во врска со склучените договори меѓу „Јеремиќ“ и македонските власти, зашто немале основи за сомнение за каков било криминал!

ХЕРОИ НА ПРОЕКТОТ

Неколку лица и фирми оставија посебен белег во градењето на забрзан идентитет преку архитектурата. Нивните имиња мора да се овековечат и да се  запаметат, дали по добро или по лошо − времето ќе покаже.

ВМРО-ДПМНЕ и лидерот Никола Груевски – Иако проектот „Скопје 2014“ се плаќаше од Буџетот, партијата во својот отчет за сработеното го има наведено како свое дело. Легендарна ќе остане и изјавата на Груевски при отворањето на Порта Македонија на 6 јануари 2012 година:

„Јас стојам зад овој проект. Сметам дека е добар, квалитетен, корисен и дека нема ништо лошо во него. Да, јас го поддржувам и ќе го поддржувам овој проект“.

ВАЛЕНТИНА КАРАНФИЛОВА – СТЕВАНОВСКА – автор на најголемиот број споменици од проектот, почнувајќи од Триумфалната порта, Воинот на коњ, Филип Втори, Летниковецот, неколку скулптури на мостот Око, плоштадот Карпошово востание…

Иако се појави како тотален анонимус во уметничките кругови (претходно искуство со јавно вајарство има само со споменик во основното училиште „Љубен Лапе“), Стевановска стана најплатениот уметник во државата. Нејзините хонорари за сработеното останаа тајна.

БЕТОН – ШТИП – фирмата што го доби најголемиот број тендери за изградба на барокните објекти. Посебен белег остави Илија Бреслиски, поранешниот директор на градежната компанија (која подоцна во еден дел беше продадена на една од фирмите на Орце Камчев, „Орка Холдинг“), кој дрско одговараше на секој повик од новинарите кои имаа прашања во врска со проектот. Бетон – Штип најголемиот број тендери ги доби според најниска понудена цена, но потоа, на овие договори следуваа по неколку анекс-договори, по што вкупната цена порасна неколкукратно!

ЗА СТРАНЦИТЕ „СКОПЈЕ 2014“ Е БАРОКЕН КИЧ

На проектот „Скопје 2014“ не можеа да му „одолеат“ ниту странските медиуми. Се напишаа купишта написи за новиот лик на главниот град, а во најголемиот дел од нив се забележуваше доза на потсмев.

Лондонски „Економист“, поточно новинарот Тим Џуда, проектот го спореди со стрип од Астерикс и Обеликс, додавајќи оцена дека проектот предизвикува делби во Македонија и кавги со соседна Грција.

Германски „Шпигел“, пак, Скопје го виде како град на историски кич, за кој се фрла огромно богатство додека земјата се наоѓа во длабока економска криза.

Место за проектот отстапи и „Њујорк тамс“, кој оцени дека центарот на главниот град е „базиран на смеса од историско и естетски нехармонично вајарство“.

Шлаканица на македонскиот барок му удри и „Фајненшл тајмс“, каде што, исто така, се потенцира дека проектот е неверојатно скап!

Во репортажата, пак, на хрватски „Јутарњи“, проектот беше опишан како микс од Лас Вегас и Пјонгјанг, како полуд и од најлудите замисли на туркменистанскиот диктатор Нијазов.

„Оној што го смислил и го реализирал ова, би требало да се испрати на психијатриско вештачење“, ќе заклучи репортерот на „Јутарњи“!

Текстот е објавен на 2 септември 2016 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1091

Пишувал: Влатко СТОЈАНОВСКИ

Актуелната политичка гарнитура предводена од лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Груевски, по преземањето на власта во 2006 година, драстично ги зголеми средствата за неусловена финансиска поддршка на доходот на земјоделските стопанства, која бележи постојан пораст од година во година, во периодот до 2016 година. Па, проекциите на земјоделските субвенции од 20 милиони евра во 2006 година, достигнаа 140 милиони евра во последните години.

Меѓутоа, овие суми всушност претставуваат планирани, но не и реализирани средства. Ако се анализираат буџетите и завршните сметки, како и програмите за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој, станува јасно дека речиси секоја година има потфрлување во реализацијата, па голем дел од обврските се префрлуваат за следните години, кога од сумата предвидена за субвенции, практично се издвојуваат средства за покривање и на заостанати обврски и нови долгови.

На тој начин, средствата што се истураат за развој на земјоделството реално се во многу помал износ во одредена година, бидејќи голем дел одат за крпење на дупките од претходните години, но и за покривање други неразвојни цели, како обесштетување од поплави. Притоа, симптоматична е и исплатата на оние средства што се исплаќаат, со оглед дека Агенцијата за финансиска поддршка на земјоделството и руралниот развој, преку која се извршуваат плаќањата, одбива барања на многумина земјоделци, кои потоа паднале на Управниот суд.

Но, покрај судските пресуди со кои се поништуваат решенијата на Платежната агенција, и Државниот завод за ревизија констатирал дека постојат сомнежи оти Агенцијата исплаќала субвенции на ризичен и сомнителен начин, без притоа да врши засилени контроли на терен за да ја утврди фактичката состојба, наспроти податоците декларирани во барањата на корисниците на овие средства.

Сето тоа ги поткрепува обвинувањата, главно на опозицијата, но и од дел од стручната јавност, дека субвенциите не се мерка за стимулирање на земјоделството, туку за влијание и поткуп на земјоделците, кои важат за бројна категорија од 200.000 граѓани, колку што има регистрирано земјоделски стопанства. Причина повеќе како поткрепа на таквиот заклучок се негативните резултати во неколку клучни параметри поврзани со гранките што се субвенционираат – производството на храна се намалува, а увозот се зголемува.

Од владејачката ВМРО-ДПМНЕ постојано говорат колку средства намениле за земјоделството, па во таа насока велат во последните 10 години, заклучно до 2015 година, издвоиле 1 милијарда и 55 милиони евра, со тоа што сумите дополнително ќе се зголемуваат во следните години. Наспроти тоа, од опозицијата предводена од СДСМ возвраќаат дека толку средства можеби биле предвидени, меѓутоа со ребаланси на буџетот и со измена на програмите преку кои се субвенционира земјоделството, оваа сума се крати, така што во последните 5 години на земјоделците им биле скратени 140 милиони евра, или цел еден земјоделски буџет.

Инаку, само со ребалансот на буџетот, од оваа година се кратат нови средства од субвенциите, бидејќи првичниот буџет на платежната агенција од 140 милиони евра се намалува за 15 милиони евра. Имено, овој буџет паѓа на 125,5 милиони евра, главно како производ на намалувањето на финансиската поддршка за земјоделството и на руралниот развој од 137 милиони 480 илјади и 500 денари на 122,4 милиони евра, но и поради намалувањето од неколку десетици илјади евра на административните трошоци на Агенцијата, за плати, репрезентација и слично.

ИНТЕНЗИВНА ПРЕДИЗБОРНА ИСПЛАТА

Од Агенцијата побаравме податоци колку точно средства исплатила по формирањето во 2007 година, како независна институција во рамките на државната управа, согласно програмите за поддршка во земјоделството, и како таа се одвивала низ годините? Но, од таму не доставија прецизна бројка на исплатени субвенции по години, туку единствено соопштија дека вкупната сума на исплатени средства за периодот од 2008 до 2015 година е во согласност со тоа што го предвидуваат програмите и се движи во рамките на расположливите средства по мерки и програми кои се алоцираат секоја година.

„Во ниту една година не е надминат расположливиот износ од причина што сумите што се предвидени по мерки претставуваат проекции, односно претпоставени износи кои може да се искористат во зависност од заинтересираноста на барателите што се утврдени како корисници“, велат од агенцијата, од каде што нагласуваат дека предвидените проекции не се надминати, но не кажуваат дали и за колку има потфрлување.

Сепак, податоци за соодносот на предвидени и исплатени средства може да се лоцираат во Националната стратегија за земјоделството и руралниот развој за периодот 2014-2020 година, донесена од владата на крајот на 2014 година, каде што е опфатен периодот до 2013 година. По овој основ, во периодот од 2008 заклучно со 2013 година, предвидено било да се исплатат 595 милиони евра за субвенции, но за сите 6 години, процентот на реализација бил 82 отсто. Тоа значи дека се исплатиле 489 милиони евра, односно 105 милиони евра останале нереализирани средства, или обврски што се префрлувале од година во година.

Во оваа владина стратегија, која изнесува податоци обезбедени токму од Агенцијата, стои дека во 2008 и во 2009 година, кога земјоделските субвенции биле предвидени во износ од 45 милиони, односно 70 милиони евра, нема потфрлување во реализацијата. Арно ама, како што се зголемуваат предвидените средства, така опаѓа и процентот на реализација, па во 2010 година биле предвидени 100 милиони, а исплатени 93 милиони евра (93 проценти), во 2011 година биле предвидени 115 милиони, а исплатени 94 милиони евра (81 отсто), во 2012 предвидени биле 130 милиони, а исплатени 88 милиони евра (69 проценти), додека во 2013 година биле предвидени 135 милиони, а реализирани 99 милиони (73 отсто).

Според тоа, во периодот од 2010 до 2013 година биле исплатени 106 милиони евра помалку, со процент на реализација на исплата од 79 отсто. Како што може да се види, најмал процент на реализација од само 69 отсто имало во 2012 година, која, случајно или не, беше една од ретките години кога не се одржуваа избори. Колку за споредба, во претходната 2011 година, кога се одржуваа предвремените парламентарни избори, процентот на реализација на исплатата бил 81 отсто. Во наредната 2013 година, пак, кога се спроведуваа редовните локални избори, исплатата достигна 82 проценти, при што дури 48 милиони евра, или над 50 отсто од севкупно исплатените субвенции во годината, се исплатија два дена пред изборниот молк.

– Не е целта субвенциите да се исплаќаат редовно и наменски, туку за да се купат гласачи, да се купи гласот на земјоделците. Тие и самите се свесни дека субвенциите не ги подобруваат условите во земјоделството, бидејќи не им овозможуваат развој, средување на состојбата со коритата на реките, пасиштата за добиток и слично, туку само еднократна парична помош најчесто непосредно пред избори, која може да ја користат за што сакаат. Може да одат на одмор, може да реновираат куќа, да исплаќаат кредит за стан… – вели Џевдет Хајредини, поранешен министер за финансии.

Во тој контекст, и Светска банка во својот извештај објавен годинава нотира дека „исплатата на субвенции е нестабилна, но секогаш се интензивирала пред избори“. Дополнително, во извештајот се препорачува намалување на севкупното ниво на субвенции во земјоделството, насочување поголем дел од субвенциите во насока на јавни стоки кои ја зголемуваат продуктивноста и подобрување на насочувањето на субвенциите за поддршка на приходите кон земјоделците кои навистина имаат потреба од таква поддршка.

„Најголем дел од финансирањето оди за поддршка на приходите, а само мал дел се инвестира. Големите земјоделски стопанства сѐ уште добиваат непропорционално висок дел од субвенциите. Во одредени потсектори, каков што е тутунот, субвенциите сега покриваат значителен дел од трошоците за производство, што ја нарушува мотивираноста за инвестирање“, се вели во извештајот.

ЕМ СУБВЕНЦИОНИРАЊЕ, ЕМ ОБЕСШТЕТУВАЊЕ

Увидот во програмите за субвенционирање на земјоделството и руралниот развој открива дека од 2009 година наваму, по усвојувањето на законите кои овозможија рокот на исплата на овие средства од 31 декември тековната година да се помести на 31 јуни следната година, една третина од вкупните средства за субвенционирање, или околу 55 милиони евра годишно, се наменуваат за покривање заостанати обврски од претходните години.

„За Програмата за финансиска поддршка на земјоделството, согласно Законот за земјоделство и рурален развој, рокот за исплата на средствата е крајот на јуни во тековната година за барања поднесени во претходната година. Ваквата динамика на исплата е резултат на контролите, административни и на терен. За инвестициските програми – Програмата за финансиска поддршка на руралниот развој и Програмата за рибарство и аквакултура, нормално е да се пренесуваат обврски од причина што самата реализација на проектите трае подолго“, објаснуваат од Агенцијата.

Така, за да се обезбедат средства за покривање на заостанатите обврски, се кратат средства кои првично биле предвидени за земјоделски развој во тековната година, пред се за растително и за сточарско производство. Но, во текот на годините, преку измени на Програмата за финансиска поддршка на земјоделството, од овие и од други ставки се извлекуваат дополнителни средства кои одат за покривање и на новопризнаени долгови. На пример, такви се одлуките за откуп на тутун и за обесштетување од поплави, иако претходно државата издвоила средства за субвенционирање на производството на оваа култура и на премија за осигурување на земјоделските посеви, што се толкува како двојна буџетска интервенција.

– На почетокот, владата субвенционираше според површина на земјоделско земјиште и грло добиток, но подоцна реши тоа да го прави и по килограм од произведена количина. На тој начин, почна вештачки да интервенира на пазарот во корист на откупувачите, кои на земјоделците им плаќаат помалку од она што изнесуваат субвенциите за конкретен производ. Така е со тутунот, чие производство владата го субвенционира, но не го откупува, тоа е работа на откупувачите. Истото важи и со средствата за обештетување од поплави, имајќи ги предвид премисиите за осигурување, што претставува повеќе помош, награда или поткуп отколку мерка во интерес на земјоделството – истакнува агроекономистот Борис Анакиев, кој е пензиониран професор од Земјоделскиот факултет.

Во прилог на тоа, со измена на Програмата за директни плаќања за поддршка на земјоделството за 2014 година, се кратат 748.000 евра од развојниот дел за тековната година за да се наменат за дополнителна помош за продаден неплатен тутун во периодот од 15 декември 2013 до 15 март 2014 година. Базата на исплатените субвенции за 2014 година, изготвена од истражувачката мрежа БИРН, покажува дека оваа година се исплатиле над 27 милиони евра за поддршка на произведен и продаден ориентален, ароматичен и полуориентален суров тутун, што го прави најсубвенционирана мерка.

Со измена на Програмата за директни плаќања за 2015 година, пак, се извлекуваат 10 милиони евра од повеќе места за да се обезбедат за помош и за дополнителна помош од загуби од природни незгоди и климатски непогоди. Истата година биле предвидени субвенции во износ од 325.000 евра за премии и осигурување, кои на земјоделците им биле ставени на располагање за да ги осигураат посевите на земјоделското земјиште, па штетите би паднале на товар на осигурителните компании, а биле предвидени и дополнителни 32.500 евра за заштита на земјоделското земјиште. И покрај тоа, владата потоа од средствата за субвенции скратува за да обезбеди пари за обесштетување на поплави.

РИЗИЧНИ И СОМНИТЕЛНИ ИСПЛАТИ БЕЗ КОНТРОЛА?

И Државниот завод за ревизија, кој неодамна објави извештај за финансиското работење на Агенцијата за финансиска поддршка на земјоделството и руралниот развој во 2014 година, констатираше дека во многу сегменти постои ризик дека исплатата на субвенциите не се спроведува согласно законот и процедурата, дека се евидентирани грешки и пропусти при самата пресметка на висината на директните плаќања во земјоделството, недостиг од интерни контроли во процесот на доделување финансиска поддршка, но и недоволни контроли на терен.

Поточно, ревизорите посочиле оти проверените 7,5 отсто од барањата можеби го задоволуваат законскиот минимум од 5 отсто, но, сепак, тие не се доволни, со оглед дека кај една третина од барањата утврдени се неправилности и спречени се ненаменски трошења во 2013 и во 2014 година во вкупен износ од 169.000 денари. Притоа, ревизорите нагласуваат дека од овој аспект особено проблематична била исплатата на скоро 3 милиони евра согласно Програмата за рурален развој, во рамките на мерката за чистење канали, без претходно Агенцијата да ја изврши неопходната контрола на терен.

„Од Агенцијата е извршена исплата на овие средства без притоа да биде спроведена контрола на самото место и доставен записник од страна на овластени контролори со цел утврдување на фактичката состојба на самото место, споредено со состојбата наведена во барањето за исплата и доставената документација. По овој основ, исплатени се 177.183.000 денари без да се почитува Законот за основање на Агенцијата, кои се однесуваат на контрола пред исплата на средствата што може да има ефект исплата на средства за проекти каде што фактичката состојба на терен не соодветствува со состојбата наведена во документите за исплата“, се наведува во ревизорскиот извештај.

Оваа мерка за чистење одводни и доводни канали во посочената 2014 година ја спроведува Министерството за земјоделство, преку кое одеше постапката за ангажирање компании по пат на јавна набавка. Според Бирото за јавни набавки, тендерот беше поделен на 8 дела, од кои 4 ги доби компанијата „Силекс неметали“, која за околу половина милион евра имала обврска да ги исчисти каналите на системите за одводнување Скопско Поле, Пелагонија-битолски дел, Брегалница и ХМС Зубовце-Јачинце-Шупли Камен. Поради овој тендер, СДСМ поднесе кривична пријава до Основното јавно обвинителство против министерот Цветков за судир на интереси, бидејќи во времето на потпишување на договорот тој членувал во Одборот на директори на АД „Силекс,“ која е фирма-мајка на „Силекс неметали“.

Министерот Цветков се бранеше дека тендерот го добиле компании кои доставиле најповолни понуди и затоа тој не чувствува никаква одговорност. Покрај „Силекс Неметали“, другите делови од овој тендер ги добиле компаниите „Жикол“, „Стентон“ и „Прогрес“. Од таму беа недостапни за коментар, но министерот за земјоделство уверуваше дека наместо Платежната агенција, Министерството формирало комисија која утврдила дека ангажираните компании во целост ги исполниле преземените обврски. Но, со тоа не се согласува опозицијата, која смета дека со овие средства власта корумпира блиски компании, кои, според социјалдемократите, не испорачале никаква услуга.

– ДЗР ги контактираше и ги потврди сите незаконитости и неправилности во работењето на институциите во оваа област, особено во однос на случаите што ги отворивме и документиравме како во делот на злоупотребите при доделувањето на земјоделското земјиште и на субвенциите. Токму за вакви случаи поднесовме кривични пријави, а една од нив е за случајот за чистење на каналите во 2014 година. Исто така, покренавме кривична постапка и за случај во кој стотици илјади евра субвенции се исплатени во еден ден на правно лице на основа на барање потпишано од лице кое ниту е сопственик ниту управител на правното лице, но е сопруга на градоначалник од власта. Зборувавме со примери како луѓе блиски на ВМРО, пратеници, функционери и раководители добивале државно земјоделско земјиште и огромни субвенции – вели Љупчо Николовски, дополнителен заменик-министер за земјоделство од редовите на СДСМ во преодната влада.

РЕШЕНИЈАТА НА АГЕНЦИЈАТА ПАЃААТ НА СУД

Платежната Агенција годишно издава околу 150.000 поединечни решенија за финансиска поддршка, но дека постои селективен пристап во исплатата на овие буџетски средства говори тоа што не е мал ниту бројот на одбиени барања. Како што покажуваат правосилните судски пресуди со кои располагаме, Агенцијата одбивала барања за користење на земјоделци, главно со образложение дека пријавиле поинакви податоци од тоа што покажувала фактичката состојба. Меѓутоа, многумина од земјоделците правдата ја побарале и ја добиле на Управниот суд, кој ги поништил решенијата на Агенцијата и ги вратил предметите на повторно одлучување со насоки и сугестии како да не се повторат грешките и пропустите.

– За разлика од оние земјоделци кои не се со партиите на власт, нив им се наоѓаат грешки при апликациите или без никакво објаснување се одбивани. Исплатата на земјоделските субвенции е всушност своевидна мистерија во државата. Кој, колку и кога добива субвенции знаеја само тројца луѓе. „Календарот на исплата“ зависи кој колку одработил за партијата, колку земјоделци уценил и заплашил, дали треба да се награди некој раководител на подрачна единица или друг функционер во МЗШВ – смета поранешната пратеничка Ленче Николовска, која беше претседателка на собраниската Комисија за земјоделство.

Еден од оние што го оспорил решението на Агенцијата е Сезаир Дурак од селото Коџаџик, Центар Жупа, чие барање за исплата на финансиски средства со законска затезна камата за 5 грла говеда и 328 грла овци било одбиено од Агенцијата во 2011 година, со објаснување дека тужителот пријавил 20 отсто повеќе стока отколку што поседувал. Судот пресудил дека не може да се провери дали навистина постојат неправилности и какви се тие, бидејќи не бил приложен извештај од надлежниот инспекторат за земјоделство од извршеното утврдување на фактичката состојба.

Друг ваков случај е поврзан со охриѓанецот Иван Тасески, чии барања за финансиска поддршка за одржување на постоечки насади со јаболка во вкупна површина од 7.621 квадратен метар со 550 садници, за поддршка за пченица за површина од 2.610 квадратни метри и за одржување постоечки лозови насади на 2.231 квадратен метар било одбиено во 2011 година во целост.

Агенцијата проценила оти барателот не изнел целосни податоци и воедно не го исполнува условот за прифатлив број садници по хектар. И покрај тоа што Тасевски во барањето навел дека јаболковиот насад е во подрачје со отежнати услови на производство, Судот забележува дека Агенцијата никаде во решението не се произнела во однос на тоа, иако била должна со оглед дека се работи за битен критериум за носење одлука.

– Има такви земјоделци, кои и покрај тоа што ги исполнуваат условите за добивање субвенции, не можат да го искористат своето право. Најчести методи се преку намерни грешки направени од страна на надлежните при самото поднесување на барањето или обработката, како и преку теренските контроли и изготвувањето записници спротивно од затекнатата состојба на терен кај земјоделецот. Овој метод најчесто се користи за да се направи притисок врз земјоделците кои ги гледаат како неподобни, партиски непослушни и да ги дисциплинираат – смета поранешниот заменик-министер за земјоделство, Николовски.

Слична судбина го снашла и Мите Маневски од Кратово, бидејќи Агенцијата ги одбила и неговите барања за финансиска поддршка согласно Програмата во 2013 година за финансиска поддршка за одржување постоечки овошни насади со засадени круши, лешник и ореви на вкупна површина од 105.200 квадратни метри. Неговото барање било одбиено поради неусогласеност и разлика во податоците и поради неподмирени обврски кон Министерството за земјоделство, поради што го Агенцијата го исклучила од можноста да биде корисник на средства и во наредните 3 години.

Маневски во тужбата негирал дека има некаков долг кон Министерството и посочил оти агенцијата го оспорила неговото барање врз основа на решение од 2011 година, кое еднаш веќе било поништено од судот. Врз основа на тоа, судот донел решение дека решението на Агенцијата за Манески е со нејасна и противречна содржина.

Во долгата листа одбиени баратели на субвенции се сретнува и Дармила Коцева од селото Сирково, чие барање за лозов насад било одбиено поради непреземени агротехнички мерки, а во записникот не е наведено за какви агротехнички мерки станува збор. Особено интересни се случаите и на Донча и Илија Спирковски од Ресен, кои не биле внесени во програмата за финансиска поддршка на земјоделството, бидејќи системот за апликации не работел, а кога проработел, бил затворен за внесување податоци?!

Од Агенцијата велат дека поништувањето на управниот акт не значи мериторно одлучување на судот за одредената управна работа или, пак, автоматско донесување поинакво решение односно исплата на средства, туку подразбира повторување на постапката.

„Поништувањето на решението на Управниот суд не значи во секој случај дека Агенцијата не одлучила правилно и законито, туку може да значи и некој формален недостаток во изработката на решението, недоволно образложение во решението или неприложување на сите докази при давање одговор на тужба од страна на Агенцијата“, објаснуваат од таму.

СУБВЕНЦИИТЕ РАСТАТ, ПРОИЗВОДСТВОТО НА ХРАНА ОПАЃА

Колку средствата за субвенционирање на земјоделството се исплаќаат непродуктивно и неефикасно, најдобро покажуваат официјалните податоци за 10-годишниот период од 2006 до 2016 година, според кои се намалува производството на храна, што, пак, резултира со зголемување на увозот на храна. Додека постојано растат средствата што се издвојуваат за субвенционирање на земјоделството, според Државниот завод за статистика, во овој десетгодишен период безмалку е удвоен увозот на храна, а опаѓа бројот на грла живи животни и производството на месо.

Изразено низ бројки, доколку во 2006 година негативниот биланс на релација увоз-извоз на храна и живи животни изнесувал околу 135 милиони евра, во 2015 година се искачил на близу 246 милиони евра. Поточно, ако вкупниот увоз на храна и живи животни во 2006 година изнесувал 288 милиони, во 2015 година скокнал на 551 милион евра, додека извозот во 2006 година бил 153 милиони, а во 2015 година 305 милиони евра.

– Од 600 милиони евра за увоз на храна, околу 100 милиони евра се за производи кои не можеме реално да ги произведеме, како портокали, банани или кафе. Но, 500 милиони евра се одлеваат од државата за увоз на млеко и млечни производи, месо, шеќер, масло за јадење, месо и месни преработки или производи кои можеме да ги произведеме. Дваесет милиони евра даваме за концентрат за сок, а ресенските јаболка и росоманските праски се фрлаат. Од 6.000 хектари засадени под шеќерна репа во 2006 година, сега има нула хектари. Потоа, 20.000 хектари помалку сееме пченица… – вели поранешната пратеничка Николовска.

Во овој период, значително расте увозот на месо и преработки на месо, што од 71 милиони евра во 2006 година скокнува на 122 милиони евра во 2015 година. Од друга страна, се забележува опаѓање кај производството на месо, кое од 27.228 тони во 2007 година паѓа на 21.410 тони во 2015 година. Зголемување има само кај производството на свинско месо, кое во 2006 година изнесувало 8.633 тони, а во 2015 година изнесувало 10.826 тони, но говедското месо паѓа од 7.132 тони во 2006 на 4.875 тони во 2015 година, овчото месо од 7.198 тони на 3.980 тони, а живинското од 3.715 на 1.729 тони. Следствено на тоа, логично е што паѓа и бројот на грла добиток кај сите категории со исклучок на свињите.

Во истиот период опаѓа и вкупното производство на млеко од 438 милиони литри во 2007 година, на 417 милиони литри во 2015 година. Ако во 2006 година се произведувале 373 милиони литри кравјо и 35 милиони литри овчо млеко, во 2015 година се произведувале 361 милиони литри кравјо и 40 милиони литри овчо млеко. Оттука, има пораст од 5 милиони литри кај овчото млеко, но има намалување од 12 милиони литри кај кравјото млеко. Значително намалување има и кај производството на јајца, кои од 321 милиони броја во 2005 година паднале на 203 милиони во 2015 година. Наспроти тоа, се забележува зголемување на увозот на млечните производи и птичните јајца, кои во 2005 година се увезувале за сума од 23 милиони евра, а во 2015 за 45 милиони евра.

– Податоците за потрошените средства и начинот на кој се трошат јасно и недвосмислено говорат дека значителен дел од средствата одат за поткуп на земјоделците. Освен тоа, и владината пропаганда се темели на средствата издвоени за поддршка на земјоделските стопанства, но не и за ефектите што ги предизвикале исплатените средства. Тие и не може да имаат позитивен ефект кога е битно кој колку ќе добие, па затоа субвенционираме неконкурентни и скапи култури, а атрактивните области се запоставуваат – поентира професорот Анакиев.

Зголемување на увозот, а намалување на извозот, како резултат на намаленото домашно производство, се забележуваат и во периодот од 2014 до 2015 година. Во оваа временска отсечка, извозот на храна и живи животни е намален за 41.378 тони, или за 10 милиони евра, што е намалување за 6,9, односно 2,3 отсто. Увозот на храна и живи животни, пак, е зголемен за 93.645 тони, или за 39 милиони евра, што е зголемување за 12,7, односно за 6,9 проценти.

Од Министерството за земјоделство ги игнорираа нашите прашања за оваа тема, меѓу кои круцијалното – колкава е реалната поддршка во земјоделството и колку средствата за субвенционирање се наменуваат и исплаќаат навремено, фер и плански?

Ова истражување е овозможено со поддршка од американскиот народ преку Агенцијата на САД за меѓународен развој (УСАИД) во рамките на Програмата на УСАИД за антикорупција. Содржината на публикацијата е одговорност на авторот и не ги изразува ставовите на УСАИД или на Владата на Соединетите Американски Држави.

Текстот е објавен на 20 април, 2012 година во неделникот „Фокус“ во бројот 877

Пишувала: Сашка ЦВЕТКОВСКA

Глас за ин витро”. Вакви наслови на своите текстови им дадоа многу од медиумите кои ја следеа сторијата на А1 Tелевизија, попозната како афера „Списоци”, објавена лани непосредно пред изборите, која направи своевидна вивисекција на моделот на прибирање гласови од административците за избори под притисок на владејачката партија. Административецот со „ин витрото” не случајно остави најголем впечаток кај јавноста – тој не можел да сфати, како жената на неговиот список рекла дека не знае за никакви списоци и гласања и им спуштила телефон на „главните” од партија (новинари кои лажно се претставија), кога токму тој ѝ „средувал” за ин витро оплодување, како раководител на една од подрачните единици на Фондот за здравство во Велес.

Но, што мислеше тој под „средувал”, публиката сфати сама. Јас, како една од авторките на таа сторија, покрај колешката Наташа Стојановска, не можам да пишувам за оваа приказна од дистанца. Не можам да не споделам дека токму од тој човек и мене искрено ми се преврте во стомакот. Тогаш, во телевизијата, во обидите да не бидеме тужени, но и да не им наштетиме на оние луѓе кои ги снимавме, претставувајќи се како луѓе од централата на партијата на власт, луѓе кај кои стравот се чувствуваше буквално „преку жица”, решивме да не ги објавуваме имињата на снимените. Дебата се отвори дури и за оние кои не заслужуваа ниту трошка сочувство, како, на пример, за шефот што средува за ин витро. Сепак, редакцијата донесе одлука, ниедно име да не биде јавно објавено.

Пред околу две недели, безмалку по една година од објавувањето на таа приказна, Македонскиот институт за медиуми ја додели главната награда за истражувачко новинарство за 2011 година, токму за „Списоците”. На церемонијата, директорката на МИМ, Билјана Петковска, го постави логичното прашање – каква разврска очекувавте, или сѐ уште очекувате? Разврска очекувавме, ама разврска немаше. Обвинителството поведе истрага, ама ја затвори со брзина на светлината. Фондот за здравство, пак, најави внатрешна контрола во своите редови, но, и од тоа ништо не видовме. Е токму затоа денес се прашувам – дали „оној со ин витрото” ја заслужува нашата дискреција?

КАКОВ ЧОВЕК ТРАМПА „ИН ВИТРО” ЗА ГЛАС?

Со совеста сум на чисто. Анде Марковски, раководител на Фондот за здравствено осигурување во подрачната единица Велес, дефинитивно не заслужува ничија дискреција. Не е тој од оние административци кои на телефон, со страв во заби, ни се колнеа дека сите нивни луѓе ќе им излезат на гласање, освен ако, не дај боже, некој умрел. Не, не, тој се нудеше да собере и уште повеќе народ за гласање. Не 30, колку што му била обврската како шеф, ами и 130, ако требало. Анде е човекот кој неговите потчинети колеги го посочија дека ги собрал и им кажал кој по колку гласови треба да донесе на списоче, со име, презиме, адреса, телефон – сѐ црно на бело.

Е, тој Анде, не го заслужува моето сочувство. Не е тој од репресираните, ами од агресорите во администрацијата. Туку, кој е всушност, Анде? Што човек е, што табиет? Па, и не треба многу за да дознаете. Мала истрага со обичен пребарувач на интернет за „ликот и делото” на човекот кој е спремен и 130 луѓе да собере за неговото ВМРО, е доволна за да можете отприлика да го визуелизирате Андета и неговата нарав.

Не бил Анде отсекогаш вмровец. Бил и титовист. Во мај 2008 година, со камери и фанфари, дел од општинската организација на НСДП во Велес, преминуваат во ВМРО-ДПМНЕ. Објаснување за овој изненаден трансфер дава самиот Марковски.Тито Петковски, додека беше во власта, со тесна група свои приврзаници се однесуваше како опозиционер, иако беше дел од владината коалиција. Тоа беше неприфатливо за нас – изјавува Анде Марковски на 21 мај во 2008 година.

Тој и останатите од НСДП, кои преминуваат во ВМРО-ДПМНЕ, дополнуваат дека не се согласувале со преминот на партијата на Петковски во коалиција со СДСМ за тогашните избори. Се разбира, имајќи предвид какви функции добива Марковски, сосема е логично, помила да му се видела власта од опозицијата. Анде, покрај работата како раководител во Фондот во Велес, станува член на управните одбори во јавната здравствена установа на Велес, како и на Црвениот Крст!

ШТО НЕ ИСТРАЖИЈА ИСТРАЖИТЕЛИТЕ?

Зошто е Анде важен? Сигурно не е најважен. На тие списоци имаше стотици луѓе. Главно, од здравството и од образованието. Тие кои нѐ лекуваат и ни ги образуваат децата. Нејсе. По објавените снимки, иако без идентитет, Фондот за здравствено осигурување вети дека ќе има внатрешна истрага.

– Иако во Фондот никој не поднесе официјална претставка, сепак ќе го испитаме преку внатрешната контрола. Сите политички активности вработените можат да ги извршуваат надвор од работното време. Фондот не навлегува во нивната интима. Во текот на работното време, секој вработен е задолжен да се придружува до законите – изјави портпаролот на Фондот за здравство, Бранко Аџиговов, пред речиси една година.

Што откриле или што не откриле, никогаш не дознавме. Повиците од мојот телефонски број беа одбивани од портпаролот Аџиговов, а не одговори ниту на смс-пораките.

Но еве, нека почнат од Анде. Им го даваме со име и презиме. Нецензурирани, односно, со целосни имиња и презимиња во тонските записи ќе им ги дадеме и останатите вработени во Фондот во Велес, со кој шефува Анде Марковски. Тие најубаво објаснуваат – како им „проаѓало” работното време пред избори, кој ги викнал во партија да им соопшти наредба за списоци со одреден број на сигурни гласачи, па како ги носеле списоците кај шефот Анде во канцеларија. Има материјал, ако не им се брза да ја затворат истрагата, а јас и Наташа со задоволство ќе го споделиме и ќе соработуваме, како што своевремено му се понудивме и на државниот јавен обвинител, Љупчо Шврговски.

ОБСЕ ДО ШВРГОВСКИ – ДА НЕ СЕ ПРАВИ ЛУД!

А што направи Шврговски? Тој не само што вети, туку и „оствари” истрага. Резултатите од таа „истрага” што ја водеше обвинителот од скопското обвинителство, Марко Зврлевски, беше сумирана во едно кусо и штуро соопштение, испратено од кабинетот на Шврговски. „Од прибавените изјави не произлезе основано сомнение, дека е сторено кое било кривично дело од главата на кривични дела против изборите и гласањето за кои гонењето се превзема по службена должност”, напиша Шврговски на 3 јуни минатата година, или два дена пред изборниот ден.

Истрагата траеше едвај десетина дена. Виновниците од списоците доаѓаа на доброволна база, а многумина и не се појавија, како што, впрочем, информираше и самиот обвинител Марко Зрлевски. Експертската јавност уште тогаш гледаше скептично на самата истрага, посочувајќи дека обвинителот ја ограничил истрагата само на член 160, став 1 од Кривичниот законик, иако можел и би требало да поведе постапка и по други членови, посуштински и поблиски во содржината до овој случај.

Аферата не помина подобро ниту во Државната изборна комисија. Претседателот Борис Кондарко предложи да се направи ревизија на списоците доставени од А1, за да се види дали некои од административците на тие списоци се наоѓаат можеби и во изборните комисии низ земјава. Се разбира, со четири гласа „против” и само два „за”, предлогот на Кондарко беше надгласан.

Арно ама, она што на Шврговски му се виде „готова работа”, ОБСЕ го процени поинаку. Би требало, ако обвинителот малку барем држи до својот кредибилитет, да се замисли, и, во најмала рака, да се засрами пред заклучоците на ОБСЕ, кои индиректно му велат да не се прави на „три и пол” и да поведе вистинска истрага. Злоупотреба на државните ресурси за партиски цели, притисок врз администрацијата, државни службеници кои агитираат за владејачката партии, за кои луѓето во мисијата на ОБСЕ се увериле и од материјалите на А1 телевизија, но, пред сѐ, од доказите кои самите ги прибрале.

„На ОБСЕ и на ОДИХР им беа презентирани електронски пораки кои покажуваат дека барањата ги упатувал партиски активист на ВМРО-ДПМНЕ до локалните градоначалници и раководители на образовни институции, пред објавувањето на изборите. Секое партиско дејство од страна на вработени во државни органи сторено во текот на работното време претставува злоупотреба на државните ресурси за потребите на партијата”, пишува во извештајот за изборите на ОБСЕ и ОДИХР.

Па така, ОБСЕ, слично како и Анде Марковски, во својата аудио „исповед” за А1, обелоденува дека партијата на големо се подготвувала за избори уште пред тие да се распишат, или, во време кога се пецкаа со Бранко кој ги викаше на избори, а тие демек, немаа зошто. И после, оп, не се плашеле мајчините ни од Бранко, ни од бутур, па во секое време биле спремни ко пушки. Што, очигледно, било точно! ОБСЕ понатаму констатира дека државниот обвинител преземал мерки и отворил истрага. Но, главните препораки во извештајот се токму наменети за Шврговски и за неговата фарса. Тие порачуваат експлицитно „обвинителот да стори сѐ за да ги расветли овие случаи, а виновниците да седнат на обвинителната клупа”.

Волјата на обвинителот се виде. Ако толку сака да ги расветли, а доказите на А1 не му биле доволни, Шврговски може да ги побара доказите и од ОБСЕ. Да прочита некој имејл, па да види кои партиски активисти на ВМРО ги инструирале раководните лица на институции за изборите, како и начинот на кој административците ќе регрутираат гласачи под притисоци и закани, директни или индиректни.

Да се надеваме дека, ако ништо друго, Шврговски и луѓето од Фондот за здравство имаат совест и душа, па нема да дозволат луѓе од калибарот на Анде Марковски да трампаат бебиња за гласови и на следниве локални избори. Јас, со мојата совест, толку можам – да го покажам со прст оној кој гази врз достоинството на граѓаните на оваа држава. Па, вие сте на потег, обвинителе – време е на партиските профитери да им покажете среден прст!

Рамка 1

ФОНДОТ ТУЖИ НОВИНАРИ ЗА СТОРИЈАТА НА А1!

Десет месеци откако ја објавивме истражувачката сторија за „Списоците” со уценети гласачи, се обидов да добијам одговор, дали Фондот за здравство спроведе некаква дисциплинска постапка, за да утврди – дали нејзини функционери ги прекршиле правилата на службата? Уште повеќе, како јавното обвинителство го затвори предметот? Ако портпаролот на Фондот за здравство не се одважи да одговори на повиците и пораките на „Фокус”, од скопското обвинителство добивме штур одговор, дека истрагата е завршена, а сите детали биле своевремено обелоденети во јавноста.

Од многуте „детали”, обвинителството ги сподели само оние во кои посочува дека се повикани на разговор луѓето чии имиња беа на списоците, но никогаш не објасни – зошто во интерес на истрагата не беа повикани и новинарите на А1, кои ги водеа тајно снимените разговори? Можеби годината речиси помина, но ние се уште сме на располагање, во интерес на вистината. Особено на Фондот за здравство, кој тужи новинари кои ја пренеле сторијата на А1, а ниту еднаш за време на истрагата не се сети, доколку навистина е искрен во намерите да расчисти со оние кои злоупотребуваат во неговите редови, да ги повика и новинарите.

Во секој случај, ние се уште сме на располагање заедно со аудио записите од повеќе вработени во Фондот за здравство!

Рамка 2

МИЛОШОСКИ ПРЕД СУД ЈА ИСПЛУКА СТОРИЈАТА

По прес-конференцијата на ВМРО-ДПМНЕ по повод аферата „Списоци”, а откако Александар Бичиклиски дури и лично им порача на новинарите на А1, Гоце Михајловски и Сашка Цветковска, да си бараат друга работа, Антонио Милошоски го одржа легендарниот прес, каде обелодени дека ВМРО-ДПМНЕ ја замрзнува одлуката за нетужење новинари, а цел адвокатски тим веќе работел на тужби кон А1, со кои ќе се докажело дека целиот овој случај е монтирана фарса.

Дека Милошоски љуби да тужи не е некоја тајна, но, ете, за оваа афера не тужеа. Ова, секако, ќе го припишеме на неговата претходна функција како екс-министер за надворешни работи. На тој начин, сигурно бил запознаен со работата на мисијата на ОБСЕ, па, ако не на А1, веројатно им верува ним и престанал да се сомнева во веродостојноста на доказите

Рамка 3

ШЕМАТА НА ЧИНОВНИЦИТЕ-РЕГРУТИ!

Според она што се објави на А1 телевизија, раководителите на институциите биле задолжени да соберат 30 сигурни гласачи кои ќе излезат на гласање до 12 часот на изборниот ден, додека нивните потчинети имале обврска да донесат до 15 гласачи. Списоците во најчест случај се доставувале кај раководните лица со имиња, презимиња, адреси, број на избирачко место и мобилен телефон!

Текстот е објавен на 18 септември, 2015 година во неделникот „Фокус“ – број 1041

КАТЕДРА КАКО НАГРАДА ЗА ПОСЛУШНИТЕ

Последните години нема како порано дебати за тоа дали државни функционери со одговорна општествена работа може да се избираат и на други позиции, како на пример професорски. И додека во јавноста се молчи за изборот на професорски кадар на купишта факултети, создадени со дисперзираното образование, некои користат можност да се вработат, а тоа да го забележи јавноста. Еден таков случај е со обвинителот, шефот на одделот против организиран криминал и корупција, Јован Илиевски. Други, пак, примери покажуваат како ВМРО-ДПМНЕ си избира професори од свои истакнати кадри или, пак, брачни другари на промотерите на нејзините дела

Пишува: Љубиша АРСИЌ

Македонија има пет државни универзитети и стотици факултети. Ако се мери според бројот на жителите во државата, тогаш навистина има премногу. Дополнително, владата отвори дисперзирани студии на повеќе факултети низ многу градови. Под превезот дека на студентите ќе им биде полесен пристапот до високото образование и со помалку пари ќе завршат факултет, власта си ги користи образовните институции, прво, за да си вработи свои партиски членови или соработници, а потоа, преку таквата постапка, да си ги заштити своите зашто утре може сѐ да биде.

Фрапантните податоци откриваат дека во Македонија има околу 40 факултети по право и економија. Иако е познато дека тие две науки се привлечни за новите студенти, пред сѐ, затоа што може да се вработат во државната администрација, похрабрите да почнат бизнис, посреќните да заминат во странство, сепак, што е многу – многу е. Несомнено дека аргументите кои одат во прилог на тезата дека со дисперзираните студии опадна квалитетот на образованието се побројни од спротивните.

Своја улога во осиромашувањето на образовниот процес имаат и наставниците поради нивната неподготвеност да одговорат на предизвиците на модерното образование, како и слабата посветеност редовно да држат настава. Но, исто така, улога игра и (не)владеењето на правото во Македонија, односно лабилната економска состојба и погрешните политики на власта. Но, колку професорите што се избираат да им предаваат на студентите се во ситуација да ја согледаат вистинската слика за Македонија? Како да им објаснат на младите зошто државата тоне и правно и економски кога зад нивниот избор за професор на факултет стојат врските со власта? Како да бидат посветени целосно на наставата и на едукацијата кога голем дел од нив имаат други поприоритетни, општествено поодговорни и посложени работни функции?

Ако се прочитаат официјалните универзитетски билтени и реферати, на пример од Универзитетот „Гоце Делчев“ во Штип, лесно се заклучува дека со професорски позиции се „наградени“ функционери, партиски истакнати поединци, а многу често и несоодветни кадри. Анализата на податоците остава впечаток дека владејачката партија си ги искористила факултетите за да си ги вработи своите невработени членови или, пак, и тие што имаат добра и одговорна работна позиција да им даде дополнителни функции и места, како награда за минатиот труд. Секако, труд кој ѝ одел во полза на владеењето.

КОЈ И ЗОШТО ГО ИЗБРАЛ ИЛИЕВСКИ?

Еден од професорите чие име го прочитавме дека завршил да предава на Универзитетот „Гоце Делчев“ е јавниот обвинител Јован Илиевски, веќе цели пет години главен обвинител на специјалното обвинителство за гонење организиран криминал и корупција. Со оглед дека неговата задача како обвинител е обемна, одговорна и значајна за одржување на правниот поредок, несфатливо е, иако тој има свои причини, како се нафатил да биде доцент по предметот казнено право. Дали тоа е негова желба или, пак, е ангажиран поради завршените обвинителски работи?

Во случајот на Илиевски забележавме дека постои судир на интереси, особено ако се знае фактот дека претседател на комисијата за негов избор е Тодор Витларов, виш обвинител од Штип, поранешен член на Советот на јавни обвинители. Едноставно кажано  – колега си избира колега за професор. Колку таквата комисија можела да оценува објективно и дали во вакви услови можело да се изгласа поинаку и да се предложи друг кандидат наместо колегата, а во случајов познаникот и пријателот? Извори од обвинителството коментираат дека тие двајцата се познаваат, имаат комуникација, а сега освен колеги обвинители се и колеги професори затоа што и Витларов е вонреден професор на истиот универзитет.

Пред да посветиме внимание на огласот за доцент по казнено право на штипскиот универзитет, да потсетиме каква улога има Илиевски во правниот систем, односно во процесот на владеење на правото во Македонија. Неговата позиција како главен обвинител против организиран криминал и корупција е суштински важна за почитување на човековите права во судските и истражните постапки (обвинителите се главни истражители во кривичните дела, тие предлагаат мерки како што е притворот, покренуваат обвинителни акти, го квалификуваат кривичното дело, на судот му предлагаат висина на казните…), но и значајна од политички аспект – дали институцијата ќе остане независна, односно нема да се претвори во потписник на полициските истраги, а во име на законот ќе се спротивстави на некои досиеја кои полицијата сака да ги исфорсира со политички мотиви? Едноставно, колку обвинителството ќе остане самостојно?

Низ кабинетот на Илиевски поминуваат буквално сите големи корупциско – финансиски скандали кои се класифицираат како организиран криминал или корупција. Со оглед дека постои само едно такво обвинителство во државата сите афери се отвораат во Скопје, а потоа се судат во Кривичниот суд. Значи, улогата на Илиевски во борбата против криминалот е голема и значајна за државата. Од друга страна, неговата важност се огледа и во фактот дека ова специјализирано обвинителство се наметна како главно, не само во пишувањата обвинителни акти за милионските афери, туку има ингеренции при приведување и при одредување притвор. И едното и другото се изразени во последните години на ниво на медиумска атракција, јавно жигосување и однапред осудување на осомничените. Несомнено дека обвинителството во моментов има далеку поодговорна позиција од кога било, со оглед дека од правната завршница на актуелните скандали од прислушувањето, кои кријат милионски криминал, зависи и политичката стабилност на државата.

Но, со „мекото“ однесување на обвинителството се остава впечаток во јавноста дека тоа работи како продолжена рака на полицијата чиј министер е секогаш политичко-партиска фигура, за разлика од обвинителите кои би требало да се самостојни и независни. Македонската практика секогаш е поинаква. Блискоста, роднинските врски, партиската припадност станаа далеку попризнати критериуми од професионалноста, објективноста, па дури и човечноста. Како жртва на таквата контролирана спрега полиција – обвинителство – судство, правниот систем е на колена.

Многу ретко, а поверојатно е дека никогаш ова обвинителство не се спротивставило на обидите на власта да конструира случај, да наметне погрешни тези, да пласира неверодостојни докази само со цел да елиминира политички конкурент, да замолкне гласен медиум, да затвори неподобен противник? Со оглед дека Законот за кривична постапка го прави обвинителството главно во истрагите, односно Илиевски како шеф на сите обвинители во одделот за организиран криминал и корупција ги има конците во рака, сепак не го користи многу просторот за поинакви одлуки од оние промислени од власта.

Многупати во коментарите и во анализите на правниците, пред сѐ на адвокатите што се ангажирани во вакви кривични дела, ќе слушнеме дека обвинителството речиси без да измени збор ја препишува кривичната пријава на МВР кога го подготвува обвинителниот акт, а потоа истите тези завршуваат и во судската пресуда. Тоа значи дека уставните принципи за независност и самостојност што му се доверени на обвинителството не се почитуваат.

Но, дали Илиевски е во ситуација да ги почитува таквите постулати и да го издигне јавното обвинителство над партиско- политичките влијанија, над тесните интереси на поединци, едноставно над политиката и блискоста со претставници на власта? Јован Илиевски е семејно поврзан со Сашо Мијалков. Иако е поранешен директор на УБК, тој неколку години беше посочуван како човекот кој стои зад големите акции и спектакуларни приведувања. Неговиот глас, според опозицискиот СДСМ, на една од прислушуваните аудиоснимки, се слуша како со огромно задоволство зборува како му организирале апсење на Љубе Бошкоски и како акробатски го легнале на патос за да му се смее народот, а власта да го понижи.

Имено, Илиевски и Мијалков имаат две сестри за сопруги, а тоа секако дека влијае врз нивниот однос колку и да сакаат да го претстават за коректен, објективен и професионален. Може ли во таква ситуација да не се пресудни семејните релации? Кога обвинителството објави дека е покренат акт против лидерот на СДСМ, Зоран Заев, партијата излезе со став дека актот е подготвен и нарачан токму од Илиевски затоа што е во релација со Мијалков, и од државниот обвинител Марко Зврлевски, кого го нарекоа извршител на Никола Груевски затоа што и тие одржуваат приватни релации.

И секако дека во македонската практика, кога некој застанува зад замислите на власта, односно се приклонува кон таквиот начин на владеење или практицирање на правото, тогаш несомнено може да се позиционира и на друго место. Не е непознато дека власта своите функционери или соработниците високо позиционирани во општествената хиерархија си ги поставува на неколку позиции, односно им дава можност да примаат неколку плати. Така, на некои им ги затвора устите, некои ги прави полојални, некои ги става под контрола за спроведување на своите политики.

КОНФЛИКТОТ НА ИНТЕРЕСИ КАКО ДА НЕ ПОСТОИ?

Ако се погледне биографијата на Илиевски и неговото искуство и достигнувања, може и не е спорно дека тој ги исполнува условите да предава казнено право на факултет. Тоа што е интересно за приказнава е дека извршува одговорна функција, која не би требало да му остава простор да патува и да предава, но поважно е дека неговиот избор за наставник може да се толкува како неетички, со судир на интереси. Покрај Илиевски, за работното место конкурирал и врховниот судија Џемаили Саити. Уште од старт било извесно кој е фаворит, особено ако се прочита универзитетскиот билтен, во кој на едниот кандидат му се посветуваат осум страници пофални зборови, додека на другиот само половина страница пригодни. Откако комисијата направила увид во биографските податоци, па го анализирала научниот развој, ги избројала објавените научни и стручни трудови, за победник го прогласила Илиевски.

Но, и да ги оставиме релациите на Илиевски со Мијалков и со власта, за кои можеме само да претпоставувавме каква улога одиграле, сепак неговиот избор за доцент е затоа што во комисијата членуваат Тодор Витларов, како претседател, и членовите Стеван Алексовски и Лазар Нанев. Според етичките правила, вонредни професори, каков што е Витларов не би требало да бидат во комисија која избира, што е случај во овој пример. Тоа се должи на фактот дека таквите професори немаат засновано никаков работен однос со институцијата, туку само се ангажирани да предаваат. Дури во незавидна позиција се доведува и изборот на Витларов за професор со оглед дека и тој извршува одговорна обвинителска функција.

Дали е ова случај за Антикорупциската комисија – да провери кој кого избрал за професор и да постапи согласно законот? Дури законските правила налагаат секој кандидат кога се пријавува на оглас за друга државна функција да мора да обезбеди документ дали споивоста на двете функции не е конфликт на интереси. Но, тука е важно и да се расчисти дилемата како обвинители меѓусебно се избираат за професори.

– Порано имаше дебата дали Витларов како обвинител може да стане професор, а потоа се појави и случајот со судијата Нанев (член на истата комисија за избор, н.з.) и имаше многу негодувања кај правниците дека не смее да се дозволи на обвинители и на судии да им се даваат професорски звања. Сепак, како што одминува времето, Антикорупциската комисија, научена да неинтервенира, ги остава ваквите случаи во практиката, иако претходно имаше случај кога на уставниот судија Зоран Сулејманов не му се дозволи да стане професор. Сега имаме ситуација во која ретко кој од кандидатите се обраќа до комисијата за да праша за двојството на функции. Но, она што е далеку поважно е како се формираат тие комисии за избор на наставници и колку во нив има наука, односно колку се претворени во приватни кланови – прашува Слаѓана Тасева од „Транспаренси интернешнел“, според која очигледен е конфликтот на интереси.

Практично, сите кандидати на конкурсот, но и тие од комисијата се од иста фела. Така се формираат лоби групите. Станува збор за луѓе што се познаваат, соработуваат, а некои од нив имаат и поблиски релации. Затоа голем дел од коментарите се дека обвинителите и судиите почнале меѓусебно да се избираат за професори, но некој им го дозволува тоа.

Друга ситуција би настанала ако противкандидатот Саити се пожалел на изборот на неговиот противкандидат за професор. Прва можност тој имал кај органите на самиот универзитет кои одлучуваат по жалби, но и да отвори случај пред Антикорупциската комисија за да се испитаат наводите за конфликт на интереси. Но, дали Саити од морални причини би реагирал некаде ако се знае дека член на комисијата за избор е судијата Нанев од Кавадарци? Па, така и неговиот избор би ги имал истите симптоми. Значи, овој оглас однапред бил осуден на неуспех, ако се знае дека се пријавиле само двајца кандидати, едниот обвинител, другиот судија во ситуација кога комисијата е составена од обвинител и судија.

Со некои од овие размисли не се согласува Илиевски. Тој за „Фокус“ вели дека не побарал мислење од Антикорупциска околу втората работна позиција и дека не препознава конфликт на интереси во неговиот избор од страна на колегата Витларов.

– Побарав мислење од Советот на јавни обвинители кои го одобрија мојот избор. Притоа не го злоупотребувам работното време како обвинител и предавањата ги држам во други термини. Ова го правам затоа што сметам дека можам да ги едуцирам студентите, а институцијата обвинителство може да се гордее што јас и мои колеги сме професори. Искрено, сакам да се знае, дека платата е околу 30 илјади денари по семестар. Тоа што зад мојот избор стои колега не е конфликт на интерес, а зошто и би било кога огласите се јавни, а комисијата ја формира универзитетот – вели Илиевски.

Инаку, сумата од 30 илјади денари е за еден предмет, а професорите- обвинители предаваат по неколку.

ОСТВАРУВАМЕ: ВРАБОТУВАМЕ

Читајќи низ универзитетските билтени уште еден интересен случај за анализа е името на Мимоза Серафимова. Таа е истакната партиска активистка на ВМРО-ДПМНЕ во Струмица. Последните две години дури е и претседателка на партиската Унија на жените. Иако е доктор по економски науки, сепак на двапати не успеала (толку барем прочитавме) да ги помине филтрите за избор на професор на Универзитетот „Гоце Делчев“ и на Факултетот за информатички науки во Скопје. Но тоа и успеало на Факултетот за туризам и бизнис во Гевгелија кој е под штипскиот универзитет.

Дали при вработувањето на истакнатата партиска активистка имала влијание матичната партија чија препорака е посилна од квалитетите за професор? Кој и помогнал на Серафимова наеднаш да ги поседува неопходните квалификации кои потоа и недостасувале на другите конкурси? За на крајот повторно да и се валоризираат за прием на втор факултет. Ако направиме споредба со друга кандидатка, на пример Смилка Јаневска Саркањац со која заедно конкурирале на огласот на Факултетот за информатички науки, после евалуацијата резултатите биле 119 наспрема 34 поени во полза на Саркањац. Тие 34 поени на Серафимова ни одблиску не се доволни за некој да биде вработен на универзитет. На еден друг оглас на Економскиот факултет при штипскиот универзитет Серафимова немала доставено ниту документација за степенот на образованието, ниту за резултатите во научно-истражувачката дејност.

Овој пример е своевидна потврда дека со напредување во политичко- партиската кариера очигледно се напредува и во образовно-научната. Ако сега го погледнете списокот со професори на Универзитетот „Гоце Делчев“ таа е со звањето доцент доктор. Нејзиниот случај е потврда на тезата дека власта си ги користи факултетите да вработува свои кадри кои образуваат студенти по важни предмети во кои е неопходно да се обработува и анализира македонскиот пример. Серафимова предава неколку предмети на два факултета, за туризам и бизнис логистика и на економскиот во Штип. Што значи дека таа е ангажирана на уште еден факултет после недоволните поени доделени од комисијата кога претходно се пријавувала на огласите. Главни теми и се економијата, менаџментот, претприемаштвото – значајни области за кои би морала да има став, анализа, коментари – во многу случаи критички кон власта, оти на студентите треба да им се посочат позитивните економски примери, но и да им се укажат недостатоците на погрешните системи и начини на менаџирање на економијата. Македонија е сигурно во втората група.

СЕ НАТПРЕВАРУВААТ И МЕЃУСЕБНО

На едниот оглас Мимоза Серафимова била послаб кандидат од Смилка Милевска Саркањац, чија богата и важна биографија (според комисијата) била доволна да биде избрана за професорка сопругата на професорот Бранислав Саркањац, дел од тимот на претседателот на државата Иванов. На Универзитетот „Гоце Делчев“ е вработена и Александра Жежова, сопруга на идејниот креатор на музејот на ВМРО. Подоцна или порано за сите што заслужиле, власта отвора простор за вработување.

И МВР ИМА СВОИ ПРИМЕРИ

Помошник на министерот во Секторот за внатрешна контрола и професионални стандарди, Анета Станчевска беше избрана за професорка на правниот факултет при Славјанскиот универзитет. И таа извршува одговорна функција во МВР, но има време и за предавања. Некои професори и студенти имаат испратено мејлови до медиумите дека таа таму се појавува во работно време, а понекогаш користи службено возило на полицијата. Инаку Станчевска беше избрана за член на Поткомитетот за превенција од тортура на Обединети нации. Ама кога се сака – сѐ се може.

ВИТЛАРОВ: ИЗБИРАВМЕ ЛЕГИТИМНО, НЕМАМЕ КОНФЛИКТ НА ИНТЕРЕСИ

Јавниот обвинител Тодор Витларов, во изјава за „Фокус“ објаснува дека Илиевски, пред сѐ, според научните трудови, бил подобар кандидат од врховниот судија Саити.

– Ние сме тројца во комисијата и одлучуваме независно. Избравме кандидат кој ги исполнува условите, а не затоа што ми е колега. Тоа што јас сум во рецензентската комисија се должи на моето искуство и стажот на Универзитетот што го имам од неговото отворање. Затоа тука нема предмет за Антикорупциска. Примери со меѓусебен избор на колеги има на многу факултети, па дури и на Правниот факултет во Скопје – коментира Витларов.

АНТИКОРУПЦИСКА МОЛЧИ ЗА ВАКВИТЕ СЛУЧАИ

Во обид да дознаеме кој е ставот на Антикорупциската комисија конкретно за Илиевски, но и за другите државни функционери кои се пријавуваат на огласи за професори, а и да прашаме дали при изборот на професори постои конфликт на интерес се обративме до комисијата. На мобилниот телефон е дури неверојатно да остварите повик со портпаролката, а на прашањата кои ги оставивме на претставник од комисијата преку фиксниот телефон и по една недела не ни одговорија. Веќе подолго време сме научени на молкот на комисијата, особено за случаи во кои се споменуваат лица со кои изгледа е подобро да не се „чепкаат“.

Текстот е објавен во Фокус број 947 од ноември 2013 година

  Пишувале: Мери ЈОРДАНОВСКА, Валентина СТОЈАНЧЕВСКА

Во 2008 година можевме само да претпоставуваме, но ни во најбурната фантазија немаше да замислиме, дека Скопје за четири години ќе изгледа вака како што изгледа сега. Па, дури и да ја тргнеме настрана естетиката, уште поголема фантазија ќе ни требаше за да замислиме што сѐ се крие зад секој споменик, секој постамент, секој договор, анекс, секоја нарачана завеса, секој монтиран прозорец на барокните згради, па дури и зад секоја светилка што ни го осветлува патот кон тоа да откриеме кои сме и што сме.

Проектот „Скопје 2014“ дефинитивно е белегот на оваа власт, која себеси се претставува како демократска, транспарентна и инвестициска. За ова последново симнуваме капа, ако под инвестиции ги подразбираме спомениците, но првите две се ставаат под знак прашалник. Не постои нешто потаинствено од белегот на оваа власт. Во пожари гореа документи од луксузниот проект, хонорарите на авторите останаа тајна, скандали се отвораа на сите страни, странските медиуми нѐ следеа со подбив, италијанските леарници веќе не мораат ништо да работат зашто заработија доволно и за потомците на секој вработен, а Општина Центар (со Тодоровиќ), Министерството за култура и премиерот Никола Груевски со гордост сечеа ленти и редеа споменици, згради и барокни фасади.

Накусо, луксузниот белег на оваа власт официјално вреден 207 милиони евра (неофицијално, двојно повеќе), всушност е белег на преплатеност, скандали, таинственост, спорни (не)јавни набавки и на огромни сомнежи за злоупотреба на буџетските пари, сето тоа направено и стокмено на перфиден и суптилен начин, што човек просто може да им позавиди.

ТАЈНАТА БАРОКНА ВРСКА МЕЃУ МАКЕДОНИЈА И ИТАЛИЈА

Тешко е да се навлезе во секоја пора на проектот „Скопје 2014“, особено ако се земе предвид неговата вредност и обемност, но не е толку тешко да се најдат финтите со кои „играле“ Општина Центар и Министерството за култура околу тендерите за избор на најдобриот понудувач.

Ако се тргне од јавните набавки за изработка на спомениците, според последната ревизија оваа „игра“ може да се подели на две поглавја – периодот од 2008 до 2010 година (кога немало електронска аукција) и периодот од 2010 до 2013 година, кога понудувачите се избираа преку електронска аукција, па постоеше можност цените во понудите да се намалуваат. Првиот период е можеби „најматниот“ период во оваа барокна приказна сплетена со народни пари.

Во овој период, главни играчи се неколку италијански фирми кои за енормно високи цени ги добиваат тендерите за лиење споменици. Едно лице ги поврзува двете главни фирми, „Фондериа Артистика Фердинандо Маринели“ и „Пјетро Базанти & Ф“. Станува збор за лицето Фердинандо Маринели, кое се крие зад двете италијански фирми.

Италијанската леарница „Фондериа Ф. Маринели“ била избрана да ги лие спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, Никола Карев, Воинот на коњ, четирите лава на мостот Гоце Делчев, Гемиџиите, споменикот на Првото заседание на АСНОМ и на основачите на МРО. Втората фирма, пак, „Пјетро Базанти & Ф“ била избрана да ги лие спомениците на Цар Самоил, Цар Јустинијан Први и на Методија Андонов – Ченто. Како што пишуваше „Фокус“ во 2009 година, уште пред италијанските фирми да ги добијат тендерите за лиење, се шпекулираше дека лиењето ќе се врши во Фиренца, а уметниците предупредуваа дека тоа ќе биде неколкупати поскапо отколку лиењето во Белград, Софија или во Загреб.

Наспроти ова, Општината се запна за Италијанците, па до 2010 година, секоја фирма, освен двете италијански леарници, била исклучувана од тендерите. Таков е случајот со фирмата РЖ Институт – Скопје, која секогаш давала пониска цена за лиење, но до 2010 година секогаш била исклучувана од непознати причини, иако имала целосна документација! Е, тука се доаѓа до податокот колку пари од буџетот ќе се заштеделе ако се изберела фирмата која од старт била исклучувана!

Па, така, за лиење на спомениците на Гоце Делчев и на Даме Груев, леарницата на Маринели дала понуда од 52,2 милиони денари (852 илјади евра), а РЖ Институт од 24,6 милиони денари (402 илјади евра), понуда која е за 112 отсто пониска! Освен тоа, понудата на Италијанците била напишана на англиски јазик, на италијански јазик и на очајно лош македонски јазик, по што реално се поставува прашањето: како воопшто комисијата ги разгледувала понудите!? И покрај сето ова, италијанската леарница победува на тендерот и лиењето почнува!

Потоа следува нова епизода, тендер за лиење на споменикот на Методија Андонов – Ченто. „Пјетро Базанти“ дава понуда од 47,8 милиони денари (779.885 евра), а „Пјеро Занела“ од 14,6 милиони денари (238.436 евра). Втората фирма веднаш се исклучува, иако е поевтина за дури 227 отсто од првата!

За споменикот на основачите на МРО, победува фирмата „Фондериа Ф. Маринели“, иако нејзината понуда е за 179 отсто поскапа од онаа на РЖ Институт. Слична е ситуацијата и со лиењето на споменикот на Првото заседание на АСНОМ, каде што РЖ Институт отпаѓа, иако има за 99 отсто поевтина понуда од Италијанците (48,4 милиони денари наспроти 96,3 милиони денари).

НАМЕСТО ЛЕАРНИЦА, ПОБЕДУВАЛА ФИРМА ШТО ТРГУВА СО СЛИКИ И СО СТАРИ ПАРИ!

Ако се соберат сите овие суми потрошени за лиење на спомениците до 2010 година, се доаѓа до фасцинантна сума од 8 милиони евра, која можела да биде заштедена од буџетот ако се прифателе поевтините понуди. А, тука зборуваме само за лиењето! Според последниот извештај од ревизијата за „Скопје 2014“, повеќе од евидентно е фаворизирањето на двете италијански фирми на Маринели наспроти сите други што конкурирале на тендерите за лиење на спомениците.

Па, така, според последните извештаи од ревизијата за „Скопје 2014“, се гледа дека понудите на двете италијански фирми им биле прифаќани, иако немале доставено банкарска гаранција за учество на тендерите. На овие понудувачи им било дозволувано банкарските гаранции да ги доставуваат со подоцнежен датум. Кој го прави и го дозволува тоа, ако не е сигурен однапред кој ќе биде победникот?!

Која и каква е релацијата на двете фирми со Македонија, останува неизвесно. Она што може да се види како податок од Централниот регистар на Италија е дека двете фирми, „Фондериа Ф. Маринели“ и „Пјетро Базанти“ се, всушност, сестрински фирми – првата е леарница, додека втората е регистрирана единствено за трговија со скулптури, трговија со антички слики, стари пари и предмети од ископини. Никаде во регистрацијата не е напишано дека „Пјетро Базанти“ се занимава со лиење, па оттаму отворено е прашањето како оваа фирма победувала на тендерите за лиење, а сите други понудувачи биле елиминирани во ситуација кога фирмата-победник не е регистрирана да ги врши работите содржани во тендерската документација?!

Ако се направи пресметка за тоа колку, всушност, италијанските фирми „ќариле“ од Македонија само за лиење, се доаѓа до бројка од 14,2 милиони евра! Оваа сума е за 487,9 милиони денари или околу 8 милиони евра повеќе од она што реално било понудено и што можело да се добие како цена од другите понудувачи. Толку можело да се заштеди од буџетот на општината, но зошто да се штеди кога станува збор за пари на граѓаните?!

ЗА ЛИЕЊЕ БАРАМЕ 732 ИЛЈАДИ ЕВРА, АМА МОЖЕМЕ И ЗА 275 ИЛЈАДИ

На овој начин течеле тендерите до 2010 година. Италијанците се јавуваат со понуда преведена на „Гугл транслејт“, сите други веднаш се елиминираат и од буџетот на Општина Центар си се одлеваат милиони евра народни пари. Зошто не биле земани предвид другите понуди, дали општината имала вишок пари што морала да ги троши или станува збор за нешто друго е прашање кое допрва треба да се испитува и да се разоткрива.

Но, она што несомнено паѓа в очи е начинот на кој двете италијански фирми во 2010 година, кога почнуваат електронските аукции, буквално „испаруваат“! Оттогаш, кога се јавуваат на тендерите и кога се во „битка“ со РЖ Институт Скопје или со леарницата „Јеремиќ“ (која првпат се појавува во 2010 година), како по правило губат. Потоа, тие не се јавуваат со понуди, ги снемува на тендерите, и тука завршува скапото лиење на Италијанците во Македонија.

Како и да гледате, италијанските компании си ќариле бајаги, па низ скопските кругови се врти шегата дека дефинитивно во Италија треба да биде поставен споменик на македонскиот премиер Никола Груевски.

Од 2010 до 2013 година, веднаш откако престанала практиката на елиминирање на понудите од другите учесници, односно кога се почнало со евалуација и на други фирми, на тендерите почнуваат да се јавуваат и други фирми.

Електронска аукција значи можност да се намалуваат цените, па ако се погледнат извештаите, ќе се види што прават конкуренцијата и вистинското пазарно општество. Па така, на јавната набавка за споменикот на паднатите херои имало пет учесници, а јавната набавка ја добива леарницата „Јеремиќ“ од Србија. Во првичната понуда Јеремиќ имал највисока цена од 44,9 милиони денари (732 илјади евра), но кога почнала електронската аукција, во негативното наддавање со другите учесници Јеремиќ ја симнал цената на 16,9 милиони денари (275 илјади евра). Замислете го само ќарот на леарницата „Јеремиќ“ ако немало електронска аукција и негативно наддавање – таа ќе си добиела тендер од над 700 илјади евра, иако сигурно има голем ќар и од добиените 275 илјади евра!

Доволно е само да се земе предвид фактот дека споменикот на Скендербег, кој, патем, исто така е излиен во бронза и има големина колку поголем дел од останатите споменици чинеше само околу 80.000 евра. Ако целокупната негова изработка чинеше толку, а, сепак, некој морал да има ќар, колку ли ќар имале леарниците од Италија и од Србија кои си начекале плодна почва во Македонија за садење споменици!

КИРИЈАТА ЗА ХАНГАРИТЕ СЕ ПЛАЌАЛА И 4 ПАТИ ПОСКАПО

Чувството дека спомениците од проектот „Скопје 2014“ се преплатени не се јавува само при анализирањето на победничките договори за лиењето. Ист е сомнежот и кога се „чешлаат“ авторските договори за изработка на макетите на спомениците, а кои, во четири очи, скулпторите ги склучувале со Општина Центар.

Доволно е да се фрли само еден поглед врз овие податоци, објавени  во владиниот отчет за проектот, за да се забележи дека на авторите дебело им биле исплаќани трошоци кои не се реални и докрај јасни. Парите за комуналии, материјали, простор, ангажирање на работници, авторски хонорари, ги добивале на купче, а никој не им барал сметка или објаснување за да докажат дека добиените пари ги потрошиле транспарентно. Работата излегува − еве ви пари, дајте некој споменик!

Па, така, без „домаќински усул“, поголемиот број од нив изнајмувале хангар, простор каде што ги изработувале макетите, за цена од 6 евра по квадратен метар, и тоа во ситуација кога пазарната цена за таков простор е од 1,5 до 2 евра за квадратен метар. Поточно, податоците покажуваат дека авторите плаќале месечна кирија од 333 евра, па сѐ до неверојатни 3.000 евра. По ова, останува нејасно зошто, кога најчесто во сите случаи станувало збор за петметарски споменици, се изнајмувале простории со енормни разлики во цените?

За хангарот кој бил најмен за споменикот на Никола Карев, за седум месеци се потрошени 15.000 евра, а за исто толкав период, киријата за Јустинијан Први била пониска за дури три илјади евра. За простор, за изработката на двата од четирите лава на мостот Гоце Делчев, авторите Дарко и Елена Дуковски, за седум месеци потрошиле 21.000 евра. За другите два лава, пак, авторот Константин Јанев изнајмил хангар за 18.000 евра, но без да се посочи за колкав временски период.

Дел од авторите, пак, со една заедничка сума, без проблем, ги оправдале трошоците за хали и за комуналии. Така, за изработка на макетите на спомениците на Гоце Делчев и Даме Груев, за осум месеци биле потрошени 30.000 евра за простор и сметки за струја и за вода. По петстотини евра месечна кирија плаќал авторот на споменикот на Гемиџиите, а во оваа цена била вклучена и глината за изработка.

Авторот Кирил Мукаетов, пак, работел најдомаќински. За изработка на неговото дело „Македонските бранители“, успеал да најде хала за 333 евра, а притоа во таа цена се вклучени и комуналиите. Значи, се можело!

Покрај огромните разлики во цените за изнајмување на халите, кои, според пазарната цена, треба да бидат речиси идентични, в очи паѓаат и идентичните трошоци за изработка на два различни споменика. Така, за Цар Самоил и за Методија Андонов-Ченто, до денар биле потрошени исти суми за кирија, струја, храна и за пијалаци. За деветмесечна кирија се издвоени 16.200 евра, за струја 2.250, а за храна и за пијалоци по 9.000 евра. За овие споменици е заедничко и тоа што ги изработувал ист автор, Димитар Филиповски.

ИЗРАБОТУВАЛЕ ПОМАЛИ РЕЛЈЕФИ, А НАПЛАТУВАЛЕ ПОСКАПО!

На „жими мајка“, без доставување сметки и без отчет, под ставката „ситни трошоци и услуги“, на авторите им се исплаќале и до 5.000 евра. Според најновите податоци на ревизорите, во пресметките за изработката на „Македонските бранители“, авторот Кирил Мукаетов навел дека потрошил 5.000 евра за „други ситни материјали и услуги“. Останува нејасно кои се тие други ситни материјали и услуги, кога во пресметката се наведени ставки за сите можни трошоци. Друг автор, пак, потрошил 17.000 евра за соработници и за други работници, без да наведе за колку лица станува збор и за колкав период биле ангажирани.

Експертите што ги ангажираше градоначалникот Андреј Жерновски се сомневаат и дека авторите, при изработката на релјефите за спомениците, наплаќале како да изработувале поголеми површини од реалните. За таков пример се посочува изработката на споменикот „Св. Кирил и Методиј“. На авторот му биле исплатени 3.500 евра за 2,5 квадратни метри релјеф, кој воопшто не бил изработен. Оваа фиктивна површина дополнително била наплатена и при лиењето на релјефите.

Нејасни се пресметките и за релјефите на споменикот на Александар Македонски бидејќи во пресметката на авторот стои дека релјефот има површина од вкупно 225 квадратни метри, а во тендерот за лиење се наведува дека треба да се излие површина од 137 квадратни метри. Кога нешто се намалува, по сите логики, треба да се намали и наплатената сума, бидејќи не е исто да купиш стан од 200 квадратни метри и стан од 100 квадратни метри, нели?

По сѐ изгледа, и другите автори, намерно или ненамерно, ја правеле истата грешка. Во пресметката на авторот Константин Јанев, покрај два лава, требало да изработи и 34 квадратни метри релјеф, но од записникот за примопредавање излегува дека изработил за 5,92 квадратни метри помала површина од договорената. Толкава површина недостасувала и кај релјефите на авторите Дарко и Елена Дуковски, кои биле задолжени за другите два лава.

„Ако се има предвид дека во нивните пресметки тие за релјефите побарале по 1.500 евра за еден квадратен метар, произлегува дека само по овој основ авторите неосновано наплатиле вкупно 17.760 евра“, констатираат антикорупционерите ангажирани за ревизија на проектот.

Од ова може да се заклучи дека во Општина Центар немало соодветна контрола за тоа дали авторите ги изработиле моделите според видот и количините кои однапред биле договорни, но и платени.

ФИЛИП ВТОРИ ИЗГРАДЕН НЕЗАКОНСКИ?

Со постојаното надградување и проширување на проектот „Скопје 2014“, постојано растеа и апетитите на неговите иновативци и реализатори. Па, така, без почитување на законските процедури, според државните ревизори, но и според експертите што ги ангажираше Општина Центар да извршат ревизија на проектот, биле зголемувани димензиите на спомениците, со што правопропорционално растеле и нивните цени.

Според првичната замисла, односно според конкурсот за идејно решение, споменикот на Филип Втори требало да биде претставен со монументална скулптура на воин со фонтана. На конкурсот победила авторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која понудила композиција од пирамидален тип, со централна позиција на фигурата и нејзино нагласено значење.

Меѓутоа, при преговарањето на авторката со Општината, доаѓа до драматично менување на проектот, па од првобитната замисла се оди многу подалеку и се заклучува да се изградат, не една, туку четири фонтани, а војсководецот Филип да биде придружуван со повеќе скулптури, коњи и лавови. Со новите збогатени содржини морал да се збогати и предвидениот буџет од 500.000 евра, па така, само за надоместок на авторката договорен е буџет од 1,5 милион евра. Ако на ова се додаде и цената на лиење на спомениците од речиси три милиони евра, се доаѓа до вкупна сума од 4,5 милиони евра, и тоа без цената за градежната изведба на фонтаните.

Ваквото менување на планот е незаконско бидејќи е во спротивност со член 106 од Законот за јавни набавки, според кој, учесниците на конкурсот однапред требало да бидат запознаени со сите информации, услови, правила или критериуми за изборот на идејното решение. Според експертите, овој конкурс морал да се поништи бидејќи не биле направени мали интервенции, туку целосно била сменета проектната програма. И според објаснувањето од Државниот ревизор, овој конкурс морал да се поништи, а постапката да биде повторена бидејќи откако не била доделена прва награда, било решено да се работи со второнаградениот конкурсен труд.

На сличен начин растела и цената на спомен-обележјето на Методија Андонов-Ченто. Општинарите предвиделе дека за оваа изведба ќе бидат доволни 65.000 евра, но според евиденцијата на Општина Центар, на авторот му биле исплатени 161.000 евра, а за изработка на скулптурата во мермер се потрошени над еден милион евра. Ова покажува дека вредноста на авторството за споменикот пораснала за неверојатни 150 проценти!

ЗОШТО АМИН НА СПОМЕНИЦИТЕ ДАВАШЕ ЦЕНТАР, А НЕ СОБРАНИЕТО?

Стотиците тони бронза и мермер, излеани во споменици, стојат на стаклена подлога и кога ќе се разгледа правната процедура, односно законитоста на нивното подигање.

За изградбата на грандиозниот споменик на Александар Македонски, како и за другите спомен-обележја подигнати во периодот од 2007 година, па сѐ до денес, требало да одлучува Собранието, а не Општина Центар. Ова за експертите, ангажирани од новиот градоначалник, Слаѓана Тасева и Драган Малиновски, е јасно како ден бидејќи одлука за подигање меморијални споменици може да донесе единствено Собранието на Македонија, согласно член 3 од Законот за меморијални споменици и спомен-обележја.

„Општините можат да дадат средства за меморијални споменици кои ги прави Собранието, но не и спротивно. Општината не може да подига спомен – обележје на трошок на Буџетот на Републиката“, децидна е ревизорската комисија.

Поради ова, Тасева и Малиновски сметаат дека на незаконски начин се потрошени 58 милиони евра за споменици, кои од централниот буџет беа префрлени на сметката на Општина Центар.

Но, наместо реакција од надлежните институции, кои ќе го запрат прекршувањето на законот, поставувањето на спомениците продолжи непречено и со засилено темпо. Па, така, неисцрпно течеа иницијативите од Министерството за култура, кои, наместо со одлука на Собранието, беа градени со одлука на Советот на Општина Центар. А, освен иницијативи, од Министерството течеа и пари. Уште на стартот на проектот, од буџетот на Министерството беа префрлени девет милиони евра на Општина Центар. А, овие и останатите средства кои Министерството ги вложи во проектот, пак, се излеваа под параванот на заштита на културното наследство?!

Правдајќи ја својата итроштина, од ВМРО-ДПМНЕ возвратија дека Центар не поставувала меморијални споменици, туку сите споменици биле од локално значење, со што неспретно му ја намалија грандиозноста на македонскиот војсководец Александар Македонски.

Власта и на друг начин, преку именувањето на спомениците во спомен-обележја (што значи бисти, скулптури, фонтани, кои одбележуваат настани и личност од локално значење), сакаше да ја покрие ујдурмата. Можеби затоа и долго време власта не признаваше дека ги поставува Александар Велики или Филип Втори, туку ги прекрстуваше во „Воин на коњ“ или само „Воин“. Но, факт е дека нивното прекрстување не ја менува суштината оти Општината поставувала меморијални споменици.

Тука неизбежно е да се постави прашањето зошто власта инсистираше Општина Центар да одлучува кои споменици ќе се постават, а не му го призна тоа право на Собранието? Одговорот се крие во гласањето „по Бадентер“, односно за да се постават овие стотина споменици, рака требало да кренат и пратениците од етничките заедници, што однапред било оценето како невозможна мисија, додека гласањето во Општина Центар одело како подмачкано.

Општина Центар, според комисијата, немала надлежност ниту да гради мостови бидејќи одржувањето и користењето на речните корита во урбанизираните делови на градот се под надлежност на Град Скопје. И покрај овие забелешки, Општина Центар изгради два моста: мостот „Око“, вреден 1,9 милиони евра и Мостот на уметноста, вреден 1,1 милион евра.

Додека Општина Центар, за време на градоначалникот Владимир Тодоровиќ, без приговор ја презема надлежноста за проектот, градоначалникот на град Скопје, Коце Трајановски, се чини како намерно да се дистанцираше од проектот. А, нели, според логиката на нештата, повеќе ќе му личеше на градот да го управува барокното кормило бидејќи, нели, и проектот е наречен „Скопје 2014“, а не „Центар 2014“. Дека Трајановски бега од проектот, како што вели народот, „како ѓавол од крст“, забележала и советничката Софија Куновска, која во интервју за „Фокус“ истакна дека градоначалникот се прогласил за ненадлежен, посочувајќи дека градот има минорно финансиско учество со околу 5 милиони евра.

– Јас би прашала: дали е нормално на градоначалникот Блумберг да му се случи менување на лицето на неговиот град, на Њујорк, а тој да проба да изјави дека не е надлежен за тоа?! Дали е можно, фасадата на зградата на ОН да се претвори во барокна и за таа приказна Блумберг да се прогласи за ненадлежен, а Советот на Град Њујорк да изгласа дека не го интересира што се случува со зградата и со градот?“,коментираше советничката Куновска.

АНЕКС-ПРОЕКТ „СКОПЈЕ 2014“

И по сето ова, невозможно е да не се вратиме назад во времето, кога почна да се крчка проектот „Скопје 2014“. Иако веќе Италијанците почнале да си „кешираат“ пари од проектот, во февруари 2010 година премиерот Груевски, мирно и со скрстени раце, пред пратениците си кажа дека целиот проект ќе чини 80 милиони евра!

– Проектот „Скопје 2014“ нема да чини двесте, туку 80 милиони евра. Реализацијата на проектот, ако се има во предвид дека ќе се спроведе во осум буџетски години, значи дека нема да бидат ангажирани големи средства – изјави Груевски на 25 февруари 2010 година.

Или некој го излажал, или самиот се лажел, бидејќи според досегашните пресметки, 80 милиони евра тежат само анексите на договорите за луксузниот проект.

По легендарната изјава на Груевски се направија многу ребаланси на Буџетот, се додадоа многу анекси на договорите, се појавија чудо непредвидени работи, а богами и непредвидени споменици и објекти го дополнија и надградија „Скопје 2014“. Па така, со темпо во манирот на „брзи и бесни“, осумдесетте милиони станаа и повеќе од двесте милиони евра во тврда градба (претежно барокна, нормално).

Посебен белег врз легендарниот проект оставија анексите на договорите. Проектот „Скопје 2014“ слободно можеме да го наречеме анекс-проект, бидејќи на тој перфиден начин од Буџетот беа исцрпени стотици милиони евра. Поимот „непредвиден трошок“ ги збуни сите градежници и сите граѓани кои си градеа куќи во овој период. Но, ова најверојатно е еден од најманипулативните, но законски, начини како да се добие на тендер. Се добива според најниската понудена цена, а потоа договорот се пумпа со анекси за непредвидени трошоци кои, ни повеќе, ни помалку, изнесуваат 29 отсто (од дозволените 30 отсто од основниот договор).

Колку за илустрација, на име на непредвидени трошоци, на пример се одлеаја 112.000 евра во фирмата „Бетон – Штип“ за „набавка, изработка, испорака, инсталација, монтажа, испитување и пуштање во работа на опремата и инсталациите предвидени во основните проекти за Стариот театар“.

Се поставува прашањето, како е можно како непредвидена работа да се третира набавката и пуштањето во работа на опремата?! Секој лаик, кој не знае да разликува гипс од бетон, сигурно ќе знае дека набавка и испорака на опрема и нејзино пуштање во употреба треба да биде составен дел од секој договор кога се гради објект.

Што завеса ќе беше од половина милион евра (па нека е и огноотпорна), таа за стариот театар, остана прашање кое сѐ уште нѐ чуди. Отворено остана и како е можно под „непредвидени трошоци“ да спаѓа и местењето прозорци на објектите?! И тоа, секогаш сумата беше иста – 29 отсто од законски предвидените 30 отсто од основниот договор. Лукаво, нема што!

ЈАНКУЛОСКА! НЕЛИ Е ОВА „ЗЛОУПОТРЕБЕН БУЏЕТ“?

Додека спомениците се лиеја во Италија, се склопуваа во најскапи хангари и се редеа анекс-договори, се изнагледавме едно чудо апсења, а министерката Гордана Јанкулоска гордо ги најавуваше своите достигнувања: „Лицето X беше приведено поради сомнеж дека го оштетило Буџетот за стотици илјади евра!“ Прашањето е зошто никогаш Јанкулоска не излезе да каже колку се оштетени буџетот на Македонија и буџетот на Општина Центар за „Скопје 2014“ преку недомаќинското трошење пари на општината, преку непазарните постапувања при јавните набавки, преку фаворизирањето на фирмите, кои понудите си ги преведувале на „Гугл транслејт“ и секогаш победувале, без разлика на цената?

Никогаш не слушнавме дека буџетот е оштетен, напротив, сѐ што слушнавме е дека проектот „Скопје 2014“ ќе ни донесе многу туристи, дека, ете, нешто се градело и дека треба да сме горди на својот идентитет. На моменти нѐ збунуваа бидејќи се прашувавме каков тоа идентитет ни градат Триумфалната порта или ангелите, коњите, лавовите и облечениот Прометеј, но нејсе, решивме за вкусовите и за идентитетот да не расправаме.

Но, можеме и мораме да расправаме за она што е наша должност, а тоа е да знаеме како се делеле тендерите, зошто се пумпале анексите, зошто се фаворизирале одредени фирми, зошто националните херои се спуштија на локално ниво и зошто никој не одговара за тоа? Нели е тоа „оштетување на буџетот“, како што знае гордо да најави министерката Јанкулоска кога ќе открие наводна злоупотреба?

За надлежните институции, како што се Јавното обвинителство и Антикорупциската комисија, проектот „Скопје 2014“ е чист како солза, па најверојатно и затоа не сакаат да го отворат, за случајно да не го заматат. За овие пет години, додека трае барокната окупација на центарот на Скопје, до нивна адреса беа упатени десетици апели, а неодамна, по смената на власта во Општина Центар, добија нова задача. Повторно да ѕирнат во проектот, кој официјално тежи 207 милиони евра, а неофицијално, двојно повеќе.

Градоначалникот Андреј Жерновски побара Обвинителството да ги разгледа документите, според кои, 1,5 милион евра биле потрошени за патувања во странство, а се разбира оваа „жртва“ била направена за реализација на проектот. Според документите, 57 лица на товар на Општината патувале во Фиренца, Верона и во Милано, а од авторите, само скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, патувала 25 пати. Покрај патувањата, од Општината се надеваат дека Обвинителството сериозно ќе ги прочешла и документите од извршената прва ревизија на проектот, од ревизорите Тасева и Малиновски.

На обвинувањата за криминал во барокниот проект, засега глуви останаа и од Антикорупциската комисија.

Единствено досега цехот го платија само тројца вработени во Министерството за култура, кои по обелоденувањето на аферата „Патриотска метла“, односно откако исчезна дел од тендерската документација за дел од градбите, заработија кривични пријави. Министерката Елизабета Канческа – Милевска едноставно се огради од скандалот, кој на почетокот упорно го негираше!

Како и да е, проектот „Скопје 2014“ не е завршен, по ниту една основа. Допрва ќе гледаме сечење ленти на објекти, допрва ќе гледаме илјадници светилки како го красат луксузниот проект, допрва ќе зјапаме во фонтани и во бездомници кои питачат пред нив. Но, „Скопје 2014“, без сомнеж, не е завршен ниту по основа на сите незаконски активности. И факт е дека еден ден ќе се дознае до најситен детаљ што сѐ се правело и кој сѐ е „заслужен“ за Скопје да добие нов лик, за повеќе да не го препознаеме и да се прашуваме што стана со нашиот град.

Колку и да е лукаво осмислен, очигледно, во сите тие закони и во сето изнаоѓање начини како да се скрие трошењето на буџетските пари, некои детали, како дел од погоре наведените, малку им забегале од контрола. А, за тоа некогаш мора да се дознае и некој да се санкционира.#

„ФОКУС“ ПРВ ГО ОТВОРИ ДОСИЕТО „СКОПЈЕ 2014“

„Владата планира грандиозно античко светилиште во центарот на Скопје. Огромна скулптура на Александар Македонски ќе го јавне скопскиот плоштад!“

Вака неделникот „Фокус“, во јануари 2009 година, прв ги откри деталите од барокниот проект, кој во тоа време се чуваше како најголема државна тајна. Министерството за култура и Општина Центар, кои уште тогаш ја зедоа надлежноста во свои раце, во голема анонимност го чуваа изгледот на спомениците, нивниот број, но, и она најважното, нивната цена. И покрај превезот на тајност, сепак „Фокус“ преку монтажа, се обиде да го претпостави новиот изглед на централното градско подрачје. Па, така Александар Македонски и уште десетина споменици се вивнаа кон небото на скопскиот плоштад, ама тогаш не претпоставивме дека ќе бидат уште повисоки, качени на коњи. Едноставно не помисливме дека Македонија има толкав мерак по коњите.

Интересно е да се спомене дека и во овој текст се поставува прашањето зошто градот Скопје е исклучен од проектот?

Тогашниот градоначалник Трифун Костовски тврдеше дека промената на ликот на главниот град се врши зад негов грб и без негова дозвола, иако таа била неопходна. Костовски, во тогашниот текст за „Фокус“, откри многу важен детаљ, кој од денешен аспект уште еднаш ја докажува незаконитоста на проектот. Истакна дека Град Скопје на Општина Центар ѝ дал негативно мислење за ДУП „Мал Ринг“, односно за проектот, но советниците на Центар не ја испочитувале таа одлука, иако биле обврзани со закон!

СЕКОЈ ВТОР СПОМЕНИК ИМА ГРЕШКА!?

„Овие споменици не ги удостојуваат историските личности во чие име се подигнати“, се вели во документарецот направен во дел на проектот „СК Ретровизор“ на Хералд Шенкер, кој детално ги обработува грешките што се направени при изработката на спомениците како на лента. Но, кој брза, тој и греши.

Споменикот на Методија Андонов – Ченто, првиот претседател на Македонија доби трета нога. Поради лоша пресметка на статиката, неговото палто мораше да се потпре на трупче, обоено во бела боја, за да кореспондира со бојата на споменикот.

Колку зраци има сонцето од Вергина, е друго прашање, што Шенкер го поставува во својот документарен филм. Според еден од војниците кој го чува Александар, сонцето од Вергина има 8 зраци. Ако го забележите штитот на другиот воин, ќе видите 14 зраци. На облеката на воините, сонцето има 15 зраци, некаде седум, а некаде шест.

На еден од лавовите на мостот Гоце Делчев, на постаментот може да се види релјеф, од кои на еден е извајан Аристотел како го подучува младиот Александар. Тој во раката држи книга на која пишува:

„Демократијата е основа на слободата“ (сето ова е напишано со смеса од грчко писмо, кирилица и латиница). Но, Шенкер, по триминутно барање по интернет, ја наоѓа вистинската реплика на Аристотел: ОСНОВАТА НА ЕДНА ДЕМОКРАТСКА ДРЖАВА Е СЛОБОДАТА!

Очигледно, авторот на лавовите си создал своја интерпретација, па цитатот на Аристотел си го свртел наопаку. Демократија или слобода − е, добро де, толку ли е важно?!

И за крај, на фасадата на зградата на Министерството за надворешни работи може да се забележи годината на изградбата – 2009 година. И тоа е сосема во ред, но сите знаеме дека на тоа место во 2009 година немаше ништо друго, освен една ливада!

ЛИЈ ЕДНАШ, НАПЛАТИ ТРИПАТИ!

Сомнежот за можните финансиски малверзации преку проектот „Скопје 2014“ се засили кога, уште во 2009 година, новинарката Милка Смилевска објави прилог, во кој сопственикот на леарницата „Арте Бронзо“ од Верона, изјави дека наместо за 8,5 милиони евра дадени за лиење на неколку споменици, тој ќе ги изработел за 2,7 милиони евра. Новинарката Смилевска во јавноста неколку пати потсети дека скулпторот Андреа Пизани бил шокиран од висината на сумата што Општина Центар ѝ ја плаќа на леарницата „Фернандо Маринели“ од  Фиренца. Во телефонскиот разговор, скулпторот Пизани истакнал дека неговите колеги добиле неверојатна сума, повисока за трипати од реалната.

– Не знам како властите од Скопје ги платиле овие пари. По ова, слободно можат да ја затворат леарницата, коментираше италијанскиот леар во прилогот на новинарката Смилевска.

Тогаш, новинарката случајот го пријави кај тогашната прва антикорупционерка,Мирјана Димовска, но таа воопшто не се посомнева во транспарентноста на проектот и не отвори постапка!

ФИЛИП ГО ЛИЕЈА ГРАТИС, АМА ОД ОЛИМПИЈА НАПЛАТИЈА ДЕБЕЛО

И по т.н. владин отчет за проектот „Скопје 2014“, остана нејасно со колкав точно хонорар се офајдија скулпторите кои беа задолжени за моделирање на спомениците. Пред јавноста беа презентирани само дел од хонорарите, а дел беа скриени. Вистинското прашање е − зошто?

Но, како и да е, според јавно објавените податоци, може да се забележи дека хонорарите се движеле од неколку десетици, па сѐ до неколку стотици илјади евра.

Кога ќе се спомене авторски хонорар, невозможно е, а да не се помисли на скулпторката Валентина Каранфилова – Стевановска, која дефинитивно остави белег врз проектот, моделирајќи ги најголемите скулптури на Александар Македонски и Филип Втори, но и земајќи ги најголемите хонорари. Авторката, барем според податоците од отчетот, била половично транспарентна. Па, така, во своите пресметки не сакала да го открие хонорарот кој го зела за моделирањето на Александар Македонски бидејќи во истата финансиска ставка, од 694.000 евра, оправдала уште десетина трошоци.

Но, за хонорарот, кој го зела за Филип Втори, постапила сосема спротивно. Се пофалила дека моделирањето на Филип го направила гратис, но, затоа, за другите скулптури, кои се дел од ова спомен-обележје, добила хонорар од 338.650 евра.

Скулпторот Дарко Башевски, за неколку споменици добил вкупен хонорар од 113.000 евра, а неговиот колега Томе Серафимовски добил 120.000 евра хонорар. Моделирањето на спомен-обележјето на АСНОМ, пак, авторот Слободан Милошевскиго наплатил со 280.000 евра.

ЈЕРЕМИЌ ЈА СТРЕСЕ СРБИЈА, НО НЕ И МАКЕДОНИЈА

Пред шест месеци, Србија ја стресе корупциска афера „Галеника“, тешка 12 милиони евра, во која беше уапсен сопственикот на леарницата „Јеремиќ“, Миодраг Јеремиќ.

Во Македонија оваа вест помина речиси незабележително, иако истата леарница излеа десетина споменици за проектот „Скопје 2014“, а обвинувањата се дека леарницата лиела споменици во Белград за суми кои реалната цена ја надминувале дури и за 20 пати.

Јавното обвинителство во Македонија, по обелоденувањето на аферата во соседството, експресно истакна дека нема да покрене постапка во врска со склучените договори меѓу „Јеремиќ“ и македонските власти, зашто немале основи за сомнение за каков било криминал!

ХЕРОИ НА ПРОЕКТОТ

Неколку лица и фирми оставија посебен белег во градењето на забрзан идентитет преку архитектурата. Нивните имиња мора да се овековечат и да се  запаметат, дали по добро или по лошо − времето ќе покаже.

ВМРО-ДПМНЕ и лидерот Никола Груевски – Иако проектот „Скопје 2014“ се плаќаше од Буџетот, партијата во својот отчет за сработеното го има наведено како свое дело. Легендарна ќе остане и изјавата на Груевски при отворањето на Порта Македонија на 6 јануари 2012 година:

„Јас стојам зад овој проект. Сметам дека е добар, квалитетен, корисен и дека нема ништо лошо во него. Да, јас го поддржувам и ќе го поддржувам овој проект“.

ВАЛЕНТИНА КАРАНФИЛОВА – СТЕВАНОВСКА – автор на најголемиот број споменици од проектот, почнувајќи од Триумфалната порта, Воинот на коњ, Филип Втори, Летниковецот, неколку скулптури на мостот Око, плоштадот Карпошово востание…

Иако се појави како тотален анонимус во уметничките кругови (претходно искуство со јавно вајарство има само со споменик во основното училиште „Љубен Лапе“), Стевановска стана најплатениот уметник во државата. Нејзините хонорари за сработеното останаа тајна.

БЕТОН – ШТИП – фирмата што го доби најголемиот број тендери за изградба на барокните објекти. Посебен белег остави Илија Бреслиски, поранешниот директор на градежната компанија (која подоцна во еден дел беше продадена на една од фирмите на Орце Камчев, „Орка Холдинг“), кој дрско одговараше на секој повик од новинарите кои имаа прашања во врска со проектот. Бетон – Штип најголемиот број тендери ги доби според најниска понудена цена, но потоа, на овие договори следуваа по неколку анекс-договори, по што вкупната цена порасна неколкукратно!

ЗА СТРАНЦИТЕ „СКОПЈЕ 2014“ Е БАРОКЕН КИЧ

На проектот „Скопје 2014“ не можеа да му „одолеат“ ниту странските медиуми. Се напишаа купишта написи за новиот лик на главниот град, а во најголемиот дел од нив се забележуваше доза на потсмев.

Лондонски „Економист“, поточно новинарот Тим Џуда, проектот го спореди со стрип одАстерикс и Обеликс, додавајќи оцена дека проектот предизвикува делби во Македонија и кавги со соседна Грција.

Германски „Шпигел“, пак, Скопје го виде како град на историски кич, за кој се фрла огромно богатство додека земјата се наоѓа во длабока економска криза.

Место за проектот отстапи и „Њујорк тамс“, кој оцени дека центарот на главниот град е „базиран на смеса од историско и естетски нехармонично вајарство“.

Шлаканица на македонскиот барок му удри и „Фајненшл тајмс“, каде што, исто така, се потенцира дека проектот е неверојатно скап!

Во репортажата, пак, на хрватски „Јутарњи“, проектот беше опишан како микс од Лас Вегас и Пјонгјанг, како полуд и од најлудите замисли на туркменистанскиот диктатор Нијазов.

„Оној што го смислил и го реализирал ова, би требало да се испрати на психијатриско вештачење“, ќе заклучи репортерот на „Јутарњи“!

Текстот е објавен на 2. март 2012 во 870 број на неделникот „Фокус“

Музејот на ВМРО наскоро ќе се збогати со уште 43 восочни фигури, и на тој начин ќе се заокружи бројката од дури 150 историски ликови, чии скаменети реплики ќе бидат изложени пред македонската публика. Тоа што е интересно е дека меѓу новите ликови кои ќе бидат поставени во музејот, ќе има и странци, кои на овој или на оној начин, направиле нешто добро за државава. И покрај сите контроверзи што го следеа овој музеј, како дел од проектот „Скопје 2014″, сепак, секојдневно голем број граѓани се заинтересирани да ги видат во восочна варијанта и Гоце Делчев и Јане Сандански и многу други. Но, покрај интересот на граѓаните, за восочните фигури се заинтересирал и државниот ревизор и своите наводи пред некој месец ги објави на својот сајт. Разгледувањето на овие документи е посебно интересно, бидејќи опозицијата, а и дел од јавноста, ова Министерство го доживуваат како еден од моторите на владината пералница на пари, од проектот за ново и постаро Скопје. А сомнежите дополнително се зголемија откако изби аферата наречена „Патриотска метла”, која го тресеше токму кабинетот на тазе докторантката Елизабета Канческа-Милевска.

БРИТАНЦИТЕ И РУСИТЕ БИЛЕ ПРЕСКАПИ

Ако ги читате наодите што ги објави Државниот ревизор, заедно со одговорите на Министерството за култура, ќе сфатите дека набавката на восочните фигури воопшто не одела мазно. Па, така, во 2007 година, било решено да се набават 40 восочни фигури и да бидат поставени во пет сцени низ Музејот на ВМРО, чиј официјален назив можеби е најдолг во светот, кога станува збор за ваква институција. Нејсе, таа година Министерството двапати распишало меѓународни тендери за изработка на восочни фигури. И во двата случаи никој не бил заинтересиран. Виделе – не виделе, одговорните во ресорот решиле самите да прошетаат низ светот и да најдат фирма која ќе ги овековечи во восок нашите историски херои. Првата адреса на која тропнал тогашниот министер Арификмет Џемаили била, ни помалку ни повеќе, ами во Лондон, кај најпознатиот музеј на восочни фигури во светот, „Мадам Тисо”. Од овој реномиран музеј му објасниле дека не работат комерцијално и оти уметниците што ги изработуваат восочните фигури за „Мадам Тисо” тоа го прават на ексклузивна основа. Сѐ било во функција да се задржи реномето и квалитетот на брендот „Мадам Тисо”, но, сепак, во преговорите, соопштиле одредена сума, која апсолутно не била прифатлива за македонската страна. Побарале околу 88.000 фунти, или нешто околу 104.000 евра, а цената на овие уметнички дела денес е уште повисока. Последната восочна фигура, на шампионот во формула 1, Луис Хамилтон, која е скоро поставена во Лондон, чинела преку 150.000 евра! Откако нашата делегација не успеала да се договори со Англичаните, стапила во контакт со музеите за восочни фигури во Санкт Петербург, Москва и Прага. Чесите, откако ја виделе понудата на нашата влада, не биле заинтересирани за соработка, додека Русите од Москва испратиле далеку поевтина понуда од онаа на „Мадам Тисо”, но ни таа не била прифатлива за Министерството. Имено, кабинетот, во кој Канческа-Милевска беше државен секретар, пресметал дека ако една фигура чини 48.500 евра, вредноста на целиот проект, заедно со транспортот на восочните ликови, сериозно ќе се доближи до цифрата од 2 милиони евра!

НОВИТЕ ФИГУРИ ЗА ПОЛОВИНА ЦЕНА ПОСКАПИ

Следната адреса на Министерството за култура бил украинскиот Музеј на восочни фигури, чиј директор бил личен пријател на Јовица Ѓуричиќ, косопственикот на македонската фирма за трговија со оружје „Специјална опрема – Скопје”. Ѓуричиќ, инаку, е почесен конзул на Украина во Македонија! Тој, во соработка со музејот од Киев, понудил цена од околу 10.000 евра за една восочна фигура, цена која била веднаш прифатена од Култура. Со оглед дека имало два пропаднати тендери, веќе бил задоволен условот овој договор да биде постигнат во четири очи. По една година, тимот составен од историчари, задолжени за хронолошко преставување на минатото на Македонија, предложиле музејот да се дополни со нови ликови. Значи, како што објаснува Министерството, овој пат историчарите, а не владата, решиле постановката да се збогати за 65 восочни фигури. Овојпат бил распишан тендер, на кој повторно работата ја добила фирмата „Специјална опрема – Скопје”. Но, она што забележува Државниот ревизор, е дека компанијата во втората набавка ги наплатила восочните фигури дури за 53 отсто повеќе, или што би се рекло, за половина поскапо! Директорот на оваа фирма вели дека по првата набавка на 40 фигури, неговата фирма буквално била во загуба, бидејќи на крајот испаднало дека една фигура чини нешто повеќе од 13.000 евра, а не околу 10.000, како што на почетокот процениле. – Ако немаше втор тендер, ние ќе останевме во загуба, па така, со новата набавка ја надоместивме штетата – вели Ѓуричиќ и објаснува дека во меѓувреме, пораснала цената и на природниот восок и на бензинот и затоа цената на втората тура фигури била некаде околу 15.000 евра по парче. Според него и вредноста на поскапите фигури е далеку под онаа која ја нуделе европските музеи. – Ниската цена ја постигнавме со тоа што сами се организиравме. Ние го најдовме тимот од седум уметници кои ги правеа фигурите и ние ја набавуваме гардеробата за восочните ликови. Не постоеше некоја фирма која произведува восочни фигури и ние само да ги набавиме од нив, туку моравме целиот процес на изработка да го организираме и да го водиме – објаснува Ѓуричиќ и уверува дека квалитетот на фигурите кои денес стојат во музејот крај Вардар е идентичен со квалитетот на оние во лондонскиот „Мадам Тисо”. Не само што квалитетот на фигурите бил ист, туку според овој бизнисмен, Украинците побрзо ги правеле фигурите отколку уметниците во „Мадам Тисо”, па така ако во Лондон еден восочен лик се правел за шест месеци, нашите фигури прво се произведувале со темпо од две во месецот, за на крај тоа да се забрза со четири фигури за триесетина дена. Откако во вториот тендер не биле изработени сите фигури што биле планирани, имало и нова набавка, при која восочните ликови чинеле уште малку поскапо, и тоа околу 16.000 евра. „Специјална опрема” се јавиле и на новиот тендер за дополнителните 43 восочни фигури, и, како што стојат работите, најверојатно оваа фирма и нив ќе ги набавува! „Специјална опрема” е скопска компанија која главно се занимава со трговија на оружје, бизнис за кој Ѓуричиќ вели дека, иако секогаш асоцира на криминал, е една од најконтролираните трговии во светот. Овој скопјанец, со неговиот партнер, соработувале и со украинската фабрика за автобуси „ЛАЗ”, но откако тие го добиле тендерот за градските автобуси, пропаднале идеите за воведување на тролејбуси во Скопје и за фабрика за автобуси во една од слободните економски зони во државава.

ВОНЗЕМЈАНСКИ МУЗЕЈ ОД 12 МИЛИОНИ ЕВРА

За начинот на кој се гради музејот крај Вардар, минатата година преку страниците на „Фокус” реагираше Анатолиј Гајдамака, еден од поранешните украински советници на министерката Канческа-Милевска. Тој, во интервју за нашиот весник, рече дека зградата во која сега е сместен музејот му личи како да го градела некоја вонземјанска цивилизација. – Некако сѐ уште е возможно таа зграда да се прилагоди за музеј. Но, тоа апсолутно не е музеј. Тоа не се простории за таква установа. Ми ги испратија цртежите на зградата, ги погледнав – има три ката, а третиот е поврзан со вториот. Тој објект би бил добар за резиденција или за палата – анализираше Гајдамака минатата година. Тој реагираше и за бројот на сликите со масовни сцени, што ги красат ѕидовите на новиот музеј. – Тоа е огромна работа, но никој во Македонија не го разбира тоа. Тие мислат дека диорамата е само слика. Второ, тие немаат ниту доволно простор за да ги закачат сите овие слики. Ќе им бидат потребни четири музеи покрај реката, за да ги сместат сите овие слики, но, сепак, ги купуваат – се чудеше украинскиот уметник. Според анализите на медиумите, музејот, кој е дел од „Скопје 2014″, чини околу 12 милиони евра, од кои нешто повеќе од 5 милиони евра чини изградбата на објектот!

Уметност е да се потрефи
И ВОСОЧНИТЕ ФИГУРИ ИМАЛЕ КАРАКТЕР

Јовица Ѓуричиќ од фирмата „Специјална опрема”, која ги донесе восочните фигури во Скопје, вели дека кога уметниците ги изработувале ликовите, многу се внимавало на цртите на лицето, но и на карактерот на човекот кој требало да биде претставен. – Се интересиравме што работеле и какви биле историските ликови, бидејќи можете на некој да му ги погодите цртите на лицето, ама да му го промашите карактерот. На пример, ако некој бил строг во изразот, не можете да го направите со насмевка, тоа целосно ја менува претставата за човекот – вели Ѓуричиќ.

Се случува
ЗБУНЕТИ КУЛТУРЊАЦИ

Министерството за култура писмено им одговорило на ревизорите во врска со нивните забелешки во наодите, при што во делот кај набавката на восочните фигури, направиле една симпатична збрка од ставови. Прво напишале дека не е точно оти втората тура фигури е за 53 отсто поскапа, а потоа на долго и на широко објаснувале зошто дополнителните фигури имале толку поголема цена!!!

Текстот е објавен на 17-ти јуни 2011-та во неделникот „Фокус“ во бројот 833

Разговарала:
Јадранка КОСТОВА

ФОКУС Еден од мизерните проекти, кој беше „Остварен“ од штабот на ВМРО-ДПМНЕ непосредно пред изборниот молк, беа лажните писма што наводно сте ги напишале еден против друг, Вие и Љубе Бошкоски?

АНГЕЛОВ Јас бев на пат низ источна Македонија, кога ми јавија дека на телевизија Сител, стручњакот Павловиќ Латас чита некакви писма од мене и од Љубе. Со оглед на тоа што јас немав напишано такво писмо, се јавив во штабот кај Бошкоски и тие ми потврдија дека и Љубе не е автор на такво писмо.

Веднаш се јавив во ТВ Сител, од каде што на вулгарен начин, кога се претставив: Овде е генерал Стојанче Ангелов, претседател на Достоинство, од таму машки глас ми одговори со потсмев: А овде е генерал Горан Стојков. Ќе посветам неколку години од животот за да го најдам тој дечко и во живо да се запознаеме!

ФОКУС Се јавивте во Сител за да ги демантирате писмата?

АНГЕЛОВ Барав да ме поврзат со Латас, за да можам веднаш да ја демантирам веста, но тие не сакаа. После тоа се јавував уште неколку пати, но не сакаа да демантираат. Едноставно, останавме без демант. А целиот процес започна во четвртокот кога паралелно имавме митинзи во Штип, ОМ и Достоинство.

Вечерта ми се јавија неколку новинари, да ме прашаат за тепачката меѓу приврзаниците на Достоинство и ОМ. А немаше никаква тепачка, тоа беше безобразна измислица. Но, лагата продолжи да се објавува, па, наредниот ден на Сител, и тоа го искористија како повод, наводно тоа што се истепале Достоинство и ОМ, дека ме испровоцирало мене за да му напишам писмо на Љубе, а тој веднаш ми одговорил со отворено писмо!!!

ЛЕТОЦИТЕ ГИ ДИСТРИБУИРАА НАД 200 ЛУЃЕ

ФОКУС Кој прв ја објавува оваа измислена приказна?

АНГЕЛОВ Прв ја објави интернет сајтот Курир, од каде што наводно веста ја превземаа Сител и Канал 5, провладините медиуми. Против сите нив подготвуваме кривична пријава и ќе тераме до крај по секоја цена!

ФОКУС Вашите измислени писма всушност биле растурани како летоци?

АНГЕЛОВ Ноќта помеѓу петокот и саботата, кога започна изборниот молк, источна Македонија буквално беше преплавена со летоци кои што го имаа наводното мое и писмото од Бошковски, во кое има многу гадотии, долни работи. По моја проценка, биле печатени неколку стотици илјади вакви летоци. Само во Штип, буквално на бришачите на секое возило, имаа ставено вакви писма. И покрај тоа, писма имаше во секој двор, во секоја зграда, во секое сандаче. Имаше фрлано и на улица, по ресторани, буквално низ цела источна Македонија!

ФОКУС Дали јавивте во полиција?

АНГЕЛОВ Пријавиме уште истата ноќ, околу 1 часот по полноќ во СВР Штип. Запишано е во книгата за дневни настани како кршење на изборниот молк. Ние ги знаме некои од лицата кои ги расфрлаа летоците, но не сакавме да се пресметуваме со нив, бидејќи ќе се направеше поголема штета.

ФОКУС Се сомневаш дека овој проект, многу сличен на „Бугарските летоци“ на изборите 1990, е дело на штабот на ВМРО-ДПМНЕ?

АНГЕЛОВ Да, Илија Митров од аналитичкиот центар на ВМРО-ДПМНЕ од Штип ми го призна тоа. Кога го прашав – зошто, тој кажа: „Генерале, од ова Вие ќе имате корист, Љубе ќе има штета, бидејќи писмото на Љубе е напишано пониско“. Демек, тие намерно го направиле тоа, за Љубе да излезе повалкан од мене. Прво се чудев на дрскоста и ароганцијата на тоа момче, со кое ќе поразговарам во наредниот период. Тие воопшто не негираа дека се направени писмата од нив и дека се дистрибуирани од нив. Во дистрибуцијата учествуваа повеќе од 200 луѓе, бидејќи писма имаше и во други градови!

ФОКУС Каде биле печатени овие летоци?

АНГЕЛОВ Нашите информации зборуваат дека се печатени во печатницата Европа 92 во Кочани. Летоците се испечатени на мазна хартија, не се правени на фотокопир, а сето ова е подготвувано со денови однапред, можеби уште и пред да започне кампањата. Се гледа дека е добро подготвено и дека е искористен моментот на предизборен молк, кога ние не можеме да возвратиме.

ФОКУС Тоа покажува дека оваа власт од утре е подготвена на сѐ?

АНГЕЛОВ Ќе ве поправам. Оваа власт од утре нема да биде подготвена на сѐ, таа одамна е подготвена на сѐ. Ние сме сведоци со години дека е подготвена на сѐ!

ГЕНЕРАЛОТ ГОРАН СТОЈКОВ Е ОБИЧЕН ЛАЖГО!

ФОКУС Сте се обратиле ли кај сопственикот на печатницата Европа 92, Ратко Димитровски, кој е и градоначалник на Кочани, заради вашите сомнежи дека лажните писма биле стокмени таму?

АНГЕЛОВ Не, а и немам намера да му се обратам. Јас за него имав позитивно мислење, како пријател, но, најверојатно сум се лажел. Тој, како градоначалник на Кочани, како сопственик на печатница, верувам дека има милионски капитал, но падна на најниско ниво, да зборува со двајца активисти на Достоинство од едно кочанско село, за да ги разубеди да не гласаат за нас. Не сакам да зборувам за таков човек, тој нема достоинство!

ФОКУС Разјаснете ми ја улогата на генералот Горан Стојков, кој агитираше за ВМРО-ДПМНЕ, иако 5 години Груевски не само што не го прифати законот кој што го нудевте, туку бранителите ја враќаа оштетата што судот им ја доделил?

АНГЕЛОВ Една од варијантите е дека е купен, а другата е дека е уценуван со кривичните пријави. Против него има кривична пријава за 1 милион евра муниција, која беше платена, а муницијата наводно не е донесена. Судскиот процес уште не е завршен, па можно е да е со тоа уценет.

Конкретно кај Стојков, може да е во игра и лакомоста за некоја функција, бидејќи човекот дојде на маргините на општеството и веќе никој не го есапи. Но, против Стојков ние исто така ќе поднесеме кривична пријава. Човекот е обичен лажго, кој највулгарно лаже, гледајќи во камера. Тој никогаш не бил член на Достоинство, во ниту еден момент.

Го формиравме здружението во 2006 година, а во декември  2007 година, една година по формирањето, го имавме првото Генерално собрание, како поголем собир на бранителите, во домот на АРМ. Меѓу другото, таму поканивме повеќе гости, а Стојков беше еден од нив.

Но, тој ја извртува тезата, како спин мајстор на ДПМНЕ, дека наводно ние тогаш сме го формирале Достоинство, дека сме се договориле да не се меша политиката… Значи, глупост до глупост, целосни невистини. Тие знаат дека тоа на суд ќе падне, но, еве, и мојата тужба против Јанкуловска никако да биде процесуирана, иако помина повеќе од половина година!

ФОКУС Каква тужба, за клевета?

АНГЕЛОВ Излажа дека против мене има правосилна пресуда во периодот кога ме напаѓаа, кога бев нивна мета. Сѐ што ќе покрене власта, оди со брзина на светлината, а тужбите против припадници на власта, се држат во фиока!!!

КОЈ Е СЛЕДНИОТ ПОСЛЕ ЉУБЕ?

ФОКУС Дали власта успеа само со вакви подметнувања да ви ги земе гласовите или има уште некои други малверзации на денот на гласањето?

АНГЕЛОВ Имаше невидени притисоци. Нашите најагилни членови и активисти беа подложни на притисоци, на влијанија, бидејќи се вработени во полицијата и во армијата. Јас сум згрозен од методите што ги користеше власта.

Заменикот министер за одбрана ги викаше професионалните војници еден по еден. Замислете го нивото, кога заменик-министерот ги вика професионалните војници еден по еден, да ги убедува и да им се заканува да не бидат активисти на Достоинство, па сигурно најдоа начин да ги контролираат за кого ќе гласаат.

Има неколку верзии, сега е рано да зборувам, но јас сум убеден дека тие најдоа начин како да ги контролираат оние што ветија дека ќе гласаат за ВМРО-ДПМНЕ. Внесоа страв меѓу гласачите, дека на сите избирачки места се инсталирани скриени камери. Знаете дека кај нас постои параноја дека сите се снимани, следени, а веќе не знам и колку е тоа параноја или вистина, после она признание за Љубе Бошкоски!

ФОКУС Презеде ли власта одмазнички мерки кон непослушните?

АНГЕЛОВ Вработените од полицијата, тројца од Кратово, од посебната единица, ги исклучија. Командирот, наш активост од сообраќајната полиција од Кавадарци, неколку недели пред изборите го сменија. Во Штип и во други градови, едноставно ни се закануваа дека ќе ги испратат на работа во други градови.

Еден од нашите постари членови, постар водник од штипската касарна, му кажаа дека ќе биде пратен во Кичево, ако веднаш не прекине со активностите во Достоинство. На наши активисти од едно кочанско село не им одобрија ин витро, само заради тоа што мажот беше активист кај нас, но им беше непријатно да зборуваат јавно за својата мака. Ова е втор случај на уцени со ин витро.

Луѓето се премногу горди, тие се од село и знаете каков е менталитетот таму. Им го укинаа правото, иако ги исполнуваат сите критериуми, но им нафрлиле дека се одбиени заради тоа што се активисти на Достоинство!

ФОКУС Не минаа ни 24 часа од изборите, следуваше спектакуларно апсење на Љубе Бошковски пред синот!

АНГЕЛОВ Како поранешен заменик-командат на Тигрите, јас сум учествувал во многу такви апсења, но тогаш не ги снимаше телевизија. Сител прв дознава, уште пред да дознае уапсениот, тоа сите го знаеме. Таква сила и таков метод се применува кога се апси опасно лице, за кое се претпоставува дека може да пружи вооружен отпор.

Љубе Бошкоски е политичар и не знам дека знае карате, кик бокс или некоја друга вештина. Начинот на кој го уапсија, буткањето на земја, влечкањето, цело време го потпираа на подвижниот тоалет, а тоа не верувам дека е случајно, бидејќи е направено така за да ги исплашат останатите кои гледаат, а Љубе да ги исмејат и да го понижат. Сметам дека со тоа направија контра-ефект, бидејќи ова вака не може да продолжи до недоглед. Сега ние треба да си поставиме прашање: Кој е следниот?

ФОКУС Дали се запрашавте, дека можеби и Вие сте биле следен?

АНГЕЛОВ Па, за мене уште пред повеќе од половина година го вклучија одделот за организиран криминал за наводни лажни боледувања, а тогаш министерката сама се истрча на телевизија и кажа дека ми се заканува казна затвор поголема од 5 години. Тоа го кажа, бидејќи, доколку се заканува казна поголема од 5 години, може да се користат специјални истражни мерки. Јас верувам дека од тогаш до денес ги користат тие мерки. Кај нас стана вообичаено, сите луѓе кои што се поважни да бидат снимани и следени, но мене тоа нема да ме исплаши!

Текстот е објавен на 11-ти септември 2015 година во неделникот „Фокус“ во бројот 1040

Зошто токму во овој момент, судот во Њујорк реши да го објави сведочењето на Богоески? Иако објавувањето вакви сведоштва не е непознато во практиката на американското судство, и покрај тоа што случајот се уште е во фаза на судење, факт е оти моментот е внимателно избран. Македонија се наоѓа во длабока политичка криза предизвикана од „бомбите“ на Заев, а сведочењето на Богоески треба да претставува атомско полнење на агендата на Специјалниот обвинител, чиј избор Македонија го очекува на 15 септември

Пишувал
Зоран ДИМИТРОВСКИ

За еден медиум од Македонија би требало да претставува чест, што веднаш по објавувањето на ексклузивното интервју во „Фокус“ со поранешниот шеф на Државната безбедност Слободан Богоески, на 24 декември 2014 година, реагирала Федералната американска комисија за хартии од вредност и еден од своите истражители испратила експресно од Њујорк во Скопје за да го испраша Богоески во својство на заштитен сведок во случајот што таму се води против неколкумина поранешни директори на Маѓар Телеком.

Но, кога ќе го прочитате сведочењето на Богоески од 28 декември лани, пред истражителот на американската комисија, Роберт Доџ, кое минатата недела го објави надлежниот обласен суд во Њујорк најмалку на што ви текнува е да се гордеете или да чувствувате каква било чест како новинар или како професионален медиум. Тоа долго четиво, распослано на 60-тина страници, прашања и одговори на американски судски истражител и македонски сведок, прво ви предизвикува возбуда, потоа гнев и револт и на крајот мачнина.

Возбудата е од интересот како новинар да откриете кои се луѓето од власта во Македонија што учествувале во една меѓународна криминална епизода од мафијашка сапуница со лоша боливудска продукција. Гневот и револтот ви се јавува кога ќе сфатите како спротивставени политички протагонисти, функционери од највисок државен ранг – премиери од СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ, лидери на партии и министри, странски државни советници, шефови на разузнавачки служби, посредници од криминалното милје, работат здушно и ревносно на пљачкање на „златната кокошка“ на македонската економија – Телекомот за сопствен џеб. Кога ќе видите, како тие исти луѓе, кои на јавна сцена се во партиски ровови, не само што не го гонат криминалот на своите политички противници, туку уценуваат, рекетираат, сопираат кривични постапки на домашните и странските учесници во криминалот, заради сопствено богатење. Мачнината почнува да ве задушува, на крајот ви се бурбати од стомакот до грлото, кога ќе видите дека се способни да организираат и атентат на свои блиски политички соработници, штом ќе се спречкаат за дел од пленот.ПРОТОКОЛ И НОН-ПЕЈПЕР

Повод истражителите брзо да дојдат во Скопје и да го испрашаат сведокот Богоески, е нивното стравување дека по интервјуто за „Фокус“ лани, тој би можело брзо да заврши зад решетки, а тие да не добијат сведочење, зашто отвори вистинска војна со Фамилијата, обвинувајќи ја оти тајно соработувала со контроверзниот грчки бизнисмен Димитрис Кондоминас, кој и понудил многу пари ако се повлечат пријавите и потерниците против директорите на Маѓар Телеком за перење пари со оф-шор фирмите на Кондоминас на Кипар.

Во своето отрезнувачко сведоштво во граѓанската постапка која сега се води против директорите на Маѓар Телеком во Њујорк, Богоески ја разоткрива целокупната коруптивна шема на Владата на Бучковски да му се обезбеди монополска позиција на унгарскиот оператор на македонскиот пазар на телекомуникации, доминантно учество во капиталот на компанијата во Македонија, но и лакомоста на двоецот Али Ахмети и Муса Џафери, кои профитирале од овие зделки, како и скандалозното и коруптивно забошотување на целиот случај во времето на премиерот Никола Груевски и сомнителните аранжмани на семоќниот Сашо Мијалков и неговиот баџанак од обвинителството за организиран криминал Јован Илиевски за опструирање и фактичко запирање на кривичната постапка.

Како што сведочи Богоески, тој бил еден од посредниците помеѓу грчкиот бизнисмен Кондоминас, кој поседувал 5 отсто од акциите на телекомот и Владата на Бучковски, да се одложи примената на законот, според кој врз основа на Договорот за стабилизација и асоцијација на РМ со Европската унија, требаше да дојде до либерализација на пазарот на телекомуникации. Тоа му овозможува големи профити на најголемиот телефонски оператор во Македонија наредните две години. Предмет на тајното преговарање се и неплатените надоместоци за фреквенција, но клучно, според Богоески, е продажбата на 10 отсто (9,99) акции во сопственост на Владата пред изборите во 2006 година, со кои Дојче Телеком станува сопственик на 62 отсто од капиталот во компанијата, со што се обезвреднува преостанатиот пакет акции на државата, а Унгарците добиваат и право на одлучување во МТ без многу мешање на Владата, суверени одлуки за отпуштање работници, па и продажба на имотот.

За сето ова, сведочи Богоески, водени се тајни преговори од декември 2004 до пролетта 2005 г. меѓу Бучковски, Кондоминас и неговите претставници, потоа Али Ахмети, Муса Џафери, министерот Џемали Мехази, во Скопје и во Виена, по кои е подготвен прво Меморандум за разбирање, а потоа и Протокол за соработка, но и таен дел – т.н. нон-пејпер, за исплата на парите за корупција на претставници на Владата од македонскиот и од албанскиот блок.

Според Богоески, во прашање биле 7,5 милиони евра, од кои 5 милиони за Али Ахмети и Муса Џафери, а 2,5 милиони евра за премиерот Бучковски. Парите биле плаќани по скандалозни фактури од фирмата на Кондоминас во Македонија за консултантски услуги, за наводна подготовка на Закон за работни односи на РМ, за истражување на пазарот за интернет услуги и сл. на оф-шор фирми на Кондоминас на Кипар, меѓу кои „Чаптекс“. Потоа парите биле вадени во кеш и носени во Атина. Кондоминас им ги исплаќал милионите евра на корумпираните функционери на рати, а се требало да заврши до 30 јуни 2006 година, неколку дена пред изборите.

Договорениот кеш бил исплаќан директно од вилата на Кондоминас во Атина, преку Беким Земоски, советник на премиерот Бучковски, со германско државјанство и македонски дипломатски пасош, инаку близок роднина на Рубин Земон, од Алијансата за позитивна Македонија. Откако ќе ги изброеле парите, тимот за безбедност на Кондоминас со Беким Земоски, со возила продолжувале до граничниот премин „Богородица“.

„Откако ќе ја минеле грчката граница, во слободната зона меѓу два гранични премина, се среќаваа со тимот на Бучковски, телохранителот, возачот и придружник, без да бидат контролирани, ќе ја поминеа македонската граница… Откако ќе заминеа од границата, одеа директно во Владата, во кабинетот на премиерот… Откако делот за Бучковски беше исплатен, останатиот дел за Тетово, истиот продолжуваше за Тетово“, вели Богоески,

Ревизорската куќа Вајт енд Хаус поведува истрага во Македонија, по која и нашето обвинителство отвора предмет. Аферата станува меѓународна, распишани се и потерници за директорите на Маѓар Телеком. Случајот е медиумски експлоатиран во втората половина на 2008 година, а за него се водеше и спор пред суд во Њујорк, каде што Дојче телеком, сопственик на Маѓар телеком и Македонски телекомуникации, беше принуден да плати огромни суми, повеќе од 90 милиони евра отштета поради измама на купувачите на Њујоршката берза.ГРУЕВСКИ ВЕТИЛ ИСТРАГА ДО КРАЈ, НО МИЈАЛКОВ СЕ ИСПАЗАРИЛ!

Во Македонија, пак, Богоески, кој е сведок на сите трансакции располага со документи кои во одреден момент решава да му ги даде на премиерот преку пратеникот Павле Трајанов.

„Му ги доверив овие документи на Павле Трајанов зашто му верував, зашто тој го помина целиот свој живот во МВР, тој е правен експерт по професија беше потсекретар за јавна безбедност, и министер за внатрешни работи, исто така, и тој е многу кредибилна личност професионално, и знае како да ракува со доверливи документи. Тој исто така му рекол на Груевски како да ги чува овие документи.“

Богоески се плашел за својот живот, како што вели, најмногу во врска со Албанците. Кога му предложил на Павле да му ги предаде документите на премиерот Груевски, исто така му рекол тие документи да му бидат презентирани на јавниот обвинител, истражниот судија кој ја спроведувал истрагата, да се состави записник од предавањето, да се направат копии…

Кога Трајанов му ги дал документите на премиерот, Груевски ветил дека целата постапка ќе има свој крај и ќе биде завршена, но тоа никогаш не се случило. Напротив, набрзо потоа, преку посредникот на Кондоминас, Емануел Малелис – Маноли била организирана средба меѓу Сашо Мијалков и Кондоминас во хотелот Кемпински во Солун, каде што е договорено да запре кривичната истрага против директорите на Македонски телеком, особено против Димитрис Сигалос и Атила Сендреи и да се запрат меѓународните потерници по Интерпол, особено за Михалис Кефалојанис, член на УО на Телекомот, зашто, како што сведочи Богоески, тој бил психолошки слаб, плачел цело време, бил исплашен и му се заканувал на Кондоминас, ако не му помогне веднаш, дека ќе биде сведок доброволец против него. Мијалков побарал 2 милиони евра за да ги повлече потерниците и 500.000 евра за адвокатската куќа на Чукиќ и Марков, за правни услуги. Исто така, на Кондоминас му биле понудени и други бизниси во Македонија, купување на три згради на Телекомот во центарот на Скопје, создавање заеднички компании во областа на тргувањето со недвижни имоти, централно греење, телекомуникации. Соработката Кондоминас- Мијалков почнала да цути.

Веднаш потоа во Макдонија била запрена постапката против Кефалојанис и биле повлечени потерниците, а на прашањето како тоа е направено, одговор треба да дадат истражниот судија и јавниот обвинител за организиран криминал.АТОМСКО ПОЛНЕЊЕ

Зошто токму во овој момент, судот во Њујорк реши да го објави сведочењето на Богоески? Иако објавувањето вакви сведоштва не е непознато во практиката на американското судство, и покрај тоа што случајот се уште е во фаза на судење, факт е оти моментот е внимателно избран. Македонија се наоѓа во длабока политичка криза предизвикана од „бомбите“ на Заев, а сведочењето на Богоески треба да претставува атомско полнење на агендата на Специјалниот обвинител, чиј избор Македонија го очекува на 15 септември.

И покрај тоа што речиси сите прозвани (освен Груевски и Мијалков) се обидоа јавно да ги демантираат скандалозните инкриминирачки наоди, сведочењето на Богоески и појаснувањето на доказите  кои ги изведува Њујоршкиот суд во случајот против директорите на Маѓар Телеком, истовремено нуди дополнителни сомневања и факти за димензиите на криминалот во случајот, кој се обиделе да го забошотат и од него да профитираат првите луѓе на актуелната власт. Ова дотолку повеќе што во прислушуваните материјали кои опозицијата не ги пушти во јавноста, како што известија претставници на СДСМ, има токму разговори кои се поврзани со оваа афера. Така, покрај другите скандалозни криминали од „бомбите“ на Заев, на товар на Груевски и Мијалков сега ќе им биде и случајот Телеком, а за него ќе може да поведе истрага токму специјалниот обвинител!

Од друга страна, нервозната реакција на ДУИ, која сведочењето на Богоески и обвинувањата за корупција ги третира како вмешателство на странски служби заради растурање на партијата, е знак оти Њујоршкиот суд ја погодил целта. Во партијата на Ахмети долго време трае незадоволство од повеќе струи, меѓу кои најизразена е онаа предводена од командантското крило, но и други активисти кои го обвинуваат двоецот Ахмети-Џафери за криминал и корупција од невидени размери. Ако за матните работи на интегративците многу малку разбравме од „бомбите“ на Заев, сега, со сведочењето на Богоески и доказите во процесот во Њујорк, има и опипливи причини за таква перцепција. Всушност, овој „камен“ против Џафери и Ахмети, не доаѓа од блиску, што би рекол Мијалков, туку – од далеку, дури од САД. Ама тоа не значи оти неговата тежина е помала!СИНЏИРОТ СЕ СТЕГА

Објавувањето на сведочењето на Богоески и откривањето на криминалот во случајот Телеком и неговото забошотување, е само потсетување однадвор дека будно се следи корупцијата и криминалот на сите политички елити во Македонија, без оглед дали тие се од претходната власт – СДСМ-ДУИ, или пак од актуелната – ВМРО-ДПМНЕ – ДУИ. Тоа е уште еден сигнал до сите во Македонија, дека нашите неприлики не се резултат на внатрешна политичка кавга помеѓу власта и опозицијата, кои може да се разрешат со фер и демократски избори, ниту, пак, геополитичка одмазда со формула за менување на власта. Напротив, Њујоршкиот суд опоменува дека организираниот криминал нема домашни, партиски ниту меѓународни граници и дека мора да се сече во корен – од главата надолу. Милионските суми долари или евра по какви што се вдале нашите „пастири“ и „државници“, унгарските директори од типот на Атила Сендреи, и грчките трговци, контроверзни бизнисмени како Кондоминас и белосветски посредници, имаат сериозни меѓународни последици. Ако кај нас никој не води сметка за јавниот интерес ниту пак за телефонските сметки на граѓаните, за среќа, во светот постојат институции кои го штитат интересот на акционерите, вистинските сопственици на капиталот на крупните меѓународни компании на големите берзи кои не дозволуваат да бидат ограбени од банда локални и регионални мафиози.

И на крајот, скептиците и особено засегнатите од аферата го поставуваат прашањето дали Слободан Богоески ја говори вистината. Судот во Њујорк му поклонува верба и вели дека неговото сведочење во граѓанската постапка е релевантно. Згора на тоа, тој во најголем дел од сведоштвото само ги појаснува другите докази и документи до кои Федералната комисија за хартии од вредност дошла во врска со случајот. Токму поради тоа, обидот на многумина споменати во аферата да го негираат и дискредитираат неговото сведочење, па дури и заканите за клевета, се само пукот во празно. Богоески е непријатен сведок. За многу од своите обвинувања во сведочењето тој посочува документи, прозива други сведоци, се повикува на факти, законски решенија, настани, личности, датуми, записници. Ако ништо друго, останува сето она што тој го зборува и сугерира дополнително да се истражи.

Очигледно, на Мијалков и на Груевски не им помогна ниту тоа што Богоески се наоѓа на отслужување затворска казна од две години поради кривично дело кое му беше спакувано токму поради вклученост на луѓе блиски до владеачката партија во бизнисот со градежна парцела која уште Владата на Георгиевски му ја продаде на Кондоминас, а Богоески посредуваше во продажбата на парцелата на словенечки „Меркатор“.Но, сеништата од минатото се појавуваат кога не очекувате. Една белја или несреќа никогаш не доаѓа сама. „Бомбата“ од Њујорк е тежок камен околу вратот за Фамилијата. Уште еден во синџирот кој почнува сериозно да се стега.

Не му верував на братучедот на премиерот, цел живот тргуваше со дрога!

„Кога во 2008 година… медиумите објавуваа за овој голем криминал во Македонскиот Телеком, некои претставници од Министерството за внатрешни работи, кои бе вклучени во истрагата, ме контактираа како поранешен шеф. Ми рекоа дека има одредени телефонски разговори каде што го препознале мојот глас. Им реков дека тоа е точно, и кога ќе завршат со целото истражување, може да ме повикаат во секое време, и дека јас би им помогнал на секаков начин… Знаејќи до кое ниво МВР е криминализирано, зашто братучедот на премиерот Груевски беше шеф на УБК, не му верував воопшто, знаејќи дека тргуваше со дрога речиси целиот свој живот. Зашто, во времето кога јас бев шеф на Државната безбедност, тој беше приведуван на неколку наврати. Поради овие причини, кога овие барања за помош станаа многу чести, во разговор со поранешниот министер за внатрешни работи Павле Трајанов… побарав да му го предаде на Груевски целото досие и дека ќе им помогне да ја изведат истрагата“, вели Богоески во сведочењето.

Касами беше убеден дека Муса Џафери му го нарачал атентатот!

Во куќата на Абдилхалим Касами, директор за финансии во партијата на Али Ахмети, посредникот Беким Земоски се среќавал со Ахмети и Џафери на кои им ги предавал парите од Кондоминас. Богоески во сведочењето го опишува Касами како духовен татко на ДУИ. Тој го финансирал Али Ахмети додека овој бил во емиграција во Швајцарија, но му нашол работа и на Муса Џафери во Белгија. Подоцна Касами се вратил од Данска каде што живеел во Тетово, за да им помогне на поранешните припадници на ОНА во создавањето на политичката партија. Но, на 27 јуни 2006 година, токму во деновите кога се одвивале последните исплати на парите, се случил обид за убиство на Касами, токму во неговата куќа. Атентатот останал неистражен. Еве што вели Богоески за тоа во сведочењето:

„Неговата куќа во Тетово е нешто како духовен штаб на партијата. Тој инвестирал многу во физичката безбедност на зградата, насекаде имаше камери, и немаше можност за некој да дојде близу зградата и од 70-80 метри и да не биде забележан од камерите…  Бев во куќата пред атентатот… Беше многу чудно кога се случи атентатот, имајќи толку многу безбедност, камерите да бидат претходно исклучени, сите видео снимки да исчезнат од куќата, сите ЦД-а, се… и некој да влезе во неговата гража и да пука во неговата кола толку лесно. Се посочуваше на фактот дека тоа било организирано однатре. Инаку, невозможно е некој да влезе внатре, кој не припаѓа на внатрешните кругови… Абдулхалим Касами беше нападнат, по недоразбирања во врска со парите. Не беше сигурно дали ќе преживее воопшто. Меѓутоа, тој преживеа и здравјето му се подобри… Тврдеше дека егзекуторите се од Косово… Беше убеден дека наредбата за атентат оригинално била од Муса Џафери, дека тој бил организатор и личност која наредила“.

Јанкулоска зела 100.000 евра за „Аналитико“, по наредба на Тео Вајгел!

„Беким Земоски ме информираше дека имале договор со Аналитико, за Аналитико да продаде различни услуги на Мобимак во Македонија, и од пакетот пари што требаше да го добијат, 100.000 евра, без знаење на Бучковски, беше даден на Аналитико“, сведочи Богоески.

Земоски му рекол на Богоески: „И ги дадов овие пари на Гордана која беше таму вработена во Аналитико, а сега е министер за внатрешни работи“. Им дадоа телефони, СИМ-картички, и различни услуги за нив да продаваат на Мобимак. Кога му реков, „она што го направи е ризично, и ако Бучковски некогаш разбере за ова, ќе имаш големи проблеми со него“, ми рече „го направивме истото тоа кога Љубчо Георгиевски беше премиер, го финансиравме Бучковски и другите“. Тоа беше веќе етаблирана практика, да се финансираат и владината и опозициската партија, особено кога доаѓаа парламентарни избори. Но заборавив да кажам дека тоа беше по наредба на Тео Вајгел… (екс министер за финансии на Германија, советник на Бучковски – н.з.), зашто беше од истите пари…“

Текстот е објавен на 6. април 2012 година во неделникот „Фокус“.

Пишувала
Мери ЈОРДАНОВСКА

„Не може да спие. Страшно е повреден. Нема апетит. Напнат е, бдее во вечерните часови, повредена е неговата личност, човечкото и професионалното достоинство. Трпи душевна болка од различен степен, квалитет и времетраење”.

Ова не е срцепарателна приказна за некој татко што изгубил син, претрпел неправда, на некој кој бил сведок на убиство…
Ова е душевната состојба на Сашо Мијалков, директорот на Управата за безбедност и контраразузнавање! Причината е прес-конференција на СДСМ, одржана на 14 декември 2007 година. Дијагнозата на Мијалков е потврдена во февруари годинава, со потпис и печат од судскиот вештак, невропсихијатарот Панде Видиновски.

За ваквата нарушена психичка состојба на директорот на УБК, виновен е Јани Макрадули, кој ја држел прес-конференцијата. Тој треба да му плати на Мијалков 3 милиони денари (околу 50.000 евра), но, прашање е дали со овие пари на директорот на УБК ќе му се врати сонот, апетитот, нормалната душевна состојба, односно, дали парите ќе можат да му надоместат во иднина тој да може професионално да ја извршува својата работа? Доколку не, сериозно треба да се запрашаме -кој стои на чело на еден од најважните сектори во државата?

МНОГУ ЧУВСТВИТЕЛEН ЧОВЕК

На најтешкиот ден за директорот на УБК, кобниот 14 декември 2007 година, тој пуштил да гледа А1 телевизија. Во етерот одел прилог со наслов – „Мијалков ја злоупотребува опремата за прислушување”. На прес-конференцијата,Макрадули рекол:

„Дали во целава оваа година и половина, додека е формално прв човек на УБК и фактички прв човек на полицијата, Мијалков ја искористил својата позиција за да влијае на случувањата на македонската берза и за да има навремени информации кои ќе му обезбедат сигурна заработувачка и дали се точни се погласните сомневања во јавноста, дека опремата за прислушување во МВР се злоупотребува за тргување на берзата?”.

За да не се обидуваме да доловиме како се чувствувал тогаш Мијалков, ќе пренесеме автентични делови од она што тој му го кажал на невропсихијатарот Видиновски кога отишол на преглед:

“Силно се вознемирил. Уште повеќе се вознемирил и се почувствувал силно повреден како личност од продолжетокот на изјавата на тужениот. Ги погледнал изненадената сопруга и децата, кои биле запрепастени од она што го слушаат. Сашо и домашните со неверување и со максимален интерес ја слушале изјавата на потпретседателот Макрадули. Шокиран, не знаел што да мисли. Бил бесен. Децата го погледнувале вознемирено и со прашални погледи. Знаел дека сета јавност го видела тоа. Вознемирен, цела ноќ не заспал”.

– Излегува дека сум најдолен криминалец во очите на сите – му се пожалил Мијалков на невропсихијатарот Видиновски. Во наредниот период, барем според она што го пишува во психијатриското вештачење, состојбата на Мијалков не била на завидно ниво.

„Како да им погледне во очи на луѓето околу него, на премиерот, кај кого уживал висок углед и доверба, особено со својата професионалност? Неистомислениците од јавноста добиле материјал за невкусни коментари кои ќе ги „преџвакуваат“ насекаде. Наредните денови постојано бил напнат, вознемирен, не можел да спие, изгубил апетит. При секое споменување на таа прес-конференција во јавноста или во медиумите, во долг период повторно сериозно се вознемирувал. Решил да побара судска сатисфакција, со намера да се разјасни вистината и да престанат коментарите во јавноста. Добил судска сатисфакција со која тужениот бил огласен за виновен и казнет. Но, и покрај тоа, срамот и повредата која му била нанесена, не исчезнала до крај”, се вели во психијатриското вештачење на Мијалков.

Невропсихијатарот Видиновски го карактеризира директорот на УБК како сензитивна личност, па оттаму тој имал „чувства на анксиозност, депресивност, тешка пониженост”. Не можел да спие мирно, често бдеел со вечери, постојано воздивнувал и не можел да ги врши секојдневните рутини. Па така, неизбежно се поставува прашањето, колку е правилно зад челното место на УБК да стои човек кој не може да ги врши секојдневните обврски, кој не спие доволно и е депресивен, пет години по одржувањето на прес-конференција на опозициската партија?

ОСРЕДНО УХРАНЕТ И СО СРЕДЕН РАСТ?!

Јани Макрадули од СДСМ, со пресудата на скопскиот кривичен суд, беше осуден на казна од 1.000 евра за навреда и клевета на Мијалков. Подоцна, следуваше и приватната тужба со казна од 3 милиони денари. Во лекарскиот наод, невропсихијатарот, освен што дијагностицирал анксиозност, депресија и вознемиреност, Мијалков го карактеризирал и како човек со „среден раст, осредно ухранет”.

– Основниот суд Скопје 1 ме осуди без да ме сослуша, додека бев на светската „Е-парламент” конференција и ја претставував Македонија. Подоцна следуваше и приватната тужба. Самиот факт дека според лекарот, Мијалков е со среден раст и е слаб човек, зборува дека тој најверојатно не го ни видел. Покрај тоа, во лекарскиот наод се содржани 90 отсто изјави на Мијалков што се сосема спротивни од неговиот изглед, кога даваше изјава по самата прес-конференција. Сега, прашање е дали личност со ваков профил може да ја извршува работата или пак безбедноста на државата е загрозена – вели Макрадули.

Макрадули сега ја тужи Македонија пред Европскиот суд за човекови права, според кој јавните функционери мораат да бидат свесни за тежината на функцијата и подготвени да ја понесат, а пратениците имаат задача јавно да отвораат теми. Сите пратеници кои ја тужеле својата држава, како на пример Ленгенс против Австрија, Соколовски против Полска, Кастелс против Шпанија, ги добивале споровите пред овој суд, а во матичните држави биле осудени за клевета.

Судскиот вештак, невропсихијатарот Видиновски не беше расположен да зборува за конкретниот случај и за психичката состојба на директорот на УБК.

– За вакви прашања ќе мора да се обратите во судот, јас не можам да давам посебни објаснувања. Во принцип, медицинските вештачења се изготвуваат врз основа на повеќе критериуми, како медицинска литература, психолошки вештачења и слично. Тука нема ништо специјално. Судот, ако има нешто нејасно или сака нешто специјално да побара, може да се обрати повторно – ни рече Видиновски.

Колку и да не се разбираме од психологија и психијатриски вештачења, од чиста љубопитност, би сакале да знаеме, како ли изгледа сето тоа? Дали Мијалков лежи на кревет и вели, нервозен сум, не можам да спијам? Како ли се докажува тоа? Колку е навистина точно дека некој обвинет страда од депресија, колку е лесно да се одглуми дека си нервозен, од една страна, а колку е лесно некој да ја потврди таа дијагноза и да стави потпис, од друга страна?

КОГА СИ ВО ДЕПРЕСИЈА, ПОБРЗО ТИ РАСТЕ ИМОТОТ?

Чудно влијае психичката состојба врз луѓето, особено кај високите функционери подложни на депресија, анксиозност, несоница и тешкотија при вршењето на секојдневните рутински работи. Очигледно, овие состојби можат да влијаат и позитивно, бидејќи, во случајот на Сашо Мијалков, откако беше одржана прес-конференцијата на Макрадули до денеска, неговиот имот видно се зголемил.

Оттогаш, тој купил половина од уделите во странска фирма, не се знае која, во вредност од фантастични 240 милиони денари. За 30 милиони денари продал основачки дел од фирма, во 2009 година заработил дополнителни 400 милиони денари, истата година се стекнал и со денарски и девизни депозити во повеќе банки во висина од 120.000 денари.

Па така, во последниве пет години, токму кога директорот на УБК го доживувал најтеш киот период полн со несоници, вознемиреност, губење на апетитот и концентрацијата, тој не ја изгубил вештината на располагање со парите и дополнително заработување!

ДУШАТА НАЈМНОГУ БОЛИ КОГА СИ НА ВЛАСТ!

И не е само Мијалков од блиското опкружување на Никола Груевски за кои со судско вештачење е утврде но дека страдаат од анксиозни рас тројства. Така, и поранешниот министер за одбрана Зоран Коњановски, како директор на РЕК „Битола”, доживеа растројство по тврдењата на пратеничката Весна Бендевска за наводни црни рекорди во комбинатот. Дијагнозата му беше воспоставена дури една година поизјавата на Бендевска. Судскиот вештак од Битола утврдил дека симптомите на растројство биле најинтензивни во првите две недели, кога министерот се срамел да оди по улица и земал седативи.

Сега, Бендевска на Коњановски му должи околу 4.500 евра. Но, останува отворено, какво е тоа растројство на поранешниот министер, кога оттогаш неговата кариера тргна во нагорна линија, односно, кратко по дадената изјава на Бендевска во 2008 година, тој стана министер, а сега е заменик-министер за земјоделство?

Навистина е дискутабилно, како Коњановски, така растроен, трчаше на вонредните парламентарни избори, бидејќи беше втор на изборната листа во петтата изборна единица, а потоа се нафати да води сериозен ресор како одбраната? Навистина загрижува фактот што клучните ресори во државата Груевски ги доделува на лица кои се во специфична душевна состојба, особено кога станува збор за безбедноста на Македонија!

Но, не се само овие случаи што оставаат дилеми за тоа како се вршат судските вештачења. Во спорот против основачот на „Фокус” Никола Младенов за швајцарските сметки, за Хари Костов беше побарано судско вештачење, додека за Бранко Црвенковски не. Очигледно, не важат за сите истите аршини кога е во прашање психичката состојба. Испаѓа дека само оние кои што се на власт се соочуваат со болки во душата кога станува збор за клеветата. Истите оние кои раководат со државата, не можат ни да спијат ни да јадат кога ќе го вклучат телевизорот или ќе го отворат весникот, и ќе дознаат дека некој, не дај Боже, ги критикува или поставува прашање!

Така, екс-лидерот на ЛДП, Јован Манасијевски, од кратовскиот суд експресно беше осуден на казна од еден милион денари за душевните болки што ги преживеал лидерот на социјалистите Љубисав Иванов – Ѕинго. Кај Ѕинго, душевната болка се манифестирала со напнатост, повремена нерасположеност, потешко заспивање, непријатно чувство. Тегобите биле изразени 30 дена по настанот, а потоа се намалиле, но и сега се чувствувал непријатно кога некое од внучињата ќе му споменело дека поради тоа има проблеми на училиште!

Навистина боли душата кога си на власт. А душевната болка е скапа работа. Груевски, очигледно, добро треба да преиспита, кој ги води клучните сектори во државата. Сепак, за да се контролира одбраната, земјоделството, безбедноста, потребно е многу повеќе од несоници, седативи и недостиг од концентрација. И за крај, се прашуваме, колку ли од владините претставници ќе беа на овие позиции ако беа воведени задолжителни психијатриски тестови во Владата? Или тогаш, можеби ќе важеа други аршини?

 

Добро разработени шеми судија-вештак-тужител

Психијатриските вештачења се прават по наредба на судот до одредена институција, болницата за душевно болни „Бардовци”, или пак до Државната клиника за психијатрија. Една од овие две институции треба да одреди кој вештак ќе го врши прегледот на обвинетиот. Вештакот се плаќа од буџетот на Република Македонија, а по барање на судот, доколку една од страните не е задоволна од вештачењето, се прави и супервештачење од страна на Институтот за судска медицина. Но, најчесто, до вакво вештачење никогаш не се стигнува.

И сето ова изгледа сосема во ред, ако не постоеја добро разработени шеми на релација тужители-судиивештаци. Судски извори за „Фокус” сведочат дека дијагнозата може да се донесе дури и да не се види тужителот. Впрочем, најтешко е да се докаже дека некој не спие, не јаде и воздивнува почесто од потребното, нели?

Сѐ е оставено на довербата во вештакот. А судиите, очигледно им веруваат само на душевно болните, блиски до власта!